Ninh Bình theo dòng lịch sử, văn hoá: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:199

Thêm vào BST

Báo xấu

9
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ninh Bình theo dòng lịch sử, văn hoá: Phần 1 giới thiệu đến bạn đọc về Ninh Bình theo dòng lịch sử văn hoá; động người xưa và rừng nguyên sinh Cúc Phương; những di tích thờ các vị tướng của Hai Bà Trưng; trên con đường đấu tranh giành độc lập-tự chủ;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ninh Bình theo dòng lịch sử, văn hoá: Phần 1

G U Y E N V A N T R O T H E ) D O N G U C H S i ) . V A N H O A V A N H O A D A N TOC
NINHBINH THEODONGUCHSi)'VANHOA
1)1 & & A NGUYEN V A N TRO N I N H B I N H THEO DONG UCH SO VAN HOA • e | 1 s ^ i ^9 1 1 '*~J Z 1 1 l_. •.» I 1 o rz C 1 NHA XUAT BAN VAN HOA DAN TOC HA NOI - 2004 3
CUNG BAN DOC La ngiidi co vai trb quart trong trong ban quart ly di tich "thang earth Ninh Birth, 6ng Nguyen Van Trb da di nhieu tarn huyet vdo cong viec. Cudn sdeh "Ninh Binh theo dbng lich sic vd van hod" da ndi len dieu do. Thoat ddu mdi xem thi thd'y dan gidn: Cdc bdi viet ve mdi di tich bng ddnh ra vai tram co bdi vai ngdn chiX de gidi thieu ve lich sii, khdo td khong gian til kien true den cdc chi tie't trang tri, cdc hinh thiic le hoi, ngdy vdo dam, ra dam, trb dien, Idi ca" Nhulng khi nhin lai todn bp mdi thd'y cong phu. Qua do ngtfdi ta co the nhdn dien diCdc gWdng mat van hod - lich sii ciia non nvtdc Ninh Binh. Day qua la viing ddt dia link nhdn kiet, mot thdi Id kinh do vang bong trdi Nam, mot tac ddt deu gdn lien vdi lich sti dUng nxidc vd giit nildc khong rieng thdi Dinh - Le, ma sau nay den Ly, Trdn, Le, Nguyen" cung de lai nhiing vet tich lich sii dam net, ma ngtftii dan da vun dap ghi nhd bang nhiing ngoi chiia, dinh, 5
din, miiu de phung thd tUdng nhd ve cong lao cua tien nhdn. Do Id nhiing gid tri lich sii Idn lao cua cdc di tich con lai din ngdy nay. Ben canh cdc gid tri lich sii cua cdc di tich non ntfdc Ninh Binh cung con cd mot he thong thdng canh quy tu tit Tarn Diep din Hoa Lie. Nhiing Tarn Cdc, Bich Dong hiem yiu ma thd mdng, nhiing nui non du'dc thdi gian got riia de lai cho Ninh Binh mot thien nhien cam tu khiin ai mot Idn qua deu de lai ndi nhd nhii la xii tien canh giita chd'n trdn gian. Di sdn lich sii van hod vd thdng canh cua Ninh Binh da tiing la tiem nang cho du lich, gid day trong sii phdt triin no se du'dc khai thdc, de ngiidi trong nUdc vd ban be bd'n phiidng cd dip din chiem ngUdng vong ve cd qua khii hdo hung cua dng cha. Sap tdi Ha Ndi ky niem nghin nam Thdng Long, ma ddt Hoa Ltf Ninh Binh cd sii gdn kit lich sii vdi thii do, bdi cudc thien do cua Nhd Ly tit Hoa Lit din kinh thdnh Thdng Long nam 1010. Cudn sdch "Ninh Binh theo dbng lich sii van hod" ra ddi se Id mot ddng gdp rat cd gid tri vdo ngdy le trong cua ddt nUdc, la mot mdn qua quy tang cho ban doc quan tarn din lich sit cua dan toe. Miia thu 2004 06 otfc
NINH BINH T H E O D O N G L | C H SLf V A N H O A Song nui thUdng la bieu tUOng cua mot vung que n h U : N u i N u n g s o n g N h i ( H a N o i ) , song L a m n u i H o n g ( N g h e A n ) , song H u o n g n u i N g U (Hue), n u i A n song T r a ( Q u a n g N g a i ) , n o n Coi song V i ( N a m D i n h ) , n u i D o i song C h a u ( H a N a m ) , n u i T h u y s o n g V a n ( N i n h B i n h ) ... S o n g V a n , m o t c h i n h a n h cua song D a y co a n h hUOng s a u sac d e n ctdi song v a n hoa cua n h a n d a n N i n h B i n h , d o n g song n a y c h i a d o i t h i x a N i n h B i n h . T h i x a N i n h B i n h dUOc h i n h t h a n h 0 c i i a nUdc n g a b a song, n o i gap nhau giQa s o n g D a y v a s o n g V a n . T t f x a xUa n g a b a song n a y da l a cho Ca v a b e n N i i a . T\i cho Ca n a y da p h a t t r i e n t h a n h m o t t r u n g t a m k i n h te v a c h f n h t r i v a n h o a c u a m o t v u n g , r o i cua m o t tinh. V u n g dat nay n h i e u h u y e n tich va h u y e n t h o a i . Song V a n con goi l a V a n Sang gan v 6 i 7
t r u y e n t h u y e t ve L e H o a n k h i t h a n g T d n g t r d ve, D u d n g V a n N g a da d e m m o t d o a n c u n g nQ r a don va m d tiec giao h o a n v 6 i n h a v u a d t r e n ddng song. C a i t e n V a n S a n g (giUdng m a y ) da r a d d i t i i do. V e s a u n h a n d a n da l a p d e n ThUdng t h d Le H o a n va D i f d n g V a n Nga d ven b d s o n g V a n v a ca n g d i b a n g d o i c a u d o i : K h U d c T 6 n g k h a i ca l U u thxi dia Tiep D i n h c h i n h thdng t h u v u t h i e n ( N g h i a l a ; K h u c ca t h a n g T 6 n g c o n t r u y e n d dat n a y / N 6 i tiep nen c h i n h t h d n g cua n h a Dinh hop m e n h trdi) N u i T h u y con g o i l a n u i N o n N u d e . M o t q u a n u i n h o 0 n g a b a s o n g , da c h i i n g k i e n d a u t i c h cua nhieu thdi ky lich sii. Ngay tii thdi Ly N h a n T o n g v a o n a m Q u a n g H U u thijf 7 ( 1 0 9 1 ) o n g c h a t a da x a y t h a p L i n h T e t r e n n u i . T r a i q u a m U a n a n g t h a p b i do, d e n t h d i T r a n H i e n T d n g , n h a sU T r i N h u da x a y l a i t h a p L i n h T e 0 tren d i n h n u i , sau nam mdi xong (1337 - 1342). T r U d n g H a n Sieu m o t d a n h si t h d i T r a n da co n h i e u k y n i e m v d i n u i N o n N u 6 c . T r o n g b a i " D u e T h u y Sdn L i n h T e t h a p k y " , T r U d n g H a n S i e u da cho b i e t " T h a p cao b d n t a n g , dem toa hao quang, ngUdi d xa, gan den t r o n g t h a y r 5 " . T r U d n g H a n S i e u c u n g l a n g U d i do'i t e n n u i 8
tii B a n g Son t h a n h D u e T h u y Son ( C h i m t r a tarn). Cac v u a L e c u n g d a t h a n h c u n g 6" t r e n nui T h u y de t h d i t h U d n g d e n c h d i t h a m . Nha N g u y l n c u n g cho d a t "NQ T u o n g " ( T u d n g bao q u a n h ) , c h d i P h a o , xUcing. due s u n g 0 tren n u i v.v... N u i T h u y con l a de t a i cua cac t h i n h a n xUa v a n a y . H i e m co n g o n n u i nao cd g a n 40 b a i t h d v a n k h a c vao n u i n h U n u i T h u y v a con d e n h a n g t r a m b a i t h d v i n h c a n h cua cac n h a t h d qua cac t r i e u d a i : T r a n A n h T d n g , P h a m S u M a n h , TrUdng H a n Sieu, N g u y g n T r a i , Le Thanh Tdng, Phan H u y Ich, Ngd T h i N h a m , N i n h T d n , Cao B a Q u a t , N g u y l n K h u y e n , Pham V a n N g h i v.v... N u i T h u y , s o n g V a n l a b i e u t U d n g cua N i n h 3 i n h , con n d i a - o n g r a d a y l a m o t v u n g " T i i giac nUdc" dUdc t a o ^ b d i s o n g D a y , s o n g H o a n g ( 1 ) L o n g va Song V a n . N i n h B i n h n g a y n a y cd 6 h u y e n l a N h o Quan, Gia V i e n , Hoa L u , Yen M d , Yen K h a n h , K i m Sdn v a t h i x a l a N i n h B i n h v a T a r n D i e p , t r o n g do t h i x a N i n h B i n h l a t r u n g t a r n c h i n h t r i , k i n h t e , v a n h o a cua t i n h . < > ChO dung cua giao su Tran Quoc Vugng 1 9
V u n g d a t n a y co n i n g n u i , d o n g b a n g v a v e n b i e n , l a v u n g d e m g i i i a Bac bo v a T r u n g bo. V u n g d a t p h u sa co v e n c h a n n u i co c o n n g u d i cU t r u tu: r a t s d m . Cac n h a k h a o co hoc da. p h a t h i e n t r a m t i c h co xUOng r a n g d u d i Udi v a cac d o n g v a t t r e n c a n 0 N u i B a ( T a r n D i e p t h u o c so k y do da c u each t a k h o a n g 30 v a n nam 0 T h u n g L a n g ( T a r n D i e p ) co n i e n d a i ( 1 ) each t a k h o a n g 30 n g h i n n a m , d o n g NgUOi X U a (Cue PhUOng) co d i c h i cU t r u c u a con n g U d i t h d i v a n h o a H o a B i n h each t a : 7 . 5 8 0 + 1 0 0 n a m . D i t i c h cua con n g U d i v a n h o a H o a B i n h con t i m t h a y d m o t sd' h a n g d o n g d T a m D i e p , N h o Q u a n . S a u t h d i k y v a n h o a H o a B i n h , cac n h a K h a o cd' cho r a n g v u n g d o n g b a n g v e n b i e n T h a n h H o a , N i n h B i n h l a n d i d i n h cU c u a c o n n g U d i t h d i d a i do da m d i V i e t N a m . D i c h i D o n g V U d n ( Y e n T h a n h , Y e n M d ) da dUdc d i n h n i e n d a i m u o n h d n d i c h i Go T r u n g ( D i c h i Go T r u n g cd n i e n d a i C : 4 7 0 0 ± 5 0 n a m each n g a y 1 4 nay) .( 2 ) C u d a n co d i c h i D o n g V u o n da p h a t > Theo nha dja chat hoc Xoranh, thi do la xuong rang
t r i e n l e n cU d a n cd d i c h i M a n Bac ( Y e n T h a n h , Y e n M o ) 0 g i a i d o a n v a n h o a do d o n g t i i c u o i P h u n g N g u y e n d e n d a u D o n g D a u each t a 3.300 - 3.700 n a m ( 1 ) T r o n g qua t r i n h k i e n tao dia chat, b i e n l u i d a n t a o r a d o n g b a n g v u n g h a l U u song D a y . Con ngUdi t i e n dan ra chiem l i n h v u n g dong b a n g v e n b i e n v a tao r a n h Q n g t r u n g t a r n v a n hoa n h u H o a L u s a u l a k i n h do cua ca nUdc t r o n g 42 n a m (968 - 1010), v u n g v e n song V a n sau l a t r u n g t a r n cua dao, t r a n r d i t i n h N i n h B i n h . T h e k y X V I - X V I I , dao T h i e n C h u a dude t r u y e n vao N i n h B i n h , d a n d a n h i n h t h a n h t r u n g tarn T h i e n C h u a Giao P h a t D i e m . Cong t r i n h k i e n t r u e n h a t h d da P h a t D i e m t u y l a k i e n true T h i e n Chua Giao, nhUng van dam sac t h a i p h U d n g D o n g . D a u a n ve b i e n t i e n con i n d a m t r e n d a t N i n h B i n h . N h i i n g dia danh: Ciia bien Phuc T h a n h ( t h i xa N i n h B i n h ) , ciia b i e n D a i A n ( N a y l a n g a b a Doc B d ) , n d i t i e p g i a p giuta Y e n K h a n h v a N g h i a H u n g , N a m D i n h cUa b i e n Con M e o ( Y e n T h a n h , Y e n M d ) , cxla C a n ( Y e n M a c , Y e n M d ) , ctia b i e n T h a n P h u ( Y e n L a m , (1 > Ha Van Phung ...Ket qua khai quat Ian thCr nhat di chi Man Bac. NhOng phat hien mdi ve khao co hoc nam 1999 NXB Khoa hoc xa hoi Ha Noi 2000. Tr 202-205 11
Y e n M o ) l a m cho c h u n g t a co c a m t u d n g m o t t h d i b i e n c o n d d a u d a y , c u n g v6i cac d i a d a n h ve cac cu*a b i e n l a cac con de l i c h s i i n h u de H o n g D t i c ( 1 4 7 1 ) , de H o n g L i n h ( 1 7 7 3 ) do N g u y l n N g h i e m t h a n p h u N g u y e n D u d a p de D U d n g Q u a n ( 1 8 3 0 ) , de H o n g A n ( 1 8 9 9 , de H o a n g T r u e ( 1 9 2 7 ) , de V a n H a i ( 1 9 3 3 - 1 9 3 4 ) , de B i n h M i n h I ( 1 9 5 9 - 1 9 6 0 ) , de B i n h M i n h I I (1981) Cho den nay v u n g dat N i n h B i n h v a n t i e n ra bien mdi n a m gan 100m va ngUdi K i m S d n v a n " L a n cdi r a k h d i dUa c h a n t r d i g a n lai". N i n h B i n h la mot trong nhiing t i n h dien h i n h ve sU m d r o n g k h o n g g i a n v a n h o a V i e t x u d n g b i e n D o n g . Tii n g a n x U a n g U d i d a n N i n h B i n h van hu6ng ra bien, k h a t vong chinh phuc b i e n , d o n n h a n cac l u o n g d a n cu", cac y e u to' v a n h o a t i i bac vao n a m , tu: b i e n v a o . K i n h te b i e n con i n d a m t r o n g cac d i c h i v a n h o a t h d i k y do d o n g . Cho d e n n a y k i n h t e b i e n c o n d o n g v a i t r d q u a n t r o n g t r o n g n e n k i n h te cua t i n h . K h a i t h a c k i n h te b i e n n h u n g h e d a n h b a t ca b i e n , n u d i t o r n su, t o r n r a o , n u d i c u a v . v . v a n l a hu6ng phat t r i e n quan trong. N h u vay ben c a n h v a n h o a cua cU d a n V i e t cd', N i n h B i n h (1) Mdi dac la 60m. Xem Nguydn Canh Minh - Dao To Uyen: Cong cuoc khan hoang thanh lap huyen Kim Son (Ky SCru 1829). Kim Son 1990. Tr 73 - 74. 12
con co " v a n hoa m d i " cua cU d a n v e n b i e n . N e p s o n g cua cU d a n l a n b i e n m a n g t i n h c h a t d o n g t r o n g v u n g v a n hoa m d i t r U O n g b i e n . D a y n u i da v d i d p h i a t a y n a m cua t i n h c h a y d a i r a t a n b i e n t h e o h u d n g t a y bac - d o n g n a m da t a o r a n h i e u h a n g d o n g k y t h u n h U : T a r n Cdc, B i c h D o n g , d o n g T h i e n T o n , d o n g H o a Sdn, d o n g B a n L o n g , d o n g T a m G i a o , d o n g M a T i e n v . v . B i c h D o n g t h d i p h o n g k i e n da. dude m e n h d a n h l a " N a m t h i e n de n h i d o n g " ( D o n g dep t h i i n h i d u 6 i t r d i N a m , sau H U d n g T i c h ) . D i c h L o n g l a " N a m t h i e n de t a m d o n g " ( d o n g dep t h i i ba dUdi t r d i N a m ) . O p h i a n a m t h i x a N i n h B i n h cd n u d t q u a n u i g i o n g h i n h m o t c a n h d i e u b a y g o i l a n u i C a n h D i e u , l a i cd h i n h n h U m o t n g U d i t h i e u nu" n a m ngika n h i n t r d i goi la Ngoc M y N h a n ( N g U d i con g a i dep n h u ngoc) da dUdc ca n g d i : "Ngoc My Nhdn, di Ngoc M y Nhan I ddt nUdc tac em, toe xod, ngiic tran I Nghin the ky doi trdi, dap ddt I Tit luc bien vd con song bdn xung quanh... "
t h a n h n h i i n g canh ngoan muc. T r o n g b a i t h d " N i n h B i n h dao t r u n g " ( q u a d a t N i n h B i n h ) , n h a t h o Cao B a Q u a t da ca n g d i : "Song tiia dai la cd gdi dep I nui nhii chen 6c khdch lang say I trdng thanh, gid mat kho vd tan I chi scf nhd thd d mdi day". " D i a l i n h " ay da t a o n e n n h u t n g " N h a n k i e t " n h U a n h h u n g d a n toe D i n h Bo L i n h , cac d a n h t u 6 n g D i n h D i e n , N g u y e n Bac, T r i n h T u , L U u Cd, h o a n g h a u h a i v u a D U d n g V a n N g a , Q u o c sU N g u y e n M i n h K h o n g , n h a t h o T r U d n g H a n Sieu, b a n g n h a n V u D u y T h a n h , t i e n si N i n h T o n , d a n h n h a n v a n h o a Vu. P h a m K h a i , P h a m T h a n D u a t v.v. Do d vao v i t r i c h i e n lUdc r a bac vao nam, v u n g d a t s o n g V a n , n u i T h u y da c h i i n g k i e n b i e t bao sU k i e n l i c h s i i o a i h i i n g c u a d a n toe, bao d a u t i c h l i c h s i i con n a m d k h a p n d i t r o n g d i n h , chua, den, m i e u , tiJng n g o n n u i con song. D a y con l a v u n g d a t r u t l u i c h i e n lUdc de v a o T h a n h H o a ' c u a t u d n g Do DUdng t h d i H a i Ba T r U n g , d a t p h a t t i c h cua D i n h B d L i n h , l a k i n h do cua ca nUdc t r o n g 42 n a m , d a t d u n g n g h i e p cua T r a n N g d i .v.v... C u n g v d i cac d i t i c h l i c h s i i - v a n h o a l a m o t k h o t a n g v a n h o a d a n g i a n n h u le h o i t r u y e n t h o n g co" do H o a L u , 14" h o i d e n T h a i V i , d e n 14
T h a n h N g u y e n , den D a u , h o i v a t Y e n Ve .v.v. cac c o n g t r i n h k i e n t r u e n h u d e n v u a D i n h , d e n v u a Le, d i n h T r u n g ha, d i n h T r u n g t h u o n g , d i n h T h a n h N g u y e n , l a n g cheo P h i i c T r i , N a m Dan, ThUdng K i e m , nhQng t r u n g t a m hat chau van d den D a u , p h u D o i v.v. n h i e u lang nghe t r u y e n t h d n g n h U n g h e d i e u k h a c da H e D U d n g , X u a n V u , n g h e mdc P h u c Ldc, n g h e t h e u r e n V a n L a m , n g h e c h i e u cdi d K i m Sdn v . v . V a n h o a c u a v u n g que n u i T h u y , song V a n hoa d o n g t h d n g n h a t t r o n g v a n hoa c h a u thd' bac bo cd d a n x e n v a n hoa m i e n T r u n g . Cd n h a n g h i e n c i i u d a t v a n de: Cd m o t n e n v a n hoa H o a L u t h e k y X? P h a i c h a n g n e n v a n hoa ay cd SL(C song m a n h l i e t t a o n e n b a n sac v a n hoa Ninh Binh. 15
D O N G NGI/OI X l / A V A RLTNG N G U Y E N SINH CUC P H U O N G Tren dudng vao ring nguyen sinh Cue PhUOng d u k h a c h t h a y h a i d a y n u i da v o i suing sufng c h a y t h e o h u d n g t a y bac - d o n g n a m , khep k i n l a i v u n g dat giap gidi ba t i n h N i n h B i n h , H o a B i n h v a T h a n h H o a , t a o t h a n h cac 16'i c h a n n g a n g n h u Q u e n T h a c h , Q u e n X e o , q u e n V o i , q u e n D a n g v a n h i e u h a n g d o n g dep n h U dong T r a n g k h u y e t , h a n g con M o o n g , dong T h a n h M i n h , dong NgUdi X u a v.v. T a i day du k h a c h se dUdc n g h e m o t t r u y e n t h u y e t k y t h u l a t r o n g c h i e n d i c h t h a n t6'c n a m n g a y d e m x o a t a n bong t h u vao dau x u a n K y D a u (1789) m o t d o a n q u a n c u a Q u a n g T r u n g da q u a d a y . K h i l e n d e n d i n h deo, m o t c o n v o i da k i e t siic v a d l a i do. C a i t e n q u e n V o i da r a d d i tijf d a y . T r o n g cac h a n g d o n g c u a r i n g n g u y e n s i n h Cue PhUOng, d o n g N g U d i X u a l a n d i t i e n g n h a t . D o n g N g i i d i X u a la t e n goi cua h a n g D a n g D a n g C u e P h U d n g , t i e n g M U d n g cd n g h i a l a H a n g D d i . D o n g q u a y h u e f n g d o n g n a m , cd v o m cao 4 5 m , t r o n g n h u m i e n g m o t c o n r o n g k h d ' n g 16
lo co d i e n t i c h k h o a n g 3 0 m , t u d n g d d i b a n g 2 p h a n g . B e n p h a i d d n g con m o t n g a c h n i a t h d n g r a c i a k h a c n h U m o t ld'i r a . V a c h da cd n h i e u n h u m a k h i go v a o cd t i e n g n h U t i e n g cong, t i e n g c h i e n g c u a ngUOi M U d n g . N g U d i M U d n g con g o i d a y l a h a n g M a v d i t r u y e n t h u y e t x U a k i a vao n h i n g b u d i c h i e u t a , m a t h U d n g h i e n r a l u l U d t keo n h a u x u d h g l a y nUdc. P h a i c h a n g d a y l a a n h x a cua m o t t h d i n g U d i n g u y e n t h u y da t i n g song d day? L a n t h e o t r u y e n t h u y e t do v a c a n c i vao n h i i n g h i e n v a t t i m t h a y d h a n g n a m 1966 V i e n K h a o cd' hoc da. k h a i q u a t d o n g N g U d i XUa. K e t q u a k h a i q u a t cho b i e t ngUOi n g u y e n t h u y d d a y da de l a i m o t t a n g v a n hoa g d m cd d'c s u 6 i , d'c n u i c i i n g x U d n g r a n g d d n g v a t cong cu lao d o n g v a t h a n t r o d a y t d i 2 m , t r o n g do cd 39 cong c u , do da v a v d t r a i , so, t r u n g t r u e , do gd'm, v . v . . . N g u o n s o n g c h i n h cua n g U d i n g u y e n t h u y d d a y l a h a i l U d m cdc v a t , t r a i cay, re cay r i n g h o a n g d a i , b & t cac l o a i n h u y e n t h e n h u d'c n u i , d'c sud'i l a m t h i c a n c h i n h . ^ h u n g h o l c u n g da biet ding da cudi, ba
c u d i t r d n de l a m c h a y n g h i e n h a t . N g U d i h a n g D a n g c o n b i e t n a n d a t set v a n u n g l a m do d U n g , n h i i n g n o i v d c u a h o dUdc n a n b a n g t a y v a dUdc che t a o b a n g b a n x o a y , dUdc t r a n g t r i v a n t h i n g , v a n a n v e t 1dm h i n h t r a n g k h u y e t . D i e u do c h i r d cudc s o n g d i n h cU c u a n g U d i n g u y e n t h u y d day. T r o n g t a n g v a n hoa con t i m dUdc x U d n g r a n g cac l o a i d d n g v a t n h U : v U d n , k h i , ga'u, lOn r i n g , h U d u n a i v a m o t so' l o a i g a m n h a ' m , do n g U d i n g u y e n t h u y s a n b a t dUdc d e m ve h a n g , a n v a v i t b6 l a i , c h i n g t o san bat c i n g g i i mot v i t r i x i n g dang n h u mot nguon t h i c an quan trong . NgUdi nguyen t h u y d day chua l a m nha ma hang. D a n g c h i n h la " n h a " c u a h o . N h U n g d a y k h o n g c h i l a n d i cU t r u , m a con l a k h u m d t a n g . 0 day con t i m t h a y 3 n g d i m d cd' d do s a u 0 , 4 0 m v a 1,40m c h d n t h e o t u t h e n a m , n g d i x d m . Cd t h e d a y l a t u c t r d i n g U d i c h e t t r U d c k h i d e m c h d n , v i sd h a i "con m a " t r d ve l a m h a i n g U d i sd'ng Ba n g d i m d cd ca'u t r i e doc dao, x u n g q u a n h x e p da hoc, d a y r a i da r a m , l a i dUdc q u a n g a n be'p l i a , p h a n a n h t a m l y mud'n ngUdi chet l u d n l u d n g a n g i i v d i m i n h , cd m o c o n dUdc r a c t h d 9 h o a n g de t r a n g t r i . N g U d i h a n g D a n g da cd y J Khao cd hoc Viet Nam Giao stf Ha Van Tan chu bien. NXB Khoa hoc xa hoi Ha Noi 1998 Tr 190 18