Nông Nghiệp - Khí Tượng Nông Nghiệp phần 8

Chia sẻ: Qwdqwgferhrt Verbnrtjheth | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phương pháp dự báo số sử dụng các máy tính để xây dựng mô hình máy tính của khí quyển. Đây là phương pháp thành công nhất và được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nông Nghiệp - Khí Tượng Nông Nghiệp phần 8

bi n ngày m t nóng thêm. Vùng nư c nóng ngày càng m r ng trên vùng bi n c hai phía xích ñ o, kéo dài t i gi a Thái Bình Dương, nhi t ñ m t bi n tăng thêm t i 5 – 7oC. L p ngh ch nhi t nóng phía dư i không nghiêng v phía Tây mà g n như n m ngang ñ sâu sâu hơn. L p ngh ch nhi t nóng m i hình thành ngoài khơi vùng bi n Nam M ngăn c n nư c tr i vùng này. Vùng bi n l nh ngày m t thu h p, ñôi khi bi n m t h n kéo theo s nghèo ñi rõ r t thành ph n phù du là ngu n th c ăn c a cá. Như v y El Ninô rõ ràng là k t qu c a s tương tác gi a khí quy n và ñ i dương mà c th là gi a hoàn lưu tín phong Nam bán c u (SO) và l p nư c g n m t bi n khu v c xích ñ o Thái Bình Dương. S thay ñ i c a m i phía l p t c gây ra ph n ng t phía kia. Chu kỳ xu t hi n c a El Ninô kho ng t 2 ñ n 7 năm, nhưng cũng có khi cách nhau trên 10 năm. Th i gian kéo dài c a El Ninô thư ng t 6 tháng ñ n 1năm. Ngư c l i v i El ninô là La Nina. La Nina là hi n tư ng nư c bi n ngoài khơi Nam M l nh hơn so v i bình thư ng ñư c g i là pha l nh ñ phân bi t v i pha m x y ra khi có El Ninô. Do hi n tư ng x y ra ngư c v i El Ninô nên ngư i ta g i là La Nina (ñ i El Ninô). Theo ti ng Tây Ban Nha, La Nina có nghĩa là “cô bé con”. La Nina có th xu t hi n sau khi El Ninô k t thúc, nhưng cũng có nhi u tru ng h p sau El Ninô là m t năm bình thư ng r i m i xu t hi n La Nina. El Ninô có th gây bi n ñ ng th i ti t, khí h u nhi u khu v c trong su t quá trình phát tri n và t n t i c a nó, tuy nhiên s bi n ñ ng này th hi n rõ r t hơn m t s khu v c như ðông Nam Á, Austraylia, b bi n ðông Thái Bình Dương (Hình 9.3. và Hình 9.4). Khi El Ninô xu t hi n, nhi t ñ tăng h u h t các vùng bi n thu c vành ñai nhi t ñ i c a trái ñ t, m t s khu v c ôn ñ i thu c châu M , châu Á và châu Úc. Các hi n tư ng th i ti t như bão, giông, t , l c… xu t hi n nhi u hơn nh ng vùng v n khô h n và ít hơn nh ng vùng m ư t. Khô h n, cháy r ng x y ra thư ng xuyên vùng nhi t ñ i phía Tây Thái Bình Dương, n ð , Nam Phi ho c m t s nư c vùng Trung M như Ca-ri-bê, Cô-lôm-bi-a và ðông B c Bra-xin. Mưa l n, lũ l t thư ng x y ra khu v c xích ñ o ðông Thái Bình Dương, mi n Tây Hoa Kỳ, Chi Lê, Ác-hen-ti-na và châu Phi. Hình 9.2. Nêm nhi t Thái Bình Dương trong ñi u ki n El Ninô 176 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Hình 9.3. Nh ng khu v c ch u tác ñ ng m nh c a El Ninô mùa ñông El Ninô nh hư ng ñ n ho t ñ ng c a gió mùa mùa hè Nam Á và ðông Nam Á. Kh o sát lư ng mưa mùa hè n ð qua hơn m t th k , các nhà khí h u nh n th y lư ng mưa có xu hư ng gi m khá rõ vào nh ng năm xu t hi n El Ninô, ngư c l i, lư ng mưa khu v c xích ñ o ðông Thái Bình Dương l i tăng lên ñáng k . Hình 9.4. Nh ng khu v c ch u tác ñ ng m nh c a El Ninô mùa hè 177 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
4.7. Tình hình bi n ñ i khí h u th i ñ i hi n nay a) Bi n ñ i khí h u ñ u th k XX V n ñ bi n ñ ng khí h u ñ u th k XX, Rútkopskaia ñã gi i thi u 2 quan ñi m khác nhau: Quan ñi m th nh t cho r ng t ñ u th k t i nay nhi t ñ không khí liên t c tăng, mùa ñông tăng rõ r t nh t. M t quan ni m n a cho r ng, nhi t ñ không khí ch tăng ñ n nh ng năm th p k 40 th k XX, sau ñó th i kỳ m d n vĩ ñ cao B c bán c u ñã k t thúc. Kônhipôvich (1921) ñã chú ý ñ n nhi t ñ nư c bi n Barensơ t năm 1919 b t ñ u tăng cao: nhi t ñ 1919 - 1928 cao hơn nhi t ñ 1912 -1918 kho ng 0.80C, băng bi n b c c c cũng gi m. Theo Sulighin (1953) và Rôñêoan (1953), bi n B c h i và bi n B c c c các năm 1931 - 1950 m hơn các năm 1901 - 1930 kho ng 0,40. Anôsova (1955) căn c vào s li u quan tr c t năm 1771 ñ n năm 1950 phát hi n th y th i kỳ ñóng băng trên sông Ða-u-ga-va c 10 năm rút ng n kho ng hơn 2 tu n. Ru-bin-sten (1946) cho r ng, nhi t ñ nhi u khu v c ñ u tăng cao. Ví d , Spi-sư- p ch nhi t ñ trung bình các năm 1930 - 1938 cao hơn tr s trung bình nhi u năm 1,5 - 3,50C. Upenivich (Tây Greenland) năm 1926 - 1936 cũng có tình tr ng tương t . Lysgaard (1949) so sánh nhi t ñ trung bình tháng I và tháng VII Greenland trong vòng 30 năm trư c (1881 - 1910) v i 30 năm sau (1911 - 1940), ñã th y r ng, vùng B c Á và B c M nhi t ñ tăng 20- 30C, ngư c l i, vùng ðông Á và châu Úc nhi t ñ l i gi m. Vilett (1950) căn c vào nhi t ñ ño ñư c c a nhi u tr m khí tư ng, ti n hành v ñư ng bi u di n xu th nhi t ñ các ñ i vĩ ñ ñã phát hi n th y t sau năm 1885, nhi t ñ có xu th tăng lên. Xu th này bi u hi n rõ nh t các vùng vĩ ñ cao và ñ a c c B c bán c u, càng v phía Nam thì xu th càng gi m ñi. b) Nh ng thông báo m i ñây v bi n ñ i khí h u trái ñ t Theo quan ñi m c a T ch c khí tư ng th gi i (WMO), bi n ñ i khí h u là s v n ñ ng bên trong h th ng khí h u, do nh ng thay ñ i k t c u h th ng ho c trong m i quan h tương tác gi a các thành ph n c a nó do các ngo i l c ho c do ho t ñ ng c a con ngư i. Năm 1995, khi ñánh giá h th ng khí h u toàn c u T ch c khí tư ng th gi i (WMO) v n chưa th ñưa ra m t v n ñ gì v bi n ñ i khí h u ngoài vi c k t lu n nh ng bi n ñ ng d thư ng v khí h u ch x y ra trong nh ng kho ng th i gian ng n so v i ñ ng thái hoàn lưu t ng th , chưa có nh ng xu th bi n ñ i dài h n. Năm 1998 T ch c khí tư ng th gi i (WMO) ñã có báo cáo v xu th nóng lên v i nh ng minh ch ng v bi n ñ i khí h u dài h n. Các tài li u quan tr c ñư c v tr ng thái ñóng băng bi n B c và Nam c c, th i gian xu t hi n băng và băng tan trên m t h ph n châu Âu nư c Nga, Ucraina, các nư c vùng Baltic, s thu h p di n tích ñóng băng trên các ñ nh núi trong th k XX và s gia tăng nhi t ñ c a ph n ñ t ñóng băng vĩnh c u ñã cho phép kh ng ñ nh s bi n ñ i khí h u trái ñ t hi n nay. S dao ñ ng ñáng k c a khí h u hàng năm ñã phát hi n th y m t vài nơi, ñ c bi t là vùng nhi t ñ i v i s gia tăng cư ng ñ các y u t khí h u. Cũng ñã phát hi n ñư c các dòng nư c bi n và nhi t ñ nư c bi n (SSTs) ñóng vai trò l n trong cơ ch bi n ñ i khí h u. Các h th ng gió quy mô l n vùng nhi t ñ i và các dòng h i lưu dư i bi n kèm theo s bi n ñ i nhi t ñ nư c bi n ñã t o nên chu trình nhi u ñ ng Nam Bán c u (SO). b ng ch ng m i nh t là t n su t c a ENSO và cư ng ñ ho t ñ ng c a nó trong th i gian g n ñây gia tăng ñáng k . Ði u này có quan h t i s nóng lên trên ph m vi toàn c u t gi a th p k 70 th k XX. Các ho t ñ ng c a con ngư i, trư c h t là vi c ñ t nhiên li u hoá th ch gia tăng và vi c làm thay ñ i ñ che ph th c v t trên m t ñ t ñã d n ñ n s thay ñ i thành ph n khí quy n và các tính ch t h p th b c x c a b m t trái ñ t. 178 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Báo cáo ñánh giá l n th 3 c a Ban Liên chính ph v bi n ñ i khí h u (IPCC) ñã nêu lên nh ng ch ng c kh ng ñ nh nh hư ng ho t ñ ng c a con ngư i v i bi n ñ i khí h u (báo cáo l n th 2, 1995 chưa kh ng ñ nh ñư c). S gia tăng n ng ñ các khí nhà kính ñóng góp cơ b n vào các s ki n nóng lên toàn c u trong vòng 50 năm qua. D th o báo cáo l n th 3 c a Ban Liên chính ph v bi n ñ i khí h u (IPCC) ñưa ra nh ng r i ro chính x p theo th t gi m d n ñ tin c y d báo như sau: Làm tr m tr ng thêm tính d b t n thương ñ i v i các hi n tư ng khí h u c c ñoan • như khô h n, lũ l t S n lư ng cây tr ng và thu s n b ñe do b i t h p các c ch v nhi t ñ , ñ m, • nư c bi n dâng, s gia tăng l t l i, gió m nh, xoáy thu n nhi t ñ i m nh Các châu th và vùng trũng ven bi n b ng p chìm d ơi bi n do nư c bi n dâng. • Lư ng nư c ng t d tr b c n ki t do bi n ñ i khí h u. • Cư ng ñ mưa tăng trong mùa mưa làm tăng nh ng vùng b lũ l t, nh ng vùng b h n • thì b sói mòn ñ t và ch u tác ñ ng b i h n hán n ng n hơn. Bão và xoáy thu n nhi t ñ i s m nh hơn. • D ch b nh s gia tăng do ñi u ki n m hơn và m hơn. • Ða d ng sinh h c b ñe do tr m tr ng hơn do vi c thay ñ i s d ng ñ t, ñ che ph • gi m và áp l c c a dân s tăng lên. c) M t s ñ c trưng ch y u c a các s ki n En Nino và La Nina t 1949 t i nay. Theo m t s tài li u, các s ki n ENSO hi n còn lưu gi ñư c t gi a th k XIX, nhưng s li u chi ti t v nhi t ñ nư c bi n, áp su t không khí ñ có th ñánh giá ñ ho t ñ ng c a chúng thì ch có t gi a th p k 30 tr l i ñây. T dãy s li u nhi t ñ nư c bi n trung bình tháng (1949 - 1997), Vi n KTTV ñã th ng kê m t s ñ c trưng ch y u c a các s ki n En Nino và La Nina xu t hi n trong 50 năm qua trình bày b ng 9.6. B ng 9.6 và nh ng ch s theo dõi En Nino cho th y: - T năm 1949 ñ n nay có 13 l n En Nino, En Nino l n th 13 b t ñ u t tháng 3/1997. - Trung bình m i ñ t En Nino kéo dài 10 tháng, dài nh t 17 tháng, ng n nh t 3 tháng. - Trung bình th i gian cư ng ñ En Nino tăng d n ñ t c c ñ i kéo dài 3 tháng, dài nh t 6 tháng, ng n nh t 1 tháng. - Trung bình th i gian cư ng ñ En Nino suy gi m t c c ñ i ñ n khi k t thúc kéo dài 4,5 tháng, dài nh t 11 tháng, ng n nh t 1 tháng. - Trung bình th i gian En Nino t n t i cư ng ñ c c ñ i kéo dài 2,5 tháng, dài nh t 8 tháng, ng n nh t 1 tháng. - Phân b t n su t En Nino th p nh t vào tháng 2 là 4,9%, cao nh t vào các tháng 5, 7, 8, 9 là 9,8%, trung bình là 8,3% khi xem t ng s tháng có En Nino là 100%. - T n su t En Nino c c ñ i th p nh t vào các tháng 10, 11 là 3,2%, cao nh t vào tháng 5 là 19,4%, trung bình là 8,3%. - Chu n sai nhi t ñ nư c bi n t ng m t là m t trong nh ng ch s theo dõi hi n tư ng En Nino. T ng chu n sai trong m t ñ t En Nino khu v c C luôn có giá tr dương tương ñ i l n. Ngư c l i khu v c D, khu v c bi n phía ñông Philippines trong vùng ðông Nam Á thư ng có giá tr âm (9/13 trư ng h p, chi m kho ng 70% s l n En Nino). Qua chu i s li u th ng kê và nh ng ñ c ñi m c a chúng có th rút ra nh ng k t lu n sau: Th i gian t lúc En Nino xu t hi n ñ n khi ñ t cư ng ñ c c ñ i ng n hơn th i gian • cư ng ñ suy gi m t c c ñ i ñ n khi k t thúc hi n tư ng. T n su t En Nino v i cư ng ñ c c ñ i l n nh t trong 3 tháng mùa hè (IV,V,VI), g p • 2 ñ n 3 l n các tháng khác. 179 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
B ng 9.6. Th ng kê hi n tư ng En Nino t 1949 ñ n nay. Nă m Tháng Th i gian kéo dài (tháng) (1) T ng STT (2) En B tñ u K t thúc Tăng C c ñ i Gi m C ng Khu C Khu D Nino (3) (4) 1951 5/1951 11/1951 1 2 4 7 +10,5 +0,8 1953 3/1953 9/1953 1 1 5 7 +11,1 -0,5 1957 2/1957 4/1958 3 1 11 15 +13,9 -0,7 1963 8/1963 10/1963 1 1 1 3 +1,8 -0,6 1965 4/1965 1/1996 1 1 8 10 +11,3 -5,0 1969 31969 12/1969 2 1 7 10 +9,0 +0,1 1972 2/1972 1/1973 6 1 5 12 +23,4 -2,7 1976 5/1976 1/1977 1 1 7 9 +10,7 -2,8 1982 7/1982 10/1983 5 8 3 16 +33,8 -3,5 1987 11/1986 12/1987 8 6 3 17 +17,1 +0,9 1991 3/1991 7/1992 6 6 2 14 +13,5 -1,7 1993 3/1993 6/1993 1 2 1 4 +3,7 -0,7 1997 3/1997 1 1 +15,3 +1,0 C ng (ñ n En Nino 1993 36 31 57 124 Ghi chú: (1) Th i gian tăng là s tháng t b t ñ u xu t hi n En Nino ñ n c c ñ i, th i gian gi m là s tháng tính t sau c c ñ i ñ n k t thúc hi n tư ng. Th i gian t ng c ng là s tháng En Nino t n t i.(2) ΣSST : T ng chu n sai nhi t ñ nư c bi n t ng m t. T n su t En Nino nh nh t trong 3 tháng mùa ñông (XII,I,II). • S ngư c d u chu n sai nhi t ñ nư c bi t t ng m t gi a khu v c C và khu v c D • ch ng t s nóng lên c a nư c bi n khu v c C không nh hư ng tr c ti p ñ n vùng ðông Nam Á mà ph i thông qua m t quá trình v t lý - khí quy n khác, ngư i ta ñã kh ng ñ nh, ñó là chu trình Nam bán C u (Southern Oscilation). T n su t En Nino xu t hi n l n nh t vào tháng V, nh nh t vào các tháng mùa ñông • (t tháng IX năm trư c ñ n tháng I năm sau), ñây cũng là th i gian En Nino thư ng k t thúc. d) Hi n tư ng En Nino và nh ng ñ c ñi m th i ti t mùa nư c ta 1. Th i ti t mùa li n trư c En Nino • T 1949 ñ n 1982, mùa Ðông Xuân li n trư c th i kỳ En Nino thư ng l nh hơn trung bình (8/9 năm), có nh ng mùa r t l nh như ñông xuân 1956 - 1957, 1968 - 1969, 1975 - 1976, nhưng t 1991 tr l i ñây có 3 kỳ En Nino thì c 3 mùa Ðông Xuân li n trư c ñ u m hơn trung bình, trong ñó Ðông Xuân 1990 - 1991 r t m. • Trong 13 kỳ En Nino có 1 kỳ (1987) mùa li n trư c là mùa mưa bão, mùa này có nhi u mưa ( chu n sai là +470mm và có 8 cơn bão) 2. Th i ti t trong th i kỳ En Nino • Ch ñ nhi t mùa Ðông Xuân trong th i kỳ En Nino không th hi n quy lu t rõ r t, có th r t m như Ðông Xuân 1986 - 1987, có th r t l nh như mùa Ðông Xuân 1976 - 1977. • Ða s các mùa mưa bão trong th i kỳ En Nino thư ng ít mưa (9/14 mùa t ng chu n sai mưa t tháng V ñ n tháng X có giá tr âm) và ít bão, t ng s bão và áp th p nhi t ñ i nh hư ng ñ n Vi t Nam trong các mùa này ñ u t 6 cơn tr xu ng, không có trư ng h p ngo i l. 180 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
3. Th i ti t mùa li n sau En Nino Ða s mùa Ðông Xuân sau th i kỳ En Nino là mùa Ðông Xuân tương ñ i m (chi m t • l 4/6), tuy nhiên, trong 2 mùa Ðông Xuân l nh hơn trung bình có m t mùa khá l nh, t ng chu n sai nhi t ñ c mùa xu ng t i - 9,00C. • Ða s các mùa bão li n sau th i kỳ En Nino thư ng có lư ng mưa ñ t trung bình nhi u năm (4/5 trư ng h p), nhưng s lư ng cơn bão thì th t thư ng, không có quy lu t rõ r t, có năm ch có 2 cơn bão, nhưng năm khác có ñ n 11 cơn bão. e) Nh ng bi n ñ i c a nhi t ñ trên lãnh th Vi t Nam th p k 1986 - 1995. 1. Ngu n g c các s li u. Chu i s li u ñư c khai thác là Clim c a 40 tr m khí h u phân b ñ u kh p trên ph m vi c nư c trong 10 năm t tháng 1/1986 ñ n tháng 12/1995. Các chu n khí h u ñư c khai thác trong chương trình c p Nhà nư c (mã s 42-A) ñã ñư c nghi m thu. 2. Bi n ñ i c a các lo i nhi t ñ trung bình. Nhi t ñ trung bình năm. Xu th bi n ñ i c a nhi t ñ trung bình năm trên lãnh th Vi t Nam trong th p k này ñư c chia thành hai mi n rõ r t: mi n B c (tính t Hu tr ra) có nhi t ñ trung bình năm tăng t 0,2 - 0,40C, ngư c l i mi n Nam (tính t Hu tr vào) gi m t 0,1 - 0,20C. Nhi t ñ trung bình mùa hè (tháng 6, 7, 8) Nhi t ñ trung bình mùa hè trên ph n l n lãnh th trong th p k tăng trung bình t 0,2 - 0,40C, trong ñó xen k có m t s vùng gi m như Cao B ng, ven bi n Trung Trung B , Nam Tây Nguyên và Tây Nam B . Nhi t ñ trung bình mùa ñông (tháng 12, 1, 2) Nhi t ñ trung bình mùa ñông trên ph n l n lãnh th mi n B c trong th p k tăng trung bình t 0,4 - 0,80C, trong khi lãnh th mi n Nam l i gi m trung bình t 0,2 - 0,40C. Như v y, mi n B c và ven bi n Nam Trung B nhi t ñ trung bình năm, trung bình mùa ñông và trung bình mùa hè trong th p k ñ u tăng, nhi t ñ trung bình mùa ñông tăng m nh hơn nhi t ñ trung bình mùa hè kho ng 2 l n. Xu th bi n ñ i c a nhi t ñ trung bình năm, trung bình mùa ñông và trung bình mùa hè mi n Nam trong th p k di n ra ph c t p hơn so v i mi n B c, nhưng n u xem xét chi ti t hơn có th th y m t s ñ c ñi m như sau: - Vùng B c Tây Nguyên nhi t ñ trung bình năm và trung bình mùa hè tăng, nhưng nhi t ñ trung bình mùa ñông l i gi m - Vùng ñ ng b ng sông C u Long nhi t ñ trung bình năm, trung bình mùa hè và trung bình mùa ñông ñ u gi m. 3. Bi n ñ i c a nhi t ñ t i cao. Nhi t ñ t i cao trung bình năm. Nhi t ñ t i cao trung bình năm trên ph n l n lãnh th trong th p k tăng trung bình t 0,2 - 0,40C, ñ c bi t Tây Ninh tăng ñ n 1,10C, nhưng xen k có m t s khu v c gi m, t p trung Tây Nguyên, vùng núi B c B và mi n Tây Nam B . Nhi t ñ t i cao trung bình mùa hè. Nhi t ñ t i cao trung bình mùa hè trên ph n l n lãnh th trong th p k tăng trung bình t 0,2 - 0,80C, ñ c bi t Tây Ninh tăng ñ n 1,30C, riêng vùng ven bi n Nam Trung B t 0,3 - 0,50C. Khu v c có nhi t ñ t i cao trung bình mùa hè gi m x y ra t p trung m t vài ñ a phương thu c vùng núi B c B . 181 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
4. Bi n ñ i c a nhi t ñ t i th p Nhi t ñ t i th p trung bình năm. Nhi t ñ t i th p trung bình năm trên ph n l n lãnh th trong th p k tăng trung bình t 0,3 - 0,60C, riêng m t s khu v c nh thu c Nam B nhi t ñ t i th p trung bình năm l i gi m. Nhi t ñ t i th p trung bình mùa Ðông. Nhi t ñ t i th p trung bình mùa Ðông trên ph n l n lãnh th trong th p k tăng trung bình t 0,6 - 1,00C, ven bi n Nam Trung B t 0,6 - 0,80C, Nam B và Nam Tây Nguyên t 0,1 - 0,30C, các khu v c ñ ng b ng B c B , B c Trung B , B c Tây Nguyên tăng m nh nh t trung bình ñ t 1,0 - 1,50C. Như v y, nhi t ñ t i th p trung bình năm và t i th p trung bình mùa ñông có xu hư ng tăng trên toàn lãnh th , lo i tr m t vài khu v c nh thu c Nam B thì ngư c l i. V giá tr , nhi t ñ t i th p trung bình mùa Ðông tăng l n nh t so v i t t c các y u t nhi t ñ trung bình khác. T ng h p xu th bi n ñ i nhi t ñ các khu v c (B ng 9.7). g) C nh báo xu th bi n ñ i m t s y u t th i ti t * H qu xu th bi n ñ i c a nhi t ñ trung bình năm, trung bình mùa hè và mùa ñông. + Nhi t ñ trung bình năm, trung bình mùa hè và trung bình mùa ñông là y u t ñư c dùng ñ ñánh giá ch ñ nhi t c a m i lãnh th ho c m t khu v c. Xu th bi n ñ i c a ba y u t này Vi t Nam trong th p k 1986 - 1995 khác nhau gi a hai mi n rõ r t. - Mi n B c (t Hu tr ra) và vùng ven bi n Nam Trung B ñ ng nh t có chu n sai dương phù h p v i xu th m lên toàn c u. B ng 9.7. Chu n sai nhi t ñ trung bình c a th p k 1986 - 1995 (0C) (Kho ng giá tr ph bi n t ng khu v c) Nhi t ñ Vùng Ð ng B c TB Ven bi n B c Tây Nam Nam B trung bình núi BB b ng NTB Nguyên Tây BB Nguyên 0.2÷0.4 0.2÷0.4 0.2÷0.4 0.1÷0.2 -0.1 -0.2 -0.1 -0.2 -0.1 -0.2 Năm 0.2÷0.4 0.2÷0.4 0.1÷0.4 0.2÷0.3 0.1÷0.1 -0.5 -0.5 xxx mùa Hè 0.4÷0.8 0.4÷0.8 0.3÷0.6 0.1÷0.1 -0.2 -0.3 xxx -0.1 -0.4 mùa Ðông xxx 0.2÷0.4 0.2÷0.4 0.2÷0.4 -0.1 -0.1 xxx 0.2÷0.4 T i cao TB năm xxx 0.3÷0.6 0.5÷0.8 0.3÷0.5 0.6÷0.7 0.1÷0.6 0.2÷0.6 T i cao mùa Hè 0.4÷0.6 0.4÷0.8 0.4÷0.6 0.4÷0.6 0.4÷0.6 0.1÷0.3 xxx T i th p TB năm T i th p mùa Ðông 0.6÷1,0 1.0÷1,5 1.2÷1,3 0.6÷0,8 1.5÷1,8 0.2÷0,3 0.2÷0,4 Ghi chú: xxx - xu th bi n ñ i không ñ ng nh t, nơi tăng xen k nơi gi m. - Mi n Nam (t Hu tr vào) tương ñ i ñ ng nh t có chu n sai âm ngư c v i xu th m lên toàn c u. Xu th m lên mi n B c, l nh ñi mi n Nam s làm tăng cư ng hoàn lưu hư ng Ðông và suy y u hoàn lưu hư ng Tây, tính trung bình giá tr c a s thay ñ i t c ñ gió có th ñ t t 0,4 - 0,8m/s m t năm l p khí quy n t m t ñ t ñ n ñ cao 5km. S thay ñ i ñó s d n ñ n s thay ñ i nh ng hi n tư ng th i ti t liên quan như suy gi m lư ng mưa sư n Tây Trư ng Sơn, suy gi m gió khô nóng, tăng cư ng lư ng mưa sư n Ðông Trư ng Sơn. * H qu xu th bi n ñ i nhi t ñ t i th p trung bình năm và nhi t ñ t i th p mùa ñông. Nhi t ñ t i th p trung bình năm và nhi t ñ t i th p trung bình mùa Ðông trên toàn lãnh th trong th p k có xu th tăng m nh, ñi u ñó phù h p v i xu th m lên toàn c u và là d u hi u c nh báo s suy gi m tính kh c nghi t c a n n nhi t ñ th p mùa ñông trong nh ng năm t i, ñ c bi t mi n B c và khu v c Tây Nguyên * H qu xu th bi n ñ i nhi t ñ t i cao trung bình năm và nhi t ñ t i cao mùa hè: 182 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Nhi t ñ t i cao trung bình năm và nhiêt ñ t i cao trung bình muà hè trên toàn lãnh th trong th p k qua có xu th tăng phù h p v i xu th m lên toàn c u, là d u hi u c nh báo s tăng cư ng tính kh c nghi t c a n n nhi t ñ cao trong mùa hè ñ c bi t ñ i v i các khu vưc B c Trung B va B c Tây Nguyên. 4.8. Nghiên c u h qu c a BÐKH Vi t Nam a) H qu c a bi n ñ i khí h u Ð i v i h sinh thái r ng: K t qu nghiên c u h qu c a BÐKH vùng r ng Ninh Thu n, Bình Thu n cho th y, Vùng này trư c kia có di n tích r ng 1.154.500 ha nhưng nay b tàn phá t i 48% t ng di n tích r ng c a t nh. S di n tích r ng còn l i cũng ch là r ng thưa, cây th p. Do r ng b phá ho i nghiêm tr ng, không có cây che ph mà ngu n nư c c n ki t, nhi t ñ ñ t và không khí tăng lên rõ r t. D ñoán r ng t i năm 2070 nhi t ñ có th tăng t i trên 10C so v i hi n nay. Ð n ñ nh ñư c ch ñ nhi t m vùng này, gi i pháp duy nh t là tr ng r ng và tích tr ngu n nư c. Ð i v i r ng ng p m n Vi t Nam, trư c Cách m ng tháng 8 có t i 400.000 ha (theo Maurand, 1943) ch y u Nam B , ñ c bi t là Cà Mau, Sóc Trăng và Biên Hoà. R ng ng p m n có tác d ng quan tr ng là b o v t t vùng ven bi n, h n ch s thâm nh p c a m n vào ñ t li n và duy trì m t h sinh thái bi n cân b ng. Trong nh ng năm g n ñây, r ng ng p m n Vi t Nam b phá ho i nghiêm tr ng, m t ph n l n do con ngư i vì m c ñích kinh t (như phá ñ nuôi t m sú, cá), m t khác, do ho t ñ ng c a các dòng h i lưu nóng, m c nư c bi n dâng lên làm chìm ng p các r ng ng p m n. S tăng d n m c nư c bi n là h qu c a BÐKH. Khi nhi t ñ tăng d n làm tan các kh i băng các c c c a trái ñ t, nư c d n v các vùng vĩ ñ th p. C n t ng bư c khôi ph c l i r ng ng p m n, h n ch vi c phá r ng ng p m n ñ nuôi tôm hay m c ñích kinh t khác. Vi c khôi ph c l i r ng ng p m n là công vi c c c kỳ khó khăn và t n kém. V n ñ s d ng năng lư ng Vi t Nam: Hi n nay, do vi c cung c p, tiêu th năng lư ng thương m i Vi t Nam gia tăng r t nhanh chóng, ñ c bi t là tiêu th d u ho , xăng, nh t và than. Do h u qu ñó mà các ch t khí nhà kính tăng lên, thúc ñ y quá trình BÐKH Vi t Nam. BÐKH và tài nguyên nư c: Vi t Nam ñư c m nh danh là x s c a tài nguyên nư c, nhưng hi n t i ñã di n ra s phân ph i nư c không ñ ng ñ u, nơi thì thi u nư c do b ô nhi m, nơi thì th a nư c. Tình tr ng thi u nư c ñã ngày càng tr nên nghiêm tr ng. Theo d báo t i năm 2070 m t s vùng, nh t là Trung B , lũ l t s tăng t 4 ñ n 8%. Nhưng cũng có m t s vùng khác như mi n B c Vi t Nam lũ s gi m ñi. BÐKH và s n xu t nông nghi p: Ngoài s tác ñ ng c a các y u t khí tư ng như nhi t ñ , lư ng mưa, ñ m..., ngư i ta nh n th y r ng, do n ng ñ CO2 tăng t 228 ppmv ñ n 255 ppmv, cư ng ñ quang h p c a m t s lo i cây tr ng cũng tăng lên nên sinh kh i và năng su t kinh t c a chúng cũng tăng. Nhưng s thi u nư c và s tàn phá th m th c v t tăng lên g p b i nên kh năng tăng sinh kh i không bù ñ p ñư c s m t mát v s n lư ng lương th c, th c ph m. Vì th , v n ñ an toàn lương th c ñang ñ t ra m t bài toán khó ñ i v i nhu c u c a dân s ñang bùng n . b) Nh ng gi i pháp ng phó v i BÐKH • B ng các phương ti n truy n thông ñ i chúng tăng cư ng giáo d c v b o v môi trư ng trong trư ng h c làm cho m i ngư i có ý th c trách nhi m cao, t giác trong m i hành ñ ng, 183 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
b o v t t môi trư ng s ng c a mình. Các lu t b o v môi trư ng c n ñư c thi hành nghiêm ch nh. • Các gi i pháp c n th c hi n t t, trư c h t là b o v các lo i r ng t nhiên, r ng tái sinh, r ng ng p m n. Tr ng m i các lo i r ng; tìm m i cách d tr nư c và phân ph i s d ng các ngu n nư c m t cách h p lý. • Có chính sách và lu t l v s d ng năng lư ng, ñ c bi t là năng lư ng thương m i như than ñá, d u khí và ñi n. H n ch t i m c t i ña s th i ra các ch t khí nhà kính. • Có các quy ñ nh v x lý các ch t th i t các ho t ñ ng công nghi p, t các ngành s n xu t và trong sinh ho t ñ b o v ngu n nư c và ñ t tr ng tr t. • C nh báo v vi c các nư c ch m phát tri n hi n ñang b các nư c công nghi p làm ô nhi m lòng ñ t c a mình b i nh ng ch t th i công nghi p có ñ ñ c h i r t cao. • Phat tri n các ho t ñ ng d ch v khí tư ng nông nghi p, phòng tránh thiên tai và sâu b nh như ch n gi ng cây d phòng, v b n ñ khí h u, thi t k ñai r ng ch ng gió, b o hi m thiên tai... • Giám sát và c nh báo v th i ti t trong các giai ño n v t h u xung y u c a cây tr ng. Trong H i th o Acra v nhu c u và tri n v ng c a khí tư ng nông nghi p th k XXI ñã ñ xu t D án “Canh tác ng phó” v i m c tiêu chính là ki m kê tài nguyên khí h u, d báo th i tiêt tương lai, nghiên c u nhu c u c a cây tr ng v khí h u, ñưa ra các gi i pháp k thu t ... ðó chính là nh ng gi i pháp ng phó v i s bi n ñ i c a khí h u. 5. CÂU H I ÔN T P 1. Hãy nêu khái ni m v bi n ñ i khí h u ? Các th i kỳ bi n ñ i khí h u ? 2. Hãy phân tích nguyên nhân và phương pháp nghiên c u bi n ñ i khí h u th i ñ i ñ a ch t ? ð c ñi m khí h u h u kỳ băng hà k ñ t ? 3. Anh, ch hãy nêu rõ nh ng căn c ñ nghiên c u bi n ñ i khí h u th i ñ i l ch s ? Nh ng quan ñi m và cơ s khoa h c c a chúng v bi n ñ i khí h u th i ñ i l ch s ? 4. Anh, ch hãy phân tích ñ c ñi m c a khí quy n và nh ng tác nhân gây nên bi n ñ i khí h u th i ñ i hi n nay ? 5. Th nào là hi u ng nhà kính ? Nguyên nhân gây hi u ng nhà kính ? Nh ng tác ñ ng do hi u ng nhà kính gây nên ? 6. Th nào là suy thoái t ng ôzôn ? Quá trình suy thoái t ng ôzôn x y ra như th nào ? Tác ñ ng c a t ng ôzôn ñ n bi n ñ i khí hâu th i ñ i ngày nay ? 7. Anh, ch hãy phân tích khái ni m v hi n tư ng En Nino và La Nina ? M i quan h gi a ÉNSO và nh ng bi n ñ i khí h u th i ñ i ngày nay ? 8. Hãy nêu phương pháp xác ñ nh ch s En Ninô và ch s SO ? Ý nghĩa c a các ch s ñó ? 9. Anh, ch hãy phân tích cơ ch hi n tư ng En Nino và La Nina ? Nh ng nh hư ng c a chúng ñ i v i th i ti t c a các vùng ? 10. Anh, ch hãy phân tích tình hình bi n ñ i khí h u trong th i ñ i hi n nay ? thông báo c a WMO v tình tr ng bi n ñ i khí h u hi n nay ? D th o báo cáo l n th 3 c a Ban Liên chính ph v bi n ñ i khí h u (IPCC) ñưa ra nh ng r i ro chính gì ? 11. Hãy nêu nh ng ñ c ñi m chính c a En Nino trong nh ng năm g n ñây ? nh hư ng c a En Nino ñ i v i th i ti t nư c ta ? 12. Hãy phân tích nh ng k t qu nghiên c u v bi n ñ i ch ñ nhi t Vi t Nam trong th p k 1985 - 1995 ? 13. Anh, ch hãy nêu h qu c a bi n ñ i khí h u nư c ta và nh ng gi i pháp ng phó v i bi n ñ i khí h u ? 184 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Chương X. S D NG B N V NG TÀI NGUYÊN KHÍ H U Khí h u là lo i tài nguyên vô cùng quý giá, quy t ñ nh s s ng còn c a m t dân t c. Lo i tài nguyên này có th ngày càng phong phú hay c n ki t là tuỳ thu c vào s khai thác và b o v c a con ngư i. B ng nh ng bi n pháp khác nhau, con ngư i có th làm cho khí h u m t vùng tr nên phong phú, ngư c l i tài nguyên s b c n ki t, khi ñó các yêu c u c a cây tr ng v t nuôi không ñư c b o ñ m, ngu n nư c b thi u nghiêm tr ng, lũ l t, l ñ t, xói mòn ñ t.... S n xu t b ng ng tr , năng su t cây tr ng th p d n t i n n thi u lương th c, rau xanh và qu tươi cùng các ngu n th c ph m khác. Ngu n nư c thi u h t d n t i thi u nư c u ng và nư c sinh ho t, t ñó phát sinh b nh t t và nhi u t n n xã h i. Vì v y ph i ti n hành nh ng bi n pháp b o v có hi u qu , thư ng xuyên và lâu dài tài nguyên khí h u ñ t nư c. Khác v i các ngu n tài nguyên không có kh năng ph c h i như khoáng s n, d u m ..., khí h u n u ñư c khai thác và s d ng h p lý s không bao gi b c n ki t, hơn n a, chúng còn có th ñư c c i thi n t t hơn. T trư c ñ n nay, t ch c Khí tư ng Th gi i (WMO) cùng v i các t ch c Qu c t khác như FAO, ICRAF... và các Qu c gia ñ u ñã r t chú tr ng nghiên c u ngu n tài nguyên khí h u, khai thác chúng m t cách h p lý ñ ñem l i hi u qu kinh t cao và môi trư ng b n v ng. Các k t qu nghiên c u khí h u nông nghi p vùng ðông Nam Á áp d ng trong ñ án "Các vùng sinh thái nông nghi p (1978 - 1981) c a FAO ñã s d ng khái ni m "Ð dài mùa s n xu t", căn c vào cân b ng nư c, ti m năng v b c x và nhi t..., cân ñ i gi a ñ t ñai và cây tr ng l p nên các bi n khí h u nông nghi p. Công trình này ñã coi các y u t khí h u nông nghi p là tài nguyên ñ u tư vào các quá trình s n xu t. Tài nguyên khí h u nông nghi p ch ng nh ng có t m quan tr ng trong vi c xác ñ nh chi n lư c phát tri n nông nghi p mà còn có ý nghĩa ñ i v i vi c xây d ng các quy trình k thu t s n xu t nông nghi p và b o v môi trư ng. nư c ta, ñ th c hi n th ng l i nhi m v phát tri n nông nghi p, trong công cu c công nghi p hoá, hi n ñ i hoá, s n xu t nông nghi p ph i khai thác có hi u qu các ngu n l c trong nư c, lơi th c a m t n n nông nghi p nhi t ñ i, ñưa ti n b k thu t m i, ñ c bi t là các thành t u c a công ngh sinh h c vào s n xu t... Ð i v i tài nguyên khí h u, chúng ta r t c n ph i có nh ng chính sách nghiên c u, khai thác, s d ng h p lý ñ ph c v ñ c l c cho nh ng nhi m v chi n lư c phát tri n nông nghi p. 1. TH C TR NG CÔNG TÁC QU N LÝ, S D NG TÀI NGUYÊN KHÍ H U 1.1. Công tác quy ho ch s n xu t nông nghi p Công tác quy ho ch s n xu t nông nghi p các vùng chưa có nh ng căn c khoa h c v s d ng tài nguyên khí h u nông nghi p. Các vùng s n xu t nông nghi p chuyên canh hình t, vì th ñã có nh ng t n th t l n do ñi u ki n th i ti t, thành m t cách t phát, phát tri n khí h u gây ra. Ð c bi t, ñ ng trư c yêu c u phát tri n s n xu t nông nghi p, v a ñ m b o lương th c, th c ph m trong nư c, v a ñáp ng nhu c u hàng hoá ñ xu t kh u, n n nông nghi p trong nh ng năm qua ñã ñ y m nh chuy n ñ i cơ c u cây tr ng, áp d ng các thành t u khoa h c k thu t, m r ng di n tích các gi ng cây tr ng m i, gi ng ưu th lai, các công ngh 185 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
s n xu t m i mà chưa chú ý nghiên c u, ñánh giá tác ñ ng c a ñi u ki n th i ti t, khí h u ñ i v i chúng. 1.2. Công tác ph c v khí tư ng nông nghi p Công tác ph c v khí tư ng nông nghi p chưa ñáp ng ñư c nhu c u thông tin c a s n xu t nông nghi p. Chưa có ñ y ñ nh ng thông tin v yêu c u ngo i c nh c a các lo i cây tr ng, cơ c u th i v cây tr ng các vùng sinh thái, d báo khí tư ng nông nghi p, nh ng thông tin v m c b o ñ m an toàn lương th c, an toàn s n xu t... ñ c bi t là nh ng vùng có nguy cơ m t n ñ nh cao liên quan ñ n th i ti t có h i và thiên tai... a) Nh ng k t qu nghiên c u khí tư ng nông nghi p Nh ng k t qu nghiên c u, ph c v khí tư ng nông nghi p m i ch t p trung vào các cây tr ng ng n ngày (cây lương th c, cây th c ph m, m t s cây công nghi p). Còn ít các công trình nghiên c u v cây ăn qu và cây ñ c s n có giá tr kinh t cao, có nhu c u hàng hoá ngày càng l n trong nư c và xu t kh u, các lĩnh v c nuôi tr ng thu s n và chăn nuôi... Trong nh ng năm qua, v th c a cây ăn qu , cây công nghi p lâu năm ñang ngày càng ñư c kh ng ñ nh. Nhi u vùng cây ăn qu , cây công nghi p lâu năm ñang ch u tác ñ ng m nh m b i ñi u ki n th i ti t và thiên tai chưa ki m soát ñư c như h n hán Tây Nguyên ñ i v i cà phê V i (Coffea Robusta); lũ l t vùng cây ăn qu Ð ng b ng sông C u Long; sương mu i, băng giá vùng cà phê chè (Coffea Arabica) Sơn La, cây ăn qu Hà Giang... ñang ñ t ra nhi m v r t n ng n ñ i v i Khí tư ng Nông nghi p. b) M ng lư i tr m khí tư ng nông nghi p M ng lư i tr m khí tư ng nông nghi p phân b không ñ u trên các vùng s n xu t nông nghi p và các vùng khí h u. Nhi u vùng s n xu t quan tr ng như vùng cây công nghi p Tây Nguyên, Tây B c, Vùng Trung Trung B ... m i có r t ít các tr m Khí tư ng nông nghi p cơ b n. Trang thi t b , máy móc, cơ s h t ng các cơ s nghiên c u thi u th n và l c h u. Trình ñ cán b các Ðài, Tr m chưa ñư c nâng cao, r t ít có các l p ñào t o chuyên môn, không ñáp ng ñư c v i nhi m v trong giai ño n m i. Quy ph m quan tr c chưa ñư c c i ti n phù h p v i ñ c ñi m c a cây tr ng, ñ c bi t là các lo i cây ăn q a, cây công nghi p lâu năm và các gi ng cây tr ng m i ñư c lai t o... c) Công tác khai thác và b o v ngu n tài nguyên khí h u Công tác nghiên c u nâng cao kh năng khai thác và b o v ngu n tài nguyên khí h u, tài nguyên ñ t, nư c... b o ñ m phát tri n nông nghi p b n v ng, b o v môi trư ng, phòng tránh thiên tai... chưa ñư c chú tr ng ho c chưa gi i quy t ñư c nh ng v n ñ chính. Do nhu c u phát tri n s n xu t nông nghi p, do s gia tăng dân s ngày càng cao, di n tích r ng ñã b gi m sút nghiêm tr ng, là nguyên nhân gây ra hi n tư ng lũ quét, l ñ t, l t l i... Ngoài ra, ñây cũng là nguyên nhân d n ñ n bi n ñ i ch ñ nhi t, m vùng ven bi n mi n Trung, trung du và mi n núi.... 186 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
2. M T S GI I PHÁP S D NG H P LÝ TÀI NGUYÊN KHÍ H U 2.1. C ng c h th ng chính sách C ng c h th ng chính sách phát tri n s n xu t và nghiên c u khoa h c, ng d ng các ti n b khoa h c k thu t, các thông tin khí tư ng nông nghi p... nh m khai thác h p lý tài nguyên khí h u nông nghi p. Nhà nư c ñã thông qua lu t môi trư ng, trong ñó có lu t v b o v và s d ng tài nguyên khí h u. Tuy nhiên ñ lu t này ñi vào cu c s ng c n ñư c ph bi n r ng rãi trong các t ng l p nhân dân, viên ch c nhà nư c, quân ñ i, các cơ quan nghiên c u khoa h c và các ñơn v s n xu t. Hư ng d n l p k ho ch b o v tài nguyên khí h u. Khai thác ti m năng khí h u t c là khai thác ti m năng năng su t c a cây tr ng, v t nuôi, chính vì v y các chính sách phát tri n s n xu t c n khuy n khích s d ng các k t qu nghiên c u khí tư ng nông nghi p, b trí th i v tr ng tr t, chăn nuôi h p lý, né tránh ñư c thiên tai và các ñi u ki n th i ti t b t thu n. Ngoài ra, chính sách phát tri n s n xu t nông nghi p cũng ph i khuy n khích ñư c nh ng ho t ñ ng nghiên c u khoa h c nh m s d ng h p lý ngu n tài nguyên khí h u và b o v môi trư ng sinh thái. a) Nh ng chính sách phát tri n s n xu t nông nghi p Chính sách s d ng ñ t ñai ph i chú tr ng ñ i v i k t qu th c nghi m khí tư ng • nông nghi p Nhà nư c c n c th hoá chính sách s d ng ñ t ñai theo hư ng ưu tiên ñ i v i nh ng cây tr ng, v t nuôi ñã ñư c quy ho ch s n xu t trong ñi u ki n th i ti t, khí h u c a ñ a phương. Nh ng cây tr ng, v t nuôi ñư c quy ho ch là nh ng lo i cây ñã qua nghiên c u th c nghi m v Khí tư ng Nông nghi p, v a thích h p v i ñi u ki n t nhiên (khí h u, ñ t ñai) v a mang l i hi u qu kinh t cao. Nh ng lo i cây tr ng, v t nuôi ñã ñư c Nhà nư c quy ho ch trong vùng s n xu t cũng bao g m nhi u ch ng lo i, nhi u gi ng khác nhau, nh ng ñ a bàn c th , ñ t ñai c n ñư c quy ho ch t i c p thôn, c p xã, ưu tiên phát tri n nh ng gi ng cây, con ñã có nh ng ch tiêu v t h u phù h p v i ñi u ki n khí h u ñ a phương. Nh ng gi ng cây tr ng, v t nuôi ñó s cho năng su t khá n ñ nh, ít b t n th t do nh ng di n bi n th t thư ng c a ñi u ki n th i ti t, ho c do thiên tai mamg l i. T quan ñi m này, Nhà nư c c n có quy ch khuy n khích các ñ a phương ph i h p ch t ch v i các Ðài Khí tư ng nông nghi p vùng ñ ti n hành ki m ñ nh và xác ñ nh nh ng ch tiêu v t h u c a các gi ng cây, con m i. • Chính sách ñ u tư huy ñ ng v n s n xu t và xây d ng cơ s h t ng cho các lo i cây tr ng, v t nuôi phù h p v i ñi u ki n khí h u ñ a phương. Nhà nư c ưu tiên cho vay v n lãi su t th p ñ khuy n khích phát tri n s n xu t các gi ng cây tr ng, v t nuôi có hi u qu kinh t cao, ñã ñư c công nh n là phù h p v i ñi u ki n khí h u ñ a phương. Ð c bi t, v n vay ưu ñãi ñ i v i vi c s n xu t nhân nhanh các lo i gi ng t t ñ phát tri n di n r ng. Chính sách v n cũng khuy n khích các h gia ñình tr ng tr t, nuôi tr ng thu s n và chăn nuôi trên các di n tích ñ t ñã ñư c ki n thi t các công trình thu l i, ñai r ng phòng h , ñai r ng ch n gió, băng cây phân xanh tr ng theo ñư ng ñ ng m c ch ng sói mòn ñ t, b o v môi trư ng sinh thái b n v ng. Cùng v i các chính sách phát tri n s n xu t, Nhà nư c cũng c n ñ u tư xây d ng cơ s h t ng, c i t o nâng c p các tr c ñư ng giao thông, xây d ng các công trình thu l i ñ u m i, h ñ p gi nư c, ñi u hoà khí h u, gi ñ m trong mùa khô các vùng s n xu t hàng hoá ñã ñư c quy ho ch, ñ c bi t là 187 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
các vùng có ñi u ki n th i ti t, khí h u kh c nghi t. Quan tâm ngay t ñ u các chính sách và gi i pháp thích h p b o v môi trư ng, xây d ng r ng phòng h , b o hi m cây tr ng, b o ñ m ngu n nư c tư i, ñ c bi t là s lý nư c th i, không ñ gây ra ô nhi m môi trư ng. Chính sách thu nông nghi p khuy n khích ng d ng khí tư ng nông nghi p. • Ð giúp nông dân s n xu t, kinh doanh nh ng cây tr ng m i có hi u qu kinh t và môi trư ng, thích ng v i ñi u ki n th i ti t, khí h u ñ a phương, Nhà nư c c n c th hoá chính sách thu nông nghi p, mi n gi m thu nh ng năm ñ u th i kỳ ki n thi t cơ b n ñ nông dân t p trung v n m r ng s n xu t, mua s m trang thi t b , chăm sóc và thi t k vư n, ao, chu ng theo hư ng d n c a cán b khuy n nông và khí tư ng nông nghi p. • Th c hi n chính sách khuy n nông, chuy n giao thông tin khí tư ng nông nghi p. Quy trình k thu t s n xu t ñư c thi t l p căn c vào các k t qu nghiên c u khí tư ng nông nghi p v th i v gieo tr ng, các bi n pháp k thu t chăm sóc... ph i ñư c truy n bá, chuy n giao xu ng t i t n tay ngư i nông dân. C n giúp ñ nông dân tìm hi u nh ng thông báo khí tư ng nông nghi p, d báo th i ti t, c nh báo khí tư ng, thu văn... ñ ngư i dân có th ch ñ ng s d ng. Cán b khuy n nông truy n bá k thu t canh tác, các thông tin khí tư ng nông nghi p dư i nhi u hình th c như t p hu n k thu t t i ch , hư ng d n thao tác và thông qua các mô hình trình di n... giúp nông dân th y ñư c tác d ng c a các bi n pháp k thu t canh tác có th ñi u khi n ñư c sinh trư ng, phát tri n c a cây tr ng, né tránh thiên tai. M t khác, hình th c khuy n nông còn là c u n i ñ tuyên truy n s d ng gi ng cây, con ñã ñư c ki m nghi m khí tư ng nông nghi p. b) C ng c chính sách phát tri n Khoa h c và Công ngh • Coi tr ng công tác ñi u tra cơ b n v th i ti t, khí tư ng nông nghi p ñ quy ho ch các vùng s n xu t. Ð t nư c ta kéo dài trên 15 vĩ ñ , có ñ a hình ph c t p, l i n m trong vùng nh hư ng c a gió mùa, ñi u ki n khí h u trên lãnh th phân hoá r t nhi u. Vì v y, ñi u tra cơ b n v khí h u và khí tương nông nghi p ph i tr thành b t bu c, ñư c ghi nh n trong văn b n pháp quy ñ quy ho ch các vùng s n xu t. Công tác ñi u tra cơ b n ñ c bi t nh n m nh ñ n vi c kh o sát, th nghi m các gi ng cây tr ng, v t nuôi trong ñi u ki n th i ti t, khí h u ñ a phương, xác ñ nh ñư c nh ng thông s cơ b n v yêu c u v t h u c a m i gi ng và ñi u ki n khí h u, nh ng thiên tai có th x y ra. • Xây d ng chính sách h p tác khoa h c gi a khí tư ng nông nghi p và nông nghi p. Xây d ng chính sách h p tác khoa h c gi a khí tư ng nông nghi p và ngành nông nghi p, ñ m b o thông tin thông su t, k p th i v khí tư ng nông nghi p ñ các c p có ñi u ki n ti p thu, v n d ng trong nghiên c u và s n xu t nông nghi p. Nh ng thông tin này ñư c ña d ng hóa theo các d báo ñ nh kỳ ho c tham kh o ñ t xu t. N i dung các thông tin ph n ánh di n bi n c a ñi u ki n th i ti t và d báo th i v , sinh trư ng, phát tri n c a cây tr ng, v t nuôi, kh năng sâu, b nh phát tri n, c nh báo thiên tai và các bi n pháp phòng ch ng.... Ð c bi t, trong công tác ch n t o gi ng, khu v c hoá và ñưa vào s n xu t gi ng m i c n ph i ñư c ñánh giá yêu c u v ñi u ki n th i ti t, khí h u, xác ñ nh các ch tiêu v t h u c a gi ng. 188 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
• C ng c chính sách ñ u tư phát tri n khoa h c công ngh ñ tăng cư ng năng l c khí tư ng nông nghi p và k thu t nông nghi p cho các c p cơ s . Vi c ñ u tư tăng cư ng năng l c ñư c xem xét trên c 2 m t: trang thi t b hi n ñ i hoá và nâng cao năng l c làm vi c c a cán b . Trang b l i các trang thi t b kh o sát khí tư ng nông nghi p các tr m cơ s , phát tri n công ngh thông tin trong lĩnh v c qu n lý và phân tích các tài li u khí tư ng nông nghi p, thông tin, truy n bá các k t qu nghiên c u v th i ti t, khí tư ng nông nghi p. N i m ng thông tin ph c v s n xu t nông nghi p và nghiên c u khoa h c. C ng c các chính sách s d ng ngu n nhân l c khí tư ng nông nghi p như chính sách lương, chính sách ưu tiên khu v c, ph c p ngoài gi ... nh m phát huy h t n i l c. Có chi n lư c ñào t o nâng cao trình ñ chuyên môn, trình ñ qu n lý c a cán b Trung ương và Cơ s . Ti n hành công tác ñào t o theo nhi u hình th c: chính quy, t i ch c, m các l p hu n luy n, h i th o ng n h n phù h p v i các ñ i tư ng. • Tăng cư ng h p tác Qu c t v Khí tư ng nông nghi p Tăng cư ng h p tác Qu c t v khí tư ng nông nghi p trong các lĩnh v c như ñào t o nâng cao năng l c cán b , nghiên c u khoa h c và xây d ng cơ s v t ch t k thu t. M r ng hành lang pháp lý dư i các văn b n, lu t, quy ch , chính sách thu , chính sách khai thác các ngu n thông tin khoa h c v khí tư ng, thu văn và môi trư ng. 2.2. Nâng cao năng l c ho t ñ ng khí tư ng nông nghi p. Theo báo cáo t ng k t 40 năm ngành Khí tư ng nông nghi p, nh ng ñ nh hư ng phát tri n và ñ i m i công tác ph c v khí tư ng nông nghi p bao g m: Tăng cư ng năng l c ph c v khí tư ng nông nghi p cho cán b và các ñơn v t ch c cơ • s v i các n i dung g m tăng cư ng các trang thi t b kh o sát và s lý thông tin hi n ñ i, ñào t o nâng cao năng l c nghiên c u và ph c v khí tư ng nông nghi p c a cán b , h p tác Qu c t v ñào t o và nghiên c u khoa h c... Hoàn thi n h th ng t ch c, qu n lý th ng nh t các ho t ñ ng khí tư ng nông nghi p t • trung ương ñ n ñ a phương nh m xây d ng nh ng văn b n pháp quy qu n lý Nhà nư c v khí tư ng nông nghi p trong các lĩnh v c: cơ c u th i v cây tr ng, v t nuôi theo các tiêu chu n khí h u c a m i gi ng; th m ñ nh kh năng phân b c a các gi ng m i lai t o và nh p n i phù h p v i ñi u ki n khí h u; B o hi m cây tr ng liên quan ñ n th i ti t có h i và thiên tai... Làm rõ nh ng nguyên nhân gây ra m t mùa do th i ti t, thiên tai hay do con ngư i. N m b t chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c ñ xác ñ nh ñúng nh ng n i • dung khí tư ng nông nghi p c n nghiên c u và ph c v , ñ c bi t là trong vi c quy ho ch nh ng vùng s n xu t l n. Thông qua các chương trình, d án phát tri n nông nghi p c a Nhà nư c, h p tác và liên k t v i các cơ quan nghiên c u, qu n lý nông nghi p ñ quy ho ch, thi t k các vùng s n xu t nh m khai thác h p lý ngu n tài nguyên khí h u, b o v môi trư ng sinh thái. Ð i m i công tác ñi u tra, kh o sát khí tư ng nông nghi p, ph i h p v i các ñơn v s n • xu t nông nghi p trong vi c thu th p thông tin v di n tích gieo tr ng, các gi ng m i ñưa vào s n xu t, tình hình sinh trư ng, phát tri n và năng su t cây tr ng, tình hình sâu, b nh, thiên tai và t n th t do chúng gây ra. Rà soát các ch tiêu kh o sát khí tư ng nông nghi p, xây d ng quy ph m quan tr c phù h p v i ñ c ñi m sinh v t h c c a m i lo i cây tr ng, 189 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
chú ý t i các gi ng m i và các lo i cây ăn qu , cây công nghi p lâu năm... Ð c bi t, các tài li u kh o sát ph i ñ m b o so sánh ñư c v i nhau, ph i l y các y u t th i ti t, khí h u làm bi n s , ñưa ñư c các y u t khác (phân bón, gi ng, chăm sóc, phòng tr sâu, b nh...) làm y u t phi thí nghi m, b t bi n trong c chu i quan tr c. Ðây là yêu c u k thu t cao nh t trong quy ph m quan tr c. Ð y m nh công tác thông tin tuyên truy n, biên so n các b n tin d báo khí tư ng nông • nghi p, d báo th i v , sinh trư ng, phát tri n c a cây tr ng, c nh báo v th i ti t h i, thiên tai....Dành ưu tiên cho vi c biên so n các thông tin ph c v các vùng chuyên canh, các vùng s n xu t hàng hoá quy mô l n, các vùng tr ng cây ñ c s n, cây có giá tr kinh t cao... Thành l p m ng lư i thông tin khí tư ng nông nghi p bao g m các cơ s s n xu t, nghiên c u, th c nghi m khoa h c..., n i m ng thông tin ph c v s n xu t nông nghi p và an ninh lương th c Qu c gia. 2.3. Nh ng hành ñ ng thi t th c b o v tài nguyên khí h u Ti n hành các bi n pháp thi t th c ñ b o v tài nguyên khí h u như: • Ngăn ch n vi c khai thác b a bãi các lo i r ng ñ u ngu n, r ng t nhiên và r ng ng p m n. R ng là gi i pháp h u hi u nh t nh m c i thi n ch ñ mưa, ch ñ m và nhi t ñ c a ñ a phương, ñem l i ñi u ki n sinh thái thu n l i cho s n xu t và con ngư i. • Tr ng m i các lo i r ng, xây d ng cơ c u r ng h p lý cho t ng vùng, t o các ki u r ng có k t c u nhi u t ng ñ khai thác t i ña ñi u ki n không gian và nhanh chóng ph ñ t, che bóng cho m t ñ t, ch ng xói mòn, m c che ph ph i ñ t trên 50% di n tích ñ t. • C ng c và xây d ng các h ch a nư c góp ph n h n ch dòng ch y, phân ph i, ñi u hoà nư c và làm tăng ñ m ñ t. Ðó là gi i pháp ñi u ti t khí h u r t có hi u qu . • Quy ho ch h p lý vi c phát tri n giao thông v n t i, phát tri n công nghi p, h n ch t i ña vi c gi i phóng b a bãi các ch t th i vào môi trư ng, ñ c bi t là các ch t khí th i gây hi u ng nhà kính t vi c ñ t các nhiên li u hoá th ch như xăng d u, than ñá... • T ch c phòng ch ng thiên tai có hi u qu , xây d ng và c ng c h th ng d báo v l t, bão, cháy r ng ..., ti n hành các bi n pháp phòng ch ng k p th i, chu ñáo s h n ch ñư c r t nhi u nh hư ng x u c a thiên tai. 3. PHƯƠNG PHÁP S D NG H P LÝ TÀI NGUYÊN KHÍ H U Trong vi c s d ng h p lý tài nguyên khí h u ñ t ra m t s v n ñ như sau: Ðánh giá ñư c yêu c u c a cây tr ng, v t nuôi ñ i v i ñi u ki n khí h u. - Ðánh giá ñư c ti m năng khí h u t ng vùng, nh ng thu n l i, khó khăn c a các vùng ñó. - Xây d ng d án s d ng tài nguyên khí h u vùng cho nh ng m c ñích c a s n xu t. - 3.1. ðánh giá yêu c u c a cây tr ng ñ i v i ñi u ki n khí h u Cây tr ng có ph n ng r t nh y ñ i v i ch ñ b c x , ch ñ nhi t, m. Ti m năng năng su t c a các lo i cây tr ng r t khác nhau. Ch có th ñ t ñư c năng su t cao khi hi u rõ ñư c các yêu c u v ñi u ki n khí h u c a chúng. Có th nêu ra m t trong r t nhi u ví d , Vùng Ði n Biên, Sơn La có s gi n ng trung bình ngót 2.000 gi /năm. Trư c ñây năng su t 190 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
lúa th p do gieo c y các gi ng lúa có hi u su t s d ng b c x quang h p th p, năng su t không vư t quá 3 t n/v . Nhưng t năm 1993, do s d ng các gi ng lúa thu n c a Trung Qu c như San hoa, Lùn 32, T p giao, Nam kháng năng su t ñã ñ t t i trên 8 t n/ha/v , g p 2 l n năng su t trư c ñây. T ch c khí tư ng th gi i t i Giơnevơ (năm 1991) ñã công b m t cu n sách r t có giá tr trình bày c n k v yêu c u c a các lo i cây tr ng ñ i v i ñi u ki n môi trư ng, ñ c bi t là ñi u ki n khí h u. D a vào các ch tiêu ñ c trưng ñó, có th b trí các lo i cây tr ng h p lý theo vùng và theo th i gian trong năm ñ t ñ an toàn cao. Phương pháp xác ñ nh yêu c u c a cây tr ng ñ i v i ñi u ki n khí h u ñư c ti n hành b ng 2 cách: Gieo tr ng các gi ng các th i v khác nhau trong m t năm. Trong m i th i v ñó , do - ñi u ki n th i ti t r t khác nhau, ñã gây ra các ph n ng r t rõ r t ñ i v i s sinh trư ng và năng su t c a cây tr ng. Ví d : gieo c y lúa trong nhi u th i v , m i th i v cách nhau 5, 10, 15 ngày, sau ñó theo dõi các th i kỳ phát d c và năng su t c a cây tr ng và ñi u ki n khí tư ng. Dùng phương pháp th ng kê, có th tính toán ñư c yêu c u v khí h u c a chúng. Các dòng lúa c a Trung Qu c có ph n ng r t ch t v i nhi t ñ . ñi u ki n nhi t ñ thích h p 25-280C h t ph n c a chúng là h u d c. Ngư c l i, n u nhi t ñ cao trên 280C, h t ph n c a chúng tr thành b t d c. Ð c tính ñó có ý nghĩa c c kỳ quan tr ng trong k thu t s n xu t h t lai F1 ph c v s n xu t. Th i v gieo c y khác nhau s d n t i m t trong hai h qu trên. Cũng có th gieo c y cây tr ng trong cùng m t th i v nhưng các vùng ñ a lý khác - nhau. Do ch ñ khí h u m i vùng là khác nhau, ph n ng c a cây tr ng cũng gi ng như ñã gieo chúng các th i v khác nhau trong m t năm. Phương pháp th ng kê xác ñ nh yêu c u v ñi u ki n khí h u c a chúng cũng ñư c ti n hành như ñã nêu ra trên. 3.2. ðánh giá ñi u ki n khí h u a) Ðánh giá ti m năng khí h u m t vùng Ngoài vi c ñánh giá các ñ c trưng khí h u như ch ñ mưa m, ch ñ nhi t, ch ñ b c x và ch ñ b c hơi, ngư i ta r t coi tr ng vi c ñánh giá ti m năng khí h u thông qua ti m năng năng su t cây tr ng. Có nhi u phương pháp ñánh giá ti m năng năng su t cây tr ng d a vào tài nguyên khí h u như: - Ðánh giá theo tài nguyên b c x - Ðánh giá theo tài nguyên nhi t m - Ðánh giá theo tài nguyên nhi t. Theo Vi n sĩ Ðào Th Tu n, n u l y h s s d ng b c x quang h p (PAR) c a cây lúa là 0,02; kh năng sinh nhi t c a 1 kg ch t khô c a chúng là 4.000 Kcalo, h s kinh t là 0,5 (hi n các dòng lai và gi ng thu n c a Trung Qu c ñ t t i > 0,6), thì k t qu tính toán ti m năng năng su t lúa 2 ñ a ñi m là T Liêm (Hà N i) và Sóc Sơn (vùng khô h n Hà N i) thu ñư c như sau. B ng 10.1. Ti m năng năng su t lúa tính theo các phương pháp khác nhau (t /ha) Ð a ñi m Ti m năng năng su t Ti m năng năng su t Ti m năng năng theo b c x theo nhi t ñ su t theo nhi t, m T Liêm 135,5 170,6 120,4 Sóc sơn 148,0 167,8 112,0 191 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Ngu n: ðào Th Tu n (1963) b ng 10.1 cho th y, phương pháp tính toán khác nhau thì thu ñư c ti m năng năng K t qu su t lúa (Yp) chênh l ch nhau ñáng k . Theo Yoshida (FAO), vùng nhi t ñ i có th tính năng su t ti m năng c a cây tr ng theo b c x quang h p (PAR), công th c như sau: η . Keco . PAR Yp = ----------------- (1) q Trong ñó: Yp (potential yield) - năng su t ti m năng (t /ha) η - h s s d ng b c x quang h p (PAR) c a cây tr ng: Ð u tương: η = 0,015-0,025; Lúa: η = 0,015-0,030 L c: η = 0,015-0,025; Khoai tây: η = 0,025; Ngô : η = 0,015 - 0,045 Keco - h s kinh t , ñư c tính b ng công th c: Năng su t kinh t Keco = --------------------------- Năng su t sinh v t h c H s kinh t c a m t s lo i cây tr ng như sau: Lúa Keco = 0,40-0,55; Ngô Keco = 0,30 - 0,5; ð u tương Keco = 0, 25 - 0,35; L c Keco = 0, 34 - 0,57; Khoai tây Keco = 0,40 - 0,71. PAR- b c x quang h p (cal/cm2/v ). Tuỳ thu c vào t ng th i v trong năm và vào th i gian sinh trư ng c a cây tr ng. Ð i v i lúa PAR kho ng 25.494 cal/cm2/v . q - năng lư ng tính b ng calo khi ñ t 1 gam (ho c 1 kg) v t ch t khô c a m i lo i cây (q c a lúa là 3760-4000 calo/kg). Ðưa các d ki n ñã có vào công th c (1) và tính ñư c năng su t ti m năng c a lúa huy n ðan Phư ng (Hà Tây) là 11,19 t n/ha/v . Ngày nay, không ít nh ng ñi n hình v s d ng tài nguyên ñã ñ t năng su t th c thu x p x v i năng su t ti m năng như Ði n Biên (Sơn La). Vi c ñánh giá năng su t ti m năng giúp ngư i s n xu t t lý gi i nguyên nhân năng su t th c t còn th p. Nh ng lý do d n t i năng su t th p có th như sau: • Gi ng chưa có ti m năng năng su t cao: c n ph i chon gi ng t t và s d ng gi ng thích h p. Ví d , các dòng lúa thu n c a Trung Qu c gieo c y vùng ñ t b c màu Thái Nguyên cho năng su t g n g p ñôi năng su t c a gi ng CR203 là gi ng v n có năng su t cao và n ñ nh. Năng su t trung bình c a CR203 ñã ñ t ñư c 25 t /ha/v . • Th i v chưa phù h p, ñ có năng su t cao th i v ph i phù h p cho t ng gi ng trên t ng vùng sinh thái. • Ch ñ nư c tư i chưa ñ : c n nghiên c u nhu c u tư i c a cây tr ng ñ ñưa ra k thu t tư i phù h p. • M t ñ cây tr ng chưa h p lý: gi ng cà phê chè Catimor tr ng ph bi n nhi u vùng, hi n nay m t ñ có th lên t i 6.000 cây/ha so v i trư c ñây ch kho ng 3.000 cây/ha. Theo kinh nghi m c a ngư i dân Khe Sanh (Qu ng Tr ), tr ng cà phê chè Catimor m t ñ cao cho thu ho ch s m, năng su t qu n th trên ñơn v di n tích cao, l i h n ch ñư c b nh g s t. 192 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Tìm ñư c nh ng nguyên nhân d n t i năng su t th c t th p so v i năng su t ti m năng s giúp vi c l a ch n các gi i pháp phù h p. Ðó là phương pháp kinh doanh nông nghi p r ti n, l i nhu n cao và ñ b n v ng l n mà ngày nay s n xu t nông nghi p ph i hư ng t i. c) ðánh giá cân b ng nư c và nhu c u nư c c a cây tr ng • ð xác ñ nh nhu c u nư c c a cây ñ u tương, ngư i ta áp d ng phương pháp c a T ch c Nông nghi p và Lương th c Qu c t (FAO) như sau: Công th c tính nhu c u nư c có d ng: WR = Kcr x PET (2) Trong ñó: WR (Water requiement): Nhu c u nư c c a cây (mm) Kc (crop coefficient): H s cây tr ng PET (Potential Evapotranspiration): B c thoát hơi n c ti m năng (mm/ngày). PET ñư c tính theo công th c : PET = Qs x (0,025ts + 0,08)/ 59 (3) Trong ñó: Qs B c x t ng c ng trong tu n (cal/cm2/tu n ) ts Nhi t ñ trung tu n ( 0C) • Phương pháp xác ñ nh lư ng mưa h u hi u: Lư ng mưa h u hi u (Reff) ñư c coi là lư ng mưa h u ích gi l i trong ñ t ñ cây tr ng s d ng cho b c thoát hơi nư c. Lư ng mưa h u hi u ñư c tính theo công th c c a B nông nghi p M ñ xu t (Soil Convervation Service Method -USDA): N u Rtot ≤ 250 mm Reff = Rtot (125 - 0,2 Rtot )/125 Reff = 125 + 0,1.Rtot N u Rtot > 250 mm Trong ñó: Reff là lư ng mưa h u hi u trong tháng (mm) Rtot là lư ng mưa t ng s trong tháng (mm) • Phương pháp xác ñ nh lư ng nư c thi u h t và m c gi m năng su t do thi u ho c th a nư c: Ð làm rõ m c nh hư ng c a s thi u h t nư c ñ i v i năng su t cây tr ng, Doorenboss và Kassam (1997) ñã thi t l p m t phương trình th hi n m i quan h gi a năng su t th c t , năng su t t i ña (trong ñi u ki n không b thi u ho c th a nư c) liên quan ñ n b c thoát hơi nư c th c t và b c thoát hơi nư c ti m năng c a cây tr ng. Phương trình ñó là: (1-Ya/Ym) = Km(1- ETA/WR) (4) Trong ñó : Ya Năng su t th c t thu ho ch ñư c (Actual Yield). Ym Năng su t thu ho ch t i ña (maximal Yield) ETA B c thoát hơi nư c th c t c a cây tr ng WR Nhu c u nư c c a cây tr ng Ky H s ñáp ng năng su t K t qu ñánh giá nhu c u nư c, lư ng nư c c n tư i c a ñ u tương ðT84 th i v gieo ngày 23/II-2003 t i Gia Lâm, Hà N i thu ñư c như sau: 193 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
B ng 10.2. Nhu c u nư c, lư ng nư c tư i và m c gi m năng su t do nư c gây ra Giai ño n sinh trư ng Cv Ch tiêu ñánh giá Gieo - 3 lá - Ra hoa - Qu ch c- 3 lá ra hoa qu ch c thu ho ch H s hoa màu (Kcr) 0,45 0,95 1,0 0,45 0,71 B c x t ng c ng (Kcal/cm2) 10,1 4,5 6,9 11,0 32,4 Nhu c u nư c (mm) 39,4 56,8 84,3 62,8 243,3 Lư ng mưa h u hi u (mm) 45,3 5,8 21,5 22,4 95,0 Lư ng nư c c n t i (mm) -5,9 51,0 62,8 40,4 148,0 B c hơi nư c ti m năng (mm) 87,6 59,8 84,3 139,5 371,2 H s gi m năng su t 0,3 3,43 1,37 0,98 1,52 Ngu n: ðoàn Văn ði m (12/2993) Hi n nay, nh k thu t tin h c ngư i ta ñã l p ra nh ng chương trình t ñ ng hóa ñ xác ñ nh cân b ng nư c và lư ng nư c c n tư i cho t ng giai ño n sinh trư ng c a cây tr ng m i ñi u ki n c th . Ph n m m ñã ñư c nhi u nư c ng d ng trong công ngh ñi u khi n cây tr ng là ph n m m CROPWAT do các chuyên gia khí tư ng nông nghi p c a FAO thi t l p. 3.3. Áp d ng k thu t canh tác tiên ti n ñ ñ t năng su t cao, b o v tài nguyên khí h u a) S d ng gi ng cây tr ng có ti m năng năng su t cao Gi ng cây tr ng ch a ñ ng trong nó nh ng ti m năng sinh h c quý giá, bao g m ti m năng năng su t và ti m năng ch t lư ng. Ti m năng năng su t ñư c t o nên b i “ngu n” và “s c ch a”. Theo vi n sĩ Ðào Th Tu n (1995), “ngu n” ñư c k ñ n là b máy quang h p. B máy này quy t ñ nh kh i lư ng và ch t lư ng c a năng su t. “S c ch a” ñư c k ñ n là nơi tích lũy ch t khô t o nên, ñó là qu , h t ho c thân, lá. Ði u ki n môi trư ng chi ph i “ngu n” chính là b c x quang h p (PAR). Vi c l a ch n các gi ng gieo c y ñ a phương là v n ñ c c kỳ quan tr ng. Các nhà khoa h c Vi n nghiên c u lúa Qu c t (IRRI) cho r ng, n u cây lương th c tăng ñư c h s s d ng b c x quang h p (PAR) lên g p 2 l n (t 0,025 ñ n 0,050) thì năng su t c a chúng s tăng lên g p ñôi. b) B trí th i v h p lý. Th i v ph n ánh nh hư ng t ng h p c a môi trư ng ñ i v i cây tr ng trong su t ñ i s ng c a nó. D n li u thu ñư c t thí nghi m c a Trung tâm Khí tư ng nông nghi p, Vi n Khí tư ng - Thu văn (1991) cho th y: năng su t khoai tây t l thu n v i b c x quang h p (PAR) mà cây nh n ñư c trong các th i v khác nhau (b ng 10.3). B ng 10.3. Năng su t khoai tây các th i v có b c x quang h p khác nhau Th i v tr ng Ch s Năng su t m c xác su t ñ m b o PAR (%) 10 50 90 10/10 PAR 16,70 13,40 12,10 Ya 26,40 21,10 19,10 20/10 PAR 15,10 12,60 11,30 194 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Ya 24,30 20,20 18,10 30/10 PAR 13,90 11,70 10,60 Ya 23,40 19,70 17,80 10/11 PAR 12,30 11,50 10,50 Ya 22,80 21,40 19,60 PAR - B c x quang h p (Kcal/cm2/v ); Chú thích: Ya - Năng su t th c t (t n/ha) Vi c ch n th i v phù h p không nh ng ñ m b o ñư c b c x quang h p (PAR) phù h p v i cây mà còn ch n ñư c th i gian có ñ m và nhi t ñ phù h p. Trong các giai ño n sinh trư ng c a cây tr ng, giai ño n ra hoa có ý nghĩa quan tr ng nh t, ph i l y giai ño n ñó ñ làm m c tính th i v cây tr ng. Ví d : Gi ng xoài Nam B tr ng mi n B c tr hoa vào tháng 3 khi tr i ñ y mây, thi u n ng nên hoa ra nhi u nhưng không th ph n ñư c, h u như không có qu . Gi ng xoài Tân Ð o tr ng mi n B c ra hoa vào tháng 4 dương l ch, s gi n ng trung bình là 4-5 gi /ngày nên ra hoa và ñ u qu t t. Các dòng lúa lai Trung Qu c h u d c khi tr vào lúc có nhi t ñ dư i 280C, nhưng s b t d c khi nhi t ñ cao trên ngư ng ñó. c) K thu t canh tác thích h p • Nh m phát tri n nông nghi p theo hư ng ña d ng sinh h c, ngư i ta ñã ch n phương pháp tr ng cây nhi u t ng như tr ng xen, tr ng g i các loài cây có nhu c u ánh sáng và dinh dư ng khác nhau, t o nên m t qu n th s d ng b c x quang h p phù h p m i t ng tán và h tr nhau v dinh dư ng. Phương pháp này chi phí th p nhưng l i nhu n cao, h n ch ñư c xói mòn cơ gi i do mưa, tăng cư ng kh năng gi nư c, b o v môi trư ng sinh thái. • D a vào ch ñ khí h u ñ xác ñ nh các h th ng tr ng tr t h p lý cho t ng vùng. Ch tiêu ñ tính toán s v gieo tr ng trong m t h th ng tr ng tr t thư ng ñư c ch n là tích ôn (t ng nhi t ñ ). Ví d : Vùng ñ ng b ng B c B có t ng nhi t ñ trung bình hàng năm trên 8 5000C, có th b trí các v tr ng tr t trong năm như sau: B trí công th c 3 v : Lúa xuân 3.1000C; lúa mùa 2.7000C; cây v ñông 2.4000C. C 3 v tích ôn là 8.2000C, còn dư 7000C dành cho s chuy n ti p gi a các v tr ng. B trí công th c 4 v : ngô 3 0000C; ñ u tư ng 2 5000C; lúa mùa 2 7000C; rau 2 0000C. Tích ôn 4 v là 10 2000C; còn thi u 1 3000C. C n tr ng g i ngô và ñ u tương, tr ng ngô trong b u ho c làm m trên chân ñ t khác. • Các bi n pháp k thu t canh tác như x i xáo, bón phân, làm c , tư i nư c, t a cây, ñ n cành... không nh ng ñáp ng cho nhu c u c a cây tr ng v nư c, ôxy, dinh dư ng... mà còn t o ra kh năng khai thác t t nh t ti m năng b c x , nhi t, m, lư ng mưa... ð các bi n pháp k thu t canh tác phát huy hi u qu cao cũng r t c n ti n hành trong nh ng th i ñi m thu n l i (ví d : không nên bón phân khi tr i mưa to hay khô h n, nên t a cây, ñ n cành khi tr i âm u, thi u n ng ...). Mu n ñ t ñư c s phù h p c a các v tr ng ñ i v i nhi t ñ , c n ph i ch n các gi ng cây tr ng có năng su t cao, th i gian sinh trư ng ng n, d dàng ñi u ch nh th i gian tr vào ñi u ki n khí h u thu n l i, tránh ñư c thiên ta x y ra. 195 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------