Nguồn lợi Nghêu Lụa ven biển Tây Cà Mau, hiện trạng và giải pháp bảo vệ hợp lý

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản số 1/2009<br /> VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> NGUỒN LỢI NGHÊU LỤA VEN BIỂN TÂY CÀ MAU, HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP<br /> BẢO VỆ HỢP LÝ<br /> PAPHIA UNDULATA RESOURCES ALONG THE WETS COATS OF CAMAU PROVINCE: STATUS<br /> AND POSSIBLE SOLUTIONS FOR CONSERVATION<br /> <br /> Đỗ Chí Sĩ<br /> Chi cục Bảo vệ nguồn lợi thủy sản Cà Mau<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Nghêu Lụa (Paphia undulata, Born, 1778) là động vật thân mềm có 2 mảnh vỏ (thuộc Họ<br /> Veneridae) sống ở vùng nước ven biển, độ mặn cao (>32ppt), nước trong, đáy cát, sỏi và khá phổ biển<br /> ở vùng biển nhiệt đới và cận nhiệt đới. Chúng là đối tượng có giá trị thực phẩm, xuất khẩu khá cao và<br /> đang được khai thác tự nhiên ở nhiều nước (như Thái Lan, Indonesia, PhiliPin,...).<br /> Từ năm 2006 trở lại đây, Nghêu Lụa xuất hiện khá nhiều và trở thành đối tượng khai thác mới ở<br /> vùng nước biển ven bờ Tây tỉnh Cà Mau. Sản lượng khai thác hiện tại khoảng 1.000 – 4.000 tấn/năm<br /> ở huyện U Minh và huyện Phú Tân. Tuy nhiên, hiện nay các cơ quan quản lý thủy sản ở địa phương<br /> chưa có các thông tin đầy đủ về đặc điểm sinh thái, sinh học ... dẫn đến việc quy hoạch khai thác và<br /> bảo vệ nguồn lợi Nghêu Lụa còn nhiều bất cập.<br /> Việc điều tra, nghiên cứu về Nghêu Lụa ở ven biển Tây Cà Mau là vấn đề bức xúc không những<br /> về mặt khoa học mà cả về mặt thực tiễn sản xuất ở địa phương nhằm góp phần hiểu biết về nguyên<br /> nhân biến động nguồn lợi Nghêu Lụa - một đối tượng khai thác mới và có ý nghĩa kinh tế khá cao hiện<br /> nay. Trên cơ sở đó, xây dựng các giải pháp bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn lợi Nghêu Lụa, nhằm<br /> góp phần vào sự phát triển bền vững nghề cá tại địa phương.<br /> Từ khóa: nguồn lợi, nghêu Lụa<br /> Abstract<br /> Papahia Undulate is the animal has a soft body which belong to veneridae. They live alongs the<br /> seashore with hight salt, clean water and sand, the temperature is about 32 ppt and pebble in the<br /> bottom. Populared in the tropical and subtropical zone sea. They heve hight valable food and are<br /> exported alot. They are being discovered in come countries such as Thailan, Indonesia and Philippin.<br /> From 2006 up to now, Papahia Undulate hasappeared quite alot and become the new exploition<br /> resources along Ca Mau western coast. The productive of exploition is about 1.000 to 4.000 tons each<br /> year in U Minh and Phu Tan districts. However, nowadays the local sea products management<br /> officces dont’s have enought infomation about characteristic of the ecology. This leads<br /> tounreasonable plan and the source for paphia undulate protection.<br /> Investigation and research for paphia undulate in the wets of in Ca Mau seashore is a hard<br /> problem to solve about a science also the practised production in the local. This is a cause of change<br /> for the source of paphia undulate. It’s a new exploitation resource and hight economic now. In there<br /> reasons, building the suitable protective of solution and exploitative for paphia undulate to take part<br /> in the unshakeable devolopment of fisherman in the country.<br /> I. MỞ ĐẦU<br /> Cà Mau là tỉnh ven biển nằm ở cực Nam<br /> <br /> Từ năm 2006 trở lại đây, Nghêu Lụa xuất<br /> hiện khá nhiều và trở thành đối tượng khai thác<br /> <br /> của đất nước, vừa tiếp giáp với biển Đông<br /> (chiều dài bờ 107 km) và với biển Tây (chiều dài<br /> <br /> mới ở vùng biển ven bờ Tây tỉnh Cà Mau. Sản<br /> lượng khai thác đạt 800 - 1.500 tấn vào năm<br /> <br /> bờ 147 km).<br /> <br /> 2006 và khoảng 2.000 - 2.500 tấn vào năm<br /> 2007, ở các bãi thuộc vùng biển huyện U Minh<br /> <br /> 66<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản số 1/2009<br /> và huyện Phú Tân. Tuy vậy, theo thông tin từ<br /> <br /> trị xuất khẩu và đang được khai thác tự nhiên ở<br /> <br /> ngư dân, loài này đã có mặt ở vùng biển Cà<br /> <br /> nhiều<br /> <br /> Mau từ nhiều năm nay, nhưng không được chú<br /> trọng trong khai thác; nguyên nhân do mật độ và<br /> <br /> PhiliPin,…). Nhưng cho đến nay, các kết quả<br /> điều tra nghiên cứu về nhóm động vật thân<br /> <br /> trữ lượng không lớn, sự phân bố của chúng<br /> biến động nhanh giữa các năm và thay đổi theo<br /> <br /> mềm nói chung và Nghêu Lụa nói riêng còn<br /> chưa đầy đủ và thiếu cập nhật. Nghề, ngư cụ,<br /> <br /> vị trí bãi sinh sống,….<br /> <br /> phương pháp khai thác còn mới mẻ đối với ngư<br /> <br /> Hiện nay, ở Cà Mau ngư cụ khai thác và<br /> khảo sát nguồn lợi Nghêu Lụa được chia làm 2<br /> <br /> dân. Việc điều tra hiện trạng và đề xuất giải<br /> pháp khai thác hợp lí là cần thiết.<br /> <br /> loại: loại sử dụng cho tàu có công suất trên 90CV<br /> (gọi tắt là “Cào Lụa”) và loại sử dụng cho tàu có<br /> <br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> công suất dưới 30CV (gọi tắt là “Cào Lồng” hoặc<br /> “Cào Ống”).<br /> <br /> quan các nguồn dữ liệu đã có tại địa phương:<br /> <br /> nước<br /> <br /> (như<br /> <br /> Thái<br /> <br /> Lan,<br /> <br /> Indonesia,<br /> <br /> a. Phương pháp thu thập, phân tích và tổng<br /> Điều tra về điều kiện tự nhiên, phân bố địa<br /> <br /> Khai thác Nghêu Lụa ở Cà Mau đã tạo<br /> <br /> lý, tình hình khai thác và sử dụng Nghêu Lụa,<br /> <br /> thêm nghề mới cho người dân ở địa phương<br /> như: phân loại, luộc, bốc vỏ... Giúp bà con ngư<br /> <br /> tình hình kinh tế xã hội của người khai thác<br /> <br /> dân có điều kiện ổn định cuộc sống.<br /> Để có thể khai thác và sử dụng bền vững<br /> <br /> Minh, Trần Văn Thời và Phú Tân) với phương<br /> <br /> nguồn lợi, cũng như nhằm bảo vệ và phát triển<br /> nguồn lợi Nghêu Lụa ở vùng ven biển Cà Mau;<br /> cần phải tiến hành giải quyết các vấn đề sau<br /> đây:<br /> + Điều tra đánh giá hiện trạng nguồn lợi<br /> Nghêu Lụa.<br /> + Điều tra nghiên cứu cập nhật về đặc tính<br /> sinh học nguồn lợi Nghêu Lụa sống ở vùng biển<br /> ven bờ Tây tỉnh Cà Mau.<br /> + Dự báo nguyên nhân chính gây nên sự<br /> biến động số lượng Nghêu Lụa ở địa phương.<br /> + Đề xuất biện pháp bảo vệ và khai thác<br /> hợp lý nguồn lợi.<br /> Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần hiểu biết<br /> về nguyên nhân biến động nguồn lợi Nghêu<br /> Lụa. Trên cơ sở điều tra cập nhật nguồn lợi và<br /> tình hình khai thác Nghêu Lụa, xây dựng các<br /> giải pháp bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn lợi<br /> Nghêu Lụa, nhằm góp phần vào phát triển bền<br /> vững nghề cá tại địa phương.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 2.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Nghêu Lụa (Paphia undulata, Born 1778)<br /> là động vật thân mềm có 2 mảnh vỏ (thuộc họ<br /> VENERIDAE) sống ở vùng nước ven biển, độ<br /> mặn cao (> 32ppt), nước trong, đáy cát/sỏi và<br /> khá phổ biển ở vùng biển nhiệt đới. Chúng là<br /> đối tượng có giá trị thực phẩm khá cao, có giá<br /> <br /> Nghêu Lụa, ngư cụ khai thác ở 3 huyện (U<br /> pháp là làm việc trực tiếp với các cơ quan quản<br /> lý ở địa phương (xã, thị trấn); điều tra thực tế và<br /> phỏng vấn một số ngư dân có kinh nghiệm, đưa<br /> ra kết quả cần thu thập và phân tích.<br /> b. Phương pháp khảo sát và nghiên cứu đặc<br /> tính Nghêu Lụa:<br /> Thực hiện 6 chuyến khảo sát môi trường<br /> liên quan đến môi trường sống của Nghêu Lụa<br /> (nhiệt độ, độ mặn, pH, O2, hàm lượng vật lơ<br /> lửng, coliform/Vibrio, Fe , nhôm, đạm tổng số,<br /> 3<br /> <br /> 3-<br /> <br /> NH , NO ) và liên quan đến mật độ, kích thước<br /> cá thể, di biến động theo các bãi kết hợp thu<br /> mẫu sinh học vào mùa mưa, mùa khô tại 7 điểm<br /> trên 12 mặt cắt. Bên cạnh đó kết hợp thực hiện<br /> 01 chuyến khảo sát phân tích trầm tích đáy<br /> đồng thời thu mẫu sinh học Nghêu Lụa tại chợ<br /> cá, bến cá ở địa phương.<br /> c. Thiết bị và phương tiện khảo sát:<br /> Phương tiện và thiết bị khảo sát là tàu vỏ<br /> gỗ với công suất từ 145CV trở lên để kéo cào<br /> đáy (loại cào chuyên dụng khai thác Nghêu<br /> Lụa), quan trắc môi trường và đánh giá nguồn<br /> lợi Nghêu Lụa. Ngoài ra còn sử dụng các thiết bị<br /> thông dụng về hàng hải (định vị vệ tinh GPS,<br /> máy đo sâu), trên tàu còn trang bị các thiết bị<br /> chuyên dùng thu mẫu, quan trắc và đo đạc các<br /> yếu tố nói trên.<br /> <br /> 67<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản số 1/2009<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> - Nghêu Lụa là loài sống vùi, phân bố ven<br /> <br /> nước…). Chế tạo máy sàn lọc tạp chất hoặc có<br /> biện pháp xử lý tạp chất nhanh trên biển.<br /> <br /> biển Tây tỉnh Cà Mau từ Tiểu Dừa (huyện U<br /> Minh) kéo dài đến cửa Bảy Háp (huyện Năm<br /> <br /> - Chỉ cho phép khai thác bằng cào lồng<br /> (ống), trừ những khoảng thời gian Nhà nước<br /> <br /> Căn). Độ sâu phân bố từ 5 - 7m sâu. Chất đáy<br /> của vùng phân bố sơ bộ được xác định là bùn<br /> <br /> cấm và Nghêu Lụa sinh sản.<br /> - Chỉ cho phép tàu có công suất lớn khai<br /> <br /> hoặc bùn - cát và cả ở những nơi có pha vỏ<br /> <br /> thác khi phát hiện có bãi Nghêu Lụa với mật độ<br /> <br /> sinh vật cùng mùn bã (MUN) hữu cơ. Mật độ<br /> của Nghêu Lụa luôn có sự biến động theo thời<br /> <br /> cao và phải khống chế số lượng tàu theo trữ<br /> lượng …<br /> <br /> gian.<br /> - Đã xác định được các thông số của phương<br /> <br /> - Ban hành Quy định về quản lý, khai thác<br /> và bảo vệ nguồn lợi Nghêu Lụa trên vùng biển<br /> <br /> trình sinh trưởng von Bertalanffy với L∞ = 50mm; K<br /> = 0,41. Tốc độ tăng trưởng chiều dài thân trong<br /> <br /> tỉnh Cà Mau.<br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> <br /> năm đầu của đời sống nhanh hơn các năm tiếp<br /> <br /> 4.1. Biện pháp quản lý<br /> <br /> theo, trung bình trong năm đầu tăng 20 26mm/năm, năm thứ hai tăng 10 - 15mm/năm,<br /> <br /> Việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản nói chung và<br /> bảo vệ nguồn lợi Nghêu Lụa nói riêng trong thời<br /> <br /> năm thứ ba tăng 4 - 7mm/ năm,...<br /> - Mùa sinh sản của Nghêu Lụa hầu như<br /> <br /> gian hiện nay gặp rất nhiều khó khăn như: lực<br /> lượng quản lý rất mỏng, tàu thuyền kiểm tra kiểm<br /> <br /> quanh năm, nhưng mùa sinh sản tập trung vào<br /> tháng 3 đến tháng 6 - 7 hàng năm. Nghêu Lụa ở<br /> <br /> soát chưa đáp ứng yêu cầu thực tế, cuộc sống<br /> ngư dân gặp nhiều khó khăn, thu nhập chính dựa<br /> <br /> nhóm chiều cao 11 - 15mm đã có tuyến sinh<br /> <br /> vào khai thác hải sản hàng ngày, công tác nghiên<br /> <br /> dục phát triển ở giai đoạn I. Tuy nhiên, nhóm<br /> kích thước chiều cao 16 - 20mm với xuất hiện<br /> <br /> cứu khoa học về khai thác hải sản chưa được<br /> quan tâm đúng mức ... Nên trước mắt cần tăng<br /> <br /> một số cá thể thành thục sinh dục và tham gia<br /> sinh sản lần đầu.<br /> <br /> cường công tác tuyên truyền cho bà con ngư dân<br /> hiểu được bảo vệ nguồn lợi là bảo vệ cuộc sống<br /> <br /> - Nhìn chung, kích thước trung bình (Htb)<br /> Nghêu Lụa được khai thác qua các tháng dao<br /> <br /> của họ, các lực lượng chức năng xử phạt nghiêm<br /> các trường hợp cố tình vi phạm. Về lâu dài, phấn<br /> <br /> động trong khoảng 15 - 33mm, trung bình 21 -<br /> <br /> đấu quản lý nguồn lợi Nghêu Lụa theo hướng có<br /> <br /> 29 ± 8,4mm, tương ứng với trọng lượng trung<br /> <br /> sự tham gia của cộng đồng, tổ chức giao mặt<br /> nước biển, tranh thủ các nguồn vốn hỗ trợ ngư<br /> <br /> bình (TB) là 6,6 - 9,3 ± 3,4g. Điều đó chứng tỏ,<br /> kích thước Nghêu Lụa được khai thác ở các bãi<br /> biến động khá lớn trong các tháng khảo sát.<br /> Như vậy, vấn đề đặt ra là qui định một khoảng<br /> thời gian dừng khai thác thích hợp để cho<br /> Nghêu Lụa có đủ thời gian sinh sản bổ sung vào<br /> <br /> dân và đặc biệt là xây dựng và tổ chức thực hiện<br /> thành công khung pháp lý về quản lý nguồn lợi có<br /> sự tham gia của cộng đồng.<br /> 4.2. Phương pháp, phương tiện, mùa vụ, sản<br /> lượng khai thác hợp lý<br /> <br /> quần đàn trong những năm sau.<br /> - Từ những kết luận về đặc tính sinh<br /> <br /> - Phương pháp khai thác:<br /> + Chỉ cho phép khai thác bằng Cào Lồng<br /> <br /> trưởng, sinh sản, dinh dưỡng và kích thước của<br /> <br /> (ống) trừ khoảng thời gian Nghêu Lụa sinh sản.<br /> + Khi phát hiện bãi Nghêu Lụa có mật độ<br /> <br /> Nghêu Lụa ven biển Tây Cà Mau dẫn tới việc<br /> quy định khoảng cách khe cào cho phù hợp với<br /> kích thước Nghêu Lụa được phép khai thác.<br /> Điều chỉnh vật liệu chế tạo khung cào, cải tiến<br /> <br /> cao thì cho phép tàu có công suất lớn tập trung<br /> khai thác trong thời gian nhanh nhất.<br /> - Số lượng, cỡ loại tàu:<br /> <br /> lại các trang thiết bị phục vụ khai thác.<br /> - Nghiên cứu phương thức bảo quản, vận<br /> <br /> Đối với khai thác bằng cào lồng: Cấp phép<br /> cho khoảng 20 tàu, thời gian cấm khai thác<br /> <br /> chuyển Nghêu Lụa (che nắng, phun sương<br /> <br /> Nghêu Lụa từ 01/06 đến 30/11 hàng năm.<br /> Nhằm mục đích tạo công ăn việc làm cho ổn<br /> <br /> 68<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản số 1/2009<br /> định cho nhóm ngư dân này. Đồng thời theo dõi,<br /> <br /> - Mùa vụ khai thác:<br /> <br /> quản lý chặt chẽ sản lượng khai thác, song<br /> <br /> Được phép khai thác từ ngày 01/12 đến<br /> <br /> song theo đó nắm bắt thông tin khi có Nghêu<br /> Lụa xuất hiện thành bãi tập trung.<br /> <br /> 31/5 năm sau.<br /> Chiều dài nghêu lụa nhỏ nhất cho phép<br /> <br /> Đối với khai thác bằng cào lụa (khung sắt<br /> có nguồn gốc từ Thái Lan): Khi phát hiện bãi<br /> <br /> khai thác từ 30mm trở lên.<br /> Chỉ được khai thác từ độ sâu 05 mét nước<br /> <br /> Nghêu Lụa tập trung (thông tin từ ngư dân cào<br /> <br /> trở ra.<br /> <br /> lồng, khảo sát của cơ quan chức năng, thời<br /> điểm thường xuất hiện Nghêu Lụa thương<br /> <br /> - Sản lượng khai thác:<br /> Trữ lượng tức thời ven biển Tây tỉnh Cà<br /> <br /> phẩm). Chi cục Bảo vệ nguồn lợi thủy sản kết<br /> hợp với chính quyền địa phương tổ chức cấp<br /> <br /> Mau trong khoảng 1.402 đến 1.980 tấn. Tuy<br /> nhiên, nhằm bảo vệ nguồn giống bố mẹ để tái<br /> <br /> phép cho số lượng khoảng 20 phương tiện có<br /> công suất lớn, có tay nghề được phép hoạt<br /> <br /> tạo nguồn lợi thì sản lượng khai thác hàng năm<br /> nên dừng lại ở mức 841 đến 1.188 tấn/năm.<br /> <br /> động. Trong quá trình khai thác phải tuân thủ<br /> đúng các quy định hiện hành.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Chi cục Bảo vệ nguồn lợi thủy sản Cà Mau, Báo cáo tổng hợp nghề theo công suất năm 2005,<br /> 2006, 2007, 2008.<br /> 2. Nguyễn Quang Hùng, Đa dạng sinh học và nguồn lợi động vật thâm mềm hai mảnh vỏ (Bivalvia)<br /> vùng biển Cát Bà và Cô Tô, Bộ Thủy sản, Viện nghiên cứu hải sản - Tuyển tập các công trình<br /> nghiên cứu nghề cá Biển (tập III), Nxb. Nông nghiệp, Hà Nội 2005.<br /> 3. Nguyễn Quang Hùng, Đinh Thanh Đạt, Phạm Thược, Nguồn lợi động vật thân mềm, Hội nghề cá<br /> Việt Nam - Bách khoa thủy sản, Nhà xuất bản nông nghiệp Hà Nội - 2007.<br /> 4. Nguyễn Long (1998), Cơ sở khoa học về khai thác nhằm sử dụng hợp lý nguồn lợi hải sản, Viện<br /> Nghiên cứu Hải sản.<br /> 5. Trương Quốc Phú (1997), Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, sinh hóa và kỹ thuật nuôi<br /> Nghêu meretrix lyrata (Sowerby) ở vùng biển Tiền Giang, Bến Tre.<br /> 6. Sở Thủy sản Bình Thuận, Viện Hải dương học Nha Trang (2004). Điều tra khai thác và bảo vệ<br /> nguồn lợi động vật thân mềm hai mảnh vỏ ở vùng nước ven biển tỉnh Bình Thuận.<br /> 7. Sở Thủy sản Bình Thuận và Viện Hải dương học Nha Trang (2006). Điều tra nguồn lợi Nghêu<br /> Lụa, Bàn Mai ven biển tỉnh Bình Thuận.<br /> 8. Phạm Thược, Đặc điểm tự nhiên và nguồn lợi sinh vật vùng biển giữa Vịnh Thái Lan, Bộ Thủy<br /> sản, Viện nghiên cứu hải sản - Tuyển tập các công trình nghiên cứu nghề cá Biển (tập II), Nxb.<br /> Nông nghiệp, Hà Nội 2001.<br /> 9. Phạm Thược, Phương pháp thăm dò điều tra nguồn lợi hải sản, Hội nghề cá Việt Nam - Bách<br /> khoa thủy sản, Nhà xuất bản nông nghiệp Hà Nội - 2007.<br /> 10. Phạm Thược, Cơ sở khoa học cho vấn đề quản lý bền vững nguồn lợi hải sản vùng biển gần bờ<br /> Việt Nam.<br /> 11. Chu Tiến Vĩnh và CTV (2006), Những thách thức về tính bền vững của nguồn lợi hải sản biển<br /> Việt Nam. Hội thảo quốc gia về Phát triển bền vững nghề cá ở Việt Nam - Vấn đề và cách tiếp<br /> cận (Đồ Sơn, ngày 11-13 tháng 5 năm 2006).<br /> <br /> 69<br /> <br />