Nhận thức của học sinh lớp 12 Thành phố Huế về khuynh hướng nghề của bản thân

NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH LỚP 12 THÀNH PHỐ HUẾ<br /> VỀ KHUYNH HƯỚNG NGHỀ CỦA BẢN THÂN<br /> HỒ VĂN DŨNG<br /> Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Nghề nghiệp là vấn đề đặc biệt quan trọng trong cuộc đời mỗi con<br /> người. Nghề nghiệp mang đến cho con người "nguồn sống" cả về mặt thể<br /> chất lẫn tinh thần. Cũng từ nghề nghiệp mà con người có điều kiện phục vụ<br /> và thúc đẩy sự phát triển xã hội. Có rất nhiều vấn đề xung quanh nghề<br /> nghiệp, nhưng nhận thức về khuynh hướng nghề của bản thân vẫn là bước<br /> khởi đầu rất quan trọng đối với học sinh trung học phổ thông. Việc nghiên<br /> cứu vấn đề này giúp chúng ta biết được thực trạng về nhận thức nghề và<br /> khuynh hướng nghề của bản thân học sinh. Từ đó có biện pháp giúp học sinh<br /> nhận thức tốt hơn về nghề nghiệp trong xã hội cũng như lựa chọn nghề phù<br /> hợp với mình.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> sự chuyển mình nhanh chóng của đất nước ta trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội, khoa<br /> học kỹ thuật - công nghệ trong những năm qua đòi hỏi người lao động phải có năng lực,<br /> sức khoẻ, đặc điểm tâm - sinh lý phù hợp với nghề mình đảm nhiệm.<br /> Thế nên, việc lựa chọn nghề đã trở thành mối quan tâm sâu sắc của học sinh (HS) phổ<br /> thông trước khi rời ghế nhà trường. Nhưng chỉ khi nào các em có được những hiểu biết<br /> nhất định về nghề nghiệp (NN), về bản thân... thì mới có thể xác định cho mình một<br /> nghề phù hợp, vì nhận thức (NT) đúng là cơ sở cho hành động đúng. Chính vì vậy, công<br /> tác hướng nghiệp cho HS trước hết cần giúp các em NT được nghề, trên cơ sở đó lựa<br /> chọn cho bản thân một nghề phù hợp với năng lực, sở thích, nguyện vọng, đặc điểm tâm<br /> - sinh lý...<br /> Để nghiên cứu NT của HS về khuynh hướng nghề (KHN), chúng tôi tập trung khảo sát<br /> 400 HS của khối 12 ở bốn trường nội, ngoại thành thành phố Huế; Phương pháp (PP)<br /> nghiên cứu bao gồm: PP nghiên cứu tài liệu lý luận, nhóm các PP nghiên cứu thực tiễn<br /> (PP điều tra bằng phiếu hỏi; PP quan sát; PP trò chuyện; PP thực nghiệm), PP thống kê<br /> toán học.<br /> 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 2.1. Nhận thức của học sinh về các nghề trong xã hội<br /> Để đánh giá khái quát sự hiểu biết của HS về các nghề trong xã hội, chúng tôi chia<br /> thành 3 loại: Loại 1 gồm các HS biết được từ 10 nghề trở lên; Loại 2 gồm các HS biết<br /> được từ 5-9 nghề; Loại 3 gồm các HS biết được từ 1-4 nghề.<br /> Kết quả cho thấy, HS biết đến các nghề trong xã hội chưa nhiều và hầu như chỉ biết đến<br /> những nghề gần gũi với cuộc sống thường nhật. Số HS kể được 10 nghề trở lên chiếm<br /> 8Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 01(13)/2010: tr. 130-137<br /> <br /> NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH LỚP 12 THÀNH PHỐ HUẾ VỀ KHUYNH HƯỚNG NGHỀ…<br /> <br /> 131<br /> <br /> 60,2%, trong đó có một số em kể được trên 17 nghề. Số HS kể được từ 5-9 nghề chiếm<br /> 33,5%, số các em biết được từ 1-4 nghề chiếm 6,3%. Nhìn chung, HS bước đầu đã quan<br /> tâm, tìm hiểu các nghề trong xã hội, nhưng sự nhận biết của các em vẫn còn hạn chế.<br /> 2.2. Nhận thức của HS về nghề phù hợp với bản thân<br /> 2.2.1. Các nghề HS cho là phù hợp với bản thân<br /> Kết quả cho thấy nghề sư phạm được khá đông HS cho rằng phù hợp với mình<br /> (25,61%), tiếp đến là nghề công an (10,9%), nghề y (7,36%), nghề cơ khí (7,08%), nghề<br /> báo chí và bưu chính viễn thông có số lượng HS như nhau (5,45%). Ngoài ra, các nghề<br /> khác cũng được một số HS xem phù hợp với bản thân nhưng chiếm tỉ lệ thấp. Nhìn<br /> chung, các nghề được HS cho phù hợp với mình chủ yếu là những nghề các em thường<br /> tiếp xúc và gần gũi trong cuộc sống hàng ngày.<br /> 2.2.2. Nhận thức của HS về đặc trưng của nghề phù hợp với bản thân<br /> Đa số HS lớp 12 được khảo sát có NT đúng công việc của nghề mà các em cho là hợp<br /> với mình, với 335 ý kiến (91,28%). HS nam hiểu đúng về nghề phù hợp với bản thân<br /> cao hơn nữ nhưng không nhiều (91,98% HS nam so với 90,56% HS nữ)<br /> Từ số liệu trên cho thấy, các em đã NT tương đối đúng về những công việc của nghề<br /> các em hợp. Tuy nhiên, vẫn còn 32 em (8,72%) NT chưa đúng về công việc của nghề.<br /> Nói tóm lại, HS lớp 12 thành phố Huế đã NT về công việc đặc trưng của nghề tương đối<br /> chính xác, điều đó góp phần quan trọng trong việc NT về KHN của bản thân các em.<br /> 2.2.3. Lý do khiến HS xác định nghề hợp nhất với bản thân<br /> Từ kết quả nghiên cứu, có thể chia lý do khiến HS xác định nghề phù hợp với bản thân<br /> mình thành 2 loại: lý do chủ quan và lý do khách quan.<br /> * Lý do chủ quan: Lý do quan trọng nhất khiến các em thấy mình hợp với nghề đó là<br /> “nghề hợp với sở thích, mong muốn của bản thân” (55,77%), sau đó là “phù hợp với<br /> khả năng, năng lực của bản thân” (35,15%), “phù hợp với sức khoẻ” (8,72%), “phù hợp<br /> với tính cách” (6,27%)...<br /> * Lý do khách quan: Trong các lý do khách quan có ảnh hưởng tới việc NT về KHN<br /> của HS thì lý do “nghề cao quý” có số ý kiến cao nhất (4,63%), tiếp đến là “hoàn thiện<br /> mình và trưởng thành” (3,54%), hai lý do được các em đánh giá bằng nhau đó là “ra<br /> trường dễ xin việc làm”, “giúp tiến thân sau này” (3,27%). Ngoài những lý do mang<br /> tính hàng đầu kể trên, việc NT nghề của HS còn chịu ảnh hưởng của các lý do như<br /> “nghề của gia đình” (2,45%), “bố mẹ khuyên bảo” (2,18%).<br /> 2.3. Nhận thức của HS về yêu cầu của nghề đối với người lao động<br /> * Những yêu cầu về tính cách đối với người lao động<br /> Kết quả khảo sát cho thấy, nhiều HS cho rằng những yêu cầu về tính cách đòi hỏi người<br /> lao động phải có là tính kiên trì (27,25%), lòng yêu nghề (21,53%), nhanh nhẹn<br /> (19,35%), hòa nhã (15,53%), ham học hỏi (14,44%). Ngoài ra, một số đặc điểm tính<br /> <br /> 132<br /> <br /> HỒ VĂN DŨNG<br /> <br /> cách khác như: bình tĩnh, vui vẻ, nghiêm khắc, dịu dàng, trung thực, dũng cảm, cẩn<br /> thận, linh hoạt, nhân ái, nhiệt tình, khéo léo đối xử, khiêm tốn cũng được các em đề cập<br /> đến nhưng không nhiều. Ngoài các tính cách chung ra các em còn đề cập đến những đặc<br /> điểm cá nhân đặc trưng cho từng nghề mà các em chọn.<br /> * Những yêu cầu về năng lực đối với người lao động<br /> HS đã NT được những yêu cầu về năng lực đối với người lao động. Trong đó yêu cầu<br /> về trình độ được các em đánh giá cao (học tập giỏi 28,61%, học tập khá 21,53%) tiếp<br /> đến là yêu cầu thông minh (7,63%), có khả năng tiếp thu (6,81%), sáng tạo (5,18%),<br /> trình độ học tập trung bình (4,09%), tư duy tốt (3%), khả năng giao tiếp tốt (1,9%).<br /> * Những yêu cầu sức khoẻ đối với người lao động<br /> HS đều NT được rằng nghề nào cũng đòi hỏi con người phải có sức khoẻ từ mức trung<br /> bình trở lên để có thể tham gia hoạt động học tập và lao động trong nghề (sức khoẻ tốt:<br /> 71,66%; sức khỏe bình thường: 6,81%).<br /> Tóm lại, bước đầu HS đã NT được những yêu cầu của nghề đối với người lao động. Tuy<br /> nhiên, NT của các em về yêu cầu của nghề đối với người lao động chưa sâu.<br /> 2.4. Khuynh hướng nghề thực tế của HS qua thực nghiệm của A. E. Gôlômstốc<br /> Theo thực nghiệm của A. E. Gôlômstốc, chúng tôi tính điểm từng HS ở 13 lĩnh vực<br /> khác nhau... Lĩnh vực hoạt động có điểm cao nhất cho thấy khuynh hướng (KH) hoạt<br /> động của cá nhân. Còn ở HS nào có 2 hoặc 3 lĩnh vực điểm bằng nhau thì xếp vào loại<br /> KH chưa ổn định.<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy đa số HS lớp 12 thành phố Huế đã có KHN tương đối rõ<br /> (với 276 HS trên tổng số 367 HS, chiếm 75,2%). Tuy vậy, vẫn còn 91 HS (24,8%) chưa<br /> có KHN ổn định. Đây là một biểu hiện khá tốt, khi ở lứa tuổi này các em đã xác định<br /> được hướng đi cho cả cuộc đời mình. Điều này có ý nghĩa rất lớn đối với HS, vì trên cơ<br /> sở đó nó sẽ thúc đẩy các em học tập và rèn luyện tốt hơn trong lĩnh vực NN mà các em<br /> hướng tới.<br /> KHN của HS lớp 12 thành phố Huế khá đa dạng và phong phú. Các em có các KH khác<br /> nhau như: Toán - Lý, Kỹ thuật điện tử (4,09%), Hoá học (3%), Kỹ thuật (3,54%), Địa lí<br /> (4,36%), Sinh học và nông nghiệp (3,81%), Sư phạm (5,45%), Y học (3,27%) và Nội<br /> trợ (4,9%). Đặc biệt nổi trội hơn cả là 4 KH: Ngôn ngữ và báo chí (7,9%), Sử học và<br /> hoạt động xã hội (9,26%), Nghệ thuật (10,63%) và Bộ đội chuyên nghiệp (10,9%).<br /> 2.5. Kiểm chứng kết quả<br /> Để có nhận xét khách quan về kết quả thu được chúng tôi kiểm chứng các kết quả thu<br /> được bằng cách đối chiếu NT của HS về nghề phù hợp nhất với KHN thực tế của các<br /> em và đối chiếu NT của mỗi HS về nghề mà họ ưa thích với NT của em đó về nghề mà<br /> họ cho là phù hợp.<br /> <br /> NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH LỚP 12 THÀNH PHỐ HUẾ VỀ KHUYNH HƯỚNG NGHỀ…<br /> <br /> 133<br /> <br /> 2.5.1. Đối chiếu NT của HS về nghề phù hợp nhất với KHN thực tế của các em (qua<br /> thực nghiệm Gôlômstốc)<br /> Chúng tôi không có điều kiện đối chiếu trên tất cả 13 lĩnh vực NN mà chỉ trình bày 3<br /> lĩnh vực có số HS phù hợp nhiều nhất, đó là Sư phạm, Bộ đội chuyên nghiệp và Y học.<br /> Bảng 1. Đối chiếu giữa nghề HS cho là hợp nhất với KHN thực tế của HS<br /> (qua thực nghiệm A. E. Gôlômstốc)<br /> Các nghề<br /> 1. Sư phạm<br /> 2. Bộ đội chuyên nghiệp<br /> 3. Y học<br /> <br /> Nghề HS hợp nhất<br /> SL<br /> %<br /> 94<br /> 25,61<br /> 54<br /> 14,71<br /> 27<br /> 7,36<br /> <br /> KHN thực tế của HS<br /> SL<br /> %<br /> 20<br /> 5,45<br /> 40<br /> 10,90<br /> 12<br /> 3,27<br /> <br /> Kết quả bảng 1 cho thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa KHN của HS lớp 12 thành phố Huế<br /> được đo qua trắc nghiệm với nghề HS cho là phù hợp nhất với mình. Cụ thể: đối với<br /> nghề sư phạm, số HS NT nghề hợp nhất là 25,61% nhưng trong KH sư phạm thì chỉ có<br /> 5,45%. KH bộ đội chuyên nghiệp (10,9%) cũng thấp hơn so với nghề HS hợp nhất<br /> (14,71%). Ở KH y học (3,27%) cũng thấp hơn so với nghề y (7,36%) - nghề được coi là<br /> phù hợp với bản thân HS.<br /> Nhìn chung, NT của HS lớp 12 về nghề được coi là phù hợp nhất với bản thân chưa<br /> hoàn toàn phù hợp với KHN thực tế của chính các em. Đa số các em chỉ mới cảm nhận<br /> về “nghề được coi là hợp nhất với bản thân” chứ chưa có sự đối chiếu, so sánh giữa<br /> nguyện vọng, hứng thú, đặc điểm cá nhân với những đặc điểm, yêu cầu của nghề nên<br /> nhiều em NT về nghề còn mang tính chất cảm tính.<br /> 2.5.2. So sánh giữa nghề được HS ưa thích và nghề được HS cho là phù hợp với<br /> bản thân<br /> Để xem xét mối quan hệ giữa các nghề được HS ưa thích và các nghề được HS coi là<br /> phù hợp với bản thân, chúng tôi sử dụng hệ số tương quan thứ bậc Spearman. Số liệu<br /> của hai đại lượng được cụ thể hoá ở Bảng 2.<br /> Bảng 2. So sánh giữa các nghề “được yêu thích” và các nghề “được HS coi là hợp nhất với bản thân”<br /> <br /> TT<br /> <br /> Các nghề<br /> <br /> 1<br /> <br /> Địa chính<br /> <br /> 2<br /> <br /> Nghề thích<br /> %<br /> <br /> Nghề hợp<br /> <br /> Thứ bậc<br /> <br /> %<br /> <br /> Thứ bậc<br /> <br /> 2,18<br /> <br /> 18<br /> <br /> 0,54<br /> <br /> 20<br /> <br /> Báo chí<br /> <br /> 17,44<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5,45<br /> <br /> 5,5<br /> <br /> 3<br /> <br /> Bộ đội chuyên nghiệp<br /> <br /> 16,35<br /> <br /> 5<br /> <br /> 3,81<br /> <br /> 12<br /> <br /> 4<br /> <br /> Bưu chính viễn thông<br /> <br /> 5,45<br /> <br /> 14<br /> <br /> 5,45<br /> <br /> 5,5<br /> <br /> 5<br /> <br /> Cơ khí<br /> <br /> 13,62<br /> <br /> 6,5<br /> <br /> 7,08<br /> <br /> 4<br /> <br /> 6<br /> <br /> Cảnh sát<br /> <br /> 35,42<br /> <br /> 2<br /> <br /> 10,90<br /> <br /> 2<br /> <br /> 7<br /> <br /> Chăn nuôi thú y<br /> <br /> 1,63<br /> <br /> 19,5<br /> <br /> 0,82<br /> <br /> 18,5<br /> <br /> 134<br /> <br /> HỒ VĂN DŨNG<br /> <br /> 8<br /> <br /> Du lịch<br /> <br /> 13,62<br /> <br /> 6,5<br /> <br /> 4,36<br /> <br /> 9,5<br /> <br /> 9<br /> <br /> Giao thông<br /> <br /> 9,54<br /> <br /> 12<br /> <br /> 4,36<br /> <br /> 9,5<br /> <br /> 10,35<br /> <br /> 11<br /> <br /> 4,09<br /> <br /> 11<br /> <br /> 11 Lâm nghiệp<br /> <br /> 1,63<br /> <br /> 19,5<br /> <br /> 1,09<br /> <br /> 16<br /> <br /> 12 Lưu trữ văn phòng<br /> <br /> 2,72<br /> <br /> 17<br /> <br /> 1,09<br /> <br /> 16<br /> <br /> 11,99<br /> <br /> 8<br /> <br /> 3,27<br /> <br /> 13<br /> <br /> 14 Mỏ địa chất<br /> <br /> 4,36<br /> <br /> 15<br /> <br /> 1,09<br /> <br /> 16<br /> <br /> 15 Nông nghiệp<br /> <br /> 6,54<br /> <br /> 13<br /> <br /> 2,72<br /> <br /> 14<br /> <br /> 16 Nghệ thuật<br /> <br /> 3,27<br /> <br /> 16<br /> <br /> 0,82<br /> <br /> 18,5<br /> <br /> 17 Sư phạm<br /> <br /> 47,14<br /> <br /> 1<br /> <br /> 25,61<br /> <br /> 1<br /> <br /> 18 Tài chính- Ngân hàng<br /> <br /> 10,90<br /> <br /> 10<br /> <br /> 4,90<br /> <br /> 8<br /> <br /> 19 Xây dựng<br /> <br /> 11,44<br /> <br /> 9<br /> <br /> 5,18<br /> <br /> 7<br /> <br /> 20 Y<br /> <br /> 18,80<br /> <br /> 3<br /> <br /> 7,36<br /> <br /> 3<br /> <br /> 10 Kế toán- thương mại<br /> <br /> 13 Luật sư<br /> <br /> Hệ số tương quan giữa thứ bậc các “nghề được HS ưa thích” và thứ bậc các “nghề được<br /> HS cho là phù hợp nhất với bản thân” là r = 0,85, thể hiện mối tương quan thuận, chặt<br /> chẽ. Kết quả này cho thấy rằng nghề được HS yêu thích hơn cũng là nghề được các em<br /> xem là hợp với bản thân của HS hơn. Tuy nhiên, xét theo từng nghề ta thấy tỉ lệ phần<br /> trăm HS chọn là “Nghề yêu thích” cao hơn hẳn tỉ lệ phần trăm HS xem là “Nghề hợp<br /> với mình”. Chẳng hạn, nghề sư phạm được xếp là nghề HS yêu thích nhất, với 47.14%,<br /> cũng được xếp thứ bậc đầu tiên là nghề HS xem là hợp với mình, nhưng chỉ với<br /> 25,61%.<br /> Tóm lại, giữa nghề được HS ưa thích và nghề được coi là phù hợp với bản thân có mối<br /> tương quan chặt chẽ. Nhưng thực tế cho thấy hứng thú NN của các em còn bó hẹp, chủ<br /> yếu tập trung vào những nghề quen thuộc hoặc dư luận xã hội đánh giá cao, có những<br /> nghề hiện nay xã hội đang rất cần thì hầu như các em ít hướng tới.<br /> 2.6. Các hoạt động ảnh hưởng đến NT của HS về KHN của bản thân<br /> * Những hoạt động của HS để giúp cá nhân NT KHN bản thân<br /> Các em cho rằng xem ti vi (81,74%) giúp các em có tri thức về NN nhiều nhất, sau đó<br /> đến học văn hoá (77,66%), đọc sách báo (74,66%), hỏi người thân (55,86%)… và thấp<br /> nhất là qua lao động sản xuất (16,89%), hỏi những chuyên gia về nghề (12,53%)... Có<br /> thể nói rằng các em chủ yếu đi từ hứng thú với nghề đến định hướng nghề thông qua lý<br /> thuyết, còn tìm hiểu qua thực tế rất ít.<br /> * Hoạt động của nhà trường để giúp HS NT KHN bản thân<br /> Nhà trường đã tổ chức các hoạt động về nghề (97,28%) để giúp các em có những tri<br /> thức ban đầu về NN trong xã hội. Nhưng theo tìm hiểu mức độ đào tạo của HS, đa số<br /> các em đều hướng đến mức độ đào tạo ĐH và CĐ (86,92%), chỉ có 13,08% HS hướng<br /> <br />