Nhận thức lại vấn đề sức khỏe/bệnh tật dưới góc độ sinh thái học chính trị - xã hội và nhân văn trong thời đại ngày nay

YHọcTP.HồChíMinh*Phụ Bản Tập18*Số 6*2014 <br /> <br /> Tổng Quan<br /> <br /> NHẬN THỨC LẠI VẤN ĐỀ SỨC KHỎE / BỆNH TẬT DƯỚI GÓC ĐỘ <br /> SINH THÁI HỌC CHÍNH TRỊ – XàHỘI VÀ NHÂN VĂN  <br /> TRONG THỜI ĐẠI NGÀY NAY <br /> Lê Thế Thự* <br /> Khái niệm về sức khoẻ và bệnh tật ngày nay <br /> không tồn tại một cách trừu tượng mà luôn gắn <br /> kết  với  các  điều  kiện  sống  cả  về  mặt  vật  chất <br /> cũng  như  tinh  thần.Quan  điểm  hiện  đại  về  sức <br /> khoẻ  và  bệnh  tật  được  hình  thành  từ  các  lý <br /> thuyết, trường phái khác nhau.  <br /> <br /> phối hợp nghiên cứu trên lĩnh vực đa ngành và <br /> là  cơ  sở  khoa  học  đầu  tiên  cho  những  nghiên <br /> cứu xã hội học về sức khỏe và bệnh tật mà mãi <br /> tới  thế  kỷ  XX  lĩnh  vực  này  mới  được  xem  xét <br /> trong mối quan hệ của các nhân tố xã hội và văn <br /> hoá. <br /> <br /> QUAN  NIỆM  VỀ  SỨC  KHỎE  VÀ  BỆNH <br /> TẬT TRONG LỊCH SỬ LOÀI NGƯỜI <br /> <br /> Ngày nay, do tác động của cuộc cách mạng <br /> khoa  học  kỹ  thuật  đã  đưa  đến  những  biến  đổi <br /> sâu sắc của đời sống xã hội trên bình diện toàn <br /> cầu.  Các  vấn  đề  về  sức  khoẻ  và  y  tế  không <br /> những chỉ phát triển trong phạm vi của từng cá <br /> thể, từng quốc gia và khu vực mà còn ngày càng <br /> phát triển trong kế hoạch toàn cầu. Tại Hội nghị <br /> Quốc  tế  của  Liên  Hiệp  Quốc  ở  Viene  tháng  8 <br /> năm 1979, đề tài “Vai trò của khoa học trong việc <br /> giải quyết các vấn đề có tính chất toàn cầu trong <br /> thời đại ngày nay”được đưa ra thảo luận và y tế <br /> được coi là vấn đề toàn cầu cùng với các vấn đề <br /> bảo  vệ  môi  trường,  dân  số  học,  vấn  đề  dinh <br /> dưỡng,  khủng  hoảng  năng  lượng,…  Tầm  quan <br /> trọng về mặt xã hội của y tế cũng đặc biệt tăng <br /> lên  thể  hiện  ở  nhu  cầu  ngày  càng  tăng  đối  với <br /> việc bảo đảm cho nhân dân quyền được bảo vệ <br /> sức  khỏe  như  một  trong  những  quyền  cơ  bản <br /> trong  xã  hội  của  con  người  và  trở  thành  một <br /> khẩu hiệu chính trị – xã hội quan trọng ở tất cả <br /> các nước đã có chế độ xã hội khác nhau. Trong <br /> bối cảnh của những biến đổi sâu sắc của thế giới <br /> ngày  nay,  nhiều  người  đã  hiểu  ra  rằng  xã  hội <br /> đang  quyết  định  tình  trạng  sức  khoẻ  của  nhân <br /> dân.Ảnh hưởng của xã hội và sự văn minh hóa <br /> ngày càng được coi như là những yếu tố cơ bản <br /> của  bệnh  lý.Phạm  trù  sức  khoẻ  không  chỉ  là <br /> phạm  trù  sinh  học  mà  còn  là  phạm  trù  xã  hội <br /> học và chính trị học. <br /> <br /> Kể  từ  thuở  bình  minh  của  nhân  loại,  con <br /> người đã tìm mọi cách để lý giải về bệnh tật và <br /> các  phương  sách  chống  lại  chúng.  Đạo  Thiên <br /> Chúa  quan  niệm  bệnh  tật  là  sự  làm  trong  sạch <br /> tâm hồn qua sự chịu đựng khổ đau để được gần <br /> với  Chúa  hơn  và  về  với  Chúa  một  cách  thanh <br /> thản. Lần đầu tiên trong lịch sử cổ đại, người Hy <br /> Lạp  đã  quan  sát  và  lý  giải  về  sự  phát  bệnh  và <br /> cách phòng ngừa, kết thúc thời kỳ nô lệ của con <br /> người vào bệnh tật, để đi đến một lý thuyết đặc <br /> trưng của thời kỳ này là y học và sức khoẻ dựa <br /> trên sự cân bằng của 4 dịch thể trong cơ thể là: <br /> máu, đờm dãi, mật xanh và mật vàng. <br /> Sau thời kỳ phục hưng (khoảng giữa thế kỷ <br /> XVII  –  XVIII),  các  nhà  khoa  học  đã  nghiên  cứu <br /> và  khẳng  định  chức  năng  của  tim  và  sự  tuần <br /> hoàn  của  máu.  Năm  1847,  Ignas  Semmelweis, <br /> một  bác  sĩ  người  Hungary  đã  phát  hiện  ra <br /> nguyên  nhân  chết  của  nhiều  sản  phụ  tại  bệnh <br /> viện của ông ở nước Áo là do các bác sĩ không <br /> rửa tay trước khi đỡ đẻ cho họ. Đó chính là dự <br /> báo ra đời của thuyết vi trùng học đầu tiên. Và <br /> chỉ một năm sau đó, năm 1848, Louis Pasteur đã <br /> tìm  ra  nguyên  nhân  của  bệnh  than  (anthrax)  là <br /> do vi trùng. Lý thuyết về vi trùng của L. Pasteur <br /> thực  sự  đã  trở  thành  một  cái  mốc  lịch  sử,  một <br /> điểm son chói lọi trong lịch sử của y học thế giới. <br /> Nó  góp  phần  chấm  dứt  cách  nhìn  siêu  thực  về <br /> sức  khoẻ  và  bệnh  tật,  đặt  nền  móng  cho  việc <br /> *<br /> <br /> Những thay đổi cấu trúc xã hội, phân bố dân <br /> số, điều kiện sống và làm việc, và những yếu tố <br /> xã hội khác đã tạo ra bệnh tật và mô hình bệnh <br /> <br />  Viện Y tế công cộng TP. HCM <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> 1<br /> <br /> Tổng Quan <br /> <br /> YHọcTP.HồChíMinh*Phụ Bản Tập18*Số 6*2014<br /> <br /> tật mang tính đặc thù của các giai cấp khác nhau <br /> trong xã hội hiện đại. Những giai cấp thấp ít có <br /> khả năng tiếp cận với hệ thống chăm sóc của xã <br /> hội; và cũng chính từ những thay đổi mang tính <br /> bản chất của chế độ xã hội đã góp phần làm tha <br /> hóa  y học  và  y tế,  tính nhân  đạo  và  phẩm  chất <br /> trong  sạch  của  người  thầy  thuốc,  làm  thay  đổi <br /> hành vi đối xử của họ đối với người bệnh thuộc <br /> các  tầng  lớp  xã  hội  khác  nhau  theo  lối  kinh <br /> doanh  thương  nghiệp,  làm  cho  người  nghèo <br /> càng ngày càng bị bỏ rơi, còn những người giàu <br /> có  thìđược  chăm  sóc  vàđiều  trị  với  chất  lượng <br /> cao hơn. <br /> <br /> SỨC KHỎE VÀ BỆNH TẬT TRƯỚC HẾT <br /> MANG TÍNH CHẤT XàHỘI <br /> Quan niệm cho rằng con người là sản phẩm <br /> của xã hội, là sự kết hợp hài hòa mọi quan hệ xã <br /> hội ngay từ bên trong và nhờ đó mà hình thành <br /> những  sản  phẩm  của  xã  hội.  Sức  khoẻ  của  con <br /> người,  vì  vậy  đã  trở  thành  một  bộ  phận  không <br /> thể tách rời của tài sản xã hội và phụ thuộc vào <br /> xã  hội.  Tại  hội  nghị  về  y  tế  cơ  sở  ở  Alma‐Ata, <br /> W.L.Barton,  chuyên  gia  điều  hành  các  chương <br /> trình đào tạo của Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) <br /> đãđưa công tác y tế cơ sở phát triển lên một thời <br /> kỳ mới, xem đó là kim chỉ nam trong việc phát <br /> triển y học và những xu hướng chủ yếu đến năm <br /> 2000. Ông đã chia sự phát triển y học trong 150 <br /> năm, từ  giữa  thế kỷ thứ  XIX,  ra  làm  5  thời  đại: <br /> “Thời  đại  y  tế  kinh  nghiệm  chủ  nghĩa”,  “Thời <br /> đại các khoa học cơ bản”, “Thời đại của khoa học <br /> lâm sàng”, “Thời đại của nền y tế xã hội” và từ <br /> giữa  thế  kỷ  XX  là“Thời  đại  của  y  tế  như  một <br /> khoa học chính trị”, mà theo ông thì bắt đầu từ <br /> năm 1975. Thời đại này được coi là bước ngoặt <br /> bởi việc WHO chuyển sang một chiến lược mới, <br /> hướng vào y tế cơ sở như là một nhiệm vụ chính <br /> trị xã hội quan trọng nhất đối với tất cả các nước <br /> trên  thế  giới.  Đặc  điểm  của  thời  đại  này  là  mọi <br /> mục tiêu hoạt động của y tế đều hướng về người <br /> dân nói chung. Mối quan hệ giữa sức khoẻ và sự <br /> phát  triển  kinh  tế  xã  hội  được  thiết  lập  đã  trở <br /> thành  những  yếu  tố  mấu  chốt  nhằm  bảo  đảm <br /> <br /> 2<br /> <br /> một cách tốt nhất cho các quyền của con người <br /> trong thời kỳ này. <br /> Kết  quả  của  cuộc  điều  tra  về  các  nguyên <br /> nhân  chủ  yếu  phải  nhập  viện  được  thực  hiện <br /> trong một khu phố nghèo ở Chicago có 60.000 hộ <br /> dân. Các nguyên nhân được xếp theo thứ tự bao <br /> gồm:  tai  nạn  giao  thông,  gây  hấn  và  bạo  lực, <br /> bệnh lây qua đường tình dục, các tai nạn không <br /> thuộc giao thông, viêm phế quản, chó dại cắn,… <br /> Tóm  lại, 75%  nhập  viện  là do  các nguyên nhân <br /> xã  hội.  Các  nghiên  cứu  dịch  tễ  và  sinh  học  đã <br /> làm  nổi  lên  vai  trò  môi  trường,  lối  sống  và  giữ <br /> gìn vệ sinh trong cuộc đấu tranh chống bệnh tật <br /> và cải thiện tình trạng sức khỏe của người dân. <br /> Như  vậy,  sẽ  có  ba  căn  cứ  để  xác  định  khuynh <br /> hướng  của  một  nền  khoa  học  có  tiến  bộ  hay <br /> không tiến bộ: <br /> Một  là,  Y  học  có  biến  sức  khoẻ  và  bệnh  tật <br /> thành  những  trạng  thái  cá  nhân  và  mang  tính <br /> may  rủi  hay  không  mà  che  lấp  đi  các  nguyên <br /> nhân,  cấu  trúc  mang  tính  xã  hội,  kinh  tế,  chính <br /> trị, nghĩa là nóđã trở thành một kỹ thuật biến cái <br /> không  thể  chấp  nhận  thành  có  thể  chấp  nhận <br /> được. <br /> Hai là, Y học có dành đặc quyền cho cá nhân <br /> hưởng  các  dịch  vụ  có  tiếng  là  tốt  cho  sức  khoẻ <br /> mà hạ thấp mọi yếu tố khác mà y học không cần <br /> biết đến hay không?. <br /> Ba là, Y học có dành đặc quyền 5% cho các <br /> bệnh tật hiếm hoi, cần sự chăm sóc rất đặc biệt <br /> và những trang thiết bị phức tạp, đắt tiền so với  <br /> 95% các bệnh phổ biến nhất không?        <br /> Trong hầu hết các nước công nghiệp, bộ máy <br /> y  tế  và  các  chi  phí  cho  y  tế,  đặc  biệt  trong  lĩnh <br /> vực  y  điều  trị,  trong  vài  chục  năm  gần  đây  đã <br /> tăng  lên  một  cách  khủng  khiếp,  hai  đến  ba  lần <br /> nhanh  hơn  tổng  sản  phẩm  quốc  gia  tính  theo <br /> đầu người dân. Việc sử dụng tràn lan thuốc men <br /> và kỹ thuật y tế đã không có tác dụng nâng cao <br /> sức khoẻ hay kéo dài tuổi thọ. Ở Pháp, tuổi thọ <br /> của  nam  giới  không  tăng  từ  năm  1965  tới  năm <br /> 1990, trong khi tỉ lệ tử vong nam giới tuổi 40 và <br /> 50 gia tăng ở các nước công nghiệp.  <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng<br /> <br /> YHọcTP.HồChíMinh*Phụ Bản Tập18*Số 6*2014 <br /> Có  thể  chúng  ta  sẽ  phản  đối  rằng  tỉ  lệ  tử <br /> vong không nhất thiết phản ánh đúng tình trạng <br /> sức  khoẻ.  J.N.  Morris  đã  tiến  hành  một  loạt <br /> thống  kê  so  sánh  và  nhận  xét  rằng  sự  suy  sụp <br /> sức  khoẻ  hoặc  gia  tăng  bệnh  tật  còn  tệ  hại  hơn <br /> gia  tăng  tỉ  lệ  tử  vong.  Chỉ  trong  vòng  20  năm <br /> qua,  đã  có  sự  gia  tăng  đáng  kể  các  bệnh  mạn <br /> tính ở lứa tuổi 55 đến 60. <br /> Các  con  số  trên  đãđưa  đến  một  nhận  định <br /> rằng ”Đúng là có nhiều người bệnh hơn, nhưng <br /> con  người  cũng  sống  thọ  hơn”.  Nó  cũng  phủ <br /> định một cách mạnh mẽ việc tin tưởng sẽ có một <br /> tình trạng sức khoẻ tốt hơn nhờ hưởng thụ nhiều <br /> kỹ thuật chăm sóc y tế. Thực tế ấy còn đơn giản <br /> hơn  nhiều  khi  nói  rằng  con  người  được  chăm <br /> sóc  sức  khỏe  nhiều  hơn  bởi  vì  bản  thân  bệnh <br /> hoạn hơn! <br /> Theo một báo cáo của Viện Y học Mỹ (IoM) <br /> thuộc  Viện  Hàn  Lâm  Khoa  Học  Mỹ,  hàng  năm <br /> nước Mỹ lãng phí 750 tỷ USD tương đương 30% <br /> tổng chi phí y tế quốc gia. Trong đó:  <br /> ‐ Cung cấp dịch vụ thừa lãng phí: 210 tỷ USD. <br /> ‐ Thủ tục rối rắm, quản trị quá lố: 190 tỷ USD. <br /> ‐ Giá dịch vụ cao quá mức: 105 tỷ USD. <br /> ‐  Phân  phối dịch  vụ  y  tế  thiếu  hiệu  quả:  130  tỷ <br /> USD. <br /> ‐ Hành vi lừa đảo: 75 tỷ USD. <br /> IoM  đánh  giá,  50  năm  qua  có  nhiều  thành <br /> tựu  về  y  học  nhưng  ngày  càng  thụt  lùi  về  chất <br /> lượng,  kết  quả,  chi  phí  và  sử  dụng  dịch  vụ <br /> không công bằng. <br /> Chi  phí  cao,  hiệu  quả  thấp.Sự  lãng  phí  này <br /> lớn hơn cả ngân sách dành cho Bộ Quốc Phòng <br /> vàđủ để chăm sóc cho tất cả những người không <br /> có BHYT. <br /> Hằng năm, những  sai  sót  y  tế  của  các  bệnh <br /> viện Mỹ đã làm chết từ 44.000 đến 98.000 người. <br /> Ước tính cứ 30 bệnh nhân vào viện thì có 1 bệnh <br /> nhân bị tổn hại do các sai sót y tế. Khoảng 10% <br /> trong số này bị tử vong. Các sai sót y tế gây tổn <br /> thất  29 tỷ  USD/ năm, trong  đó  chỉ  riêng  những <br /> sai  lầm  vì  thuốc  mỗi  năm  đã  làm  chết  7.000 <br /> người, gây tổn thất 2 tỷ USD. <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> Tổng Quan<br /> <br /> IoM  cũng  cho  rằng  18%  GDP  cho  y  tế  Mỹ, <br /> cao  hơn  các  nước  phương  Tây  khác  từ  5  đến <br /> 90%. <br /> Năm 2010, 2.600 tỷ cho ngân sách y tế tức là <br /> vào  khoảng  1.000  USD/  1  người  dân  trong  khi <br /> bình quân đầu người  về y tế của Canada, quốc <br /> gia tiêu tốn y tế thứ 2 trên thế giới cũng chỉ bằng <br /> 65% so với Mỹ. Số người không có BHYT là 50 <br /> triệu  bằng  16%  dân  số,  26.000  người  chết  mỗi <br /> năm cũng là do không có BHYT. <br /> <br /> PHƯƠNG  PHÁP  TIẾP  CẬN  MAC‐XIT <br /> TRONG  NGHIÊN  CỨU  Xà HỘI  HỌC <br /> SỨC KHỎE ‐ BỆNH TẬT  <br /> Đặc  điểm  chung  của  phương  pháp  Mác  Xít <br /> là tìm cách gắn bệnh tật với cấu trúc kinh tế và <br /> sự phát triển chính trị. Engels cũng như các tác <br /> giả  Mác  Xít  khác  đã  nhìn  thấy  bệnh  tật  và  sự <br /> chữa chạy nó như là kết quả của một quá trình <br /> xã  hội.Ông  đã  tạo  ra  một  nền  khoa  học  xã  hội <br /> vàđặt cơ sở cho khoa xã hội học về sức khoẻ.Ông <br /> đưa ra 2 điểm cơ bản:  <br /> Thứ nhất, bệnh tật không phải là những sản <br /> phẩm  của  bản  chất  cá  nhân  vàtai  nạn  không  là <br /> sản phẩm của tổ chức công nghiệp.  <br /> Thứ hai, ông bác bỏ quan điểm thần học khi <br /> giải thích sự bất công trong xã hội và khẳng định <br /> ốm  đau  và  bệnh  tật  trước  hết  là  sản  phẩm  của <br /> các điều kiện xã hội chứ không phải là sự cố mà <br /> sinh vật không thể tránh khỏi. <br /> Trong hệ vấn đề nghiên cứu về sức khỏe và <br /> bệnh tật, các tác giả Liên Xô (cũ) đã cóý thức kết <br /> hợp  tri  thức  xã  hội  học  sức  khỏe‐bệnh  tật  với <br /> nghiên  cứu  xã  hội  học  lao  động,  bảo  vệ  môi <br /> trường  và  vệ  sinh  xã  hội.  Các  nghiên  cứu  thực <br /> nghiệm  về  sức  khoẻ  và  bệnh  tật  đãđược  tiến <br /> hành  trong  sự  hợp  tác  chặt  chẽ  với  chuyên  gia <br /> của các ngành tâm lý học, nhân chủng học và thể <br /> dục thể thao. <br /> Trên  căn  bản  định  nghĩa  về  sức  khỏe  của <br /> WHO 1946, sức khỏe và bệnh tật đã không chỉ là <br /> đối tượng nghiên cứu của y học thuần túy. Việc <br /> xem  xét  sức  khoẻ  trong  mối  quan  hệ  với  môi <br /> trường  gia  đình,  nhân  cách,  lối  sống  của  người <br /> <br /> 3<br /> <br /> Tổng Quan <br /> <br /> YHọcTP.HồChíMinh*Phụ Bản Tập18*Số 6*2014<br /> <br /> bệnh  là  một  điều  kiện  cần  thiết  trong  các  giải <br /> pháp để chẩn đoán và điều trị bệnh tật. <br /> <br /> THỰC TẾ VIỆT NAM  <br /> Sức  khoẻ  của  con  người  luôn  chịu  sự  tác <br /> động tổng hợp và phức tạp của các nhân tố sinh <br /> học  –  xã  hội.  Nóđược  quy  định  trước  hết  bởi <br /> chức  năng  của  các  hệ  thống  sinh  lý  và  các  quy <br /> định đặc thù sinh học (như giới tính, lứa tuổi, sự <br /> di  truyền  và  thể  trạng  bẩm  sinh),  nhưng  sức <br /> khỏe cũng phụ thuộc rất nhiều vào sự tác động <br /> của môi trường bên ngoài, đặc biệt là môi trường <br /> xã hội. Thực tế Việt Nam cũng như nhiều nước <br /> khác trên thế giới đã cho thấy rằng nguyên nhân <br /> của  rất  nhiều  căn  bệnh  hiểm  nghèo  hiện  nay <br /> hoàn  toàn  không  phải  do  nhiễm  khuẩn  mà  là <br /> hậu quả của điều kiện môi trường và lối sống. <br /> Xã hội học sức khỏe và bệnh tật đặt mục tiêu <br /> nghiên  cứu  là  giúp  cho  các  nhà  làm chính  sách <br /> và  quản  lý  xã  hội  soạn  thảo  những  biện  pháp <br /> loại trừ và ngăn chặn những ảnh hưởng của môi <br /> trường  (tự  nhiên  –  xã  hội  )  đối  với  sức  khỏe <br /> người  dân,  xây  dựng  hệ  thống  y  tế  phù  hợp <br /> nhằm  bảo  vệ  và  tăng  cường  sức  khỏe  (thể  chất <br /> và tinh thần), kéo dài tuổi thọ và khả năng sáng <br /> tạo tích cực ở mỗi thành viên trong xã hội. <br /> Để thực hiện được mục tiêu nêu trên, thời gian <br /> tới  xã  hội  học  sức  khỏe–bệnh  tật  phải  tiến  hành <br /> nghiên cứu định lượng trên những nhóm vấn đề sau: <br /> 1‐ Đánh giá thực trạng sức khỏe của các tầng <br /> lớp  dân  cư,  các  nhóm  xã  hội  và  nhóm  nghề <br /> nghiệp khác nhau bằng những khảo sát về quá <br /> trình phát triển và tái tạo thể lực, tỷ lệ mắc bệnh, <br /> tỷ lệ tàn phế (tự nhiên và tàn phế do điều kiện <br /> lao động) và những bệnh xã hội khác, kể cả bệnh <br /> AIDS. Kết quả những khảo sát này nhằm dự báo <br /> chiều hướng  thay  đổi  thể  chất  và tinh  thần  của <br /> sức khỏe người dân. Coi đó là một nguyên nhân <br /> gây ra những biến đổi tương ứng về mặt xã hội. <br /> 2‐ Đánh giá hiệu quả của hệ thống y tế, bảo <br /> hiểm y tế với việc chăm sóc sức khỏe nhân dân <br /> và  ảnh  hưởng  của  nóđến  nền  kinh  tế.  Nghiên <br /> cứu  nhằm  đưa  ra  mô  hình  phù  hợp  về  vệ  sinh <br /> phòng bệnh và chữa bệnh, nâng cao các phương <br /> <br /> 4<br /> <br /> pháp  chữa  bệnh  cũng  như  hiệu  quả  sử  dụng <br /> bệnh viện, xây dựng mối quan hệ giữa người có <br /> nhu  cầu  chăm  sóc  sức  khỏe  và  hệ  thống  người <br /> phục  vụ  nhu  cầu  đó,  tạo  thói  quen  sử  dụng  có <br /> chất lượng hệ thống y tế. <br /> 3‐  Nghiên  cứu  công  tác  giáo  dục,  tuyên <br /> truyền các biện pháp bảo vệ môi trường và sức <br /> khỏe, xây dựng ý thức và năng lực cải tạo, bảo <br /> vệ môi trường. Nghiên cứu cũng đưa ra những <br /> dự  án  thiết  lập  các  tổ  chức  xã  hội  bảo  vệ  môi <br /> trường. Trách nhiệm này được quản lý bởi các tổ <br /> chức xã hội với biện pháp xã hội là chủ yếu, chứ <br /> không phải là các biện pháp kỹ thuật y tế. <br /> 4‐  Nghiên  cứu  nhằm  mở  rộng  và  khuyến <br /> khích đầu tư phát triển các hình thức dịch vụ y <br /> tế tư nhân, xem như một hỗ trợ bổ sung vào hệ <br /> thống  chăm  sóc  sức  khỏe  của  nhà  nước.  Các <br /> hình  thức  này  phải  được  thiết  lập  trên  nguyên <br /> tắc  coi  trọng  quyền  bình  đẳng  và  ký  kết  trách <br /> nhiệm  trước  pháp  luật  trong  mục  đích  bảo  vệ <br /> môi trường sống và sức khỏe con người. <br /> Các nghiên cứu sâu theo phương pháp định <br /> tính các vấn đề sức khỏe <br /> <br /> Các nghiên cứu về cá nhân và gia đình <br /> Gia đình là môi trường đầu tiên và nhỏ nhất <br /> thực  hiện  chức  năng  bảo  vệ  và  chăm  sóc  sức <br /> khỏe.Ở  đây,  có  thể  nghiên  cứu  mô  tả  các  hình <br /> thức rèn luyện thân thể, nếp sống, sở thích sinh <br /> hoạt, thói quen, tập quán và nề nếp vệ sinh của <br /> mỗi cá nhân. Khảo sát môi trường gia đình với <br /> các  yếu  tố  về  điều  kiện  nhà  ở,  điều  kiện  dinh <br /> dưỡng,  đời  sống  gia  đình,  các  phong  tục  tập <br /> quán (tôn giáo, hôn nhân và sinh đẻ). Đánh giá <br /> ảnh hưởng của các phúc lợi công cộng (y tế, văn <br /> hóa,  giáo  dục)  và  các  chính  sách  kinh  tế  nhà <br /> nước  đến  đời  sống  vật  chất    tinh  thần  của  gia <br /> đình. <br /> Các  nghiên  cứu  về  các  nhóm  xã  hội  và  nhóm <br /> nghề nghiệp <br /> Nhằm  đánh  giá  cơ  bản  điều  kiện  làm  việc, <br /> điều kiện sống, nhà ở. Tìm hiểu ảnh hưởng của <br /> nghề  nghiệp  đến  sức  khỏe  (công  việc  vất  vả, <br /> điều kiện làm việc nguy hiểm, độc hại,…). <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng<br /> <br /> YHọcTP.HồChíMinh*Phụ Bản Tập18*Số 6*2014 <br /> Các nghiên cứu đánh giá sự “ô nhiễm” môi <br /> trường xã hội và tác hại của nó. <br /> Sức khỏe, đặc biệt sức khỏe tinh thần của con <br /> người,  dễ  phụ  thuộc  vào  những  thay  đổi  của <br /> môi  trường  xã  hội‐chính  trị.  Có  thể  đo  lường <br /> biểu  hiện  khỏe  mạnh  của  sức  khỏe  tinh  thần <br /> bằng sự  cân  bằng trong giao  tiếp  và ứng  xử  xã <br /> hội, trong đạo đức và nếp sống truyền thống. <br /> Môi trường chính trị–xã hội bị xáo trộn và rối <br /> loạn  được  biểu  hiện  bằng  tâm  trạng  xã  hội  bi <br /> quan, những khuynh hướng lệch lạc trong nhận <br /> thức và hành vi, thái độ sống bất chấp hoặc thụ <br /> động. <br /> <br /> MỘT  SỐ  ĐỊNH  HƯỚNG  CHIẾN  LƯỢC <br /> ĐÀO  TẠO  NGUỒN  NHÂN  LỰC <br /> NGÀNH  Y  TẾ  THEO  TIẾN  TRÌNH  ĐỔI <br /> MỚI  CĂN  BẢN  VÀ  TOÀN  DIỆN  HỆ <br /> THỐNG GIÁO DỤC VIỆT NAM TRONG <br /> TƯƠNG LAI <br /> Nhu cầu phục vụ phù hợp với đặc trưng xã <br /> hội  hiện  đại.  Tuổi  thọ  ngày  càng  cao  kéo  theo <br /> nhiều  hệ  lụy.  Lao  động  xã  hội  tạo  ra  thu  nhập <br /> cao. Mô hình sức khỏe/bệnh tật thay đổi theo sự <br /> phát  triển  của  xã  hội  và  hội  nhập  quốc  tế.  Đến <br /> 2030  đảm  bảo  chăm  sóc  sức  khỏe  nhân  dân <br /> ngang tầm các nước tiên tiến khu vực (Top 3) và <br /> quốc tế (Top 20) giảm nhập tăng xuất, cân bằng <br /> Nhập  –  Xuất,  tiến  tới  xuất;  dịch  vụ;  dược  liệu, <br /> dược phẩm; trang thiết bị y tế. <br /> Sản phẩm đầu ra phải đạt được 5 phẩm chất <br /> của người thầy thuốc tương lai: <br /> Cung ứng dịch vụ và chăm sóc sức khỏe cho <br /> nhân dân. <br /> <br /> Tổng Quan<br /> <br /> Trong  thực  tế  ngành  Y  có  nhiều  bộ  phận, <br /> nhiều  nội  dung  và  nhiều  phương  pháp  luận <br /> khác  nhau  nên  trong  dạy  học  có  nguy  cơ  phân <br /> tán, tản mạn, thiếu tập trung ngày càng lớn. Vì <br /> vậy,  chúng  ta  cần  tập  trung  vào  8  mục  tiêu  và <br /> giải pháp chủ yếu sau đây: <br /> Dạy nghề <br /> Hành nghề trên con người nên cần cụ thể, có <br /> hệ  thống  lí  thuyết  phức  tạp,  khái  niệm  nghề <br /> nghiệp  rõ  ràng,  thái  độ  và  y  đức  cao  cả.  Trong <br /> thực hành: tinh giản, chọn lọc, thực hành thuận <br /> lợi.Đổi  mới  nội  dung  cho  phù  hợp  với  sự  biến <br /> đổi rất nhanh của KT‐XH, của mô hình bệnh tật, <br /> cảnh giác đối với những bệnh mới nổi. Khoa học <br /> công nghệ, chẩn đoán, điều trị, phục hồi, đổi mới <br /> và phát triển liên tục.Nhu cầu chăm sóc sức khỏe <br /> ngày càng cao. <br /> Dạy phương pháp luận và tiềm năng tự phát <br /> triển <br /> Người  học  có  khả  năng  tự  học,  tự  định <br /> hướng,  tự  học  suốt  đời.Có  khả  năng  tự  nghiên <br /> cứu,  biết  đọc  sách,  truy  cập  và  xử  lý  thông  tin, <br /> biết  điều  chỉnh  và  tự  lượng  giá.Dạy  tiềm  năng <br /> tất yếu phải dạy khoa học cơ bản cốt lõi để tạo <br /> nền móng phát triển tri thức. <br /> Dạy người mục tiêu đích thực <br /> Hướng  về  việc  hình  thành  nhân  cách  con <br /> người “Tri thức + Phẩm chất + Văn hóa = Nhân <br /> cách”  (văn  hóa  sống  lớn  hơn  văn  hóa  tri <br /> thức).Dạy thái độ nghề nghiệp, ứng xử nhân văn <br /> với bệnh nhân, đồng nghiệp và cộng đồng. <br /> Coi trọng chất lượng và hiệu quả <br /> <br /> Người  quản  lý,  lập  kế  hoạch  tổ  chức  thực <br /> hiện vàđánh giá các hoạt động về sức khỏe. <br /> <br /> Chất  lượng  là  mức  độ  đạt  mục  tiêu  của <br /> người học.Hiệu quả là mối tương quan giữa chất <br /> lượng  và  chi  phí  tương  ứng  (nhân  lực,  tài  lực, <br /> thời  gian,  quản  lý,  phục  vụ).Không  thể  chỉ  coi <br /> trọng  chất  lượng  hoặc  nhấn  mạnh  đến  hiệu <br /> quả.Cái giá phải trả bao giờ cũng có giới hạn.Sản <br /> phẩm đào tạo kém phẩm chất tác hại lâu dài và <br /> sâu sắc hơn bất cứ loại thứ phẩm nào. <br /> <br /> Biết  lãnh  đạo  cộng  đồng  trong  cuộc  sống, <br /> bảo vệ và nâng cao sức khỏe của chính họ. <br /> <br /> Hài hòa giữa giáo dục tiềm năng và giáo dục <br /> nghề nghiệp <br /> <br /> Người  ra  các  quyết  định  liên  quan  đến  sức <br /> khỏe cá nhân và cộng đồng. <br /> Người làm truyền thông và tư vấn, nâng cao <br /> sức khỏe cho gia đình và cộng đồng. <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> 5<br /> <br />