Nhận diện các tác nhân gây biến đổi phát sinh từ các hoạt động sản xuất công nghiệp

Kt qu nghiên cu KHCN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> lysts for the solar detoxication of water containing various pollutants. Applied catalysis B:<br /> Environmental, 35 (4), 281-294 (2002).<br /> [4]. J. I. Gole, J. D. Stout, C. Burda et al. Highly efficient formation of visible light tunable TiO2-xNx pho-<br /> tocatalysts and their transformation at the nanoscale. J. Phys. Chem. B, 108(4), 1230-1240 (2004)5.<br /> [5]. A. Fujishima, T.N. Rao, D.A. Tryk. Titanium dioxide photocatalysis. J. Photochemistry and<br /> Photobiology C: Photochemistry Review, 1(1), 1-21 (2000).<br /> [6]. Nguyeãn Vieät Duõng, Baùo caùo toång hôïp keát quaû khoa hoïc coâng ngheä ñeà taøi “Nghieân cöùu phaùt trieån<br /> vaø öùng duïng heä thoáng xöû lyù oâ nhieãm khoâng khí TIOKRAFT treân cô sôû vaät lieäu xuùc taùc quang TiO2, Vieän<br /> Coâng ngheä moâi tröôøng, Vieän Haøn laâm Khoa hoïc vaø Coâng ngheä Vieät Nam, 2013.<br /> <br /> <br /> <br /> NHAÄN DAÏNG CAÙC TAÙC NHAÂN<br /> GAÂY BIEÁN ÑOÅI KHÍ HAÄU PHAÙT SINH TÖØ<br /> CAÙC HOAÏT ÑOÄNG SAÛN XUAÁT COÂNG NGHIEÄP<br /> ThS. Nguyeãn Trinh Höông<br /> Vieän Nghieân cöùu KHKT Baûo hoä lao ñoäng<br /> <br /> Môû ñaàu naøy. Baøi vieát naøy nhaèm cung phaàn raát nhoû vaøo söï BÑKH vaø<br /> ieán ñoåi khí haäu caáp moät soá thoâng tin lieân quan coù tính chu kyø keå töø quaù khöù<br /> <br /> B (BÑKH) laø moät trong<br /> nhöõng thaùch thöùc lôùn<br /> nhaát ñoái vôùi nhaân loaïi trong<br /> ñeán vieäc nhaän daïng caùc taùc<br /> nhaân gaây BÑKH trong moät soá<br /> ngaønh coâng nghieäp ñeå töø ñoù<br /> coù theå ñeà xuaát ñöôïc caùc giaûi<br /> ñeán hieän nay. Theo caùc keát<br /> quaû nghieân cöùu vaø coâng boá töø<br /> UÛy Ban Lieân Chính Phuû veà<br /> theá kyû 21, ñaõ vaø ñang gaây ra BÑKH (Intergovernmental<br /> nhöõng bieán ñoåi maïnh meõ phaùp khoa hoïc coâng ngheä ñeå Panel on Climate Change –<br /> thoâng qua caùc hieän töôïng thôøi giaûm thieåu söï phaùt sinh cuûa IPCC) thì nguyeân nhaân gaây ra<br /> tieát cöïc ñoan, dò thöôøng nhö chuùng vaøo moâi tröôøng. BÑKH chuû yeáu laø do caùc hoaït<br /> nhieät ñoä taêng, baõo maïnh, möa 1. Nguyeân nhaân gaây bieán ñoäng cuûa con ngöôøi. Caùc hoaït<br /> lôùn, luõ luït, haïn haùn vaø nöôùc ñoåi khí haäu ñoäng naøy bao goàm vieäc ñoát<br /> bieån daâng cao, v.v. Trong ñoù, Coù 2 nguyeân nhaân chính caùc nhieân lieäu hoùa thaïch (than<br /> Vieät Nam ñaõ vaø ñang phaûi gaây ra BÑKH, ñoù laø do töï ñaù, daàu moû, v.v.) phuïc vuï caùc<br /> ñöông ñaàu vôùi nhöõng bieåu nhieân vaø do con ngöôøi. hoaït ñoäng coâng nghieäp, giao<br /> hieän ngaøy caøng gia taêng cuûa Nguyeân nhaân gaây ra BÑKH thoâng vaän taûi, sinh hoaït (ñun<br /> nhöõng hieän töôïng thôøi tieát do töï nhieân bao goàm thay ñoåi naáu, söôûi aám),v.v, vaø thay ñoåi<br /> naøy. Moät trong nhöõng nguyeân cöôøng ñoä saùng cuûa Maët trôøi muïc ñích söû duïng ñaát (thay<br /> nhaân chính cuûa söï BÑKH laø do xuaát hieän caùc ñieåm ñen ñoåi albedo beà maët ñaát) bao<br /> caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, cuûa Maët trôøi, caùc hoaït ñoäng goàm thay ñoåi trong noâng<br /> trong ñoù saûn xuaát naêng löôïng nuùi löûa, thay ñoåi ñaïi döông, nghieäp vaø naïn phaù röøng.<br /> vaø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp thay ñoåi quyõ ñaïo quay cuûa traùi Ngoaøi ra coøn moät soá hoaït<br /> ñaõ vaø ñang saûn sinh ra caùc ñaát. Tuy nhieân, caùc nguyeân ñoäng khaùc nhö ñoát sinh khoái,<br /> taùc nhaân goùp phaàn ñaùng keå nhaân gaây ra BÑKH do caùc saûn phaåm sau thu hoaïch.<br /> vaøo caùc hieän töôïng BÑKH yeáu toá töï nhieân ñoùng goùp moät Trong baùo caùo cuûa IPCC<br /> <br /> <br /> Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 4,5&6-2013 23<br />  Kt qu nghiên cu KHCN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> troïng nhaát, chieám tyû troïng<br /> khoaûng 55%. Sau ñoù laø caùc<br /> khí CFCs, chuû yeáu laø CFC-11<br /> vaø CFC-12; maëc duø taùc duïng<br /> hieäu öùng nhaø kính cuûa caùc khí<br /> naøy cao hôn khí CO2 (moät<br /> phaân töû khí CFC-11 coù taùc<br /> duïng hieäu öùng nhaø kính töông<br /> ñöông vôùi 12.000 phaân töû<br /> CO2) nhöng tyû troïng hieäu öùng<br /> nhaø kính chæ chieám khoaûng<br /> 24% (Baûng 1).<br /> Vieäc gia taêng löôïng CO2<br /> vaøo khí quyeån do ñoát chaùy<br /> nhieân lieäu hoaù thaïch trong<br /> nhöõng naêm gaàn ñaây chính laø<br /> Hình 1. Keát quaû kieåm keâ khí nhaø kính naêm 2000 cuûa Vieät Nam nguyeân nhaân gaây ra vieäc<br /> gaàn ñaây nhaát (2007), caùc keát quaû nghieân cöùu ñaõ chæ ra raèng noùng leân cuûa traùi ñaát. Nhöõng<br /> hoaït ñoäng con ngöôøi ñoùng goùp vaøo 90% nguyeân nhaân gaây ra naêm gaàn ñaây, bieåu hieän cuûa<br /> BÑKH. Theo keát quaû kieåm keâ khí nhaø kính naêm 2000 cuûa Vieät vieäc aám leân cuûa traùi ñaát caøng<br /> Nam, toång khí nhaø kính khoaûng 143 trieäu taán CO2 töông gia taêng roõ reät. Trong 50 naêm<br /> ñöông/naêm. Trong ñoù noâng nghieäp chieám 45%, naêng löôïng qua, nhieät ñoä trung bình ôû Vieät<br /> chieám 35%, laâm nghieäp chieám 11%, coâng nghieäp 7% vaø phaân Nam ñaõ taêng leân khoaûng 0,5-<br /> huyû chaát thaûi 2% (Hình 1). Nhö vaäy coù theå thaáy caùc hoaït ñoäng 0,70C, trong ñoù, nhieät ñoä muøa<br /> saûn xuaát coâng nghieäp, caùc nhaø maùy nhieät ñieän saûn xuaát naêng ñoâng taêng nhanh hôn muøa heø,<br /> löôïng goùp phaàn ñaùng keå vaøo vieäc phaùt sinh khí nhaø kính gaây nhieät ñoä ôû mieàn Baéc taêng<br /> BÑKH. Chaéc chaén cuøng vôùi söï phaùt trieån coâng nghieäp cuûa Vieät nhanh hôn ôû mieàn Nam.<br /> Nam, phaùt thaûi caùc chaát khí oâ nhieãm seõ gia taêng vaø tyû leä naøy seõ 2.2. Söï phaù huûy taàng ozone<br /> coù söï thay ñoåi vôùi söï taêng leân tyû leä ñoùng goùp cuûa caùc hoaït ñoäng Sau "Hieäu öùng nhaø kính",<br /> saûn xuaát coâng nghieäp. söï phaù huûy taàng ozone (O3)<br /> 2. Moät soá hieän töôïng BÑKH do caùc chaát khí oâ nhieãm gaây<br /> Ñeå coù theå nhaän daïng ñöôïc caùc yeáu toá gaây BÑKH phaùt sinh ra cuõng laø moät trong nhöõng<br /> töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp (bao goàm caû caùc nhaø haäu quaû mang tính toaøn caàu.<br /> maùy nhieät ñieän), tröôùc heát haõy xem xeùt caùc hieän töôïng BÑKH ÔÛ lôùp bình löu (caùch beà maët<br /> gaây ra do caùc chaát oâ nhieãm khoâng khí. traùi ñaát 12-40km), lôùp khoâng<br /> khí loaõng coù chöùa 300-<br /> 2.1. Söï noùng leân cuûa traùi ñaát 500ppb O3. Ozone laø thaønh<br /> Nhieät ñoä beà maët traùi ñaát ñöôïc hình thaønh bôûi söï caân baèng phaàn duy nhaát cuûa khí quyeån<br /> giöõa naêng löôïng maët trôøi chieáu xuoáng traùi ñaát vaø naêng löôïng coù khaû naêng haáp thuï moät caùch<br /> nhieät böùc xaï cuûa traùi ñaát phaùt vaøo vuõ truï. Neáu tính theo phöông ñaùng keå böùc xaï soùng ngaén <<br /> trình caân baèng naêng löôïng thì nhieät ñoä beà maët traùi ñaát chæ 0,28μm. Neáu khoâng coù lôùp<br /> khoaûng -190C. So vôùi nhieät ñoä trung bình cuûa beà maët traùi ñaát ozone naøy, moät löôïng khaù lôùn<br /> thöïc teá laø 150C thì söï cheânh leäch 340C chính laø keát quaû cuûa tia cöïc tím vôùi böôùc soùng 0,2-<br /> "hieäu öùng nhaø kính" do caùc thaønh phaàn cuûa khí quyeån gaây ra. 0,28μm coù theå tôùi ñöôïc traùi<br /> Caùc khí nhaø kính chính bao goàm khí CO2, clofloruacacbon ñaát, gaây ra nhöõng phaûn öùng<br /> (CFCs), metan, N2O, trong ñoù khí CO2 laø khí nhaø kính quan hoùa hoïc vôùi caùc beà maët tieáp<br /> <br /> <br /> 24 Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 4,5&6-2013<br />  Kt qu nghiên cu KHCN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bảng 1. Caùc ñaëc tröng cuûa khí nhaø kính<br /> <br /> Coâng Noàng ñoä Möùc taêng Heä soá nhaø Tyû troïng<br /> thöùc trong khí noàng ñoä kính töông hieäu öùng<br /> Loaïi khí hoaù quyeån haøng naêm ñöông (so nhaø kính Nguoàn phaùt sinh chính<br /> hoïc [%] vôùi CO2) [%]<br /> Dioxit CO2 350ppm 0,5 1 55 Ñoát nhieân lieäu hoaù<br /> cacbon thaïch, phaù röøng<br /> Metan CH4 1,7ppm 0,9 20 15 Ñaát ngaäp nöôùc, sinh<br /> hoaït con ngöôøi, nhieân<br /> lieäu hoaù thaïch<br /> Oxyt N2O 0,31ppb 0,25 200 6 Ñoát nhieân lieäu, saûn xuaát<br /> nitrous phaân boùn, phaù röøng<br /> CFC-11 CCl3F 0,28ppb 4 12.000 17 Taùc nhaân laøm laïnh, sol<br /> CFC-12 CCl2F2 0,48ppb 4 16.000 khí, dung moâi<br /> CFC khaùc 7<br /> <br /> xuùc, ñoäc haïi ñoái vôùi con ngöôøi, nhieân lieäu hoaù thaïch. Nhöõng nghieäp raát cao so vôùi khu vöïc<br /> ñoäng vaät vaø caây coái. khí naøy deã daøng hoøa tan vaøo mieàn nuùi (TP Hoà Chí Minh<br /> Söï phaù huûy taàng ozone chuû nöôùc, taïo thaønh axit sulfuric 93%, Dung Quaát 58%, Bieân<br /> yeáu gaây ra do caùc nguyeân töû vaø axit nitric. Caùc gioït axit nhoû Hoøa 43%, Bình Döông 26%,<br /> clo. Moät nguyeân töû clo coù theå beù ñöôïc gioù mang ñi vaø theo Laøo Cai 7% vaø Myõ Tho 1%).<br /> chuyeån 104-106 phaân töû O3 möa rôi xuoáng beà maët traùi ñaát. 2.4. Khoùi quang hoaù<br /> thaønh phaân töû oxy thoâng Möa axit ñaõ gaây taùc haïi naëng Khoùi quang hoùa<br /> thöôøng. Vieäc saûn xuaát CFCs neà cho moâi tröôøng, heä sinh (Photochemical smog) ñöôïc<br /> (caùc hôïp chaát coù chöùa clo, flo thaùi vaø con ngöôøi. ÔÛ Vieät sinh ra trong khí quyeån do söï<br /> vaø cacbon, thöôøng goïi laø Nam, maëc duø coâng nghieäp vaø töông taùc giöõa aùnh saùng maët<br /> freon) duøng cho caùc tuû laïnh ñoâ thò chöa ôû möùc cao treân theá trôøi vaø caùc chaát oâ nhieãm nhö<br /> vaø caùc maùy ñieàu hoøa khoâng giôùi vaø khu vöïc, nhöng laïi coù hydrocacbua vaø oxit nitô. Keát<br /> khí, ñaëc bieät maùy ñieàu hoøa tieàm naêng möa axit cao do quaû laø ozone tích tuï laïi vaø sinh<br /> cho oâ toâ, laø nguyeân nhaân möùc taêng tröôûng maïnh veà ra moät soá chaát oâ nhieãm thöù<br /> chính gaây ra söï phaù huûy taàng kinh teá vaø ñöôøng bieân giôùi ñaát caáp nhö formaldehyt, aldehyt,<br /> ozone. Ngoaøi ra, khí NO sinh lieàn vaø bieån raát lôùn. Soá lieäu PAN (peroxyacetil nitrat). Caùc<br /> ra töø caùc maùy bay, bay ôû ñoä hoaù hoïc nöôùc möa nhöõng chaát naøy thöôøng laø caùc chaát<br /> cao lôùn, khí N2O cuõng goùp naêm gaàn ñaây cho thaáy ñaõ coù kích thích, gaây ho, ñau ñaàu vaø<br /> phaàn phaù huûy taàng ozone, daáu hieäu cuûa möa axit ôû moät caùc beänh ñöôøng hoâ haáp.<br /> nhöng vôùi moät tæ leä raát nhoû so soá nôi. Nghieân cöùu möa axit ôû Chuùng laøm giaûm quaù trình<br /> vôùi CFCs vì moät phaân töû NO nöôùc ta môùi chæ ñöôïc baét ñaàu sinh tröôûng cuûa caây, phaù hoaïi<br /> chæ coù khaû naêng phaù huûy moät vaø raát sô boä töø nhöõng naêm teá baøo laù vaø gaây toån thöông<br /> phaân töû O3. ñaàu thaäp kyû 90 cuûa theá kyû 20, nhieàu loaïi caây. Laù caây trong<br /> vaø quan traéc möa axit baét ñaàu khu vöïc coù söông muø quang<br /> 2.3. Möa axit<br /> chaäm hôn (1996). Naêm 2000, hoùa xuaát hieän nhöõng ñoám<br /> Möa axit chuû yeáu taïo ra do keát quaû quan traéc möa axit ôû maøu naâu treân beà maët laù, sau<br /> khí oxyt sulfur, SO2 (khoaûng Vieät Nam cho thaáy tyû leä soá ñoù chuyeån sang maøu vaøng.<br /> 2/3) vaø khí oxyt nitô, NOx maãu coù ñoä pH< 5,5 taïi caùc Lôùp ozone ôû taàng maët ñaát coù<br /> (khoaûng 1/3) phaùt sinh töø ñoát thaønh phoá vaø khu coâng theå huûy hoaïi laø caây, laøm giaûm<br /> <br /> Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 4,5&6-2013 25<br />  Kt qu nghiên cu KHCN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ̉ g 2. Moät soá thoâng tin veà caùc chaát khí gaây BÑKH<br /> Ban<br /> <br /> Chaát oâ Nguoàn gaây oâ nhieãm Taûi löôïng chaát oâ<br /> nhieãm chuû nhieãm 106taán/naêm<br /> yeáu Nguoàn nhaân taïo chuû yeáu Nguoàn thieân Thieân<br /> Nhaân taïo<br /> Nguoàn Ngaønh CN nhieân nhieân<br /> Cacbonic CO2 Ñoát nhieân lieäu Nhieät ñieän, saûn Phaân huûy 1,5.104 15.104<br /> xuaát VLXD sinh hoïc<br /> Metan CH4 Khai thaùc nhieân lieäu hoaù CN Khai khoaùng - - -<br /> thaïch, baõi choân laáp chaát<br /> thaûi, noâng nghieäp<br /> Oxit nitrous Hoaït ñoäng noâng nghieäp. Coâng nghieäp Quaù trình Treân 17 100-450<br /> N2O Söû duïng phaân boùn goác hoaù chaát sinh hoùa<br /> nitô. trong ñaát<br /> Saûn xuaát HNO3<br /> Chaát thaûi ñoäng vaät<br /> Ñoát nhieân lieäu<br /> Sunfua dioxit Ñoát nhieân lieäu than ñaù vaø Nhieät ñieän, saûn Nuùi löûa 146 6-12<br /> SO2 daàu moû xuaát VLXD, cô<br /> Cheá bieán quaëng coù chöùa khí – luyeän kim<br /> S<br /> Nito Dioxit Ñoát nhieân lieäu Nhieät ñieän, saûn Hoaït ñoäng 50 60-270<br /> NO2 xuaát VLXD, cô sinh hoïc cuûa<br /> khí – luyeän kim vi sinh vaät<br /> trong ñaát<br /> Hydrocacbon Ñoát chaùy nhieân lieäu, khí Nhaø maùy loïc Caùc quaù trình 88 CH: 300-<br /> thaûi, caùc quaù trình hoùa daàu, CN hoaù sinh hoùa 1600<br /> hoïc. chaát, loø ñoát chaát Trepen:<br /> Roø ræ xaêng daàu thaûi 200<br /> Hydrosunfua - Phaân huyû höõu cô Coâng nghieäp Nuùi löûa 3 300-<br /> H2S hoùa chaát, thöïc Caùc quaù trình 1000<br /> phaåm sinh hoùa<br /> Xöû lyù nöôùc thaûi trong ñaàm<br /> laày.<br /> Caùc hôïp chaát Caùc quaù trình hoùa hoïc. CN hoaù chaát, Giaûi phoùng - -<br /> chöùa Clo Ñoát chaát thaûi SX thuoác tröø Clo nguyeân<br /> saâu, loø ñoát chaát töû treân caùc<br /> thaûi tinh theå ñaù ôû<br /> Nam Cöïc<br /> F-gases Coù trong chaát laøm nguoäi, Coâng nghieäp - - -<br /> chaát taïo boït, bình chöõa hoùa chaát.<br /> chaùy, dung moâi, thuoác tröø<br /> saâu<br /> <br /> <br /> 26 Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 4,5&6-2013<br />  Kt qu nghiên cu KHCN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> söï phaùt trieån, khaû naêng sinh bò ñoát chaùy nhieân lieäu hoaù nung<br /> saûn vaø quaù trình sinh saûn. Noù thaïch. Ngoaøi caùc ngaønh coâng Trong ngaønh saûn xuaát gaïch<br /> coù theå gaây ra söï maát khaû nghieäp söû duïng löôïng nhieân nung, caùc nguoàn phaùt sinh<br /> naêng töï veä tröôùc caùc loaïi coân lieäu hoaù thaïch lôùn, caùc cô sôû chaát thaûi khí bao goàm: Thieát bò<br /> truøng cuõng nhö beänh taät vaø saûn xuaát thuoäc ngaønh coâng caùn, nhaøo troän nguyeân lieäu<br /> thaäm chí coøn gaây cheát. Ozone nghieäp nheï cuõng söû duïng loø (ñaát seùt), nhieân lieäu, loø saáy, loø<br /> deã daøng phaûn öùng vôùi nhöõng hôi (duøng than hoaëc daàu laøm nung, maùy phaùt ñieän, khu vöïc<br /> loaïi vaät lieäu höõu cô, laøm taêng nhieân lieäu ñoát) phuïc vuï cho xeáp dôõ gaïch vaø caùc phöông<br /> huûy hoaïi ôû cao su, sôïi tô, quy trình coâng ngheä. Sau ñaây tieän giao thoâng vaän taûi. Caùc<br /> nylon, sôn vaø thuoác nhuoäm. laø moät soá ví duï veà taûi löôïng oâ chaát oâ nhieãm khí bao goàm: Buïi<br /> Ngoaøi 4 hieän töôïng BÑKH nhieãm khí thaûi cuûa moät soá than, buïi ñaát seùt, khí ñoäc (SO2,<br /> chính keå treân, caùc chaát khí oâ ngaønh coâng nghieäp. CO, CO2, NO2) (Baûng 4).<br /> nhieãm coøn coù theå gia taêng möùc 3.1. Ngaønh saûn xuaát xi maêng 3.3. Ngaønh luyeän theùp<br /> ñoä aûnh höôûng moãi khi coù hieän Saûn xuaát xi maêng ñoùng goùp<br /> töôïng nghòch ñaûo nhieät, hoaëc Khí thaûi trong saûn xuaát theùp<br /> vaøo vieäc phaùt thaûi khí nhaø kính loø ñieän bao goàm khí thaûi tröïc<br /> gaây caùc hieän töôïng baát thöôøng<br /> do ñoát chaùy nguyeân, nhieân tieáp töø loø ñieän hoà quang vaø loø<br /> mang tính khu vöïc nhö hieän<br /> lieäu hoaù thaïch trong quaù trình thuøng tinh luyeän, khí thaûi do<br /> töôïng “Maây Naâu Chaâu AÙ” traûi<br /> saûn xuaát. Caùc nguoàn phaùt vaän chuyeån lieäu vaø naïp lieäu,<br /> daøi haøng ngaøn kilomeùt suoát töø<br /> sinh chaát thaûi khí bao goàm: Loø roùt theùp vaø ñuùc theùp, vaø khoùi<br /> Taây Nam Afganistan ñeán Ñoâng<br /> saáy, loø nung clinke, maùy phaùt do cheá bieán xæ. Khí thaûi töø loø<br /> Nam Sri Lanka, bao phuû haàu<br /> ñieän vaø caùc hoaït ñoäng cuûa ñieän hoà quang vaø loø thuøng tinh<br /> heát AÁn Ñoä, chöùa ñöïng raát<br /> caùc phöông tieän giao thoâng luyeän chieám khoaûng 95%<br /> nhieàu loaïi chaát oâ nhieãm nhö<br /> vaän taûi. Caùc chaát oâ nhieãm khí toaøn boä khí thaûi trong xöôûng<br /> buïi, tro, muoäi, moät soá loaïi khí<br /> bao goàm: Buïi than, buïi ñaát ñaù, theùp loø ñieän. Khí thaûi töø loø ñieän<br /> gaây möa axit vaø coù theå lan toaû<br /> buïi clinke, buïi xi maêng, caùc hoà quang coù daûi thaønh phaàn<br /> xa hôn nöõa, ñeán caû nhöõng<br /> loaïi khí ñoäc (SO2, CO, CO2, roäng, bao goàm buïi, kim loaïi<br /> mieàn Ñoâng vaø Ñoâng Nam AÙ.<br /> NO2) (Baûng 3). naëng, SO2, CO2, NOx, caùc<br /> 3. Nhaän daïng caùc taùc nhaân gaây<br /> 3.2. Ngaønh saûn xuaát gaïch<br /> BÑKH phaùt sinh töø caùc hoaït<br /> ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp Bảng 3. Taûi löôïng oâ nhieãm cuûa caùc chaát khí thaûi trong saûn<br /> Caùc chaát khí oâ nhieãm coù theå xuaát xi maêng<br /> gaây BÑKH bao goàm: CO2, NxOy,<br /> Coâng ngheä<br /> CH4, Clo, SO2, Hydrocacbon,<br /> ozone, caùc chaát khí chöùa flo (F- Loø quay khoâ Loø quay öôùt Loø ñöùng<br /> gases) nhö CFCs, HCFCs, Caùc chæ tieâu (kg) (kg) (kg)<br /> HFCs, PFCs, SF6, v.v. Caùc - Buïi 1,39 1,45 6,4<br /> chaát naøy haàu nhö ñeàu coù maët 139,5* 144,93* 64*<br /> trong khí thaûi töø caùc hoaït ñoäng<br /> saûn xuaát coâng nghieäp, caùc nhaø -CO2 906,574 1743,8 1005,112<br /> maùy nhieät ñieän vaø caùc loø ñoát -SO2 2,485 5,18 3,724<br /> chaát thaûi. Baûng 2 cung caáp moät -CO 0,042 0,13 0,057<br /> soá thoâng tin veà nguoàn goác vaø<br /> -NO2 1,3 3,96 1,7<br /> taûi löôïng oâ nhieãm öôùc tính cuûa<br /> caùc chaát naøy. -THC 0,007755 0,024 0,001<br /> Coù theå noùi trong haàu heát -HF 0,674<br /> caùc ngaønh coâng nghieäp ñeàu<br /> Ghi chuù: * khoâng coù thieát bò loïc buïi<br /> söû duïng moät hoaëc nhieàu thieát<br /> <br /> Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 4,5&6-2013 27<br />  Kt qu nghiên cu KHCN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bảng 4. Taûi löôïng caùc chaát oâ nhieãm khí trong caùc loø nung vaø saáy<br /> <br /> Chaát oâ Heä soá oâ nhieãm Loø ñöùng Loø baàu Loø Voøng<br /> nhieãm (kg/taán gaïch nung) 130 taán /loø 16 taán/loø 16 taán /loø<br /> kg/loø Kg/h kg/loø Kg/h kg/loø Kg/h<br /> Dust 9.42 1224.5 11.13 150.72 1.507 1808.64 5.8<br /> SO2 6.065 394.25 3.56 48.48 0.485 581.76 1.865<br /> (259.6) (5,38) (49,42) (0.494) (344.92) (1.106)<br /> <br /> NO2 1.18 153.4 1.39 18.88 0.189 226.56 0.726<br /> CO 1.19 154.7 1.41 19.04 0.190 228.48 0.732<br /> THC 0.15 19.5 0.18 2.4 0.024 28.8 0.092<br /> CO2 128375 1167 14557 145.57 73505 235.59<br /> Ghi chuù: Caùc soá lieäu ôû baûng treân laø tính trung bình cho thôøi gian nung cuûa :<br /> Loø ñöùng : 11 giôø ; Loø baàu : 100 giôø ; Loø voøng : 13 ngaøy x 24 giôø<br /> <br /> ̉ g 5. Möùc ñoä oâ nhieãm khí thaûi loø ñieän hoà quang ôû Chaâu AÂu tính cho 1000kg theùp loûng<br /> Ban<br /> <br /> TT Thaønh phaàn Ñôn vò Löôïng TT Thaønh phaàn Ñôn vò Löôïng<br /> 1 Buïi G 1-780 10 HCl mg 800-9.600<br /> 2 Hg mg 6-4.470 11 CO2 G 24-130<br /> 3 Pb mg 16-3.600 12 NOx G 120-4240<br /> 4 Cr mg 8-2.500 13 CO G 740-3900<br /> 5 Ni mg 1-1.400 14 Benzen mg 170-4.400<br /> 6 Zn mg 280-45.600 15 Chlorebenzen mg 3-37<br /> 7 Cd mg 1-72 16 PAN mg 3,5-71<br /> 8 Cu mg 1-460 17 PCB mg 1,5-45<br /> 9 HF mg d700-4.000<br /> <br /> hôïp chaát höõu cô bay hôi, coù soá lieäu ñaày ñuû veà löôïng vaø saïch vaät ñuùc; ii) Caùc hôïp chaát<br /> trong ñoù thaønh phaàn vaø löôïng thaønh phaàn khí thaûi loø luyeän höõu cô deã bay hôi (VOCs) bao<br /> caùc chaát höõu cô bay hôi laø theùp ôû Vieät Nam. Baûng 5 cho goàm moät soá hydrocacbon ñaõ<br /> ñaëc bieät quan troïng. Khí thaûi caùc soá lieäu veà thaønh phaàn oâ bò oxy hoaù moät phaàn vaø moät<br /> töø vaän chuyeån lieäu vaø naïp nhieãm khí thaûi loø ñieän hoà soá hydrocacbon thôm ña voøng<br /> lieäu, roùt theùp vaø ñuùc theùp, quang taïi Chaâu AÂu. (PANs) taïi coâng ñoaïn laøm<br /> khoâng nhieàu laém, löôïng caùc 3.4. Ngaønh ñuùc kim loaïi khuoân, ñuùc, dôõ khuoân vaø laøm<br /> chaát oâ nhieãm cuõng ít hôn so nguoäi; iii) Dioxin/Furan<br /> Caùc chaát coù trong khí thaûi<br /> vôùi loø ñieän. Khoùi töø khaâu xöû lyù (PCDD/PCDF) vaø caùc hôïp<br /> cuûa ngaønh ñuùc kim loaïi bao<br /> xæ chöùa nhieàu chaát kieàm vì chaát muoái höõu cô beàn vöõng<br /> goàm: i) buïi vaø khoùi trong quaù<br /> trong xæ coù chöùa CaO. Chöa trong haàu heát caùc quaù trình<br /> trình naïp lieäu vaøo loø vaø laøm<br /> <br /> <br /> 28 Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 4,5&6-2013<br />  Kt qu nghiên cu KHCN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bảng 6. Caùc coâng ngheä saûn xuaát axit sulphuric söû duïng cho caùc nhaø maùy môùi vaø taûi löôïng<br /> khí SO3 trong khí thaûi<br /> <br /> Coâng ngheä saûn Löôïng SO2 trong Hieäu suaát chuyeån Hieän traïng phaùt thaûi SO3<br /> xuaát khí caáp (% theå hoùa trung bình [1]<br /> tích) ngaøy (%)<br /> Tieáp xuùc ñôn 6 – 10 98,5 [2] 0,4kg/taán axit thaønh phaåm<br /> 3-6 97,5 - 98,5<br /> <br /> Tieáp xuùc keùp 6 - 12 99,6 [3] 0,1kg/taán axit thaønh phaåm<br /> Tieáp xuùc öôùt 0,05 - 7 98,0<br /> Quaù trình döïa treân 0,05 – 8 Gaàn 100 [4] Khoâng coù soá lieäu<br /> NOx<br /> Quaù trình H2O2 > 99,0 Raát thaáp<br /> [1]- SO3+H2SO4 theå hieän döôùi daïng SO3; [2]- ñoái vôùi caùc nhaø maùy hieän coù, hieäu suaát chuyeån hoùa khoaûng 98%;<br /> [3]- khi ñoát löu huyønh; [4]- khaû naêng phaùt thaûi NOx<br /> chaùy thoâng qua cô cheá toång 3.5. Ngaønh saûn xuaát hoaù coâng ngheä ñieän phaân thuûy<br /> hôïp de novo bôûi söï chaùy cuûa chaát cô baûn ngaân (nhöng löôïng raát ít), hôi<br /> caùc chaát phi Clo höõu cô nhö a. Saûn xuaát axit sulphuric axit HCl töø coâng ñoaïn saûn xuaát<br /> nhöïa, than ñaù vaø nhöïa axit HCl, hôi axit H2SO4 trong<br /> Caùc chaát oâ nhieãm chính trong<br /> cacbon vôùi söï coù maët tình côø coâng ñoaïn laøm laïnh taùch hôi<br /> khí thaûi laø SO2, SO3, H2SO4.<br /> cuûa Clo; iv) Caùc kim loaïi naëng nöôùc trong khí clo, v.v.<br /> Ngoaøi ra laø khí CO2, CO, NOx,<br /> (chì, keõm, cadmi, …); v) Caùc buïi, kim loaïi naëng tuøy theo c. Saûn xuaát phoát pho<br /> chaát khí khaùc nhö SO2, CO, nguoàn ñaàu vaøo SO2 vaø coâng nguyeân toá vaø axit photphoric<br /> NOx, hôïp chaát Clorit, Florit, ngheä saûn xuaát H2SO4. Baûng 6 Caùc nguoàn oâ nhieãm khoâng<br /> H2S, N, Formadehyde, v.v. cho taûi löôïng khí SO3 trong khí khí trong daây chuyeàn saûn xuaát<br /> Theo Toå chöùc Y teá Theá giôùi, thaûi theo Hieäp hoäi saûn xuaát phaân phoát pho nguyeân toá chuû yeáu laø<br /> coù theå tính toaùn nhanh ñöôïc boùn Chaâu AÂu. Theo taøi lieäu cuûa taïi coâng ñoaïn chuaån bò nguyeân<br /> taûi löôïng oâ nhieãm thoâng qua Ngaân haøng Theá giôùi, saûn xuaát vaät lieäu vaø khí töø loø ñieän. Taïi<br /> heä soá oâ nhieãm. Ví duï, ñoái vôùi axit sulphuric theo coâng ngheä coâng ñoaïn chuaån bò nguyeân<br /> ñuùc gang loø voøm: heä soá oâ tieáp xuùc keùp vaø haáp thuï keùp, taûi lieäu, caùc nguoàn oâ nhieãm khoâng<br /> nhieãm ñoái vôùi buïi laø 6,9 kg/taán löôïng khí SO2 trong khí thaûi laø 2- khí chuû yeáu laø buïi. Khí töø loø<br /> saûn phaåm, SO2 laø 0,6.S 4kg/taán saûn phaåm axit sulphuric ñieän coù chöùa buïi, khí CO,<br /> kg/taán saûn phaåm, CO laø 73 vaø taûi löôïng khí SO3 trong khí P2O5, H2S, photphin hay HF<br /> kg/taán saûn phaåm; ñoái vôùi ñuùc thaûi laø 1,15- 0,2kg/taán saûn phaåm sau khi qua thaùp ngöng tuï P söû<br /> gang loø hoà quang: heä soá oâ axit sulphuric. duïng nöôùc (thaùp naøy coøn coù<br /> nhieãm ñoái vôùi buïi laø 6,3 kg/taán taùc duïng nhö moät scrubber)<br /> saûn phaåm, NOx laø 0,16 kg/taán b. Saûn xuaát kieàm-clo<br /> chæ coøn khí CO (chieám khoaûng<br /> saûn phaåm, CO laø 9,75 kg/taán Chaát oâ nhieãm khoâng khí 70-80% vôùi haøm löôïng CO 80-<br /> saûn phaåm, VOC laø 0,09 kg/taán chính ôû ñaây laø khí clo. Ñeå saûn 95%) vaø caùc khí khoâng hoøa tan<br /> saûn phaåm. Ñoái vôùi ñuùc ñoàng xuaát ra 1000kg clo, trong khí hoaëc khoâng phaûn öùng vôùi<br /> baäc 1 töø quaëng ñoàng: heä soá oâ thaûi sau xöû lyù trong caùc scrub-<br /> nöôùc. Khí H3PO4 roø ræ haàu nhö<br /> nhieãm ñoái vôùi buïi laø 248 ber chæ coøn döôùi 1kg clo.<br /> khoâng ñoäc haïi, nhöng khi gaëp<br /> kg/taán saûn phaåm, SO2 laø Ngoaøi ra coù theå coøn moät soá khí<br /> hôi nöôùc trong khí quyeån taïo<br /> 2.120 kg/taán saûn phaåm. oâ nhieãm khaùc nhö thuûy ngaân ôû<br /> thaønh axit coù khaû naêng gaây<br /> <br /> <br /> Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 4,5&6-2013 29<br />  Kt qu nghiên cu KHCN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> möa axit vaø giaûm ñoä aåm cuûa tröôùc khi ñoát. nhieàu veà caû soá löôïng nguoàn<br /> khoâng khí. * Trong coâng ngheä toång cuõng nhö taûi löôïng phaùt sinh.<br /> d. Saûn xuaát amoniac hôïp NH3 töø than hoaëc daàu Vieäc nhaän daïng caùc taùc nhaân<br /> naëng coù caùc nguoàn gaây oâ naøy, ñaùnh giaù ñöôïc taûi löôïng<br /> * Trong coâng ngheä toång<br /> nhieãm khoâng khí sau: phaùt sinh seõ laø cô sôû ñeå xaây<br /> hôïp NH3 töø khí töï nhieân coù<br /> - Buïi töø coâng ñoaïn khí hoùa döïng ñöôïc caùc giaûi phaùp giaûm<br /> caùc nguoàn gaây oâ nhieãm khoâng<br /> than (hoaëc daàu naëng) khoaûng thieåu vaø kieåm soaùt chuùng.<br /> khí sau:<br /> 50mg/m3. Taøi lieäu tham khaûo<br /> - Khí thaûi töø coâng ñoaïn laøm<br /> giaøu khí laàn 1: coù chöùa - Khí SO2 trong khí cuoái ôû [1]. Boä Coâng thöông, Taøi lieäu<br /> khoaûng 8%CO2 (khoaûng coâng ñoaïn thu hoài khí sulfua. höôùng daãn saûn xuaát saïch hôn<br /> 500kg/t NH3), 200- - CO2 töø coâng ñoaïn taùch – Ngaønh: Luyeän theùp loø ñieän<br /> 400mg/Nm3 khí NOx (khoaûng CO2 (töông töï nhö coâng ngheä hoà quang, 2008.<br /> 0,6 –1,3kg NO2/t NH3), 0,1-2 toång hôïp NH3 töø khí töï nhieân,<br /> [2]. Boä Coâng thöông, Taøi lieäu<br /> mg/Nm3 khí SOx (