PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br />
KỶ YẾU HỘI THẢO<br />
TỪ THỰC TIỄN ĐẾN CHÍNH SÁCH<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
NHẬN THỨC CỦA NGƯỜI DÂN VỀ TÁC ĐỘNG CỦA<br />
BIẾN ĐỐI KHÍ HẬU ĐẾN SỨC KHỎE CỘNG ĐỒNG<br />
(Điển cứu tại xã Tân Trung, huyện Mỏ Cày Nam, tỉnh Bến Tre)<br />
HVCH. Đinh Văn Mãi 1<br />
<br />
TÓM TẮT<br />
Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang tác động đến hầu hết các quốc gia trên<br />
thế giới. Trong đó, Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia chịu<br />
ảnh hưởng nặng nề nhất. Thiên tai, dịch bệnh, thời tiết biến đổi thất thường…<br />
là những minh họa cụ thể mà chúng ta đã từng phải chứng kiến, “trải nghiệm”<br />
với biết bao đau thương, mất mát cả về con người và tài sản. Sức khỏe cộng<br />
đồng bị đe dọa trước những diễn biến khó lường của biến đổi khí hậu. Để người<br />
dân bảo vệ sức khỏe của chính bản thân, gia đình và cộng đồng thì việc phản<br />
ánh thực tế nhận thức của người dân về sức khỏe cộng đồng nói chung và sức<br />
khỏe cộng đồng dưới tác động của biến đổi khí hậu nói riêng thông qua đo<br />
lường hành vi sức khỏe, quan điểm, cảm nhận, đánh giá của người dân về các<br />
khía cạnh có liên quan là điều cần thiết. Bài viết tập trung phân tích nhận thức<br />
của người dân về tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe cộng đồng.<br />
Từ khóa: biến đổi khí hậu, sức khỏe cộng đồng, nhận thức của người<br />
dân<br />
<br />
<br />
1. Đặt vấn đề<br />
Tại Việt Nam, Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) là nơi dễ bị tổn<br />
thương nhất do nước biển dâng. Theo ông Bernard O’Callaghan, điều phối viên<br />
chương trình của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới: “Với đồng bằng Sông<br />
Cửu Long có địa hình thấp trũng, nếu mực nước biển dâng cao 1m, thì 39%<br />
diện tích ĐBSCL sẽ hoàn toàn ngập trắng nhiều thời gian dài trong năm,<br />
khoảng 45% diện tích đất của khu vực này có nguy cơ nhiễm mặn cực độ”<br />
[Bernard O’Callaghan, 2008]. Bến Tre là một tỉnh ven biển ĐBSCL, nằm ở hạ<br />
lưu sông Mêkông, có chiều dài bờ biển là 65km, tiếp giáp Biển Đông và có hệ<br />
<br />
1<br />
Giảng viên tại trường Cao đẳng Sư phạm Trung Ương Tp. Hồ Chí Minh, Học viên cao học<br />
ngành Công tác xã hội – Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn.<br />
Số điện thoại: 01222 971 895, Email: dinhvanmaictxhk3@gmail.com<br />
<br />
<br />
499<br />
thống sông ngòi chằng chịt, trên 90% diện tích đất có cao độ địa hình từ 1-2<br />
mét so mực nước biển, trong đó vùng thấp ven sông, biển chỉ dưới 1 mét,<br />
thường xuyên bị ngập khi triều cường. Do đặc thù điều kiện tự nhiên, Bến Tre<br />
được nhận định là một trong những tỉnh bị ảnh hưởng nặng nề của BĐKH và<br />
nước biển dâng.<br />
Biến đổi khí hậu là sự thay đổi của hệ thống khí hậu gồm khí quyển, thủy<br />
quyển, sinh quyển, thạch quyển trong hiện tại và tương lai bởi các nguyên nhân<br />
tự nhiên và nhân tạo. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, biến đổi khí hậu<br />
đã và đang xảy ra trên phạm vi toàn cầu gây tác động mạnh mẽ đến mọi quốc<br />
gia và sự sống trên trái đất. Biến đổi khí hậu làm cho thiên tai, thảm họa, nhất<br />
là bão lụt, hạn hán, động đất, sóng thần ngày càng gia tăng về tần suất, cường<br />
độ và quy mô. Điển hình trong những năm gần đây, do tác động của biến đổi<br />
khí hậu, những cơn bão có sức tàn phá lớn xuất hiện ngày càng nhiều, phá hủy<br />
công trình, nhà cửa, hoa màu và cướp đi sinh mạng của hàng ngàn người, đặc<br />
biệt là ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe của con người.<br />
Người dân Bến Tre chủ yếu sinh sống bằng hoạt động nông nghiệp gắn<br />
liền với môi trường tự nhiên. Họ còn duy trì những thói quen sinh hoạt, lao<br />
động đặc trưng của miền sông nước đã tạo nên những ảnh hưởng sâu sắc của<br />
biến đối khí hậu đến sức khỏe của người dân Bến Tre nói chung và người dân ở<br />
vùng nghiên cứu nói riêng. Chính vì thế, cần tìm hiểu nhận thức của người dân<br />
về tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe cộng đồng từ đó xây dựng chiến<br />
lược nâng cao nhận thức của người dân về tác động của biến đổi khí hậu đến<br />
sức khỏe là cần thiết để đảm bảo sức khỏe cho cộng đồng.<br />
<br />
<br />
2. Phương pháp nghiên cứu<br />
Các dữ liệu trong bài viết được trích từ nghiên cứu “Nhận thức của<br />
người dân Bến Tre về sức khỏe cộng đồng dưới tác động của biến đổi khí hậu”<br />
do nhóm tác giả thực hiện vào cuối năm 2016 tại tại xã Tân Trung, huyện Mỏ<br />
Cày Nam, tỉnh Bến Tre. Xã Tân Trung, là một xã nằm dọc theo quốc lộ 57,<br />
hướng bắc giáp sông Hàm Luông, có những đặc điểm khá tương đồng với nhiều<br />
khu vực khác trong tỉnh Bến Tre. Điển hình như địa hình tương đối bằng phẳng,<br />
nằm trong vùng chuyển tiếp giữa vùng đất giồng cát và đất phù sa, độ cao giảm<br />
dần về hướng tây nam, biến thiên từ 0-0.6m, 2/3 diện tích đất gò triền và 1/3<br />
vùng bưng được tạo bởi hệ thống phù sa do các kênh sông tạo nên. Khí hậu<br />
<br />
<br />
500<br />
PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br />
KỶ YẾU HỘI THẢO<br />
TỪ THỰC TIỄN ĐẾN CHÍNH SÁCH<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
nhiệt đới gió mùa cận xích đạo, có 2 mùa rõ rệt, mùa mưa từ tháng 5 đến tháng<br />
11, mùa nắng từ tháng 12 đến tháng 4. Thủy văn chịu ảnh hưởng trực tiếp chế<br />
độ bán nhật triều của biển Đông (cách cửa biển 45km) thông qua sông Hàm<br />
Luông và hệ thống kênh rạch trên địa bàn, ngày nước lên xuống 2 lần, triều<br />
cường ngày 30 và ngày 15 âm lịch, triều kém mùng 10 và 23 âm lịch. Với điều<br />
kiện tự nhiên và vị trí địa lý đặc thù, có thể thấy xã Tân Trung đã, đang và sẽ<br />
chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi các hiện tượng biến đổi khí hậu.<br />
Sau khi xác định địa bàn nghiên cứu, nhóm tác giả tiến hành sử dụng kết<br />
hợp hai phương pháp định tính và định lượng, trong đó sử dụng cả hai loại dữ<br />
liệu sơ cấp và thứ cấp. Đối với dữ liệu sơ cấp: nghiên cứu tiến hành thu thập<br />
thông tin sử dụng công cụ phỏng vấn bằng bảng hỏi cấu trúc. sử dụng phương<br />
pháp chọn mẫu cụm để chọn ra 3 ấp đại diện cho 3 khu vực có 3 đặc điểm khác<br />
nhau gồm: ấp Tân Thành Thượng, đại diện cho khu vực các ấp nằm gần quốc lộ<br />
57 có điều kiện giao thông tương đối thuận lợi, dễ dàng tiếp cận với các dịch vụ<br />
y tế; ấp Tân Hậu 2, đại diện cho khu vực các ấp nằm gần Ủy ban nhân dân xã,<br />
có điều kiện thuận lợi trong việc tiếp cận các nguồn thông tin từ ủy ban nhất là<br />
các thông tin liên quan đến y tế, sức khỏe và môi trường; ấp Tân Ngãi, đại diện<br />
cho khu vực các ấp nằm gần sông Hàm Luông, chịu ảnh hưởng trực tiếp của<br />
hiện tượng nước ngập do thủy triều, khu vực này nằm khá xa quốc lộ và Ủy ban<br />
nhân dân, điều kiện đi lại và khả năng tiếp cận với các dịch vụ y tế có phần khó<br />
khăn hơn các khu vực khác.<br />
Nhóm tác giả đã liên hệ trực tiếp với chính quyền địa phương và ban tự<br />
quản của ấp để mời đại diện các hộ gia đình tập họp tại văn phòng hoặc nhà<br />
trưởng ấp để tiến hành lấy thông tin. Người cung cấp thông tin là đại diện hộ<br />
gia đình, có độ tuổi từ 18 tuổi trở lên và cư trú tại địa phương ít nhất 5 năm tính<br />
đến thời điểm tiến hành nghiên cứu.<br />
Bên cạnh đó, nhóm khảo sát cũng thực hiện thêm 4 cuộc phỏng vấn sâu<br />
bán cấu trúc với đại diện chính quyền địa phương là chủ tịch xã cùng với 3 đại<br />
diện hộ gia đình thuộc 3 ấp được lựa chọn. Dữ liệu sơ cấp còn được thu thập<br />
thông qua quá trình thâm nhập cộng đồng, quan sát tham dự, không tham dự và<br />
khảo sát bằng các công cụ đồng tham gia gồm: xếp hạng vấn đề ưu tiên, cây<br />
vấn đề, phân tích SWOT, sơ đồ Venn và lịch thời vụ.<br />
Đối với dữ liệu thứ cấp: nghiên cứu sử dụng các nguồn dữ liệu thống kê,<br />
báo cáo của chính quyền địa phương về điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế,<br />
<br />
<br />
<br />
501<br />
chính trị, xã hội, môi trường; ngoài ra, đề tài còn sử dụng các tài liệu là bài<br />
viết, công trình nghiên cứu có liên quan đến vấn đề y tế, sức khỏe, môi trường<br />
và biến đổi khí hậu.<br />
<br />
<br />
3. Kết quả và thảo luận<br />
Trong nghiên cứu, nhóm tác giả sử dụng lý thuyết về mô hình niềm tin<br />
sức khoẻ (HBM): được phát triển vào năm 1950 bởi các nhà tâm lý học xã hội<br />
Irwin M. Rosenstock, Godfrey M. Hochbaum, S. Stephen Kegeles và Howard<br />
Leventhal tại các dịch vụ y tế công cộng của Mỹ để xem xét liệu người dân<br />
nhận thức được ở mức độ nào về tình hình sức khỏe của bản thân, gia đình và<br />
cộng đồng dưới tác động của biến đổi khí hậu. Việc áp dụng mô hình niềm tin<br />
sức khỏe trong nghiên cứu này còn nhằm đưa ra các dự báo về việc người dân<br />
chấp nhận hoặc không chấp nhận thực hiện những hành vi bảo vệ và nâng cao<br />
sức khỏe để thích ứng với biến đổi khí hậu, qua đó giúp cho việc đề xuất các<br />
giải pháp được xác thực và hiệu quả hơn.<br />
Trọng tâm của mô hình cho rằng khả năng một cá nhân thực hiện hành<br />
động liên quan đến một vấn đề sức khỏe đã biết dựa vào sự tương tác giữa bốn<br />
kiểu niềmtin khác nhau. Sơ đồ tóm tắt những thành phần khác nhau của mô<br />
hình dự đoán các cá nhân sẽ thực hiện hành động bảo vệ hoặc tăng cường sức<br />
khỏe khi họ:<br />
- Nhận thức được rằng chính họ nhạy cảm với một nguy cơ hoặc một vấn<br />
đề<br />
- Nhận thức được vấn đề có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng<br />
- Nhận thức được các hành động có thể làm giảm thiểu hậu quả<br />
- Nhận thức được những cản trở có thể gặp phải khi thực hiện hành động<br />
Ý nghĩa của mô hình niềm tin sức khỏe thể hiện ở chỗ thông qua việc<br />
đánh giá về nhận thức có thể dự đoán tại sao cá nhân chấp nhận thực hiện hoặc<br />
không chấp nhận thực hiện những hành vi sức khỏe khác nhau.<br />
Áp dụng mô hình niềm tin sức khỏe trong nghiên cứu này, nhận thức của<br />
người dân về sức khỏe cộng đồng dưới tác động của biến đổi khí hậu được nhìn<br />
nhận ở 4 khía cạnh:<br />
- Nhận thức chung về những nguy cơ mà biến đổi khí hậu có thể gây ra<br />
<br />
<br />
<br />
502<br />
PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br />
KỶ YẾU HỘI THẢO<br />
TỪ THỰC TIỄN ĐẾN CHÍNH SÁCH<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
đối với sức khỏe (mức độ 1)<br />
- Nhận thức được những hậu quả nghiêm trọng mà biến đổi khí hậu tác<br />
động đến sức khỏe (mức độ 2)<br />
- Nhận thức được những hành động có thể làm giảm thiểu hậu quả do<br />
biến đổi khí hậu gây ra đối với sức khỏe (mức độ 3)<br />
- Nhận thức được những khó khăn trong quá trình thực hiện hành động<br />
nhằm bảo vệ và nâng cao sức khỏe để thích ứng với biến đổi khí hậu (mức độ 4)<br />
Chính vì thế, trong phần này, tác giả tập trung phân tích nhận thức của<br />
người dân về tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe của người dân dựa<br />
trên 4 khía cạnh trên.<br />
3.1. Nhận thức chung về sức khỏe và biến đổi khí hậu<br />
Theo tổ chức Y tế Thế giới “sức khỏe là trạng thái thoải mái toàn diện<br />
về thể chất, tinh thần và xã hội, không phải chỉ bao gồm tình trạng không có<br />
bệnh hay thương tật”. Việc nhận thức đúng về sức khỏe và tầm quan trọng của<br />
sức khỏe đối với mỗi cá nhân, gia đình, xã hội có ý nghĩa vô cùng quan trọng<br />
bởi nó sẽ quyết định hành vi sức khỏe. Khi được hỏi: “Theo ông/bà sức khỏe là<br />
gì?” thì có 57.8% số người trả lời cho rằng sức khỏe là không có bệnh tật,<br />
36.7% lựa chọn phương án sức khỏe là trạng thái thoải mái về mặt thể chất,<br />
còn lại chỉ có 3.3% quan niệm sức khỏe là trạng thái thoải mái về mặt tinh<br />
thần. Qua đó cho thấy nhận thức của người dân về sức khỏe chỉ đơn giản là<br />
khỏe mạnh về mặt thể chất hay nói cách khác là không có bệnh tật. Điểm đáng<br />
mừng khi đến đưa ra khái niệm “Sức khỏe không chỉ là không có bệnh tật mà<br />
còn là trạng thái thoải mái cả về mặt thể chất, tinh thần và xã hội” để lấy ý<br />
kiến của người dân thì có tới 97.8% người tham gia trả lời phỏng vấn đồng ý<br />
với khái niệm này, chỉ có 1 trường hợp không đồng ý và 1 trường hợp không<br />
biết. Vì vậy, nếu Nếu có điều kiện được tiếp cận với các nguồn thông tin đáng<br />
tin cậy, nhận thức của người dân về sức khỏe sẽ được nâng lên.<br />
Bên cạnh tìm hiểu về nhận thức chung của người dân về sức khỏe, nghiên<br />
cứu tiến hành xem xét mức độ thường xuyên nghe nói đến vấn đề “biến đổi khí<br />
hậu” để tìm hiểu nhận thức của người dân về biến đổi khí hậu. Nếu người dân<br />
thường xuyên nghe/tiếp nhận thông tin về biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng đến<br />
nhận thức của họ về vấn đề này. Kết quả cho thấy gần 50% số người được hỏi<br />
cho biết họ thường xuyên được nghe, 33.3% thỉnh thoảng nghe, 17,8% chưa<br />
<br />
<br />
<br />
503<br />
bao giờ nghe nói đến biến đổi khí hậu. Điều này thể hiện phần đông dân số đều<br />
ít nhiều có nhận thức về vấn đề biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, cũng cần lưu tâm<br />
đến tỷ lệ người dân chưa nghe đến biến đổi khí hậu bởi vì sự thiếu nhận thức<br />
của một số nhỏ cộng đồng cũng sẽ tác động đến hành vi gây ảnh hưởng nghiêm<br />
trọng cho môi trường và sức khỏe con người. Chính vì thế, các ban ngành đoàn<br />
thể cần tổ chức các hoạt động truyền thông để nâng cao nhận thức cho người<br />
dân về biến đổi khí hậu.<br />
Nghiên cứu khảo sát việc người dân nhận thức được những hiện tượng<br />
thiên nhiên do biến đổi khí hậu gây ra hay gián tiếp gia tăng ảnh hưởng. Kết<br />
quả cho thấy phần lớn người dân (75,6%) nhận thức được xâm nhập mặn là<br />
hiện tượng do biến đổi khí hậu gây ra, ngoài ra còn có các hiện tượng như bão<br />
(45,1%), ngập lụt (41,5%), tình trạng thời tiết thất thường (36,6%), mưa<br />
(32.9%). Một số hiện tượng khác có liên quan đến biến đổi khí hậu được người<br />
dân nhận thức: nước biển dâng (22.0%); hạn hán (20.7%); nước nhiễm phèn<br />
(17.1%); nhiệt độ tăng (15.9%); ô nhiễm không khí (9.8%); thủy triều<br />
(3.7%). Những hiện tượng ít được người dân đề cập thường do một hoặc nhiều<br />
trong số các nguyên nhân: thứ nhất là do các phương tiện/kênh truyền thông ít<br />
đưa tin; thứ hai là do những hiện tượng đó không gây ra nhiều ảnh hưởng tại<br />
thực tế địa phương; thứ ba là do các hiện tượng đó vốn đã diễn ra thường xuyên<br />
từ trước đến nay nên người dân không cho rằng có liên quan đến biến đổi khí<br />
hậu (ví dụ: hiện tượng thủy triều dâng).<br />
Nhìn chung, phần lớn người dân đều có nhận thức về biến đổi khí hậu và<br />
biết được những hiện tượng thiên nhiên do biến đổi khí hậu gây ra/có liên quan.<br />
3.2. Nhận thức về tình hình sức khỏe và biến đổi khí hậu tại địa<br />
phương<br />
- Nhận thức về tình hình sức khỏe của cá nhân, gia đình và cộng<br />
đồng<br />
Sức khỏe là tài sản quý giá không chỉ của mỗi cá nhân và của cả cộng<br />
đồng. Bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng không chỉ là quyền lợi mà còn là<br />
trách nhiệm của từng cá nhân, cộng đồng và toàn xã hội. Trong hoạt động sản<br />
xuất nông nghiệp với điều kiện làm việc chủ yếu là lao động tay chân, việc<br />
nhận thức và đánh giá tình hình sức khỏe của bản thân và gia đình giữ vai trò<br />
quan trọng bởi vì nó ảnh hưởng đến hành vi chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của<br />
người dân. Người dân tham gia nghiên cứu trả lời 33.4% có sức khỏe tốt và rất<br />
<br />
<br />
504<br />
PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br />
KỶ YẾU HỘI THẢO<br />
TỪ THỰC TIỄN ĐẾN CHÍNH SÁCH<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
tốt, 36.7% sức khỏe bình thường và 29,9% cho rằng có sức khỏe. Khi đi sâu tìm<br />
hiểu đánh giá của người dân về sức khỏe của bản thân thì một điều đáng lo ngại<br />
khi chỉ có 12.2% số người được hỏi có sức khỏe tốt hơn/tốt hơn rất nhiều, trong<br />
khi đó có tới 42.2% cho rằng sức khỏe của bản thân tệ hơn và thậm chí là tệ<br />
hơn rất nhiều. Bệnh mà người dân thường mắc là bệnh thông thường như cảm,<br />
ho, sổ mũi, nhức đầu với tỷ lệ người trả lời lên đến 91%. Những bệnh/triệu<br />
chứng bệnh thông thường xảy ra vào thời điểm giao mùa hay khi thời tiết có sự<br />
thay đổi (từ nắng nóng chuyển sang mưa hoặc ngược lại). Thời tiết thay đổi thất<br />
thường, còn gây ra những chứng bệnh về cơ/xương/khớp với tỷ lệ 53.3%. Tiếp<br />
theo, đứng thứ ba là các bệnh tiểu đường, tim mạch, huyết áp với 25,6% tỷ lệ<br />
lựa chọn. Ngoài ra, bệnh sốt siêu vi, sốt xuất huyết cũng là bệnh được nhiều<br />
người lựa chọn (18.7%).<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Nguồn: kết quả khảo sát đề tài, 2016<br />
Đã có những nghiên cứu chứng minh mối liên hệ giữa các bệnh tiểu<br />
đường, tim mạch, huyết áp với yếu tố thời tiết hay cụ thể đang được đề cập ở<br />
đây là biến đổi khí hậu. Riêng các bệnh sốt siêu vi, sốt xuất huyết là những<br />
bệnh không chỉ liên quan tới khí hậu/thời tiết, mà hơn hết nó chịu ảnh hưởng<br />
trực tiếp bởi môi trường sống. Như vậy, thông qua đánh giá của người dân cho<br />
thấy, hầu hết những bệnh thường mắc trong năm là những chứng bệnh liên quan<br />
trực tiếp với yếu tố thời tiết, khí hậu, môi trường… Trong bối cảnh biến đổi khí<br />
như hiện nay, thời tiết thường xuyên thay đổi, kéo theo những hệ lụy tiêu cực về<br />
môi trường nên việc ảnh hưởng đến sức khỏe là điều không thể tránh khỏi.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
505<br />
Xu hướng phát triển bệnh<br />
Tăng Vẫn vậy Giảm<br />
Các bệnh thường mắc Tần Phần Tần Phần Tần Phần<br />
suất trăm suất trăm suất trăm<br />
(N) (%) (N) (%) (N) (%)<br />
1.Cảm, ho, sổ mũi, nhức đầu 64 79.0 14 17.3 3 3.7<br />
2.Viêm da, ngứa, dị ứng 4 57.1 3 42.9 0 0.0<br />
3.Ngộ độc thức ăn, tiêu chảy 1 25.0 2 50.0 1 25.0<br />
4.Sốt siêu vi, sốt xuất huyết 12 70.6 3 17.6 2 11.8<br />
5.Bệnh phụ khoa 1 50.0 1 50.0 0 0.0<br />
6. Bệnh răng miệng 6 75.0 1 12.5 1 12.5<br />
7. Viêm xoang 3 60.0 2 40.0 0 0.0<br />
8. Bệnh về cơ, xương, khớp 38 77.6 11 22.4 0 0.0<br />
9.Tiểu đường, tim mạch, huyết 18 72.0 7 28.0 0 0.0<br />
áp<br />
10. Tai biến, nhồi máu cơ tim 5 83.2 1 16.7 0 0.0<br />
Nguồn: kết quả khảo sát đề tài, 2016<br />
<br />
<br />
Tuy nhiên, điều đáng quan tâm là các bệnh được kể trên đều được người<br />
dân cho rằng có chiều hướng tăng so với trước đây. Nguyên nhân dẫn đến việc<br />
tăng các bệnh tật do ảnh hưởng của nắng nóng và xâm nhập mặn kéo dài cũng<br />
như việc bị ngập ứng, ẩm ướt xuất hiện giai đoạn cuối năm. Bên cạnh đó,<br />
những thói quen sinh hoạt của người dân như đi cầu cá, vứt rác hoặc xác gia<br />
súc, gia cầm xuống sông, kênh kết hợp với các hiện tượng của biến đổi khí hậu<br />
là một trong những nguyên nhân dẫn đến dịch bệnh. Theo logic này giữa lối<br />
sống, thói quen sinh hoạt, môi trường và biến đổi khí hậu có mối quan hệ mật<br />
thiết với nhau trong tương quan với sức khỏe. Chính thói quen trong sinh hoạt<br />
sẽ làm gia tăng hoặc hạn chế những tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe<br />
con người.<br />
- Nhận thức về tình hình biến đổi khí hậu tại địa phương<br />
Xã Tân Trung nằm ở phía nam của huyện Mỏ Cày Nam có điều kiện tiểu<br />
vùng kinh tế đặc trưng hệ sinh thái nông nghiệp vùng Tây Nam Bộ, khí hậu<br />
nhiệt đới gió mùa cận xích đạo, có 2 mùa rõ rệt, mùa mưa từ tháng 5 đến tháng<br />
11, mùa nắng từ tháng 12 đến tháng 4. Thủy văn chịu ảnh hưởng trực tiếp chế<br />
<br />
<br />
506<br />
PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br />
KỶ YẾU HỘI THẢO<br />
TỪ THỰC TIỄN ĐẾN CHÍNH SÁCH<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
độ bán nhật triều của biển đông (cách cửa biển 45km) ngày nước lên xuống 2<br />
lần, triều cường ngày 30 và ngày 15 âm lịch, triều kém mùng 10 và 23 âm lịch.<br />
Với điều kiện tự nhiên và vị trí địa lý đặc thù, xã Tân Trung chịu ảnh hưởng<br />
khá lớn bởi các hiện tượng biến đổi khí hậu, thực tế này sẽ tác động đến nhận<br />
thức của người dân.<br />
Theo thông tin được người dân cung cấp, trên địa bàn xã diễn ra một số<br />
hiện tượng thiên nhiên sau: phổ biến nhất là hiện tượng xâm nhập mặn với tỷ lệ<br />
người trả lời lên đến 93.3%; tiếp theo là tình trạng nước nhiễm phèn với 54.4%<br />
lượt lựa chọn. Ngoài hiện tượng xâm nhập mặn, nước nhiễm phèn, địa phương<br />
còn bị ảnh hưởng bởi các hiện tượng thiên nhiên khác như: mưa (21.1%), hạn<br />
hán (18.9%), bão và ngập lụt (cùng 17.8%), nước biển dâng và nắng nóng kéo<br />
dài (cùng 13.3%)… Qua thông tin định lượng được người dân cung cấp, đây rõ<br />
ràng là những hiện tượng thiên nhiên điển hình phản ánh thực tế địa phương xã<br />
Tân Trung đang chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi diễn biến phức tạp của biến đổi<br />
khí hậu.<br />
Mặt khác, người dân đều nhận định rằng, tất cả các hiện tượng thiên<br />
nhiên đề cập ở trên đều có xu hướng gia tăng về tần suất và mức độ cũng như<br />
phạm vi ảnh hưởng. Cụ thể tỷ lệ người dân đánh giá các hiện tượng thiên nhiên<br />
có xu hướng tăng như sau: thủy triều (72.2%), nước biển dâng (82.2%), ngập<br />
lụt (87.8%), hạn hán (95.6%), nước nhiễm phèn (94.4%), xâm nhập mặn<br />
(98.9%), bão (91.1%), ô nhiễm không khí (95.6%), nhiệt độ tăng (95.6%), thời<br />
tiết thất thường (97.8%). Những tỷ lệ này một lần nữa khẳng định, địa bàn<br />
nghiên cứu – xã Tân Trung đang chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi các hiện tượng<br />
thiên nhiên là hệ lụy của biến đổi khí hậu. Những hiện tượng điển hình được<br />
người dân nhận thức một cách rõ nét là: xâm nhập mặn, thời tiết thất thường,<br />
nhiệt độ tăng, ô nhiễm không khí, hạn hán, nước nhiễm phèn và bão.<br />
3.3. Nhận thức về tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe<br />
Để đo lường được nhận thức của người dân về vấn đề nghiên cứu đang quan<br />
tâm, nghiên cứu tiến hành cho người dân so sánh mức độ tác động của tổng hòa<br />
các yếu tố (điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, môi trường, lối sống, phong tục<br />
tập quán, điều kiện sống, điều kiện làm việc, khả năng tiếp cận dịch vụ y tế,<br />
mối quan hệ trong cộng đồng, đặc điểm cá nhân, đặc điểm gia đình và biến đổi<br />
khí hậu) đến sức khỏe con người. Kết quả khảo sát định lượng cho thấy, theo<br />
người dân biến đổi khí hậu là yếu tố tác động lớn nhất tương ứng số điểm 7.52<br />
<br />
<br />
<br />
507<br />
và yếu tố đứng thứ 2 cũng có liên quan đến biến đổi khí hậu là vệ sinh môi<br />
trường với mức điểm khá cao 7.48. Những thông số này đã một lần nữa thể<br />
hiện người dân thực sự nhận thức được tác động của biến đổi khí hậu đến sức<br />
khỏe và trong sự tương quan so sánh với rất nhiều các yếu tố thì biến đổi khí<br />
hậu và những khía cạnh có liên quan đã được nhìn nhận một cách sâu sắc hơn.<br />
Không chỉ đề cập một cách chung chung, nghiên cứu tiến hành tìm hiểu<br />
nhận thức của người dân về những ảnh hưởng cụ thể của biến đổi khí hậu đến<br />
sức khỏe. Theo đó, những ảnh hưởng trực tiếp của hiện tượng này là làm giảm<br />
sức đề kháng, nhiều bệnh tật gia tăng, dễ mắc bệnh, bệnh tật ngày càng nghiêm<br />
trọng hơn, bệnh khó điều trị hơn, tinh thần căng thẳng và tai nạn thương tích.<br />
Trong đó, ảnh hưởng lớn nhất được phần lớn người dân đồng tình, đó là biến<br />
đổi khí hậu làm giảm sức đề kháng của cơ thể (tỷ lệ đồng tình 82.9%), khiến<br />
con người dễ mắc bệnh (tỷ lệ đồng tình 75.6%), cũng từ đó nhiều bệnh tật gia<br />
tăng (tỷ lệ đồng tình 59.8%). Bên cạnh ảnh hưởng trực tiếp, biến đổi khí hậu<br />
còn gây ra những ảnh hưởng gián tiếp, cụ thể biến đổi khí hậu làm môi trường<br />
ô nhiễm (59.3%), thiếu nước sinh hoạt (50.0%), phát sinh nhiều mầm bệnh<br />
(29.1%), gây hại cây trồng vật nuôi (83.7%), thiệt hại kinh tế (89.5%). Đây là<br />
những ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến môi trường sống, đời sống sinh hoạt<br />
– sản xuất của người dân, nhưng rõ ràng từ các ảnh hưởng này sẽ tác động đến<br />
sức khỏe của người dân và cộng đồng.<br />
Bên cạnh đó, nghiên cứu tìm hiểu nhận thức của người dân về tác động<br />
của biến đổi khí hậu một cách cụ thể hơn. Nghiên cứu tiến hành lấy ý kiến<br />
người dân về ảnh hưởng của từng hiện tượng thời tiết đến sức khỏe con người.<br />
Kết quả định lượng cho thấy, theo người dân, trong số 11 hiện tượng thời tiết<br />
điển hình ảnh hưởng đến sức khỏe thì xâm nhập mặn có tỷ lệ được lựa chọn gần<br />
như tuyệt đối 98.9%; tiếp theo là hiện tượng thời tiết thất thường với tỷ lệ<br />
97.8%; 95.6% là tỷ lệ người dân cho rằng hạn hán, ô nhiễm không khí và<br />
nhiệt độ tăng có ảnh hưởng đến sức khỏe; bão có tỷ lệ lựa chọn tương đối cao<br />
91.1%; còn lại các hiện tượng ngập lụt, nước biển dâng và thủy triều thì tỷ lệ<br />
lần lượt là 87.8%; 82.2% và 72.2%. Thực tế, người dân không thể đánh giá<br />
hiện tượng nào ảnh hưởng đến sức khỏe nhiều ít ra sao, mà chỉ đơn giản hiện<br />
tượng càng xảy ra thường xuyên và mức độ nghiêm trọng càng cao thì sẽ ảnh<br />
hưởng càng nhiều đến sức khỏe.<br />
Từ những phân tích trên cho thấy, người dân đã nhận thức được biến đổi<br />
khí hậu có ảnh hưởng đến sức khỏe, tuy nhiên chỉ dừng lại ở mức nhận thức<br />
<br />
<br />
508<br />
PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br />
KỶ YẾU HỘI THẢO<br />
TỪ THỰC TIỄN ĐẾN CHÍNH SÁCH<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
chung chung còn khi so sánh sự ảnh hưởng cũng như mức độ quan tâm của<br />
người dân đến những tác động của biến đổi khí hậu đối với từng lĩnh vực đời<br />
sống thì vấn đề sức khỏe vẫn được xếp ở vị trí thứ yếu sau các mối quan tâm về<br />
sinh kế hay môi trường sống.<br />
3.4. Nhận thức về giải pháp nâng cao sức khỏe thích ứng với biến đổi<br />
khí hậu<br />
Theo mô hình niềm tin sức khỏe, một người chỉ thực hiện hành vi sức<br />
khỏe khi họ thật sự có niềm tin đối với hành vi đó. Niềm tin càng cao thì khả<br />
năng thực hiện hành vi càng lớn. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đã tiến hành đo<br />
lường niềm tin của người dân về khả năng có thể thực hiện các hành vi nhằm<br />
giảm tác động của biến đổi khí hậu đối với sức khỏe. Nghiên cứu đã đưa ra<br />
nhận định “con người không thể làm giảm tác động của biến đổi khí hậu đến<br />
sức khỏe”, kết quả có tới 65.6% số người được hỏi đồng ý với nhận định, nghĩa<br />
là phần đông người dân vẫn nghĩ và tin rằng không thể thay đổi được thực tế.<br />
Khi không có niềm tin đồng nghĩa với việc không có động cơ để suy nghĩ và<br />
thực hiện hành động, trong trường hợp này là suy nghĩ về việc đưa ra các giải<br />
pháp và thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao sức khỏe để thích ứng với biến<br />
đổi khí hậu.<br />
<br />
Giải pháp giảm tác động của BĐKH Lượt trả lời Trường hợp<br />
đến sức khỏe N % (%)<br />
<br />
<br />
Giữ gìn vệ sinh môi trường 51 34.9 56.0<br />
Không xả thải xuống sông 23 15.8 25.6<br />
Trồng thêm cây xanh 16 11.0 17.8<br />
Nâng cao ý thức người dân về sức 22 15.1 24.4<br />
khỏe<br />
Dọn dẹp chuồng trại thường xuyên 8 5.5 8.9<br />
Không biết làm cách nào 17 11.6 18.9<br />
Khác 9 6.2 10.0<br />
Tổng 146 100 162.2<br />
Nguồn: Kết quả khảo sát đề tài, 2016<br />
Từ kết quả trên có thể thấy rằng, những giải pháp người dân đưa ra thiên<br />
về hướng bảo vệ môi trường mà chưa có những suy nghĩ cụ thể trong bối cảnh<br />
của địa phương mình, cá biệt có gần 1/5 số người trả lời là “không biết làm<br />
<br />
<br />
509<br />
cách nào” (18.9%). Giải pháp được đề xuất nhiều nhất là “giữ vệ sinh môi<br />
trường” với 51 lượt trả lời chiếm 56.0%, cao thứ hai với 25,6% số người trả lời<br />
là “không xả thải xuống sông”, qua đó phần nào phản ánh được thói quen sinh<br />
hoạt không hợp lý của người dân. Kết quả này phản ánh hầu như người dân<br />
chưa nhận thức được những hành động có thể làm giảm thiểu hậu quả do biến<br />
đổi khí hậu gây ra đối với sức khỏe một cách chính xác mà phần nhiều vẫn theo<br />
cảm tính và kinh nghiệm.<br />
<br />
<br />
4. Kết luận<br />
Với điều kiện tự nhiên và vị trí địa lý đặc thù, địa bàn nghiên cứu chịu<br />
ảnh hưởng trực tiếp của những hiện tượng biến đổi khí hậu, trong đó phổ biến<br />
nhất là hạn hán, xâm nhập mặn, thủy triều, nước biển dâng, ngập úng… Những<br />
hiện tượng này đã tác động đến sức khỏe của người dân nói riêng và đời sống<br />
dân cư nói chung.<br />
Dưới cách tiếp cận của mô hình niềm tin sức khỏe, chúng ta thấy rằng<br />
người dân ở xã Tân Trung đã nhận thức được một cách tổng quát và đơn giản<br />
nhất khi đại đa số đều cho rằng biến đổi khí hậu có thể đưa đến những nguy cơ<br />
đối với sức khỏe (mức độ 1). Tuy nhiên, nhận thức như vậy là chưa đầy đủ.<br />
Mặc dù người dân có nhận thức về tác động của BĐKH đến sức khỏe nhưng<br />
vẫn chỉ là những nhận thức chung chung không rõ ràng. Những rủi ro có thể<br />
khó nhận diện bằng mắt thường như sức khỏe, bệnh tật lại ít được quan tâm hơn<br />
rủi ro về kinh tế. Do đó, người dân chưa thực sự nhận thức được những hậu quả<br />
nghiêm trọng mà biến đổi khí hậu có thể tác động đến sức khỏe (mức độ 2).<br />
Nhận thức của người dân về sức khỏe cộng đồng dưới tác động của biến đổi khí<br />
hậu chủ yếu là nhận thức cảm tính về những rủi ro mà biến đổi khí hậu có thể<br />
gây ra chứ chưa thật sự nhận thức được tính nghiêm trọng cũng như lợi ích và<br />
những cản trở trong việc chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe trong bối cảnh<br />
biến đổi khí hậu. Điều này, có thể xuất phát từ những niềm tin đã lạc hậu trong<br />
thói quen sinh hoạt như đi cầu cá hay xả nước thải trực tiếp ra kênh rạch phản<br />
ánh những “niềm tin sức khỏe” lạc hậu/thiếu phù hợp và cần phải thay đổi nhất<br />
là trong bối cảnh đang chịu tác động của BĐKH. Khi những niềm tin này chưa<br />
thay đổi trong bối cảnh tác động của BĐKH thì rất khó để người dân thay đổi<br />
nhận thức và hành vi của mình cho phù hợp để ứng phó với những rủi ro mới<br />
nảy sinh từ ảnh hưởng của BĐKH. Nghiên cứu không ghi nhận được thông tin<br />
<br />
<br />
<br />
510<br />
PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br />
KỶ YẾU HỘI THẢO<br />
TỪ THỰC TIỄN ĐẾN CHÍNH SÁCH<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
người dân nhận thức được những khó khăn trong quá trình thực hiện những<br />
hành động nhằm bảo vệ và nâng cao sức khỏe để thích ứng với biến đổi khí<br />
hậu.<br />
Tuy nhiên, một điểm tích cực, mặc dù nhận thức của người dân về sức<br />
khỏe cộng đồng dưới tác động của biến đổi khí hậu còn hạn chế, nhưng họ<br />
không bảo thủ mà có sự hứng thú, tò mò với những thông tin mới. Điều này<br />
thực sự có ý nghĩa để đảm bảo rằng nếu được tiếp cận với những nguồn thông<br />
tin chính thống thông qua các hình thức phù hợp, nhận thức người dân về sức<br />
khỏe trong bối cảnh biến đổi khí hậu sẽ được nâng cao./.<br />
<br />
<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
Tài liệu tiếng Việt<br />
1. Báo cáo tình hình kinh tế chính trị xã hội xã Tân Trung năm 2016<br />
2. Đặng Ngọc Chánh, Lê Ngọc Diệp, Ngô Khần (2012), Biến đổi khí hậu<br />
và tình hình sức khỏe của người dân tại một số xã ven biển tỉnh Bến<br />
Tre, Hội nghị khoa học kỹ thuật YTCC – YHDP, Trang 1 – 11<br />
3. Nguyễn Văn Thắng (2010), Biến đổi khí hậu và tác động ở Việt Nam,<br />
Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường, NXB Khoa học<br />
và Kỹ Thuật, Hà Nội;<br />
4. Nhóm biên soạn (2009), Lịch sử Đảng bộ xã Tân Trung, Lưu hành nội<br />
bộ<br />
5. Phạm Gia Trân (2014), Nhận thức của cộng đồng dân cư đô thị Thành<br />
phố Hồ Chí Minh về các nguy cơ sức khỏe do tác động của ngập<br />
nước, Tạp chí phát triển KH&CN, Tập 17, số X2.<br />
<br />
<br />
Tài liệu Website<br />
1. Ngô Huyền (tổng hợp), Bernard O’Callaghan (2008), “Cuộc chiến<br />
chống lại biến đổi khí hậu: Đoàn kết nhân loại trong một thế giới<br />
phân cách”, khai thác từ http://www.danang.gov.v<br />
2. Ngô Huyền (2012), Thực trạng và hậu quả của biến đổi khí hậu, khai<br />
thác từ Cổng thông tin điện tử thành phố Đà Nẵng, www.danang.gov.vn<br />
<br />
<br />
<br />
511<br />