Người cao tuổi ở miền Trung và Nam Bộ Việt Nam năm 2000: Phác thảo từ một số kết quả nghiên cứu định tính - Bế Quỳnh Nga

28 X· héi häc sè 3 (75), 2001<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ng−êi cao tuæi ë miÒn Trung vµ Nam Bé<br /> ViÖt Nam n¨m 2000-ph¸c th¶o tõ mét sè<br /> kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh<br /> <br /> BÕ Quúnh Nga<br /> <br /> <br /> Ngµy nay, ng−êi cao tuæi trë thµnh vÊn ®Ò toµn cÇu vµ ®ang lµ mèi quan t©m<br /> cña céng ®ång quèc tÕ bëi ng−êi cao tuæi ngµy cµng t¨ng vÒ sè l−îng vµ ®ang cã xu<br /> h−íng t¨ng nhanh do t¸c ®éng cña 2 yÕu tè: tuæi thä b×nh qu©n t¨ng cïng víi tiÕn bé<br /> cña y häc vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ.<br /> Theo dù b¸o, ë ViÖt Nam tû träng ng−êi cao tuæi sÏ t¨ng cao sau n¨m 2010.<br /> NÕu nh− n¨m 1995 tû träng ng−êi cao tuæi ViÖt nam lµ 7,4% th× −íc tÝnh ®Õn n¨m<br /> 2015- sau 20 n¨m, tû träng ng−êi cao tuæi sÏ lªn tíi 9,1% cã nghÜa lµ sè ng−êi cao<br /> tuæi t¨ng xÊp xØ 1,6 lÇn trong khi quy m« d©n sè chØ t¨ng cã 1,28 lÇn. ViÖc t¨ng d©n<br /> sè giµ trong bèi c¶nh chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ<br /> thÞ tr−êng ®· kÐo theo nhiÒu vÊn ®Ò x· héi. Do vËy c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ng−êi<br /> cao tuæi ®ang lµ mèi quan t©m chó ý cña giíi nghiªn cøu. Dù ¸n "Nghiªn cøu ®Þnh<br /> tÝnh vÒ ng−êi cao tuæi" do UNFPA tµi trî lµ nghiªn cøu tiÕp tôc cña dù ¸n "Nghiªn<br /> cøu ®Þnh l−îng vÒ ng−êi cao tuæi ®ång b»ng s«ng Hång 1996". Nghiªn cøu nµy nh»m<br /> t×m hiÓu s©u h¬n c¸c vÊn ®Ò cña ng−êi cao tuæi trong giai ®o¹n hiÖn nay. Nh÷ng<br /> ®iÓm tr×nh bµy sau ®©y dùa trªn kÕt qu¶ cña c¸c nghiªn cøu ®Þnh tÝnh tiÕn hµnh cuèi<br /> n¨m 1999 ®Çu n¨m 2000 t¹i mét sè ®iÓm ë miÒn Trung vµ miÒn Nam ViÖt Nam. Sau<br /> ®©y lµ mét sè kÕt qu¶ ph©n tÝch b−íc ®Çu rót ra tõ cuéc ®iÒu tra.<br /> 1. Lao ®éng cña ng−êi cao tuæi<br /> Nãi ®Õn vÊn ®Ò lao ®éng cña ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam, cã lÏ tr−íc tiªn ph¶i<br /> nãi ®Õn lao ®éng t¹o thu nhËp, yÕu tè quan träng ¶nh h−ëng tíi vÞ thÕ cña ng−êi cao<br /> tuæi trong gia ®×nh. §©y lµ mét chØ b¸o quan träng vÒ sù ®éc lËp hay phô thuéc cña<br /> hä vµo gia ®×nh hay c¸c nguån trî cÊp x· héi. NguyÖn väng cã viÖc lµm ë ng−êi cao<br /> tuæi ViÖt Nam tr−íc hÕt cã lÏ do chç hä kh«ng cã nguån thu nhËp, hoÆc cã nh−ng qu¸<br /> Ýt ái, kh«ng ®ñ sèng.<br /> Theo kÕt qu¶ mét sè cuéc ®iÒu tra cña Bé Lao ®éng-Th−¬ng binh vµ X· héi th×<br /> cã tíi 70% sè ng−êi cao tuæi trong ®é tuæi tõ 60- 70 cßn ph¶i lao ®éng ®Ó kiÕm sèng,<br /> trong sè ®ã cã tíi 38% cßn ph¶i ®ãng vai trß chÝnh trong kinh tÕ gia ®×nh (Ph¹m Kiªn<br /> C−êng, 1998).<br /> Sè liÖu ®iÒu tra vÒ ®iÒu kiÖn sèng cña ng−êi cao tuæi do Bé Lao ®éng-Th−¬ng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  BÕ Quúnh Nga 29<br /> <br /> binh vµ X· héi cho biÕt chi tiÕt h¬n: 44,89% ng−êi cao tuæi cßn tham gia ho¹t ®éng<br /> kinh tÕ. Trong ®ã, c¸c cô thuéc nhãm tuæi 60-69 lµ 48,93%; nhãm tuæi 70-74 lµ<br /> 43,26%; vÉn cßn 25,94 % c¸c cô 74 tuæi trë lªn hiÖn cßn tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ.<br /> Tû lÖ t−¬ng øng nµy ®Æc biÖt cao ë khu vùc n«ng th«n (50,34%) trong ®ã c¸c cô thuéc<br /> nhãm tuæi 60- 64 lµ 68,31%; nhãm tuæi 65- 69 lµ 54,91%; nhãm tuæi 70-74 lµ 52,29%<br /> vµ nhãm tuæi trªn 74 lµ 30,24% (B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra, 1999).<br /> C¸c cuéc pháng vÊn c¸ nh©n vµ th¶o luËn nhãm tËp trung t¹i c¸c ®iÓm nghiªn<br /> cøu cña chóng t«i ë c¶ 3 miÒn B¾c Trung Nam còng kh¼ng ®Þnh r»ng ng−êi cao tuæi<br /> vÉn cßn tiÕp tôc lµm viÖc, lao ®éng ®Ó t¨ng thu nhËp, thËm chÝ trong mét sè tr−êng<br /> hîp lµ ®Ó kiÕm sèng.<br /> Trong cuéc trß chuyÖn víi chóng t«i, «ng N.B 82 tuæi (c¸n bé h−u trÝ) ë §µ<br /> N½ng t©m sù: "Nh− tôi t«i, nãi chung còng ch¼ng cã mÊy lóc r¶nh rçi ®©u. Cã mét<br /> «ng ë c¹nh nhµ t«i n¨m nay còng 78 tuæi råi mµ hiÖn giê «ng Êy vÉn ph¶i lµm viÖc ®Ó<br /> kiÕm sèng nh− ®an c¸i chæi ®Ó b¸n. Nh− t«i ®©y th× còng kh«ng cã mÊy lóc r¶nh rçi,<br /> t«i còng tranh thñ tõng lóc ®Ó lµm viÖc ch¨n nu«i gµ thªm". Hµng ngµy «ng N.B.<br /> ph¶i ®¹p xe chë 3 chôc c©n c¸m vÒ ®Ó nu«i gµ, mçi ngµy thu nhËp cña «ng kho¶ng tõ<br /> 7000-10.000®. (Pháng vÊn «ng N.B, ph−êng Xu©n Hµ, quËn Thanh Khª, thµnh phè<br /> §µ N½ng). Lêi mét ng−êi ®−îc hái kh¸c “B©y giê hai vî chång giµ ¨n uèng tù lo, cßn<br /> con c¸i nã kh«ng lo ®−îc. T«i th× nãi thËt, ë ®êi h÷u khæ nªn th©n th«i, ph¶i chÞu khã<br /> lµm ¨n, b©y giê giµ vÉn ph¶i ®i lµm, söa c¸i xe ®¹p kiÕm c¸i ¨n” (Th¶o luËn nhãm<br /> 60-69, ph−êng NguyÔn Nghiªm, thÞ x· Qu¶ng Ng·i, tØnh Qu¶ng Ng·i).<br /> NhiÒu ng−êi cao tuæi kh«ng nh÷ng ph¶i kiÕm sèng nu«i b¶n th©n mµ cßn lµm<br /> ®Ó nu«i con. Tr−êng hîp bµ S. 64 tuæi (chång bµ 70 tuæi) ë thÞ x· Qu¶ng Ng·i lµ mét<br /> vÝ dô. HiÖn t¹i vî chång bµ sèng víi ng−êi con trai thø t− («ng bµ cã 6 con) lµm nghÒ<br /> söa ®ång hå, bµ th× ®i chî bu«n b¸n lÆt vÆt. ë tuæi ®¸ng ra ®· ®−îc nghØ ng¬i nh−ng<br /> bµ vÉn ph¶i lao ®éng ®Ó nu«i hai con (Th¶o luËn nhãm 60-69, ph−êng NguyÔn<br /> Nghiªm, thÞ x· Qu¶ng Ng·i, tØnh Qu¶ng Ng·i).<br /> §¸ng chó ý lµ thêi gian dµnh cho lao ®éng kiÕm sèng cña ng−êi cao tuæi<br /> kh«ng kÐm thêi gian cña mét ng−êi lao ®éng b×nh th−êng. Trong cuéc chuyÖn trß víi<br /> chóng t«i «ng L. 64 tuæi (y sÜ) lµm nghÒ kh¸m ch÷a bÖnh b¸n thuèc nãi r»ng ë ®Þa<br /> ph−¬ng «ng ®a sè ng−êi giµ ph¶i lµm viÖc trung b×nh 10 tiÕng chø kh«ng ph¶i 8<br /> tiÕng 1 ngµy. T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu, chóng t«i nhËn thÊy c−êng ®é lao ®éng cña<br /> ng−êi cao tuæi ë n«ng th«n rÊt c¨ng th¼ng. Gia ®×nh «ng S. ë x· Hµm Nh¬n, Hµm<br /> ThuËn b¾c, B×nh ThuËn lµ mét vÝ dô: «ng S. 68 tuæi cã 6 con (3 trai, 3 g¸i), «ng lµ<br /> th−¬ng binh h¹ng 2 vµ vî chång «ng ®Òu cã l−¬ng h−u (kho¶ng 600.000®/th¸ng). C¸c<br /> con «ng 2 trai 3 g¸i ®· cã gia ®×nh ë riªng, chØ cßn ng−êi con trai ót ë víi «ng bµ. Mét<br /> ngµy lµm viÖc cña vî chång «ng nh− sau "S¸ng t«i vµ vî t«i (60 tuæi) dËy tõ 4 h, t«i<br /> nÊu n−íng cho lîn gµ ¨n (nhµ «ng nu«i 12 con lîn thÞt), vî t«i dän dÑp nhµ cöa, ¨n<br /> s¸ng råi bµ Êy ®i chî b¸n n−íc m¾m (cÊt tõ thÞ x· Phan ThiÕt). T«i ë nhµ lµm ®ång<br /> hoÆc lµm v−ên. Tr−a vî t«i vÒ nÊu c¬m, t«i ch¨n lîn, ¨n xong bµ Êy ®i lªn thÞ x· ®Ó<br /> xin n−íc g¹o cho lîn. ChiÒu t«i lµm viÖc nhµ nh− nÊu c¸m, lµm v−ên, ch¨n lîn, vî<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 30 Ng−êi cao tuæi ë miÒn Trung vµ Nam Bé ViÖt Nam n¨m 2000 ...<br /> <br /> t«i ®i lÊy hµng. Kho¶ng 5 giê vî t«i chuÈn bÞ c¬m tèi, ¨n c¬m xong chóng t«i nghØ<br /> ng¬i chót Ýt xem tivi vµ vî t«i l¹i chuÈn bÞ hµng cho buæi chî ngµy mai". Gi¶i thÝch<br /> vÒ lao ®éng cËt lùc cña 2 vî chång «ng bµ khi ®· cã tuæi, «ng nãi r»ng ph¶i lµm ®Ó<br /> mua cho c¸c con mçi ®øa mét miÕng ®Êt. B¶n th©n «ng bµ vÉn ë trong ng«i nhµ cÊp<br /> 4, ¨n tiªu hÕt søc tïng tiÖm. (Pháng vÊn «ng N.V.S, th«n Nh¬n Hßa, x· Hµm Nh¬n,<br /> huyÖn Hµm ThuËn B¾c, tØnh B×nh ThuËn).<br /> ë n«ng th«n, ng−êi cao tuæi sèng dùa chñ yÕu vµo phÇn ruéng kho¸n (b»ng tõ<br /> 50-80% phÇn ruéng cña ng−êi trong ®é tuæi lao ®éng). Møc thu nhËp tõ phÇn ruéng<br /> nµy nÕu nh− ph¶i trõ chi phÝ cho mét sè kh©u c«ng viÖc, th× hä chØ cßn t−¬ng ®−¬ng<br /> 8kg g¹o, nh− vËy riªng l−¬ng thùc ®Ó ¨n còng ch−a ®ñ th× kh«ng thÓ cßn thu nhËp ®Ó<br /> gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu chi tiªu kh¸c, do vËy cuéc sèng gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n<br /> (Ph¹m Kiªn C−êng, 1998).<br /> ë løa tuæi trÎ h¬n (50 trë lªn) ng−êi cao tuæi vÉn cßn ph¶i lµm viÖc nÆng,<br /> thËm chÝ nh− mét lao ®éng chÝnh. HÇu hÕt ng−êi cao tuæi cßn ph¶i lµm viÖc lµ c©u<br /> tr¶ lêi mµ chóng t«i th−êng gÆp trong c¸c cuéc trß chuyÖn. Kh«ng nh÷ng ph¶i lao<br /> ®éng, nhiÒu ng−êi cßn lµ lao ®éng chÝnh trong gia ®×nh. (Th¶o luËn nhãm 50-59, th«n<br /> Nh¬n Hßa, x· Hµm Nh¬n, huyÖn Hµm ThuËn B¾c, tØnh B×nh ThuËn). Trong cuéc<br /> th¶o luËn nhãm 60- 69, chóng t«i còng nhËn ®−îc c©u tr¶ lêi t−¬ng tù vÒ lao ®éng<br /> cña ng−êi cao tuæi ë løa tuæi trªn 70:<br /> “- ë ®©y c¸c cô trªn 70 cã ph¶i lao ®éng kh«ng ¹?<br /> - Lµm tÊt<br /> - Cßn ®i ®−îc lµ ®i. Trong xãm trong kia cã «ng N¨m ®· lµ 80 tuæi råi mµ<br /> còng vÉn ®i lµm lao ®éng ra ®ång Êy.<br /> - Còng cã ng−êi ®i lµm m−ín”. (Th¶o luËn nhãm 60- 69, th«n Nh¬n Hßa, x·<br /> Hµm Nh¬n, huyÖn Hµm ThuËn B¾c, tØnh B×nh ThuËn).<br /> T×nh h×nh còng t−¬ng tù ë n«ng th«n tØnh VÜnh Long. GÇn nh− chØ trõ ng−êi<br /> nµo bÖnh n»m trªn gi−êng th«i, nÕu cßn søc kháe lµ vÉn tham gia lao ®éng ®ång ¸ng<br /> nh− mäi ng−êi. NÕu gia ®×nh cã con c¸i gióp th× ®ì mét phÇn, cßn kh«ng th× tù lµm.<br /> (Th¶o luËn nhãm c¸n bé l·nh ®¹o MÆt trËn Tæ quèc tØnh VÜnh Long).<br /> Theo sè liÖu c¸c cuéc ®iÒu tra, trong sè nh÷ng ng−êi cao tuæi kh«ng tham gia<br /> ho¹t ®éng kinh tÕ chØ cã 4,32% lµ nghØ ng¬i, tû lÖ nµy ë khu vùc thµnh thÞ lµ 11,27%<br /> vµ n«ng th«n lµ 1,13%. Nh÷ng ng−êi cao tuæi kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ vÉn<br /> ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc kh«ng nhá cho gia ®×nh trong viÖc tr«ng nom viÖc nhµ,<br /> gi÷ ch¸u. Cã tíi 51,62% ng−êi cao tuæi cßn gióp ®ì viÖc nhµ; 15,82% tr«ng nom, d¹y<br /> dç con, ch¸u häc hµnh (NguyÔn H¶i H÷u, 1998).<br /> 2. S¾p xÕp gia ®×nh<br /> Còng nh− ë miÒn B¾c, khuynh h−íng thiªn vÒ ®»ng néi còng lµ ®iÒu phæ biÕn<br /> ë miÒn Trung. §a sè ng−êi giµ ë c¸c ®iÓm nghiªn cøu sèng víi con trai. §iÒu nµy cßn<br /> râ nÐt h¬n ë ®Þa bµn n«ng th«n. T¹i n«ng th«n ng−êi cao tuæi th−êng x¸c ®Þnh r»ng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  BÕ Quúnh Nga 31<br /> <br /> dï no dï ®ãi, dï cã cùc khæ ®Õn mÊy còng ph¶i ë víi con trai ®Ó "nã lo cho m×nh". Cßn<br /> con g¸i ph¶i "g¸nh v¸c giang san nhµ chång" nªn kh«ng thÓ lo cho cha mÑ ®−îc.<br /> Bªn c¹nh khu«n mÉu sèng chung víi con trai (nh− ë miÒn B¾c vµ miÒn<br /> Trung), kh¸ nhiÒu tr−êng hîp ng−êi cao tuæi miÒn Nam sèng chung víi con g¸i vµ lý<br /> do ®−a ra lµ con g¸i th−¬ng bè mÑ nhiÒu h¬n, chu cÊp, th¨m nom nhiÒu h¬n. Kh¸c<br /> víi phong tôc ë miÒn B¾c c¸c cô th−êng sèng víi con trai, v× nÕu sèng víi con g¸i th×<br /> con rÓ kh«ng chÞu, ë miÒn Nam th× ®a sè lµ con rÓ l¹i hay nhê bªn vî nhiÒu h¬n, ë ®ã<br /> hä sèng s−íng h¬n so víi nhµ m×nh. Ngoµi ra con g¸i xö sù nhÑ nhµng t×nh c¶m nªn<br /> hîp víi t©m lý tuæi giµ. Th−êng th× khi cha mÑ èm ®au con trai chØ hái th¨m s¬ qua<br /> r»ng cha mÑ uèng thuèc g× hoÆc cÇn g× ®Ó hä ®i mua. Cßn con g¸i trong nh÷ng tr−êng<br /> hîp ®ã s¨n sãc cha mÑ tËn tuþ, lo miÕng c¬m manh ¸o, giÆt giò, t¾m röa, nhÊt lµ<br /> nh÷ng lóc cha mÑ èm nÆng th−êng lµ con g¸i ®¶m nhiÖm. Dï ®· cã chång, nh−ng nÕu<br /> cha mÑ ®au èm th× hä vÉn vÒ tr«ng nom chu ®¸o. Trong t×nh th−¬ng víi con trai, con<br /> rÓ, con d©u th× c¸c cô ®¸nh gi¸ lµ con g¸i vÉn h¬n. MÆc dï còng th−¬ng cha th−¬ng<br /> mÑ nh−ng c¸ch biÓu lé cña ng−êi con trai kh¸c ng−êi con g¸i. Con trai cã thÓ chØ lo<br /> nh÷ng viÖc lín nªn kh«ng ®Ó ý ®Õn miÕng ¨n giÊc ngñ cña cha mÑ nh− con g¸i, mÆt<br /> kh¸c nhiÒu ng−êi muèn gióp cha mÑ nh−ng cßn ng¹i vî nãi ra nãi vµo. Do vËy nhiÒu<br /> ng−êi cao tuæi nhËn thÊy r»ng khi cha mÑ cßn sèng, con g¸i cã phÇn th−¬ng cha mÑ<br /> h¬n. Khi cã miÕng ngon miÕng l¹ hä th−êng ghÐ vÒ biÕu cha, biÕu mÑ. Cßn ng−êi con<br /> trai còng th−¬ng cha, th−¬ng mÑ nh−ng muèn ®em miÕng b¸nh vÒ cho cha mÑ th× l¹i<br /> cßn ng¹i vî nªn kh«ng lµm ®−îc. (Th¶o luËn nhãm 60- 69 , ph−êng 6, quËn 3, thµnh<br /> phè Hå ChÝ Minh).<br /> ThËm chÝ ng−êi ta còng nhËn thÊy mét sù thay ®æi trong quan niÖm sèng<br /> chung víi con trai hay con g¸i. Th−êng th× trong th©m t©m ng−êi cao tuæi vÉn x¸c<br /> ®Þnh nªn sèng víi con trai ®Ó sau nµy hä cßn thê cóng tæ tiªn vµ nèi tiÕp dßng gièng.<br /> ThÕ nh−ng trªn thùc tÕ nhiÒu ng−êi cao tuæi l¹i nhËn ®−îc sù trî gióp cña ng−êi con<br /> g¸i nhiÒu h¬n. (Th¶o luËn nhãm 50- 59 th«n Nh¬n Hßa, x· Hµm Nh¬n, huyÖn Hµm<br /> ThuËn B¾c, tØnh B×nh ThuËn).<br /> B−íc chuyÓn tiÕp theo trong nhËn thøc vÒ viÖc ë víi con trai hay con g¸i, ta cã<br /> thÓ nhËn thÊy ë miÒn T©y Nam Bé, n¬i c¸c yÕu tè truyÒn thèng kh«ng cßn in dÊu Ên<br /> ®Ëm nÐt trong v¨n hãa cña ng−êi d©n miÖt s«ng n−íc. Tr−êng hîp cô N.T.D. lµ mét<br /> vÝ dô. MÆc dï cã 3 con trai, nh−ng hiÖn nay cô sèng víi ng−êi con g¸i ót. Gi¶i thÝch<br /> vÒ ®iÒu nµy cô nãi r»ng con g¸i lo l¾ng cho cô ®Çy ®ñ nªn cô "nhËp rÓ". Cô sèng víi<br /> con g¸i ®Ó con g¸i phô gióp cô trong c«ng viÖc gia ®×nh bëi v× cïng víi tuæi t¸c søc<br /> kháe cña cô ngµy cµng yÕu ®i. X¸c ®Þnh sèng víi con g¸i ®Õn cuèi ®êi, cô D. cßn<br /> chuyÓn giao viÖc thê cóng cho con g¸i. Khi ®−îc hái vÒ ®iÒu nµy cô nãi r»ng khi cô<br /> chÕt con g¸i sÏ thay cô thê cóng: “Chõng t«i chÕt råi th× cßn hai th»ng con trai ®ã,<br /> ®øa nµo nã muèn cóng th× cóng, cßn kh«ng cóng th× ®Ó ®©y con nhá nµy cóng. MÊy<br /> anh kh«ng thØnh th× nã còng cóng”. (Pháng vÊn bµ N.T.D, Êp Ninh Phó, x· Song<br /> Phó, huyÖn Tam B×nh, tØnh VÜnh Long).<br /> Kh¸c víi t×nh h×nh ë miÒn B¾c vµ miÒn Trung, quan hÖ gia ®×nh cña ng−êi cao<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 32 Ng−êi cao tuæi ë miÒn Trung vµ Nam Bé ViÖt Nam n¨m 2000 ...<br /> <br /> tuæi ë Nam Bé tá ra “láng lÎo” h¬n. Ng−êi cao tuæi trong c¸c cuéc pháng vÊn t¹i c¸c<br /> ®iÓm nghiªn cøu ë Nam Bé còng ph¶i lao ®éng “cËt lùc ®Ó kiÕm sèng” nh−ng hä tù do<br /> h¬n. C−íi vî g¶ chång cho con xong, ®èi víi hä coi nh− lµ hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm, hä<br /> tù lµm viÖc ®Ó kiÕm sèng. Theo phong tôc trong Nam khi cha mÑ ®Õn tuæi giµ, con c¸i<br /> ®· tr−ëng thµnh th× ®a sè lµ sèng riªng, chø kh«ng sèng chung nh− th−êng thÊy ë<br /> miÒn B¾c. Sèng riªng vµ ¨n riªng, nÕu con c¸i quan t©m th× chu cÊp chót Ýt cho bè<br /> mÑ. Hä kh«ng bÞ rµng buéc vµo con c¸i, hä cã thÓ ®i ch¬i, tham quan, lµm tõ thiÖn<br /> nÕu thÝch: “ë miÒn B¾c th× «ng bµ ph¶i gi÷ ch¸u gi÷ nhµ. Tr¸i l¹i trong Nam nµy<br /> kh«ng ph¶i gi÷ nhµ gi÷ ch¸u n÷a. §i sèng riªng, muèn ®i ch¬i ®©u th× ®i. Thµnh ra<br /> kh«ng chÞu khã nh− c¸c cô miÒn B¾c ®©u, nãi th¼ng nh− thÕ. Kh«ng muèn bång con<br /> bång ch¸u g× n÷a hÕt Êy, coi nh− lµ hÕt råi, giao tôi nã. Nã cã chång cã con g× nã gi÷<br /> lÊy råi nµy kh¸c th«i”. (Th¶o luËn nhãm 60- 69, th«n Nh¬n Hßa, x· Hµm Nh¬n,<br /> huyÖn Hµm ThuËn B¾c, B×nh ThuËn). Tr−êng hîp cô D. ë VÜnh Long (®· nãi ë trªn)<br /> còng t−¬ng tù nh− vËy. Cô ®· chia hÕt ®Êt cho con trai vµ con g¸i, cô sèng cïng con<br /> g¸i ót vµ vî chång chÞ nµy lo l¾ng hÕt mäi chi tiªu sinh ho¹t trong gia ®×nh, b¶n th©n<br /> mét th¸ng ®−îc phô cÊp vî liÖt sÜ 124.000®, cô ®Ó riªng chi tiªu cho b¶n th©n. Sè tiÒn<br /> nµy cô dïng ®Ó ®i ch¬i ®©y ®ã hoÆc cô muèn tiªu g× th× tiªu. Cßn tiÒn ¨n uèng sinh<br /> ho¹t hµng ngµy èm ®au bÖnh tËt lµ chÞ con g¸i sèng cïng lo hÕt. C¸c con ai muèn cho<br /> thªm cô th× cho chø cô kh«ng cho con nµo hÕt. (Pháng vÊn cô N.T.D, Êp Ninh Phó, x·<br /> Song Phó, huyÖn Tam B×nh, tØnh VÜnh Long).<br /> Ng−êi cao tuæi cã l−¬ng h−u hoÆc cuéc sèng kh¸ gi¶ thÝch sèng riªng ®Ó ®−îc<br /> “tù do h¬n”. T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu chóng t«i nhËn thÊy r»ng khi ng−êi cao tuæi cã<br /> l−¬ng h−u hoÆc cuéc sèng kh¸ gi¶ th× th−êng thÝch sèng riªng 2 vî chång. VÒ ®iÒu<br /> nµy chóng t«i nhËn ®−îc c¸c c©u tr¶ lêi t−¬ng ®èi gièng nhau ë tÊt c¶ c¸c ®iÓm<br /> nghiªn cøu, nhÊt lµ ë ®Þa bµn thµnh phè r»ng ng−êi cao tuæi phÇn lín lµ sèng riªng.<br /> (Th¶o luËn nhãm 60- 69, ph−êng 6, quËn 3, thµnh phè Hå ChÝ Minh).<br /> Nguyªn nh©n cña viÖc sèng riªng theo nh− gi¶i thÝch cña ng−êi ®−îc hái th×<br /> ®ã lµ do lèi sèng, ®iÒu kiÖn ¨n ë gi÷a 2 thÕ hÖ giµ vµ trÎ. Hä gi¶i thÝch r»ng kh«ng<br /> ph¶i v× ghÐt bá c¸c con mµ do lèi sèng sinh ho¹t cña líp trÎ b©y giê kh«ng hîp víi c¸c<br /> cô. C¸c cô cã tuæi th−êng thÝch sèng yªn tÜnh, nh−ng thanh niªn l¹i thÝch sèng ån µo,<br /> b¹n bÌ, phim ¶nh, ©m nh¹c më Çm Ü... Do c¸ch sèng cña 2 thÕ hÖ kh¸c nhau, céng<br /> thªm ®iÒu kiÖn nhµ ë chËt chéi nªn c¸c cô mong muèn ®−îc sèng t¸ch riªng khái con<br /> c¸i (Th¶o luËn nhãm 60- 69, ph−êng 6, quËn 3, thµnh phè Hå ChÝ Minh).<br /> Mét nguyªn nh©n kh¸c lµ khi t¸ch hé sèng riªng, cha mÑ muèn con c¸i tù lËp<br /> lµm ¨n kh«ng û l¹i, biÕt lo l¾ng cho cuéc sèng gia ®×nh nhá cña m×nh. Mong muèn<br /> con c¸i tr−ëng thµnh, biÕt tÝnh to¸n lµm ¨n vµ tù quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc gia ®×nh<br /> mét mÆt ®Ó c¸c cô cßn "chuyÓn giao" dÇn dÇn c¸c c«ng viÖc gia ®×nh cho con c¸i, mÆt<br /> kh¸c còng lµ sù "tËp d−ît" cho hä khi ph¶i lµm chñ mét gia ®×nh (Th¶o luËn nhãm<br /> 60- 69, ph−êng 6, quËn 3, thµnh phè Hå ChÝ Minh).<br /> Sèng chung nh−ng ¨n riªng còng lµ c¸ch gi¶i quyÕt ®Ó ng−êi cao tuæi cã mét<br /> kho¶ng riªng nh−ng v× ®iÒu kiÖn ë gÆp khã kh¨n nªn ch−a thÓ t¸ch ra. T¸ch riªng hé<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  BÕ Quúnh Nga 33<br /> <br /> lµm riªng nhµ khi cã ®iÒu kiÖn lµ ®iÒu mong muèn cña ng−êi cao tuæi, thÕ nh−ng<br /> kh«ng ph¶i ai còng thùc hiÖn ®−îc ®iÒu ®ã. Do kinh tÕ khã kh¨n nªn thÕ hÖ giµ vµ<br /> thÕ hÖ trÎ vÉn ph¶i sèng d−íi cïng mét m¸i nhµ. Nh÷ng ng−êi con ®· tr−ëng thµnh<br /> cã gia ®×nh riªng tù lµm tù sèng, cha mÑ giµ tù lo lÊy cuéc sèng cña m×nh. Hoµn toµn<br /> ®éc lËp vÒ kinh tÕ, hä chØ nhê v¶ con c¸i lóc èm ®au: "NÕu kinh tÕ chËt vËt th× t¸ tóc ë<br /> chung, n−¬ng n¸u víi nhau. ChØ dùa vµo con c¸i lóc ®au èm, cßn vÒ kinh tÕ tù lµm tù<br /> sèng. NÊu riªng, ¨n riªng, nh×n chung lµ nh− thÕ” (Th¶o luËn nhãm 50-59 th«n<br /> Tr−êng Thä, x· TÞnh Phong, huyÖn S¬n TÞnh, tØnh Qu¶ng Ng·i).<br /> Sèng riªng kh«ng nh÷ng lµ suy nghÜ vµ mong muèn cña mét sè ng−êi cao tuæi,<br /> mµ cßn lµ nguyÖn väng cña con c¸i muèn ®−îc tù do h¬n. Theo nh− nhËn xÐt cña<br /> ng−êi cao tuæi th× hiÖn nay con trai, con g¸i, con d©u, con rÓ th−êng kh«ng muèn ë<br /> víi cha mÑ. Con g¸i lÊy chång con trai lÊy vî råi th× hä lo tù lËp lÊy cuéc sèng. HÇu<br /> nh− sau khi x©y dùng gia ®×nh lµ hä ra ë riªng. ChØ trõ tr−êng hîp gia ®×nh nµo cã<br /> nhµ cöa réng r·i, c−íi xong cha mÑ giao nhµ cho th× hä míi ë l¹i sèng cïng «ng bµ.<br /> Cã nh÷ng gia ®×nh c¸c con ph¶i ®i lµm c¶ ngµy, nÕu sèng cïng bè mÑ cã thÓ gióp ®ì<br /> tr«ng nom nhµ cöa cho nh−ng ng−êi con d©u còng kh«ng muèn (Th¶o luËn nhãm 60-<br /> 69, ph−êng 6, quËn 3, thµnh phè Hå ChÝ Minh).<br /> 3. Tham gia x· héi cña ng−êi cao tuæi:<br /> T¹i tÊt c¶ c¸c ®iÓm nghiªn cøu ë c¶ 3 miÒn, sè l−îng ng−êi tham gia Héi ng−êi<br /> cao tuæi t−¬ng ®èi ®«ng. ë miÒn B¾c vµ miÒn Trung sè l−îng c¸c cô «ng tham gia<br /> nhiÒu h¬n c¸c cô bµ. Nh÷ng ng−êi cao tuæi hiÖn nay khi cuéc chiÕn tranh ¸c liÖt xÈy<br /> ra th× hä ®ang ë tuæi thanh niªn, do vËy phô n÷ ë løa tuæi nµy ph¶i ®¶m nhiÖm viÖc<br /> nhµ cho chång con ®i kh¸ng chiÕn. Khi con c¸i tr−ëng thµnh cã vî cã chång hä l¹i<br /> ph¶i tr«ng ch¸u, gi÷ nhµ cho con c¸i. Do vËy c«ng viÖc ngoµi gia ®×nh nh− tham gia<br /> c¸c tæ chøc x· héi, ®i häp ®i hµnh th−êng do c¸c cô «ng ®¶m nhiÖm vµ hä cho ®Êy lµ<br /> lÏ tù nhiªn (Pháng vÊn nhãm l·nh ®¹o, ph−êng Xu©n Hµ, quËn Thanh Khª, thµnh<br /> phè §µ N½ng). ThÕ nh−ng ë miÒn Nam chóng t«i l¹i thÊy mét t×nh h×nh ng−îc l¹i.<br /> T¹i VÜnh Long (c¶ ë thÞ x· lÉn n«ng th«n) khi ®−îc hái vÒ c¬ cÊu giíi tÝnh tham gia<br /> Héi ng−êi cao tuæi th× thÊy lµ n÷ nhiÒu h¬n nam, n÷ th−êng lµ gÊp ®«i. ThÕ nh−ng ë<br /> c¸c gia ®×nh cßn c¶ hai cô th× th−êng lµ cô «ng “nh−êng” cho c¸c cô bµ tham gia v×<br /> r»ng “C¸c bµ Ýt cã dÞp ®i ®©y ®i ®ã, tham gia Héi c¸c bµ cã thÓ ®i ch¬i, ®i tham<br /> quan”. ViÖc c¸c cô bµ ë miÒn Nam dÔ dµng s¾p xÕp c¸c cuéc ®i ch¬i xa nh− vËy lµ<br /> kh¸c víi c¸c cô miÒn B¾c vµ mét phÇn nµo ®ã lµ c¸c cô ë miÒn Trung (nhÊt lµ vïng<br /> n«ng th«n nghÌo) v× th−êng c¸c cô nµy kh«ng nh÷ng kh«ng “nh−êng” c«ng viÖc ngoµi<br /> gia ®×nh cho c¸c cô «ng mµ cßn v× kh«ng ph¶i v−íng bËn tr«ng nom viÖc nhµ cho con<br /> c¸i. §iÒu nµy liÖu cã x¸c nhËn thªm nhËn xÐt cña chóng t«i ë phÇn trªn: ng−êi cao<br /> tuæi miÒn Nam “tù do” h¬n ng−êi cao tuæi miÒn B¾c vµ miÒn Trung? (Th¶o luËn<br /> nhãm 50-59, ph−êng 4, ThÞ x· VÜnh Long, tØnh VÜnh Long).<br /> Theo nh− nhËn xÐt cña c¸c cô ë miÒn Nam, sau ngµy gi¶i phãng vµ nhÊt lµ<br /> sau ®æi míi x· héi cã nhiÒu thay ®æi c¨n b¶n. Tr−íc gi¶i phãng mäi ng−êi kh«ng ai<br /> quan t©m ®Õn ai, nhµ bªn c¹nh cã ng−êi chÕt kh«ng ai biÕt, ng−êi nghÌo ra ®−êng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 34 Ng−êi cao tuæi ë miÒn Trung vµ Nam Bé ViÖt Nam n¨m 2000 ...<br /> <br /> gÆp ng−êi giµu ph¶i tr¸nh. Nay nhê cã quan hÖ ®oµn thÓ mäi ng−êi ®i l¹i th¨m hái<br /> lÉn nhau, quan t©m ®Õn nhau. Mäi ng−êi ®Òu nhËn thÊy r»ng c¸c ®oµn thÓ nh− Héi<br /> Ch÷ thËp ®á, Héi Ng−êi cao tuæi hiÖn nay ®· lo l¾ng ch¨m sãc cho cuéc sèng tinh<br /> thÇn vµ nhiÒu khi lµ c¶ vËt chÊt cho c¸c cô, nhÊt lµ ë nh÷ng gia ®×nh nghÌo, ®iÒu mµ<br /> tr−íc ®©y ch−a hÒ cã vµ kh«ng dÔ g× cã ®−îc. Trong x· héi cò ng−êi nghÌo sèng thÕ<br /> nµo còng mÆc, kh«ng ai bËn t©m . Ng−êi nghÌo lµ c¸ch xa víi ng−êi giÇu, vµ sù c¸ch<br /> biÖt giÇu nghÌo nµy trong x· héi cò thËt ®¸ng kÓ: "§Õn ®é ®−êng ®i cña nhµ giÇu<br /> còng riªng. Anh nhµ nghÌo ®i lén qua lµ nã ®¸nh anh chÕt". (Th¶o luËn nhãm 60- 69,<br /> ph−êng 4, thÞ x· VÜnh Long, tØnh VÜnh Long).<br /> Ng−êi nghÌo th−êng thÝch tham gia Héi ng−êi cao tuæi v× Héi quan t©m ®Õn<br /> c¸c cô. Tham gia Héi c¸c cô cã dÞp ®−îc gÆp gì chia sÎ, ®−îc quan t©m, ®−îc ®i tham<br /> quan. Th−êng th× ng−êi cao tuæi ai còng thÝch tham gia héi nh−ng nhµ nghÌo th×<br /> thÝch vµo h¬n. Hä cho r»ng dï giÇu hay nghÌo, nÕu ng−êi giµ mµ kh«ng vµo Héi th×<br /> coi nh− c« ®¬n. Khi ®au èm ®−îc th¨m hái søc kháe, khi héi häp c¸c cô ®−îc gÆp<br /> nhau trao ®æi t©m t×nh vµ ®iÒu nµy ®· ®éng viªn c¸c cô rÊt nhiÒu.<br /> C¸c ho¹t ®éng cña ng−êi cao tuæi kh¸ phong phó: ë tÊt c¶ c¸c ®iÓm ®Òu diÔn<br /> ra ho¹t ®éng t×nh nghÜa, hiÕu vµ chóc thä; ho¹t ®éng v¨n hãa, thÓ dôc thÓ thao; ho¹t<br /> ®éng nh©n ®¹o, tõ thiÖn; hßa gi¶i.<br /> Trong ho¹t ®éng hßa gi¶i ng−êi cao tuæi cã vai trß næi bËt, hÇu nh− tæ hßa gi¶i<br /> c¬ së nµo còng cã mÆt ng−êi cao tuæi, vµ sù cã mÆt cña ng−êi cao tuæi víi t− c¸ch thµnh<br /> viªn cña tæ hßa gi¶i trong hÇu hÕt tr−êng hîp tá ra cã hiÖu lùc rÊt cao ®èi víi c«ng t¸c<br /> nµy. T¹i c¸c chi héi, ng−êi cao tuæi ®−îc xem nh− lµ mét trong sè c¸c thµnh phÇn cña<br /> tæ hßa gi¶i t¹i c¸c tæ d©n phè. Nh÷ng ng−êi cao tuæi cã uy tÝn th−êng ®−îc mêi tham<br /> gia hßa gi¶i nh÷ng m©u thuÉn trong néi bé c«ng ®ång d©n c−. ChÝnh c¸n bé ®Þa<br /> ph−¬ng ®· x¸c nhËn r»ng tiÕng nãi cña ng−êi cao tuæi trong c¸c héi nghÞ, ®Æc biÖt trªn<br /> ®Þa bµn d©n c− lµ rÊt cã t¸c dông (Pháng vÊn nhãm c¸n bé l·nh ®¹o Ph−êng Phó<br /> Thuû, thÞ x· Phan ThiÕt, tØnh B×nh ThuËn). Th−êng th× trong gia ®×nh nµo cã m©u<br /> thuÉn c¸c cô ®Õn nhµ lµm viÖc, gi¶i thÝch cho cô «ng, cô bµ vµ con ch¸u cña hä. ThËm<br /> chÝ viÖc c¸c cô hßa gi¶i thµnh c«ng cßn ®−îc ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®−a tin<br /> (Pháng vÊn nhãm c¸n bé l·nh ®¹o, x· Song Phó, huyÖn Tam B×nh, tØnh VÜnh Long).<br /> B¶n th©n c¸c cô còng cã nh÷ng nhËn xÐt tèt vÒ tæ hßa gi¶i. Theo c¸c cô th×<br /> trong tæ hßa gi¶i th−êng cã «ng tæ tr−ëng d©n phè, nh−ng còng cã khi kh«ng ph¶i lµ<br /> tæ tr−ëng d©n phè mµ chØ lµ mét ng−êi d©n tham gia vµ mét cô trong Héi Ng−êi cao<br /> tuæi. Cã tr−êng hîp m©u thuÉn mÑ chång nµng d©u c¸c cô ®· gãp ý víi c« con d©u.<br /> C¸c cô gi¶i thÝch cho ng−êi con d©u r»ng ng−êi giµ th−êng khã tÝnh nªn ph¶i biÕt<br /> ®−êng ®èi xö vµ kh«ng nªn to tiÕng bëi v× ®«i khi v× lêi ¨n tiÕng nãi thiÕu thËn träng<br /> th× hay sai mét ly, ®i mét dÆm, nh− vËy lµ cã téi víi cha mÑ. Cuèi cïng th× ng−êi con<br /> d©u còng nghe ra. (Pháng vÊn «ng N.B, ph−êng Xu©n Hµ, quËn Thanh Khª, thµnh<br /> phè §µ N½ng).<br /> Theo b¸o c¸o cña Héi Ng−êi cao tuæi th× t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu, Héi Ng−êi<br /> cao tuæi ®· tham gia hßa gi¶i trong hÇu hÕt c¸c xÝch mÝch ë khu d©n c−: ThÝ dô ë<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  BÕ Quúnh Nga 35<br /> <br /> Ph−êng Phó Thñy thÞ x· Phan ThiÕt c¸c cô ®· tham gia tÝch cùc vµ lµm nßng cèt<br /> trong c«ng t¸c hßa gi¶i t¹i céng ®ång d©n c−, trong n¨m 1999 ®−îc 22/27 vô thµnh<br /> c«ng; t¹i x· Hµm Nh¬n, Hµm ThuËn B¾c, B×nh ThuËn ®· hßa gi¶i ®−îc 11/13 vô...<br /> LiÖu sù kiÖn nµy cã ph¶i lµ tµn d− cña thø “uy tÝn” tuæi t¸c, mét m« h×nh v¨n hãa<br /> truyÒn thèng hay kh«ng? sau ®©y lµ tr¶ lêi cña ng−êi ®−îc hái: "Trong thµnh phÇn<br /> hßa gi¶i ph¶i cã ng−êi cao tuæi th× ng−êi ta míi nghe, nÕu trong ®ã chØ cã thanh niªn,<br /> phô n÷ th× ch−a ch¾c hä ®· nghe" vµ mét ý kiÕn kh¸c: "NÕu kh«ng cã ng−êi cao tuæi<br /> tham gia hßa gi¶i th× hä sÏ nãi: anh hay chÞ (nãi nh÷ng ng−êi trÎ tuæi) lµ c¸i g× mµ ®i<br /> d¹y kh«n ng−êi kh¸c" (Pháng vÊn N.V.S, 68 tuæi; bµ N.T.P, 56 tuæi, th«n Nh¬n Hßa,<br /> x· Hµm Nh¬n, huyÖn Hµm ThuËn B¾c, tØnh B×nh ThuËn).<br /> 4. Ng−êi cao tuæi vµ hÖ thèng an sinh x· héi:<br /> ViÖc chuyÓn qua c¸c quan hÖ thÞ tr−êng t¸c ®éng kh¸ m¹nh tíi hÖ thèng an<br /> sinh x· héi, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc ch¨m sãc søc kháe ng−êi cao tuæi. Tµi liÖu c¸c<br /> cuéc ®iÒu tra vÒ ch¨m sãc søc kháe cho ng−êi cao tuæi ®· chØ ra r»ng: 95% c¸c cô cao<br /> tuæi cã bÖnh vµ cã nhu cÇu ch÷a bÖnh nh−ng kh«ng ®i ch÷a bÖnh ë c¬ së y tÕ Nhµ<br /> n−íc; trong ®ã 70% víi lý do lµ kh«ng ®ñ tiÒn; 17% tù kiÕm thuèc ë nhµ ch÷a lÊy<br /> (Hoµng V¨n T¸, 1998). Tµi liÖu ®iÒn d· cña chóng t«i còng x¸c nhËn mét t×nh h×nh<br /> t−¬ng tù: ng−êi cao tuæi th−êng Ýt sö dông dÞch vô y tÕ. VÊn ®Ò søc kháe lµ nçi lo<br /> chung cña ng−êi cao tuæi ë tÊt c¶ c¸c ®iÓm nghiªn cøu. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy thËt<br /> nan gi¶i, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng gia ®×nh nghÌo bëi hä kh«ng cã tiÒn ®Ó mua thuèc:<br /> "Lo l¾ng trong gia ®×nh mét lµ cã c¸i ¨n, hai lµ vÊn ®Ò ®au èm. Vµo bÖnh viÖn th× c¸i<br /> kim, miÕng b¨ng còng ph¶i mua, ng−êi d©n kh«ng cã ®ång tiÒn lµ chÞu chÕt th«i. §i<br /> th× kh«ng cã tiÒn, nÕu ®i th× ph¶i m−în tiÒn" (Th¶o luËn nhãm 60-69, ph−êng NguyÔn<br /> Nghiªm, thÞ x· Qu¶ng Ng·i, tØnh Qu¶ng Ng·i).<br /> Tr¶ tiÒn viÖn phÝ vµ c¸c chi phÝ kh¸c cho ch¨m sãc søc kháe lµ mét vÊn ®Ò nan<br /> gi¶i hiÖn nay ®èi víi ng−êi cao tuæi, nhÊt lµ t¹i vïng n«ng th«n. Do vËy khi èm ®au<br /> ng−êi giµ th−êng ë l¹i nhµ chø kh«ng ®i bÖnh viÖn bëi v× nÕu nhËp viÖn hä ph¶i<br /> trang tr¶i tÊt c¶ tiÒn ¨n ë thuèc men. Hä ®iÒu trÞ b»ng c¸c thø thuèc rÎ tiÒn mua ë<br /> cöa hµng thuèc gÇn nhµ, hoÆc nÕu kh«ng cã tiÒn n÷a th× hä ch÷a trÞ b»ng thuèc l¸<br /> kiÕm ë quanh lµng. Cã nh÷ng ng−êi bÖnh nÆng còng kh«ng d¸m ®i kh¸m ch÷a bÖnh<br /> v× kh«ng trang tr¶i næi: “T«i chØ lo ®au èm ®i bÖnh viÖn th«i. Quanh n¨m ®au èm<br /> nh−ng kh«ng d¸m ®i kh¸m. Nh− t«i huyÕt ¸p cao, nghe ®µi b¸o nãi sî l¾m nh−ng<br /> kh«ng d¸m ®i kh¸m, v« th× lµm sao" (Th¶o luËn nhãm 60- 69, th«n Tr−êng Thä, x·<br /> TÞnh Phong, huyÖn S¬n TÞnh, tØnh Qu¶ng Ng·i). Do vËy ®−îc cÊp sæ b¶o hiÓm y tÕ<br /> kh¸m ch÷a bÖnh lµ mong muèn cña ng−êi cao tuæi kh«ng cã l−¬ng h−u nhÊt lµ ë ®Þa<br /> bµn n«ng th«n: "Giê chØ mong −íc cã c¸i sæ b¶o hiÓm y tÕ v« kh¸m, ë nhµ chØ cã thuèc<br /> nam, ®¸nh giã th«i" (Th¶o luËn nhãm 60-69, th«n Tr−êng Thä, x· TÞnh Phong huyÖn<br /> S¬n TÞnh, tØnh Qu¶ng Ng·i). §iÒu bøc xóc nhÊt hiÖn nay lµ viÖc lµm thÕ nµo ®Ó<br /> ng−êi cao tuæi cã ®−îc thÎ b¶o hiÓm y tÕ. ViÖc cÊp sæ b¶o hiÓm y tÕ cho nh÷ng gia<br /> ®×nh nghÌo lµ sù gióp ®ì thiÕt thùc nhÊt cho hä, bëi v× ai còng biÕt r»ng ng−êi nghÌo<br /> kh«ng cã tiÒn ®Ó ®i viÖn. §Æc biÖt ®èi víi nh÷ng cô giµ nghÌo ë vïng n«ng th«n xa x«i<br /> lóc èm ®au bÖnh tËt kh«ng cã tiÒn ®i bÖnh viÖn th× viÖc miÔn phÝ cho hä lµ hÕt søc<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 36 Ng−êi cao tuæi ë miÒn Trung vµ Nam Bé ViÖt Nam n¨m 2000 ...<br /> <br /> cÇn thiÕt. Mét sè gia ®×nh nghÌo ®−îc cÊp sæ b¶o hiÓm y tÕ nh−ng ®iÒu nµy còng<br /> kh«ng gióp ®−îc lµ bao, nhÊt lµ khi bÖnh nÆng bëi v× khi vµo bÖnh viÖn hä vÉn ph¶i<br /> tr¶ c¸c kho¶n chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh.<br /> HiÖn nay chØ cã nhãm ng−êi vÒ h−u ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ do<br /> hä cã chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. ThÕ nh−ng sè ng−êi nµy còng ch−a h¼n ®· hµi lßng víi<br /> dÞch vô y tÕ. Theo nh− hä nhËn xÐt th× hiÖn nay hÖ thèng y tÕ vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp<br /> nªn ng−êi cao tuæi rÊt sî bÖnh. Khi vµo bÖnh viÖn hä th−êng gÆp rÊt nhiÒu r¾c rèi do<br /> viÖc b¸c sÜ ®ïn ®Èy tr¸ch nhiÖm, nh−ng ng−îc l¹i khi ch÷a t− hä gÆp mét th¸i ®é<br /> hoµn toµn kh¸c. Còng chØ mét «ng b¸c sÜ ®ã th«i nh−ng ch÷a bÖnh ë bÖnh viÖn th×<br /> ®iÒu trÞ rÊt l©u ngµy, thñ tôc r−êm rµ vµ rÊt phiÒn phøc cho bÖnh nh©n. Cßn ë nhµ<br /> th× ch÷a bÖnh nhanh vµ tèt h¬n (Th¶o luËn nhãm 60- 69, ph−êng NguyÔn Nghiªm,<br /> thÞ x· Qu¶ng Ng·i, tØnh Qu¶ng Ng·i).<br /> C¸c ®oµn thÓ kh«ng chÝnh thøc lµm tõ thiÖn rÊt ph¸t triÓn ë miÒn Nam. C¸c tæ<br /> chøc nµy th−êng do mét sè c¸ nh©n ho¹t ®éng x· héi t¹i ®Þa bµn ®øng ra vËn ®éng<br /> gióp ®ì ng−êi gÆp khã kh¨n. Bµ N.T.N võa lµ héi viªn Héi Ng−êi cao tuæi, võa trong<br /> ban chÊp hµnh phô n÷ ®· ®øng ra cïng chÞ em phô n÷ vËn ®éng gióp ®ì gia ®×nh mét<br /> phô n÷ nghÌo bÞ b·o lµm sËp nhµ. C¸c bµ ®· ®i xin tiÒn ®Ó cÊt cho chÞ phô n÷ nµy mét<br /> ng«i nhµ b»ng t«n, v¸ch b»ng cãt, bªn trong l¸t g¹ch, trÞ gi¸ c¸i nhµ h¬n 4 triÖu: "§ã lµ<br /> xãm lµng ®øng lªn lo cho b¶ th«i, chø chÝnh quyÒn hay ®oµn thÓ ch−a cã gióp cho b¶<br /> mét c¾c nµo. Mäi ng−êi biÕt ®ã, c¸i nhµ ®ã trÞ gi¸ còng 4 triÖu b¹c chø ®©u ph¶i lµ, tiÒn<br /> råi c«ng, 3 chôc c«ng råi ®øng ra lµm. Cho nªn lµ thÊy c¸i hoµn c¶nh khã kh¨n m×nh<br /> kh«ng thÓ nµo chÞu ®−îc. Råi chÞ em ®øng ra xin cho b¶" (Th¶o luËn nhãm 60-69, th«n<br /> Nh¬n Hßa, x· Hµm Nh¬n, huyÖn Hµm ThuËn B¾c, tØnh B×nh ThuËn).<br /> Chóng t«i nhËn thÊy ho¹t ®éng tõ thiÖn cã tæ chøc vµ s«i næi h¬n lµ ë thµnh<br /> phè Hå ChÝ Minh vµ tØnh VÜnh Long. T¹i ph−êng 4 thÞ x· VÜnh Long, nh÷ng chi héi<br /> tr−ëng, chi héi phã ng−êi cao tuæi lu«n ®i s©u ®i s¸t quan t©m ®Õn tõng cô cao tuæi<br /> gÆp khã kh¨n trong cuéc sèng. B¶n th©n c¸c bµ lµ nh÷ng c¸n bé vÒ h−u ®ång l−¬ng<br /> chØ ®ñ sèng, nh−ng vÉn ngµy ®ªm ®i vËn ®éng, nhiÒu khi lµ lÊy cña gia ®×nh, vËn<br /> ®éng con c¸i gióp ®ì. C¸c bµ lo l¾ng cho hä tõ miÕng c¬m manh ¸o, tõ bãng ®iÖn th¾p<br /> s¸ng. Trong chi héi cã cô H. 82 tuæi c« ®¬n kh«ng n¬i n−¬ng tùa nh−ng còng kh«ng<br /> ®−îc trî cÊp cña nhµ n−íc, c¸c bµ lÊy tiÒn lÊy g¹o cña nhµ vµ vËn ®éng thªm bµ con<br /> hµng xãm gióp ®ì, héi phô n÷ th× gióp lµm nhµ. Cã cô con d©u ®èi xö ng−îc ®·i, c¸c<br /> bµ còng ®Õn nhµ t×m hiÓu gi¶i thÝch cho c« con d©u ®iÒu ph¶i tr¸i. Ngoµi c«ng t¸c tõ<br /> thiÖn cña héi c¸c bµ cßn tham gia héi tõ thiÖn cña ph−êng. Ch¸u M. 12 tuæi, lµ häc<br /> sinh bÞ bÖnh hiÓm nghÌo gia ®×nh kh«ng cã tiÒn, c¸c bµ ®i vËn ®éng gióp ®ñ tiÒn cho<br /> ch¸u ®i mæ. T¹i x· Song Phó huyÖn Tam B×nh tØnh VÜnh Long chóng t«i cßn ®−îc<br /> biÕt r»ng ngoµi viÖc tham gia Héi Ng−êi cao tuæi, c¸c bµ cßn tham gia trong Héi Tõ<br /> thiÖn. Héi cã 18 tæ, cø 4 th¸ng 1 lÇn, mçi tæ phôc vô 1 tuÇn. Héi viªn thay nhau mçi<br /> ng−êi mét tuÇn lªn bÖnh viÖn tØnh VÜnh Long nÊu n−íc vµ nÊu ch¸o ph¸t kh«ng cho<br /> bÖnh nh©n. Mét lÇn ®i nh− vËy ph¶i cÇn tõ 350-400 kg g¹o, g¹o nµy tíi l−ît ai th×<br /> ng−êi ®ã tù lo, tù ®i xin råi ®em lªn nÊu. Lóc ®Çu bÖnh viÖn ph¶n ®èi nh−ng sau hiÓu<br /> ra ®ã lµ phôc vô miÔn phÝ chø kh«ng cã bu«n b¸n g× th× hä còng ®ång ý ®Ó cho lµm.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  BÕ Quúnh Nga 37<br /> <br /> Bµ N. lµ mét trong sè nh÷ng ng−êi tham gia héi tõ thiÖn ®ã. Cuéc sèng cña vî chång<br /> bµ ch−a ph¶i lµ kh¸ gi¶, 2 «ng bµ cã 7 ng−êi con th× 6 ®· sèng riªng, hiÖn «ng bµ ë víi<br /> ng−êi con ót vµ cßn ph¶i dän thªm chót hµng n−íc ®Ó kiÕm sèng. MÆc dï vËy «ng bµ<br /> vÉn quan t©m ®Õn ng−êi kh¸c. §Õn phiªn ®i lµm tõ thiÖn «ng vui vÎ ®¶m nhËn viÖc<br /> nhµ ®Ó bµ yªn t©m ®i, bµ vui vÎ nãi: "§i chí, «ng Êy còng ®ång ý cho t«i ®i chí, cã vÊt<br /> v¶ chót nh−ng mµ thÊy vui"( Pháng vÊn bµ N.T.N, Êp Ninh Phó, x· Song Phó, huyÖn<br /> Tam B×nh, tØnh VÜnh Long).<br /> Ngoµi c¸c tæ chøc cßn kh¸ nhiÒu c¸c c¸ nh©n lµm tõ thiÖn d−íi nh÷ng h×nh<br /> thøc kh¸c nhau. ChÞ L.T.V. 58 tuæi quª ë Long An lªn thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ mét<br /> thÝ dô. HiÖn nay chÞ tr«ng nom bµ C. lµ chñ nhµ bÞ bÖnh t©m thÇn (khi chÞ thuª nhµ<br /> bµ vÉn cßn kháe). Khi chóng t«i ®Õn th¨m, bµ C. n»m mét chç kh«ng biÕt g× c¶, mäi<br /> thø sinh ho¹t ph¶i cã ng−êi tr«ng nom nh− mét ®øa bÐ. Khi ®−îc hái t¹i sao chÞ<br /> kh«ng cã quan hÖ th©n thÝch mµ ch¨m sãc bµ C. nh− ng−êi th©n trong gia ®×nh th×<br /> chÞ V. tr¶ lêi: "T¹i v× bµ Êy chØ cã mét m×nh, kh«ng ai lo cho bµ Êy c¶. M×nh m−ín<br /> nhµ cña bµ Êy, chø cßn ai lo ®−îc cho bµ Êy b©y giê. T«i cø ®i lµ bµ Êy khãc, t«i vÒ quª<br /> còng kh«ng ®−îc v× bµ Êy khãc vµ b¶o lµ ®õng bá bµ Êy, téi nghiÖp cho bµ Êy". C¸c<br /> con cña chÞ V. (con g¸i vµ con rÓ) còng ®éng viªn gióp ®ì mÑ trong viÖc ch¨m sãc bµ<br /> C. NhiÒu khi cùc qu¸ chÞ than víi con rÓ: “trêi ¬i, bµ Êy Øa ®¸i tèi ngµy thÕ nµy th×<br /> kh«ng chÞu næi ®©u". Con rÓ ®· ®éng viªn chÞ: "m¸ ¬i, còng r¸ng lªn th«i, chø b©y giê<br /> th× kh«ng bá cho ai ®−îc". C« con g¸i th−¬ng mÑ th× lo giÆt giò, lo dän dÑp cho mÑ.<br /> (Pháng vÊn chÞ L.T.V, ph−êng 6, quËn 3, thµnh phè Hå ChÝ Minh).<br /> Trong tõng lèi xãm mäi ng−êi còng th−¬ng yªu ®ïm bäc lÉn nhau, gióp nhau<br /> nh÷ng lóc ho¹n n¹n, khi qua ®êi. Cã nh÷ng xãm nhiÒu gia ®×nh qu¸ nghÌo, khi ng−êi<br /> th©n chÕt kh«ng cã tiÒn th× d©n trong xãm tù ®éng ®i quyªn tiÒn mua hßm råi lµm<br /> ®¸m gióp cho gia ®×nh ®ã. Hä ®øng ra gióp ®ì ch«n cÊt ®µng hoµng, ®iÒu nµy ®· an<br /> ñi rÊt nhiÒu cho c¸c gia ®×nh nghÌo: "Kh«ng cã mét ®ång b¹c mµ d©n ng−êi ta lo cho<br /> m×nh, thËt lµ tö tÕ qu¸” (Th¶o luËn nhãm 60-69, ph−êng 4, thÞ x· VÜnh Long, tØnh<br /> VÜnh Long).<br /> §Æc biÖt ph¶i kÓ tíi c¸c “m¹nh th−êng qu©n” lµm tõ thiÖn, quyªn gãp vµ<br /> gióp ®ì tiÒn b¹c cho c¸c ho¹t ®éng ®Þa ph−¬ng trong ®ã cã Héi Ng−êi cao tuæi.<br /> ChÝnh nh÷ng c¸ nh©n “m¹nh th−êng qu©n” nµy ®· lµm nßng cèt gióp ®ì c¸c cô<br /> g©y quü, v−ît qua khã kh¨n. Tr−êng hîp vî chång «ng P.T.V lµ mét ®iÓn h×nh.<br /> N¨m nay «ng V. ®· 85 tuæi, vî «ng, bµ L.T.N 79 tuæi, c¶ hai ®Òu lµ c¸n bé c¸ch<br /> m¹ng vµ lµ gia ®×nh liÖt sÜ (con trai «ng bµ mÊt trong kh¸ng chiÕn chèng Mü), nay<br /> ®· vÒ h−u nh−ng cïng tÝch cùc tham gia phong trµo cña ng−êi cao tuæi ë ®Þa<br /> ph−¬ng. N¨m 1982 khi vÒ nghØ h−u t¹i x· Song Phó, huyÖn Tam B×nh, «ng nhËn<br /> thÊy khu chî ë ®Þa ph−¬ng lµ mét n¬i s×nh lÇy d¬ bÈn mÊt vÖ sinh m«i tr−êng nªn<br /> ®· ®øng ra vËn ®éng nh©n d©n khu chî. KÎ cã c«ng ng−êi cã cña, cßn thiÕu bao<br /> nhiªu th× «ng "bao thÇu". HiÖn nay s©n chî ®−îc khang trang s¹ch ®Ñp nªn nh©n<br /> d©n trong vïng ai còng nhí ¬n «ng. Cïng trong n¨m ®ã tr−êng tiÓu häc Song Phó<br /> A xuèng cÊp nÆng nÒ, cã thÓ ph¶i ng−ng d¹y v× chi phÝ söa ch÷a qu¸ lín, «ng ®·<br /> nghÜ ra "diÖu kÕ" chuyÓn ®Þa ®iÓm cña tr−êng tõ khu chî sang mÆt b»ng míi vµ<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 38 Ng−êi cao tuæi ë miÒn Trung vµ Nam Bé ViÖt Nam n¨m 2000 ...<br /> <br /> sö dông sè tiÒn ®¨ng ký mÆt b»ng ®Ó cÊt phè ®ñ cho mua ®Êt vµ x©y dùng 14<br /> phßng häc khang trang s¹ch ®Ñp. N¨m 1993 mÆc dï tuæi cao søc yÕu «ng vÉn<br /> xung phong lµm cè vÊn khi thµnh lËp Héi Ng−êi cao tuæi. (Pháng vÊn «ng L.§.H,<br /> chñ tÞch Héi Ng−êi cao tuæi x· Song Phó, huyÖn Tam B×nh, tØnh VÜnh Long).<br /> 5. Mét vµi nhËn xÐt<br /> Nh÷ng nÐt ph¸c trªn b−íc ®Çu ®· cho thÊy sù kh¸c biÖt vïng râ nÐt gi÷a<br /> ng−êi cao tuæi miÒn Nam so s¸nh víi miÒn B¾c vµ miÒn Trung. T¹i tÊt c¶ c¸c ®iÓm<br /> nghiªn cøu chóng t«i nhËn thÊy r»ng dï ë n«ng th«n hay ®« thÞ ng−êi cao tuæi cßn<br /> ph¶i lao ®éng nu«i sèng b¶n th©n vµ gióp ®ì gia ®×nh con c¸i. Th−êng th× ng−êi cao<br /> tuæi tham gia lµm dÞch vô nh− b¸n hµng vÆt, söa ch÷a hoÆc tr«ng xe m¸y xe ®¹p,<br /> ch¨n nu«i, lµm ruéng v−ên...C−êng ®é lao ®éng cña hä kh¸ c¨ng th¼ng, do vËy hä Ýt<br /> cã thêi gian nghØ ng¬i tham gia c«ng t¸c x· héi. Tuy vËy ng−êi cao tuæi miÒn Nam "tù<br /> do" h¬n ng−êi cao tuæi miÒn B¾c vµ miÒn Trung, hä chñ ®éng h¬n trong viÖc s¾p xÕp<br /> gia ®×nh. ViÖc ng−êi cao tuæi sèng víi con trai vÉn chiÕm mét sè l−îng lín, nh−ng<br /> sèng víi con g¸i còng lµ c¸ch s¾p xÕp mµ nhiÒu ng−êi cao tuæi ë miÒn Nam lùa chän.<br /> Sù kiÖn nµy cñng cè thªm mét b»ng chøng vÒ sù kh¸c biÖt vïng trong s¾p xÕp gia<br /> ®×nh cña ng−êi miÒn Nam so víi miÒn B¾c vµ miÒn Trung. Ng−êi cao tuæi miÒn Nam<br /> gi¶i thÝch r»ng ë miÒn Nam phong tôc ®· xª dÞch ®i nhiÒu, cßn ë miÒn B¾c th× phong<br /> tôc vÉn cßn kh¾t khe.<br /> Tham gia c«ng t¸c x· héi cña ng−êi cao tuæi lµ mét chØ b¸o nãi lªn tÝnh tÝch<br /> cùc x· héi cña hä. ë miÒn Nam sè l−îng c¸c cô bµ tham gia Héi Ng−êi cao tuæi vµ<br /> tham gia ho¹t ®éng tõ thiÖn ®«ng h¬n c¸c cô «ng. ViÖc chuyÓn qua c¸c quan hÖ thÞ<br /> tr−êng ¶nh h−ëng m¹nh mÏ ®Õn hÖ thèng an sinh x· héi, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc<br /> ch¨m sãc søc kháe ng−êi cao tuæi. VÊn ®Ò søc kháe lµ nçi lo chung cña ng−êi cao<br /> tuæi ë tÊt c¶ c¸c ®iÓm nghiªn cøu, ®Æc biÖt lµ nhãm ng−êi cao tuæi kh«ng cã l−¬ng<br /> h−u, kh«ng cã b¶o hiÓm x· héi. Khi ®au èm hä th−êng kh«ng d¸m ®i kh¸m ch÷a<br /> bÖnh v× kh«ng cã tiÒn ®Ó trang tr¶i c¸c chi phÝ cho dÞch vô y tÕ. ViÖc xuÊt hiÖn c¸c<br /> ®oµn thÓ kh«ng chÝnh thøc lµm tõ thiÖn rÊt ph¸t triÓn ë miÒn Nam, trong bèi c¶nh<br /> hiÖn nay ®iÒu nµy ®· ®¸p øng phÇn nµo nh÷ng nhu cÇu ®ßi hái ch−a ®−îc x· héi<br /> quan t©m gi¶i quyÕt.<br /> §Ò nghÞ cña chóng t«i lµ cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu so s¸nh ®Ó cã thÓ tiÕn tíi<br /> mét gi¶i thÝch c¨n b¶n h¬n vÒ nh÷ng khu«n mÉu v¨n hãa trong lÜnh vùc nµy.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n ®iÒu kiÖn sèng cña ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam n¨m 1999.<br /> Bé Lao ®éng- Th−¬ng binh vµ X· héi, 11/1999.<br /> 2. Bé Lao ®éng-Th−¬ng binh vµ X· héi: Kû yÕu héi th¶o vÒ ng−êi cao tuæi. Hµ Néi 4-<br /> 5/11/1998.<br /> 3. Bïi ThÕ C−êng: Giµ hãa d©n sè ë ViÖt Nam vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi chÝnh s¸ch<br /> ng−êi cao tuæi. Trong: Bé Lao ®éng- Th−¬ng binh vµ X· héi. Kû yÕu héi th¶o "Ph¸t triÓn<br /> chÝnh s¸ch cho ng−êi cao tuæi" 23-24/11/2000.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  BÕ Quúnh Nga 39<br /> <br /> 4. Bïi ThÕ C−êng: Nghiªn cøu x· héi vÒ ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam: Thö nh×n l¹i mét chÆng<br /> ®−êng. Héi th¶o khoa häc "Nghiªn cøu x· héi vÒ ng−êi cao tuæi: l−îc sö, hiÖn tr¹ng vµ<br /> triÓn väng. Hµ Néi-1999.<br /> 5. Bïi ThÕ C−êng: Ng−êi cao tuæi ®ång b»ng s«ng Hång trong nh÷ng n¨m 1990: mét ph©n<br /> tÝch s¬ bé. Hµ Néi-1994.<br /> 6. §Æng Anh DuÖ: Më réng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi cho ng−êi lao ®éng-mét nhiÖm vô<br /> quan träng nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng−êi giµ n−íc ta. Trong: Bé Lao ®éng- Th−¬ng<br /> binh vµ X· héi. Kû yÕu héi th¶o vÒ ng−êi cao tuæi 4-5/11/1998.<br /> 7. NguyÔn H¶i H÷u: ChÝnh s¸ch ng−êi cao tuæi ViÖt Nam hiÖn t¹i, nhu cÇu t−¬ng lai. Trong:<br /> Bé lao ®éng- Th−¬ng binh vµ X· héi. Kû yÕu héi th¶o vÒ ng−êi cao tuæi 4-5/11/1998.<br /> 8. Ph¹m Kiªn C−êng: Suy nghÜ vÒ nh÷ng néi dung cÇn ®−îc ph¸p luËt hãa vÒ ng−êi cao<br /> tuæi. Trong: Bé lao ®éng- Th−¬ng binh vµ X· héi. Kû yÕu héi th¶o vÒ ng−êi cao tuæi 4-<br /> 5/11/1998.<br /> 9. Th«ng tin d©n sè. ñy ban D©n sè Quèc gia vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. Sè 5/2000.<br /> 10. Tr−¬ng SÜ ¸nh: Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ tæ chøc ®êi sèng vµ nguån hç trî cña ng−êi cao tuæi ë<br /> khu vùc thµnh phè Hå chÝ Minh vµ c¸c tØnh xung quanh. Héi th¶o khoa häc "Nghiªn cøu<br /> x· héi vÒ ng−êi cao tuæi: l−îc sö, hiÖn tr¹ng vµ triÓn väng. Hµ Néi-1999.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />