Nhận xét các trường hợp ngưng thở lúc ngủ ở trẻ em

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP, Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> NHẬN XÉT CÁC TRƯỜNG HỢP NGƯNG THỞ LÚC NGỦ Ở TRẺ EM<br /> Nguyễn Ngọc Đoan *, Nguyễn Thị Lệ **, Lê Thị Tuyết Lan**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Hội chứng ngưng thở lúc ngủ tắc nghẽn (HCNTLNTN) ở trẻ em là rối loạn hô hấp liên quan<br /> đến giấc ngủ thường gặp nhất. Tần suất HCNTLNTN bên Châu Âu là 4% ở nam giới và 2% ở nữ giới. Mặc dù<br /> hội chứng này rất nguy hiểm, có nhiều biến chứng nhưng trong nhiều nước châu Á, kể cả Việt Nam, hội chứng<br /> này còn chưa được chẩn đoán đầy đủ từ đó chưa được điều trị. Do đó cần phải có một nghiên cứu ở Việt Nam để<br /> biết được tần suất cũng như các đặc tính của hội chứng này ở trẻ em Việt Nam Trong nghiên cứu này chúng tôi<br /> chú trọng đến tần suất, các đặc điểm dịch tễ học, các yếu tố nguy cơ của HCNTLNTN trên một số đối tượng đến<br /> Trung tâm chăm sóc sức khỏe cộng đồng (CHAC) khám vì rối loạn giấc ngủ.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tiên cứu trên 12 bệnh nhân từ 3 đến 15 tuổi đến khám vì rối loạn<br /> giấc ngủ và được chẩn đoán bằng đa ký giấc ngủ.<br /> Kết quả: 75,00% người tham gia nghiên cứu bị HCNTLNTN, tỷ lệ nam / nữ là 5:1. Chỉ có 16,67% bệnh<br /> nhân bị béo phì, những triệu chứng gợi ý là ngáy, ngưng thở khi ngủ do người nhà kể lại và buồn ngủ ban ngày.<br /> 66,67% bệnh nhân được điều trị phẫu thuật.<br /> Kết luận: HCNTLNTN xảy ra ở 16,67% trẻ béo phì; 83,33% là bé trai. Nguyên nhân chủ yếu là Amiđan<br /> to, VA, Mallampaty. Triệu chứng lâm sàng thường gặp là ngáy, ngừng thở lúc ngủ, buồn ngủ ban ngày học<br /> hành kém đi. 66,67% điều trị bằng phẫu thuật (cắt Amiđan, nạo VA).<br /> <br /> ABSTRACT<br /> CHARACTERISTICS OF OBSTRUCTIVE SLEEP APNEA CASES IN CHILDREN<br /> Nguyen Ngoc Đoan, Nguyen Thi Le, Le Thi Tuyet Lan<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 1 – 2012: 86 - 90<br /> Objectives: Obstructive sleep apnea (OSA) in children is the commonest respiratory disorder related to<br /> sleep. Its prevalence in caucasiens is 4% in males and 2% in females. Although it is very dangerous with many<br /> complications this syndrome is still underdiagnosed and not treated in many asian countries including Vietnam<br /> therefore it is necessary to conduct a study to determine the prevalence and the characteristics of this syndrome in<br /> Vietnamese people. In our study we assess the epidemiological aspects of OSA in patients coming to CHAC for<br /> sleep disorders.<br /> Method: This is a prospective study on 12 patients from 3 to 15 years old coming for sleep troubles, having<br /> been diagnosed by polysomnography.<br /> Results: 75% of the participants have OSA with male/female with the ratio 5:1. Only 16.67% of patients are<br /> obese, the evocating symptoms being snoring, dyspnea reported by the relativesand daytime sleepiness. 66.67% of<br /> patients are treated by surgery.<br /> Conclusion: OSA happened only 16.67% of patients are obese, 83.33% is male. The cases are big<br /> Amygdala, VA, Mallarmpaty, the evocating symptoms being snoring, dyspnea reported by the relativesand<br /> daytime sleepiness; 66.67% of patients are treated by surgery (Amygdalectomy, adenoidectomy).<br /> * Khoa Nhi, Bệnh viện Nguyễn Đình Chiểu, tỉnh Bến Tre ** Bộ môn Sinh lý, Đại học Y Dược TP. HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS BS Nguyễn Ngọc Đoan ĐT: 0949 449 549, Email: drnguyenngocdoan@yahoo.com<br /> <br /> 86<br /> <br /> Chuyên Đề Sức khỏe Sinh sản và Bà Mẹ - Trẻ em<br /> <br /> Y Học TP, Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hội chứng ngưng thở lúc ngủ tắc nghẽn<br /> (HCNTLNTN) là hiện tượng ngưng thở trong<br /> khi ngủ, một rối loạn thông thường nhất và<br /> nặng nhất của triệu chứng ngáy. Các yếu tố<br /> nguy cơ thường gặp của HCNTLNTN là tuổi<br /> cao, nam giới và béo phì nhưng hiện nay<br /> HCNTLNTN có thể gặp ở mọi lứa tuổi kể cả trẻ<br /> em, cả hai giới và cả ở người không béo phì.<br /> Hội chứng ngưng thở lúc ngủ tắc nghẽn có<br /> thể xảy ra ở mọi trẻ em. Theo một nghiên cứu tại<br /> Singapore, có khoảng 1% số trẻ từ 4- 6 tuổi bị<br /> ngưng thở khi ngủ và thưởng hay xảy ra ở các<br /> trẻ ngáy ngủ, thừa cân hoặc béo phì, Amiđan to,<br /> quá phát hoặc VA, các bất thường về giải phẫu<br /> ở đường hô hấp trên, các bệnh rối loạn về thần<br /> kinh – cơ, trong gia đình trẻ có người bị mắc<br /> chứng bệnh này.<br /> Hiện nay ở Việt Nam, HCNTLNTN ở trẻ em<br /> chưa được biết đến nhiều trong dân chúng và kể<br /> cả nhân viên y tế do đó hội chứng này còn chưa<br /> được chẩn đoán đầy đủ từ đó chưa được điều trị<br /> tốt mặc dù nó có nhiều biến chứng như nhức<br /> đầu vào buổi sáng, ngủ gật hay ngủ ngày quá<br /> nhiều, chậm phát triển, học hành bị kém đi.<br /> Triệu chứng lâm sàng thường gặp bao gồm<br /> ngáy to, ngưng thở trong khi ngủ do người nhà<br /> kể lại và buồn ngủ ban ngày. Tần suất của<br /> HCNTLNTN trẻ em thay đổi tùy theo các cộng<br /> đồng khác nhau do đó cần thiết phải tiến hành<br /> một công trình nghiên cứu ở Việt Nam để biết<br /> rõ hơn về tần suất và đặc điểm của hội chứng<br /> này ở các bệnh nhi Việt Nam.<br /> Do đó, chúng tôi thực hiện nghiên cứu<br /> này nhằm mục đích khảo sát đặc điểm về dịch<br /> tể học, nguyên nhân, triệu chứng lâm sàng,<br /> giúp điều trị thích hợp nhằm giảm biến chứng<br /> cho bệnh nhân.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Mục tiêu tổng quát<br /> Xác định sự phân bố đặc điểm về dịch tễ<br /> học, triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng và điều<br /> trị của HCNTLNTN của trẻ em tại Trung tâm<br /> <br /> Nhi Khoa<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> chăm sóc sức khỏe cộng đồng (CHAC) Thành<br /> phố Hồ Chí Minh.<br /> <br /> Mục tiêu chuyên biệt<br /> Xác định sự phân bố HCNTLNTN của trẻ<br /> em theo giới tính, cơ địa.<br /> Xác định tỷ lệ các nguyên nhân của<br /> HCNTLNTN ở trẻ em.<br /> Xác định các triệu chứng lâm sàng thường<br /> gặp của HCNTLCTN của trẻ em.<br /> Xác định các đặc điểm về AHI, chỉ số ngáy/<br /> giờ và mức độ giảm dộ bão hòa oxy của<br /> HCNTLCTN của trẻ em.<br /> Xác định các đặc điểm về điều trị<br /> HCNTLNTN ở trẻ em.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Tiền cứu mô tả hàng loạt ca.<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Tất cả bệnh nhi từ 3 – 15 tuổi có<br /> HCNTLNTN tại CHAC từ ngày 01 – 01 – 2011<br /> đến 30 – 09 – 2011.<br /> <br /> Cở mẫu<br /> Chúng tôi chọn tất cả bệnh nhi từ 3 – 15 tuổi<br /> có HCNTLNTN đến khám tại CHAC từ ngày 01<br /> – 01 – 2011 đến 30 – 09 – 2011.<br /> <br /> Kỹ thuật lấy mẫu<br /> Lấy mẫu không xác suất, tiếp liền nhau từ<br /> ngày 01 – 01 – 2011 đến 30 – 09 – 2011.<br /> <br /> Tiêu chí đưa vào<br /> Bệnh nhi được chẩn đoán HCNTLNTN thỏa<br /> tiêu chí sau: Khi bệnh nhi có chỉ số ngưng thở,<br /> giảm thở ≥ 1 / giờ trên đa ký giấc ngủ.<br /> <br /> Tiêu chí loại trừ<br /> Bệnh nhi và gia đình không đồng ý tham gia<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> Cách tiến hành<br /> Các đối tượng tham gia được khám lâm<br /> sàng và tư vấn vào CHAC một đêm đo đa ký<br /> giấc ngủ để làm chẩn đoán.<br /> <br /> 87<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP, Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Các bé tham gia nghiên cứu được đo đa ký<br /> giấc ngủ làm chẩn đoán. Vào buổi tối hôm đó<br /> điều dưỡng sẽ đo mạch, huyết áp, chiều cao, cân<br /> nặng và bác sĩ trực sẽ làm hồ sơ bệnh án, khám<br /> lâm sàng và cho khám Tai Mũi Họng và hỏi kỹ<br /> tiền sử bệnh như nạo VA, cắt Amiđan…<br /> Chúng tôi sử dụng máy Medatec (Đa ký giấc<br /> ngủ) để làm chẩn đoán. Máy đo đa ký giấc ngủ<br /> ghi được điện não đồ, điện cơ mắt, điện cơ cằm<br /> và hai chân, điện tâm đồ, dòng khí mũi và<br /> miệng, các cố gắng hô hấp (dây đai bụng và<br /> ngực), độ bảo hòa oxy từ đó sẽ phát hiện những<br /> bất thường hô hấp (ngưng thở, giảm thở, gia<br /> tăng gắng sức hô hấp dẫn đến một vi thức giấc)<br /> chứng tỏ có bệnh lý tắc nghẽn đường hô hấp<br /> trên trong khi ngủ. Một bất thường hô hấp được<br /> chẩn đoán khi có hiện tượng ngưng dòng khí<br /> hoàn toàn kéo dài ≥ 10 giây (ngưng thở) hay<br /> giảm dòng khí (giảm thở) kèm theo độ bảo hòa<br /> oxy ít nhất 4%. Số lượng các đợt ngưng thở và<br /> giảm thở mỗi giờ được tính toán bằng chỉ số<br /> ngưng thở - giảm thở/giờ (AHI) và các vi thức<br /> giấc được ghi nhận.<br /> Có nhiều phương pháp điều trị sẽ được đề<br /> nghị tùy theo mức độ nặng của HCNTLNTN và<br /> tùy theo các nguyên nhân gây ra hội chứng này.<br /> Trị liệu nội khoa: giảm cân đối với các đối<br /> tượng dư cân, nằm nghiêng khi ngủ (đối với các<br /> đối tượng ngáy theo tư thế), dùng dung dịch<br /> nhỏ mũi chống ngáy (ASONOR).<br /> <br /> Bảng 2: Sự phân bố tần suất theo nguyên nhân<br /> Nguyên nhân<br /> Amiđan to<br /> VA<br /> Amiđan to + VA<br /> Amiđan to + Mallampaty<br /> <br /> Số lượng<br /> 6<br /> 2<br /> 2<br /> 2<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 50,00<br /> 16,67<br /> 16,67<br /> 16,67<br /> <br /> Bảng 3: Sự phân bố tần suất các triệu chứng lâm<br /> sàng<br /> Triệu chứng lâm sang<br /> Ngáy<br /> Ngừng thở (người nhà kể)<br /> Buồn ngủ ban ngày<br /> Học hành kém đi<br /> Cử động chân<br /> Hiếu động<br /> <br /> Số lượng<br /> 12<br /> 9<br /> 6<br /> 5<br /> 4<br /> 2<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 100,00<br /> 75,00<br /> 50,00<br /> 41,65<br /> 33,33<br /> 16,67<br /> <br /> Sự phân bố các triệu chứng trên Đa ký giấc<br /> ngủ<br /> Bảng 4: Chỉ số ngáy và giảm SpO2<br /> Chỉ số ngáy<br /> 12 ca (100,00%)<br /> <br /> Giảm SpO2<br /> 9 ca (75,00%)<br /> <br /> Bảng 5: Chỉ số AHI<br /> Chỉ số AHI<br /> Số lượng<br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 30 / h<br /> 4<br /> 0<br /> 2<br /> 33,33<br /> 0,00<br /> 16,67<br /> <br /> Bảng 6: Điều trị<br /> Phương pháp điều trị<br /> Nội khoa<br /> Phẫu thuật<br /> <br /> Số lượng<br /> 4<br /> 8<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 33,33<br /> 66,67<br /> <br /> Phẫu thuật tai mũi họng: cắt amiđan, nạo<br /> VA.<br /> <br /> Có 33,33% trường hợp điều trị nội khoa và<br /> 66,67% can thiệp phẫu thuật. Kết quả có 83,33%<br /> bệnh nhân cải thiện tốt. Tuy nhiên, chúng tôi<br /> chưa có đủ thời gian và điều kiện đánh giá lại<br /> đa ký giấc ngủ.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> <br /> Trong thời gian từ 01 – 01 – 2011 đến 30 – 09<br /> – 2011, có 16 bệnh nhi từ 3 – 15 tuổi đồng ý tham<br /> gia nghiên cứu, trong đó có 12 trường hợp (75%)<br /> thỏa tiêu chuẩn chẩn đoán, với kết quả như sau:<br /> <br /> Đã có nhiều công trình nghiên cứu về<br /> HCNTLNTN trên nhiều dân tộc khác nhau. Tuy<br /> nhiên, các công trình đó thực hiện trên các dân<br /> tộc Âu và Mỹ nên không thể áp dụng cho trẻ em<br /> châu Á.<br /> <br /> Bảng 1: Sự phân bố tần suất theo giới tính, cơ địa<br /> Giới tính<br /> Nam: 10 ca (83,33%)<br /> Nữ: 2 ca (16,67%)<br /> <br /> 88<br /> <br /> Cơ địa<br /> Béo phì: 2 ca (16,67%)<br /> Bình thường: 10 ca (83,33%)<br /> <br /> Ở Việt Nam, theo nghiên cứu của tác giả Lê<br /> Thượng Vũ, Nguyễn Xuân Bích Huyên về<br /> HCNTLNTN trên đối tượng người lớn tại Bệnh<br /> viện Chợ Rẫy năm 2010 bước đầu đã cho chúng<br /> ta thấy có 87,1% HCNTLNTN xảy ra trên bệnh<br /> nhân đến khám vì rối loạn giấc ngủ. Tuy nhiên,<br /> <br /> Chuyên Đề Sức khỏe Sinh sản và Bà Mẹ - Trẻ em<br /> <br /> Y Học TP, Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> chúng ta chưa có số liệu nghiên cứu về<br /> HCNTLNTN trên đối tượng trẻ em Việt Nam để<br /> so sánh.<br /> Nghiên cứu của chúng tôi trong thời gian<br /> ngắn, cở mẫu nhỏ, không đủ đại diện cho trẻ<br /> em Việt Nam nên chúng tôi chỉ đưa ra một số<br /> nhận xét:<br /> Tần suất HCNTLNTN trên các trẻ có rối loạn<br /> giấc ngủ là 75%, thấp hơn nghiên cứu của Lê<br /> Thượng Vũ và Nguyễn Xuân Bích Huyên là<br /> 87,1%; đa số xảy ra ở trẻ nam (83,33%).<br /> Triệu chứng ngáy, ngừng thở lúc ngủ, buồn<br /> ngủ ban ngày và học hành kém di chiếm một tỷ<br /> lệ khá cao. Chứng buồn ngủ ban ngày là do chất<br /> lượng giấc ngủ ban đêm kém kết hợp với triệu<br /> chứng ngáy (hậu quả của việc thức giấc thường<br /> xuyên ban đêm)(3).<br /> Béo phì là một yếu tố nguy cơ cao của<br /> HCNTLNTN trên dân tộc Âu Mỹ, tuy nhiên,<br /> nghiên cứu của chúng tôi chỉ có 16,67% trẻ béo<br /> phì bị HCNTLNTN, kết quả này tương tự với<br /> kết quả trên một số nghiên cứu tại Ấn Độ,<br /> Trung Quốc, Singapore(1,5,6). Điểm này gợi ý có lẽ<br /> ở người châu Á có thêm yếu tố nguy cơ khác<br /> như cấu trúc vùng sọ mặt bất thường (hàm dưới<br /> đưa ra sau, đường hô hấp sau hẹp, cằm nhỏ<br /> hơn, Amidan lớn, phì đại màn hầu, lưỡi gà hay<br /> lưỡi…(2,4)<br /> Việc điều trị HCNTLNTN trên cơ bản giống<br /> như tại các nước châu Âu và thường dựa trên<br /> những triệu chứng lâm sàng và kết quả của đa<br /> ký giấc ngủ (hay đa ký hô hấp). Có một nhóm<br /> chuyên gia sẽ tư vấn cho bệnh nhân vế các biến<br /> chứng, các phương pháp điều trị, việc theo dõi<br /> điều trị lâu dài của HCNTLNTN.<br /> Đa số các trường hợp ngưng thở lúc ngủ<br /> trong nghiên cứu của chúng tôi là đo Amiđan<br /> lớn, một số trường hợp kết hợp với VA,<br /> Mallampaty hay VA đơn thuần. Do đó, chỉ định<br /> cắt Amiđan, nạo VA kịp thời, thích hợp sẽ giải<br /> quyết được phần lớn các trường hợp<br /> HCNTLNTN ở trẻ em, giúp trẻ có cuộc sống tốt,<br /> học hành bình thường.<br /> <br /> Nhi Khoa<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu 16 trẻ đến khám vì rối loạn<br /> giới ngủ, có 12 trẻ (chiếm tỷ lệ 75%) có<br /> HCNTLNTN, chúng tôi rút ra được một số kết<br /> luận như sau:<br /> HCNTLNTN xảy ra ở 16,67% trẻ béo phì;<br /> 83,33% là bé trai.<br /> Nguyên nhân chủ yếu là Amiđan to<br /> (50,00%), Amiđan to kết hợp VA (16,67%),<br /> Amiđan to kết hợp Mallampaty (16,67%) và<br /> VA (16,67%).<br /> Triệu chứng lâm sàng thường gặp là ngáy<br /> (100,00%), ngừng thở lúc ngủ (75,00%), buồn<br /> ngủ ban ngày (50,00%), học hành kém đi<br /> (41,65%), chân không yên (33,33%) và hiếu động<br /> (16,67%).<br /> Chỉ số AHI: 50,00% ngưng thở < 5 lần/ giờ;<br /> 33,33% ngưng thở 5 – 15 lần và 16,67% ngưng<br /> thở > 30 lần/ giờ. Có 75,00% trường hợp giảm dộ<br /> bảo hòa oxy.<br /> Điều trị bằng phẫu thuật cắt Amiđan, nạo<br /> VA giúp giải quyết được 66,67% HCNTLNTN ở<br /> trẻ em.<br /> Nghiên cứu của chúng tôi còn một số giới<br /> hạn như nó chỉ phản ảnh được tần suất<br /> HCNTLNTN trên những trẻ em sống tại các<br /> thành phố lớn, có mức sống cao và gia đình biết<br /> quan tâm đến sức khỏe của con mình, tuy nhiên<br /> nó cũng là công trình nghiên cứu đầu tiên tại<br /> Việt Nam giúp mọi người có một cái nhìn tồng<br /> quát về HCNTLNTN ở trẻ em cũng như ý thức<br /> về các biến chứng nguy hiểm của nó. Trong<br /> tương lai cần phải có một nghiên cứu rộng hơn<br /> trên trẻ em Việt Nam.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Bing LMS., et al (2004): A community study f sleep disordered<br /> breathing in middle-aged Chinese women in Hong Kong; 125:<br /> 127- 134.<br /> Goldstein R, Shipirer I, Stav D, Askenasty JM. (2005): A rank<br /> Order evaluation of complaints in patients suspected os sleep<br /> apnea. The Internet Journal of Pulmonary Medicine ISSN: 15312984.<br /> Goldstein J et al (2005): A rank order evaluation of complaints in<br /> patients suspected of sleep apnea symptoms The Internet<br /> Journal of Pulmononary Medicine ISSN: 1531-2984<br /> <br /> 89<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> 4.<br /> 5.<br /> <br /> 90<br /> <br /> Y Học TP, Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Lam B, Lam DCL. (2007): Obstructive sleep apnea in Asia.<br /> Int I Tuberc Lung Dis; 11 (1): 2-11.<br /> Ng TP, Seow A, Tan W C. (1998): Prevalence of snoring and<br /> sleep breathing disordered related disorders in Chinese, Malay<br /> and Indian adults in Singapore. Eur Respir J; 12: 198-203.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Uwadia Zarir F Doshi Amita V, Lomkar Sharmila G,<br /> Chandrajeet Singh, (2003): Prevalence of sleep disordered<br /> breathing and sleep apnea in middle aged Urban Indian men.<br /> AJRCCM; 10: 1164.<br /> <br /> Chuyên Đề Sức khỏe Sinh sản và Bà Mẹ - Trẻ em<br /> <br />