Những dẫn liệu bước đầu về hệ thực vật tỉnh Thái Nguyên

Lê Ngọc Công và cs<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 72(10): 107 - 109<br /> <br /> NHỮNG DẪN LIỆU BƯỚC ĐẦU VỀ HỆ THỰC VẬT TỈNH THÁI NGUYÊN<br /> Lê Ngọc Công1*, Bùi Thị Dậu1, Trương Thị Tố Uyên2<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên, 2Sở Giáo dục và Đào tạo Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Hệ thực vật tỉnh Thái Nguyên khá phong phú và đa dạng. Cả nƣớc ta có 270 họ thực vật hạt kín thì ở<br /> Thái Nguyên có 145 họ chiếm hơn 53,70%. Tuy nhiên những dẫn liệu trên mới là những kết quả<br /> nghiên cứu bƣớc đầu chƣa phản ánh đƣợc đầy đủ thực chất của nó. Nếu đƣợc nghiên cứu điều tra kỹ<br /> lƣỡng và đầy đủ hơn chắc chắn sẽ phát hiện đƣợc nhiều loài khác có giá trị cả về khoa học và thực<br /> tiễn, phục vụ cho đời sống nhân dân trong vùng.<br /> Thảm thực vật Thái Nguyên còn có giá trị vô cùng quan trọng trong việc phòng hộ, bảo vệ môi<br /> trƣờng sinh thái, bảo vệ nguồn nƣớc sinh hoạt và sản xuất của nhân dân. Vì vậy, cần phải có kế<br /> hoạch sử dụng, khai thác hợp lý để bảo vệ, phục hồi và phát triển vốn rừng của tỉnh.<br /> Từ khóa: Hệ thực vật, thảm thực vật<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Thái Nguyên là tỉnh trung du miền núi phía<br /> bắc Việt Nam đƣợc tái lập năm 1997 (sau khi<br /> chia tách tỉnh Bắc Thái thành hai tỉnh Thái<br /> Nguyên và Bắc Kạn). Từ đó đến nay Thái<br /> Nguyên chƣa có một công trình nào nghiên<br /> cứu một cách có hệ thống và toàn diện thảm<br /> thực vật và hệ thực vật trong tỉnh. Điều đó đã<br /> gây nhiều khó khăn cho công tác quản lý, bảo<br /> vệ và phát triển nguồn tài nguyên vô cùng<br /> quan trọng này.<br /> Tỉnh Thái Nguyên có diện tích tự nhiên là<br /> 354.150 ha và nằm trong hệ toạ độ địa lý từ<br /> 21019’đến 22003’vĩ độ bắc và 105029’đến<br /> 106015’kinh độ đông. Phía bắc giáp tỉnh Bắc<br /> Kạn, phía đông giáp tỉnh Lạng Sơn, phía nam<br /> giáp Thủ đô Hà Nội, phía tây giáp các tỉnh<br /> Vĩnh Phúc và Tuyên Quang.<br /> Tỉnh Thái Nguyên nằm trong khu vực mang<br /> đặc trƣng của khí hậu nhiệt đới gió mùa với<br /> hai mùa rõ rệt, mùa đông lạnh giá mƣa ít; mùa<br /> hè nóng ẩm mƣa nhiều. Lƣợng mƣa trung bình<br /> hàng năm của Thái Nguyên đạt từ 17002000mm, độ ẩm trung bình từ 80-83%. Những<br /> điều kiện khí hậu nhƣ vậy đã giúp cho thảm<br /> thực vật rừng phát triển đa dạng và phong phú.<br /> <br /> *<br /> <br /> Tel: 0913383290<br /> <br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng: Là thành phần thực vật bậc cao có<br /> mạch trong các kiểu thảm (rừng thứ sinh,<br /> thảm cây bụi) ở độ cao dƣới 500m. Tất cả các<br /> loài thực vật thủy sinh, các loài cây trồng<br /> nông nghiệp, thảm cỏ đều không thuộc phạm<br /> vi nghiên cứu này.<br /> Phương pháp:<br /> * Phương pháp điều tra theo tuyến<br /> Tuyến điều tra đƣợc chọn rộng 2m chạy xuyên<br /> suốt và cắt ngang qua các vùng đại diện cho<br /> các quần xã nghiên cứu. Tuyến điều tra nhằm<br /> thu mẫu kỹ hơn về thành phần loài thực vật.<br /> * Phương pháp điều tra theo ô tiêu chuẩn (OTC)<br /> Trong mỗi quần xã đặt 3 OTC ở các vị trí sao<br /> cho nó phản ánh đƣợc đặc điểm đặc trƣng về<br /> thành phần thực vật của quần xã nghiên cứu.<br /> Diện tích OTC theo phƣơng pháp của Thái<br /> Văn Trừng (1978) [5].<br /> * Xác định tên loài thực vật<br /> Các tài liệu sử dụng để định tên khoa học<br /> các loài thực vật là “Tên cây rừng Việt<br /> Nam” (2000) của Bộ Nông Nghiệp và PTNT<br /> [1], “Sách đỏ Việt Nam” (2007) của Bộ<br /> Khoa học Công nghệ [2], “Cây cỏ Việt<br /> Nam” (1991-1993) của Phạm Hoàng Hộ [3],<br /> “1900 loài cây có ích ở Việt Nam” (1993)<br /> của Trần Đình Lý [4]…<br /> KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> | 107<br /> <br /> Lê Ngọc Công và cs<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Chúng tôi đã sơ bộ hoàn thành bản danh lục<br /> thực vật bậc cao có mạch trong các quần xã<br /> rừng tỉnh Thái Nguyên gồm 733 loài, 465 chi,<br /> 145 họ thuộc 5 ngành thực vật bậc cao có<br /> mạch. Trong danh lục ở mỗi ngành thực vật,<br /> các họ, chi, loài đƣợc sắp xếp theo vần ABC<br /> của tên khoa học. Ở mỗi bậc phân loại đều có<br /> tên Việt Nam và tên khoa học, bậc loài có xác<br /> định công dụng và phân bố. Số lƣợng và tỷ lệ<br /> các họ, chi, loài của các ngành thực vật đƣợc<br /> thống kê trong Bảng 1.<br /> Từ kết quả ở Bảng 1 có thể rút ra một số nhận<br /> xét nhƣ sau:<br /> 1. Hệ thực vật tỉnh Thái Nguyên khá phong<br /> phú và đa dạng, bao gồm 733 loài, 465 chi<br /> thuộc 145 họ của 5 ngành thực vật bậc cao có<br /> mạch. Trong đó họ Thầu dầu (Euphorbiaceae)<br /> là họ có nhiều loài nhất (36 loài). Sau đó là họ<br /> Cúc (Asteraceae) và họ Hòa thảo đều có 28<br /> loài; họ Dâu tằm (Moraceae) 22 loài; họ Đậu<br /> (Fabaceae) 21 loài; họ Cà phê (Rubiaceae) 19<br /> loài; họ Trúc đào 15 loài. Có 10 họ có từ 10 –<br /> 14 loài là các họ: họ Sim (Myrtaceae) 10 loài;<br /> họ Na (Annonaceae) và họ Cà (Solanaceae)<br /> đều có 11 loài; Họ Trinh nữ (Mimosaceae) và<br /> họ Lan (Orchidaceae) có 12 loài; họ Ráy<br /> (Araceae) 13 loài. Các họ có 14 loài là họ<br /> Cam (Rutaceae), họ Re (Lauraceae), họ Bầu<br /> bí<br /> (Cucurbitaceae)<br /> và<br /> họ<br /> Vang<br /> (Caesalpiniaceae).<br /> 2. Các họ có nhiều chi là họ Thầu dầu<br /> (Euphorbiaceae) 26 chi, họ Cúc (Asteraceae)<br /> 23 chi, họ Lúa (Poaceae) 22 chi, họ Đậu<br /> (Fabaceae) 16 chi, họ Cà phê (Rubiaceae) 14<br /> chi. Hai họ Bầu bí (Cucurbitaceae) và họ Trúc<br /> đào (Apocynaceae) đều có 11 chi. Họ Dâu<br /> tằm (Moraceae) 9 chi. Bốn họ Na, Long não,<br /> Cam, Hoa tán mỗi họ có 8 chi ...<br /> 3. Các chi có nhiều loài là Ficus (họ Dâu tằm<br /> - Moraceae) 13 loài, Allium (họ Hành Alliaceae) 7 loài, Brassica (họ Cải Brassicaceae) 6 loài. Các chi có 5 loài gồm:<br /> Diospyros (họ Thị - Ebenaceae), Citrus (họ<br /> Cam - Rutaceae), Solanum (họ Cà Solanaceae), Euphorbia (họ Thầu dầu -<br /> <br /> 72(10): 107 - 109<br /> <br /> Euphorbiaceae) và Dendrobium (họ Lan Orchidaeae).<br /> Nhiều họ khác tuy số chi và loài ít hơn nhƣng<br /> lại giàu về số lƣợng cá thể, giữ một vai trò<br /> quan trọng thành phần của các thảm thực vật<br /> ở Thái Nguyên. Những họ đó là: Dẻ<br /> (Fabaceae), Hồ đào (Juglandaceae), Xoan<br /> (Meliaceae), Sim (Myrtaceae), Bồ hòn<br /> (Sapindaceae), Chè (Theaceae), Tre nứa<br /> (Poaceae), Cau (Arecaceae), Gừng riềng<br /> (Zingiberaceae) ...<br /> 4. Hệ thực vật Thái Nguyên có nhiều loài gỗ<br /> qúy nhƣ: Sến (Madhuca pasquieri), Táu<br /> (Vanica fleuryana, V. tonkinesis), Đinh<br /> (Markhamia stipulata), Lim (Erythrofloeum<br /> fordii), Chò chỉ (Parashorea sinensis), Lát<br /> (Chukrasia<br /> tabularis),<br /> Nghiến<br /> (Excentrodendron tonkinense), Giổi (Michelia<br /> mediocris), Hinh đá (Keteleria roulletti),<br /> Trƣơng vân (Toona surenei) ...<br /> 5. Ngoài gỗ ra, hệ thực vật Thái Nguyên còn<br /> cung cấp nguồn vật liệu xây dựng, làm bột<br /> giấy và nguồn thực phẩm quan trọng. Các loài<br /> có giá trị cao và có trữ lƣợng lớn là: Nứa<br /> (Teinostachym dullosa), Vầu (Phylostachys),<br /> Sặt (Arundinaria sat), Tre gai (Bambusa<br /> pinosa), Giang (Dendrocalamus patellaris)<br /> ...Nhiều loài cây thuốc qúy nhƣ: Hoàng tinh<br /> (Polygonanum kingianum), Sa nhân (Amomun<br /> villosum), Hoài sơn (Diosopera persimilis),<br /> Ngũ gia bì (Schefflera sp.), Bình vôi<br /> (Stephania rotunda), Bách bộ (Stermona<br /> tuberosa), Đẳng sâm (Codonopsis javanica),<br /> Ba kích (Morinda officinalis). ... Hiện nay<br /> chúng đang bị khai thác qúa mức, cần có kế<br /> họach sử dụng hợp lý để bảo vệ nguồn tài<br /> nguyên qúy giá này.<br /> 6. Với các kết quả thu đƣợc, dựa vào các tài<br /> liệu nhƣ: Sách Đỏ Việt Nam (2007), Danh lục<br /> đỏ IUCN (2006), và Nghị định 32/2006/NĐCP... chúng tôi phân loại và lập danh sách các<br /> loài thực vật quý hiếm ở KVNC tại Thái<br /> Nguyên có nguy cơ bị tuyệt chủng ở các mức<br /> độ khác nhau. Kết quả thu đƣợc 71 loài, trong<br /> đó có 1 loài đã bị tuyệt chủng ngoài thiên<br /> nhiên (Lan hài Việt Nam),2 loài ở mức rất<br /> <br /> Bảng 1. Số lượng và tỷ lệ các họ, chi, loài của các ngành thực vật ở KVNC<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> | 108<br /> <br /> Lê Ngọc Công và cs<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> Họ<br /> <br /> TT<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> <br /> Ngành thực vật<br /> <br /> Thông đất (Lycopodiophyta)<br /> Cỏ Tháp bút(Equisetophyta)<br /> Dƣơng xỉ (Polypodiophyta)<br /> Thông (Pinophyta)<br /> Mộc lan (Magnoliophyta)<br /> Lớp Mộc lan (Magnoliopsida)<br /> Lớp Hành (Liliopsida)<br /> Tổng cộng<br /> <br /> 72(10): 107 - 109<br /> Chi<br /> <br /> Loài<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> 2<br /> 1<br /> 13<br /> 3<br /> 126<br /> 105<br /> 21<br /> 145<br /> <br /> 1,39<br /> 0,69<br /> 8,96<br /> 2,06<br /> 86,90<br /> 83,33<br /> 3,57<br /> 100,0<br /> <br /> 2<br /> 1<br /> 20<br /> 3<br /> 439<br /> 373<br /> 66<br /> 465<br /> <br /> 0,43<br /> 0,22<br /> 4,30<br /> 0,65<br /> 94,40<br /> 84,97<br /> 9,43<br /> 100,0<br /> <br /> 5<br /> 2<br /> 30<br /> 5<br /> 690<br /> 593<br /> 97<br /> 733<br /> <br /> 0,69<br /> 0,27<br /> 4,09<br /> 0,69<br /> 94,16<br /> 85,94<br /> 8,22<br /> 100,0<br /> <br /> nguy cấp (CR), 18 loài ở mức nguy cấp (EN), 37<br /> loài ở mức sẽ nguy cấp (VU), 7 loài nghiêm cấm<br /> khai thác, sử dụng và 19 loài hạn chế khai thác,<br /> sử dụng vì mục đích thƣơng mại. Vì vậy, tỉnh<br /> Thái Nguyên cần phải có kế hoạch bảo vệ kịp<br /> thời, tránh nguy cơ tuyệt chủng của các loài này<br /> trong tƣơng lai.<br /> KẾT LUẬN<br /> Hệ thực vật tỉnh Thái Nguyên khá phong phú và<br /> đa dạng. Cả nƣớc ta có 270 họ thực vật hạt kín thì<br /> ở Thái Nguyên có 145 họ chiếm hơn 53,70%.<br /> Tuy nhiên những dẫn liệu trên mới là những kết<br /> qủa nghiên cứu bƣớc đầu chƣa phản ánh đƣợc<br /> đầy đủ thực chất của nó. Nếu đƣợc nghiên cứu<br /> điều tra kỹ lƣỡng và đầy đủ hơn chắc chắn sẽ<br /> phát hiện đƣợc nhiều loài khác có giá trị cả về<br /> khoa học và thực tiễn, phục vụ cho đời sống nhân<br /> dân trong vùng.<br /> <br /> Thảm thực vật Thái Nguyên còn có giá trị quan<br /> trọng trong việc phòng hộ, bảo vệ môi trƣờng<br /> sinh thái, bảo vệ nguồn nƣớc sinh hoạt và sản<br /> xuất của nhân dân. Vì vậy, cần phải có kế họach<br /> sử dụng, khai thác hợp lý để bảo vệ, phục hồi và<br /> phát triển vốn rừng của tỉnh.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Bộ NN&PTNT (2000), Tên cây rừng Việt Nam.<br /> Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.<br /> [2]. Bộ Khoa học và Công nghệ, Viện khoa học và<br /> công nghệ Việt Nam (2007), Sách đỏ Việt Nam (Phần<br /> thực vật). Nxb KHTN&CN. Hà Nội.<br /> [3]. Phạm Hoàng Hộ (1993), Cây cỏ Việt Nam,<br /> Montreal.<br /> [4]. Trần Đình Lý (1993), 1990 loài cây có ích ở Việt<br /> Nam. Nxb Thế giới, Hà Nội.<br /> [5]. Thái Văn Trừng (1978), Thảm thực vật rừng Việt<br /> Nam. Nxb Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.<br /> <br /> SUMMARY<br /> PRELIMINARY DATA ON THE FLORA IN THAINGUYEN PROVINCE<br /> Le Ngoc Cong1, Bui Thi Dau1, Truong Thi To Uyen2<br /> 1<br /> College of Education - Thai Nguyen University<br /> Thai Nguyen Department of Education and Training<br /> <br /> 2<br /> <br /> Flora in Thai Nguyen province is quite rich and varied. There are 270 angiosperms species in our country<br /> but in Thai Nguyen there are exisiting 145 species accounted for more than 51%. However, the data on the<br /> results of the study are just the results of initial studies. Therefore, they are not fully reflecting the essence<br /> of them. If we study carefully and investigate more fully, we will certainly discover many other valuable<br /> species in both scientific and practical service for people living in areas.<br /> Thai Nguyen vegetation is extremely important value in the ecological and environmental protection, as<br /> well as water protection and production activities of people. Therefore, we should plan to use and exploit<br /> rationally to protect, restore and develop the province's forest capital.<br /> Key words: Flora, Vegetation<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> | 109<br /> <br /> Lê Ngọc Công và cs<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 72(10): 107 - 109<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> | 110<br /> <br />