Những thách thức và đối sách của Trung Quốc đối với tôn giáo trong tiến trình toàn cầu hóa hiện nay

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± <br /> <br /> <br /> <br /> ∗<br /> PHҤM THANH HҴNG(∗)<br /> <br /> NHӲNG THÁCH THӬC VÀ ĈӔI SÁCH<br /> CӪA TRUNG QUӔC ĈӔI VӞI TÔN GIÁO TRONG TIӂN TRÌNH<br /> TOÀN CҪU HÓA HIӊN NAY<br /> Tóm tҳt: Toàn c̯u hóa là xu h˱ͣng ṱt y͇u cͯa th͇ giͣi hi͏n nay.<br /> Trong ÿi͉u ki͏n toàn c̯u hóa vͣi nhi͉u bi͇n ÿ͡ng v͉ kinh t͇, chính<br /> tr͓, văn hóa, xã h͡i, v̭n ÿ͉ tôn giáo trͧ nên vô cùng phͱc t̩p ͧ<br /> nhi͉u qu͙c gia trên th͇ giͣi, trong ÿó có Trung Qu͙c. Bài vi͇t này<br /> t̵p trung ÿ͉ c̵p nhͷng thách thͱc và ÿ͙i sách cͯa Trung Qu͙c ÿ͙i<br /> vͣi tôn giáo trong ti͇n trình toàn c̯u hóa hi͏n nay.<br /> Tӯ khóa: tôn giáo Trung Qu͙c, chính sách tôn giáo cͯa Trung<br /> Qu͙c, công tác tôn giáo cͯa Trung Qu͙c.<br /> 1. Ĉһt vҩn ÿӅ<br /> TiӃn trình toàn cҫu hóa ÿang ҧnh hѭӣng sâu sҳc ÿӃn ÿӡi sӕng xã hӝi<br /> quӕc tӃ, tҥo nên nhӳng biӃn ÿәi nhanh chóng trên nhiӅu phѭѫng diӋn nhѭ<br /> kinh tӃ, chính trӏ, văn hóa, tôn giáo cӫa các nѭӟc. HiӋn nay, tôn giáo trên<br /> thӃ giӟi ÿang có nhӳng xu hѭӟng phát triӇn mӟi hӃt sӭc ÿa chiӅu và phӭc<br /> tҥp. Ĉó là sӵ hӗi sinh cӫa các tôn giáo truyӅn thӕng và sӵ bùng nә cӫa các<br /> hiӋn tѭӧng tôn giáo mӟi; thӃ tөc hóa tôn giáo theo hѭӟng ngày càng gҫn<br /> vӟi ÿӡi sӕng hiӋn thӵc; chính trӏ hoá tôn giáo và tôn giáo hóa chính trӏ;<br /> xung ÿӝt tôn giáo tăng lên rõ rӋt; ÿӕi thoҥi tôn giáo tiӃp tөc ÿѭӧc thúc<br /> ÿҭy,v.v… Trung Quӕc cNJng không nҵm ngoài dòng xoáy cӫa toàn cҫu hóa.<br /> KӇ tӯ sau cҧi cách mӣ cӱa ÿӃn nay, Trung Quӕc ÿã ÿҥt ÿѭӧc nhiӅu<br /> thành tӵu to lӟn. VӅ lƭnh vӵc tôn giáo, Trung Quӕc ÿã khôi phөc ÿѭӧc<br /> chính sách ÿúng ÿҳn và áp dөng ÿѭӧc nhӳng biӋn pháp hiӋu quҧ nhҵm<br /> ӭng phó vӟi tình hình biӃn ÿәi trong nѭӟc và quӕc tӃ, ÿѭa tôn giáo vào<br /> quӻ ÿҥo phát triӇn bình thѭӡng, duy trì ÿѭӧc sӵ әn ÿӏnh xã hӝi. Tuy<br /> nhiên, trѭӟc nhӳng tác ÿӝng cӫa tiӃn trình toàn cҫu hóa hiӋn nay, tôn giáo<br /> Trung Quӕc cNJng ÿang phҧi ÿѭѫng ÿҫu vӟi nhiӅu thách thӭc to lӟn.<br /> NCS., Khoa Tôn giáo hӑc, Hӑc viӋn Khoa hӑc xã hӝi, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc<br /> xã hӝi ViӋt Nam.<br /> ∗<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> 2. Mӝt sӕ thách thӭc cӫa tôn giáo Trung Quӕc trong tiӃn trình<br /> toàn cҫu hóa hiӋn nay<br /> 2.1. Cͭc di͏n tôn giáo c˯ b̫n cͯa Trung Qu͙c ÿang ph̫i ÿ͙i m̿t<br /> vͣi s͹ công kích lͣn<br /> Tӯ giӳa thӃ kӹ XIX cho ÿӃn nay, 5 tôn giáo lӟn là Phұt giáo, Ĉҥo<br /> giáo, Islam giáo, Công giáo và Tin Lành cùng tӗn tҥi trӣ thành cөc diӋn<br /> tôn giáo cѫ bҧn và tѭѫng ÿӕi әn ÿӏnh ӣ Trung Quӕc. Sau khi Trung Quӕc<br /> tiӃn hành cҧi cách mӣ cӱa, các thӃ lӵc bên ngoài ÿã lӧi dөng tôn giáo ÿӇ<br /> tiӃn hành can thiӋp vào nӝi bӝ Trung Quӕc. Các thӃ lӵc này lӧi dөng cҧ<br /> các tôn giáo vӕn có, lүn nhӳng tôn giáo chѭa tӯng có trong lӏch sӱ Trung<br /> Quӕc. Trong sӕ nhӳng ngѭӡi nѭӟc ngoài công tác, hӑc tұp và du lӏch tҥi<br /> Trung Quӕc, không ít ngѭӡi tin theo các tôn giáo ngoài 5 tôn giáo lӟn<br /> hiӋn có ӣ Trung Quӕc. Hӑ yêu cҫu phҧi ÿѭӧc duy trì tín ngѭӥng, phҧi có<br /> cѫ sӣ hoҥt ÿӝng hӧp pháp, thұm chí phҧi ÿѭӧc tӵ do truyӅn bá tín<br /> ngѭӥng. Mӝt sӕ ngѭӡi dân Trung Quӕc hӑc tұp và công tác ӣ nѭӟc ngoài<br /> cNJng tin theo các tôn giáo ngoài 5 tôn giáo lӟn nêu trên. Nhӳng tә chӭc<br /> tôn giáo nѭӟc ngoài luôn muӕn tranh thӫ thành phҫn này ÿӇ khi trӣ vӅ<br /> nѭӟc, hӑ sӁ tuyên truyӅn tôn giáo cӫa tә chӭc mình. ĈiӅu ÿáng lѭu ý là,<br /> mӝt sӕ hiӋn tѭӧng tôn giáo mӟi ӣ nѭӟc ngoài, thұm chí là tà giáo, ÿã bҳt<br /> ÿҫu thâm nhұp vào Trung Quӕc. Hàng chөc loҥi tà giáo ÿѭӧc phát hiӋn ӣ<br /> Trung Quӕc gҫn ÿây ÿҥi bӝ phұn có quan hӋ trӵc tiӃp vӟi các tә chӭc<br /> nѭӟc ngoài.<br /> Các hiӋn tѭӧng tôn giáo mӟi ra ÿӡi trong xã hӝi hiӋn ÿҥi không chӍ<br /> ÿѭa ra nhӳng lӡi tiên tri vӅ ngày tұn thӃ, mà còn ÿôi khi khuyӃn khích<br /> tinh thҫn “tӱ vì ÿҥo” dүn ÿӃn nhӳng hành vi bҥo lӵc, tӵ sát tұp thӇ hoһc<br /> khӫng bӕ hàng loҥt. Tiêu biӇu nhѭ “Giáo phái cӫa Jim Jone (Ngôi ÿӅn<br /> Nhân dân) gây ra vө tӵ tӱ tұp thӇ ӣ Guyana năm 1978, khiӃn 918 ngѭӡi<br /> chӃt; hiӋn tѭӧng ÿҥo David cӫa David Koresh vӟi sӵ tӵ sát hàng loҥt vào<br /> ngày 19/4/1993 ӣ Bang Texas (Mӻ) làm 86 ngѭӡi chӃt. Ngoài ra còn có<br /> giáo phái Kaban do P.S. Berg hѭӟng vӅ Kinh Kaban cӫa ÿҥo Do Thái,<br /> phái Trào lѭu mӟi, phái Cәng Thiên Ĉѭӡng, Ngôi ÿӅn Mһt Trӡi gây ra vө<br /> tӵ tӱ cӫa 40 ngѭӡi. Phái Ĉӝi quân cӫa Chúa mөc ÿích muӕn chém giӃt<br /> bҩt kǤ ai nӃu ÿѭӧc Chúa Giêsu báo mӝng”(1). Sӵ phát triӇn cӫa các hiӋn<br /> tѭӧng tôn giáo mӟi trên thӃ giӟi hiӋn nay ÿã và ÿang ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp<br /> ÿӃn Trung Quӕc.<br /> <br /> ϭϲ<br /> <br /> 3KɞP 7KDQK +ɮQJ 1KͯQJ WKiFK WKͩF Yj ÿ͑L ViFK«<br /> <br /> <br /> <br /> 2.2. Nguyên t̷c kiên trì ÿ͡c l̵p, t͹ xây d͹ng giáo h͡i g̿p ph̫i<br /> nhͷng thách thͱc nghiêm tr͕ng<br /> Sau khi các tôn giáo Trung Quӕc bѭӟc vào con ÿѭӡng ÿӝc lұp, tӵ xây<br /> dӵng giáo hӝi, các tә chӭc tôn giáo nѭӟc ngoài luôn nӛ lӵc khӕng chӃ tôn<br /> giáo Trung Quӕc mӝt lҫn nӳa. Vatican trong mӝt thӡi gian dài mӝt mһt<br /> mong muӕn cҧi thiӋn mӕi quan hӋ vӟi Trung Quӕc, mһt khác lҥi tăng<br /> cѭӡng lӧi dөng tôn giáo ÿӇ can thiӋp vào nӝi chính Trung Quӕc, lôi kéo<br /> nhân viên giáo chӭc, nuôi dѭӥng lӵc lѭӧng ngҫm, âm mѭu nҳm quyӅn<br /> lãnh ÿҥo Giáo hӝi Công giáo Trung Quӕc.<br /> Các thӃ lӵc thù ÿӏch nѭӟc ngoài hao tәn mӝt lѭӧng lӟn nhân lӵc và vұt<br /> lӵc ÿӇ bӗi dѭӥng các thӃ lӵc phҧn ÿӕi phong trào vұn ÿӝng yêu nѭӟc Tam<br /> Tӵ tҥi Trung Quӕc. Các thӃ lӵc này ÿã dùng nhiӅu phѭѫng thӭc tìm kiӃm<br /> nhӳng ngѭӡi mӅm yӃu vӅ ý chí làm ngѭӡi ÿҥi diӋn cho chúng trong nӝi<br /> bӝ Tin Lành Trung Quӕc, phân hóa lӵc lѭӧng Tin Lành yêu nѭӟc Tam<br /> Tӵ. Mӝt sӕ tә chӭc Tin Lành Phѭѫng Tây âm mѭu khôi phөc lҥi mӕi<br /> quan hӋ lӋ thuӝc cӫa các hӋ phái cNJ, mӝt lҫn nӳa khӕng chӃ Tin Lành<br /> Trung Quӕc. Trong Tin Lành Trung Quӕc có mӝt sӕ ngѭӡi bao gӗm nhân<br /> viên giáo chӭc thuӝc tҫng lӟp thanh niên và trung niên không ӫng hӝ viӋc<br /> tӵ xây dӵng giáo hӝi mà muӕn nhҩn mҥnh tính phә thӃ cӫa tôn giáo. Các<br /> tôn giáo Trung Quӕc ÿang ӣ vào giai ÿoҥn then chӕt chuyӇn giao giӳa hai<br /> thӃ hӋ già trҿ. Trong bӕi cҧnh ÿӕi ngoҥi ngày càng rӝng mӣ nhѭ hiӋn nay,<br /> sӵ nghiӋp tӵ xây dӵng giáo hӝi ӣ Trung Quӕc ÿang gһp phҧi thách thӭc<br /> mang tính lӏch sӱ.<br /> 2.3. Nhͷng khó khăn trong vi͏c ch͙ng l̩i s͹ can thi͏p v͉ tôn giáo<br /> cͯa các th͇ l͹c n˱ͣc ngoài<br /> HiӋn nay, các thӃ lӵc thù ÿӏch ÿang tích cӵc lӧi dөng tôn giáo ÿӇ can<br /> thiӋp vào chính trӏ Trung Quӕc. Lӧi dөng tôn giáo ÿӇ can thiӋp vào chính<br /> trӏ là ÿiӇm ÿӝt phá quan trӑng cӫa chiӃn lѭӧc “Tây hóa”, “phân hóa” mà<br /> các nѭӟc Phѭѫng Tây ÿang tiӃn hành ÿӕi vӟi Trung Quӕc. Các tә chӭc<br /> tôn giáo nѭӟc ngoài tiӃn hành truyӅn giáo ӣ Trung Quӕc là mӝt ÿiӇm rҩt<br /> ÿáng chú ý trong hoҥt ÿӝng thâm nhұp vӅ tѭ tѭӣng cӫa các thӃ lӵc thù<br /> ÿӏch. Thӡi kǤ ÿҫu cӫa cҧi cách mӣ cӱa, hoҥt ÿӝng thâm nhұp chӫ yӃu<br /> ÿѭӧc tiӃn hành thông qua giao lѭu tôn giáo, vӅ sau dҫn chuyӇn sang các<br /> lƭnh vӵc nhѭ giao lѭu thѭѫng mҥi, giao lѭu văn hóa, giao lѭu thӇ dөc thӇ<br /> thao, giao lѭu giáo dөc, giao lѭu khoa hӑc kӻ thuұt, giao lѭu y tӃ,v.v…<br /> <br /> 17<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> ĈiӅu này ÿã gây ra khó khăn lӟn cho Trung Quӕc trong công tác ÿҩu<br /> tranh chӕng lҥi sӵ can thiӋp vӅ tôn giáo cӫa nѭӟc ngoài.<br /> Sau khi gia nhұp WTO, cNJng nhѭ nhiӅu nѭӟc trên thӃ giӟi, Trung<br /> Quӕc ÿã tiӃn sâu vào mҥng lѭӟi sҧn xuҩt toàn cҫu, hòa vào vӟi thӏ trѭӡng<br /> quӕc tӃ. Do ÿó, sӵ mӣ rӝng ngày càng lӟn trên các lƭnh vӵc hӧp tác, giao<br /> lѭu trong nѭӟc và ngoài nѭӟc là ÿiӅu dӉ hiӇu. Tuy nhiên, ÿây cNJng chính<br /> là cҫu nӕi lý tѭӣng ÿӇ cho các thӃ lӵc thù ÿӏch lӧi dөng, can thiӋp bҵng<br /> tôn giáo. Bѭӟc ÿӝt phá vƭ ÿҥi trong công nghӋ thông tin ÿiӋn tӱ, cùng vӟi<br /> nó là toàn cҫu hóa vӅ thông tin, ÿã làm thay ÿәi phѭѫng thӭc truyӅn giáo<br /> truyӅn thӕng. Do tính phi tұp trung, sáng tҥo và năng ÿӝng, các “giáo hӝi<br /> ÿiӋn tӱ” ÿã vұn dөng tӕi ÿa thông tin ÿҥi chúng và cҧ lӧi thӃ cӫa cách<br /> mҥng tin hӑc vào viӋc truyӅn ÿҥo(2).<br /> Các tôn giáo hiӋn nay ÿang triӋt ÿӇ khai thác nhӳng tiӃn bӝ khoa hӑc,<br /> công nghӋ, ÿһc biӋt công nghӋ thông tin và internet, ÿӇ hiӋn ÿҥi hóa tôn<br /> giáo, quҧng bá hình ҧnh tôn giáo cӫa mình ÿӃn vӟi công chúng và ÿӇ duy<br /> trì mӕi liên hӋ giӳa giáo hӝi vӟi cӝng ÿӗng tín ÿӗ. Văn kiӋn Giáo h͡i và<br /> Internet cӫa Tòa Thánh Roma viӃt: “Mӝt con sӕ ngày càng ÿông ÿҧo<br /> nhӳng giáo xӭ, nhӳng giáo phұn, nhӳng dòng tu và các cѫ quan có liên<br /> quan vӟi Giáo hӝi, các chѭѫng trình và các tә chӭc ÿӫ loҥi ÿang tұn dөng<br /> internet cho nhӳng mөc ÿích nêu trên và nhӳng mөc ÿích khác nӳa.<br /> Nhӳng ÿӅ án sáng tҥo do Giáo hӝi bҧo trӧ ÿang hiӋn diӋn tҥi nhiӅu nѫi ӣ<br /> cҩp quӕc gia và khu vӵc. Tòa Thánh ÿã rҩt tích cӵc trong lƭnh vӵc này và<br /> ÿang tiӃp tөc mӣ rӝng và phát triӇn sӵ hiӋn diӋn cӫa mình trên internet.<br /> Các nhóm có liên quan ÿӃn Giáo hӝi mà chѭa bѭӟc vào không gian ÿiӋn<br /> toán ÿѭӧc khuyӃn khích hãy xem xét khҧ năng thӵc hiӋn ÿiӅu này trong<br /> thӡi gian ngҳn. Chúng tôi mҥnh mӁ khuyӃn khích sӵ trao ÿәi ý tѭӣng và<br /> thông tin vӅ internet giӳa nhӳng ai có kinh nghiӋm trong lƭnh vӵc này vӟi<br /> nhӳng ngѭӡi mӟi làm quen”(3).<br /> Trong khoҧng hѫn 20 năm gҫn ÿây, các tә chӭc tôn giáo nѭӟc ngoài<br /> ÿã xây dӵng 10 trҥm ӣ xung quanh Trung Quӕc ÿӇ tiӃn hành “truyӅn giáo<br /> trên không”, làm cho công tác truyӅn giáo ÿӕi vӟi Trung Quӕc vѭӧt ra<br /> khӓi trӣ ngҥi vӅ không gian và thӡi gian, tiӃn vào thӡi ÿҥi “truyӅn giáo<br /> ÿiӋn tӱ”, gây ҧnh hѭӣng lӟn ÿӃn mӝt bӝ phұn quҫn chúng tín ÿӗ trong<br /> nѭӟc. Bѭӟc vào thұp niên 90 cӫa thӃ kӹ XX, mҥng thông tin bҳt ÿҫu phә<br /> cұp ӣ Trung Quӕc, sӕ lѭӧng mҥng máy tính và sӕ hӝ gia ÿình sӱ dөng<br /> tăng ÿáng kӇ, văn hóa tôn giáo nhӡ ÿó mà nӕi liӅn vӟi văn hóa cӫa các<br /> <br /> ϭϴ<br /> <br /> 3KɞP 7KDQK +ɮQJ 1KͯQJ WKiFK WKͩF Yj ÿ͑L ViFK«<br /> <br /> <br /> <br /> nѭӟc Phѭѫng Tây. Thông qua ÿѭӡng biӇn, hӋ thӕng mҥng lѭӟi thông tin<br /> thâm nhұp vào Trung Quӕc vӟi sӕ lѭӧng và tӕc ÿӝ nhanh chѭa tӯng có.<br /> Sӕ lѭӧng trang web vӅ tôn giáo ÿã lên tӟi con sӕ hàng nghìn. Các nѭӟc<br /> Phѭѫng Tây vүn ÿang ҩp ӫ kӃ hoҥch “tin tӭc lan truyӅn không giӟi hҥn”<br /> và “tӵ do trao ÿәi thông tin” trên phҥm vi toàn cҫu. HӋ thӕng mҥng thông<br /> tin ÿiӋn tӱ rõ ràng ÿã cung cҩp mӝt con ÿѭӡng mӟi hӃt sӭc quan trӑng ÿӇ<br /> các nѭӟc Phѭѫng Tây tiӃn hành thâm nhұp tôn giáo ӣ Trung Quӕc. Có<br /> thӇ thҩy, tác dөng cӫa công nghӋ thông tin và internet ÿӕi vӟi tôn giáo<br /> diӉn ra ӣ tҩt cҧ các lƭnh vӵc quan trӑng nhѭ truyӅn giáo, giáo dөc tôn<br /> giáo, sinh hoҥt tôn giáo, tә chӭc tôn giáo,... Ngày nay, viӋc kӃt hӧp<br /> phѭѫng thӭc truyӅn giáo truyӅn thӕng vӟi công nghӋ thông tin và internet<br /> ÿã trӣ nên phә biӃn ÿӕi vӟi tҩt cҧ tôn giáo ӣ Trung Quӕc. Do khҧ năng<br /> kiӇm soát thông tin ÿiӋn tӱ và năng lӵc cҩt giӳ thông tin còn khá yӃu, nên<br /> thӡi gian tӟi, Trung Quӕc vүn sӁ phҧi ÿӕi mһt vӟi nhӳng thách thӭc<br /> nghiêm trӑng.<br /> 2.4. Cu͡c ÿ̭u tranh trên lƭnh v͹c nhân quy͉n tôn giáo ngày càng<br /> gay g̷t<br /> Lӏch sӱ tôn giáo Mӻ gҳn liӅn vӟi lӏch sӱ chӫ nghƭa tѭ bҧn Mӻ và phөc<br /> vө ÿҳc lӵc cho sӵ phát triӇn cӫa chӫ nghƭa tѭ bҧn. Vì vұy, giӟi cҫm quyӅn<br /> Mӻ luôn ӫng hӝ hoҥt ÿӝng cӫa các tә chӭc tôn giáo. ĈiӅu ÿó nói lên rҵng,<br /> viӋc tách Tôn giáo khӓi Nhà nѭӟc ӣ Hoa KǤ chӍ mang tính hình thӭc và<br /> có sӵ khác biӋt so vӟi mӝt sӕ nѭӟc Tây Âu(4). ViӋc tôn giáo có vӏ trí và<br /> vai trò to lӟn trong ÿӡi sӕng chính trӏ - xã hӝi ӣ Mӻ ÿã ÿѭa ÿӃn cách nhìn<br /> nhұn rҩt riêng cӫa quӕc gia này vӅ tӵ do tôn giáo, nhân quyӅn, dân chӫ.<br /> Mӻ lұp ra cѫ quan Tӵ do Tôn giáo Quӕc tӃ, hҵng năm cáo buӝc nhiӅu<br /> quӕc gia, trong ÿó có cҧ các quӕc gia Châu Âu, vi phҥm tӵ do tôn giáo và<br /> nhân quyӅn, tӯ ÿó xӃp nhӳng nѭӟc này vào diӋn các quӕc gia cҫn quan<br /> tâm ÿһc biӋt vӅ tӵ do tôn giáo (CPC). Trong Báo cáo T͹ do Tôn giáo<br /> Qu͙c t͇ năm 2013, Mӻ ÿã xӃp 15 quӕc gia vào diӋn xâm hҥi nghiêm<br /> trӑng ÿӃn quyӅn tӵ do tôn giáo, trong ÿó Trung Quӕc ÿӭng vӏ trí thӭ hai<br /> sau Myanmar.<br /> KӇ tӯ cuӕi thұp niên 80 cӫa thӃ kӹ XX, Mӻ và mӝt sӕ nѭӟc Phѭѫng<br /> Tây tұp trung tҩn công lƭnh vӵc nhân quyӅn tôn giáo cӫa Trung Quӕc.<br /> Bҳt ÿҫu tӯ năm 1990, liên tөc trong 10 lҫn hӝi nghӏ nhân quyӅn Liên Hӧp<br /> Quӕc tә chӭc hҵng năm, Mӻ luôn cáo buӝc Trung Quӕc vi phҥm nhân<br /> quyӅn tôn giáo. Trong thӡi gian tӟi, theo ÿánh giá cӫa nhiӅu nhà nghiên<br /> <br /> 19<br /> <br />