Nương rẫy trong đời sống các dân tộc Tây Nguyên

N¦¥NG RÉY<br /> TRONG §êI SèNG C¸C D¢N TéC T¢Y NGUY£N<br /> <br /> TrÇn Minh §øc(*)<br /> <br /> N»m trong täa ®é ®Þa lý tõ 11045’ ®Õn 15027’ (vÜ ®é B¾c) vµ tõ 107012’ ®Õn<br /> 108055’ (kinh ®é §«ng), T©y Nguyªn cã vÞ trÝ chiÕn l−îc vÒ kinh tÕ, chÝnh<br /> trÞ, x· héi, m«i tr−êng vµ quèc phßng an ninh. T©y Nguyªn cã diÖn tÝch tù<br /> nhiªn lµ 5.612.000 ha, trong ®ã cã 3.140.000 ha rõng c¸c lo¹i, chiÕm tíi<br /> 36,3% tr÷ l−îng rõng cña c¶ n−íc. T©y Nguyªn còng lµ n¬i c− tró cña 13<br /> d©n téc thiÓu sè nh− Ba Na, X¬ §¨ng, Mn«ng, £®ª... vµ cßn l−u gi÷ ®−îc<br /> nhiÒu phong tôc tËp qu¸n, di s¶n v¨n hãa vËt thÓ vµ phi vËt thÓ cã gi¸ trÞ<br /> lÞch sö vµ thÈm mü cao nh− nhµ r«ng, nhµ dµi, ®µn ®¸, t−îng må, c¸c lÔ<br /> héi v¨n hãa, cång chiªng vµ mét kho tµng v¨n häc d©n gian ®å sé víi<br /> nh÷ng b¶n tr−êng ca, truyÖn cæ, truyÖn ngô ng«n, nh÷ng lµn ®iÖu d©n ca<br /> l−u truyÒn qua nhiÒu thÕ hÖ trong hµng ngh×n n¨m. T×m hiÓu vÒ c¸ch øng<br /> xö víi thiªn nhiªn nãi chung, n−¬ng rÉy nãi riªng cña céng ®ång c¸c d©n<br /> téc T©y Nguyªn qua c¸c thêi kú, tõ ®ã t×m ra nh÷ng ®Æc tr−ng cèt lâi lµm<br /> biÕn ®æi vÒ ®êi sèng nhiÒu mÆt c¸c téc ng−êi ë ®©y sÏ gãp phÇn ®−a ra ®−îc<br /> nh÷ng c¬ së khoa häc ®Ó §¶ng, Nhµ n−íc ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch, gi¶i<br /> ph¸p kinh tÕ-v¨n hãa- x· héi hîp lý nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn T©y<br /> Nguyªn nãi chung theo h−íng bÒn v÷ng trong t−¬ng lai.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Mét sè ®Æc tr−ng c¬ b¶n trong ho¹t ®éng s¶n chän n¬i ë cña m×nh lµ gÇn c¸c khu rõng<br /> xuÊt n−¬ng rÉy truyÒn thèng c¸c d©n téc T©y vµ lµm rÉy theo kiÓu ph¸t, ®èt, chäc,<br /> Nguyªn trØa. Theo ®ã, trªn mét ®¸m rÉy míi<br /> Trong ®êi sèng c¸c d©n téc T©y ph¸t, bµ con trång lóa, ng«, s¾n, ®Ëu...<br /> Nguyªn, ®Êt rõng vµ n−¬ng rÉy cã mét cho ®Õn khi ®Êt b¹c mµu th× bá ®Ó t×m<br /> vai trß quan träng kh«ng g× thay thÕ mét ®¸m rÉy míi. ∗Chu kú nµy chØ lÆp<br /> ®−îc. Tr−íc ®©y, rõng gÇn nh− bao phñ l¹i khi ®¸m rÉy khai th¸c s¶n xuÊt tr−íc<br /> hÇu kh¾p c¶ T©y Nguyªn tõ trªn nói ®ã phôc håi ®−îc ®é mµu mì cÇn thiÕt.<br /> cao xuèng c¸c thung lòng vµ thÊp h¬n ë Trong ®iÒu kiÖn chî bóa vµ ho¹t ®éng<br /> nh÷ng khu vùc b»ng ph¼ng. Theo quan trao ®æi hµng hãa nhiÒu n¬i ch−a ph¸t<br /> niÖm cña ng−êi d©n T©y Nguyªn, rÉy<br /> cho hä c¸i ¨n quanh n¨m, v× thÕ dï ë (∗)<br /> ThS., §µi Ph¸t thanh vµ TruyÒn h×nh L©m<br /> m«i tr−êng nµo c¸c d©n téc ë ®©y còng §ång.<br /> N−¬ng rÉy trong ®êi sèng… 41<br /> <br /> triÓn, viÖc s¶n xuÊt cña ng−êi T©y giíi gi÷a ®Êt cña bu«n lµng, dßng hä, vµ<br /> Nguyªn chñ yÕu h−íng vµo môc tiªu tù c¸c gia ®×nh thµnh viªn ®«i khi chØ lµ<br /> cÊp tù tóc cho cuéc sèng hµng ngµy, nh÷ng hßn ®¸ lín, con suèi, mét c©y cæ<br /> trong khi viÖc khai th¸c c¸c s¶n vËt cã thô... mang tÝnh −íc lÖ t−îng tr−ng, thÕ<br /> s½n trong tù nhiªn vÉn cßn tån t¹i kh¸ nh−ng nã l¹i bÊt kh¶ x©m ph¹m víi bÊt<br /> râ nÐt trong ®êi sèng cña bµ con. C¸c kú ai. Tïy theo mçi d©n téc cô thÓ ë T©y<br /> d©n téc T©y Nguyªn còng ph©n biÖt rÊt Nguyªn mµ quyÒn sö dông ®Êt ®ai ®èi<br /> râ c¸c lo¹i ®Êt ®ai canh t¸c vµ kh«ng víi bu«n lµng, dßng hä vµ c¸c thµnh<br /> canh t¸c, cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ viÖc viªn còng cã sù kh¸c nhau.<br /> ph©n chia, sö dông ®Êt ®ai kh¸ chÆt chÏ Theo ng−êi M¹, giíi h¹n cña c¸c<br /> vµ cô thÓ. Sù ph©n biÖt nµy cã kh¸c phÇn ®Êt ®ai thuéc c¸c bon lµ c¸c rÉy<br /> nhau Ýt nhiÒu gi÷a c¸c d©n téc nh−ng (mir) do toµn bon khai ph¸. Kho¶ng<br /> nh×n chung cã thÓ ph©n lµm 3 lo¹i: rõng tõ bon ®Õn c¸c rÉy lµ thuéc quyÒn<br /> §Êt thæ c−: ®©y lµ phÇn ®Êt bµ con qu¶n lý cña bon, v× vËy ng−êi ngoµi bon<br /> dïng ®Ó x©y dùng nhµ ë, chuång tr¹i, kh«ng ®−îc ®Õn ®©y khai ph¸.<br /> kho thãc vµ c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. Ng−êi Mn«ng cã sù ph©n chia ranh<br /> Thæ c− th−êng ®Æt d−íi quyÒn qu¶n lý giíi ®Êt ®ai kh¸ râ rµng vµ chÆt chÏ gi÷a<br /> cña bu«n, bon, lµng. Vµ tïy theo chu kú c¸c bu«n. Nh÷ng ranh giíi nµy mang<br /> canh t¸c, sù thay ®æi lín trong ®êi sèng tÝnh bÊt kh¶ x©m ph¹m tuyÖt ®èi. C¸c<br /> cña bu«n lµng mµ vïng thæ c− míi cã phÇn ®Êt cña c¸c bu«n lµng Mn«ng cÊm<br /> thÓ h×nh thµnh. nh÷ng c− d©n l¸ng giÒng ®Õn s¨n b¾t,<br /> §Êt canh t¸c: gåm n−¬ng rÉy, ruéng h¸i l−îm, mµ ngay c¶ viÖc ®i l¹i, ng−êi<br /> n−íc, v−ên c©y ¨n qu¶. §©y còng lµ tµi Mn«ng còng tr¸nh ®i qua c¸c phÇn ®Êt<br /> s¶n chung cña bu«n lµng chia cho c¸c cã chñ vµ ®· ®−îc ®¸nh dÊu.<br /> thµnh viªn, gia ®×nh, dßng hä ®Ó khai §Êt ®ai cña ng−êi £®ª vµ ng−êi Gia<br /> th¸c, s¶n xuÊt. Rai th× thuéc quyÒn qu¶n lý, thu ho¹ch<br /> §Êt cÊm: ®ã lµ nh÷ng khu rõng cña tõng gia ®×nh. Ng−êi Gia Rai ®·<br /> thiªng, rõng cÊm, rõng dïng lµm nghÜa h×nh thµnh nh÷ng luËt tôc quy ®Þnh<br /> ®Þa,... th−êng lµ nh÷ng rõng thiªng buéc mäi ng−êi ph¶i tu©n theo, cÊm<br /> (Yang pri) n»m ë ®Ønh cao c¸c chãp nói. kh«ng ®−îc x©m ph¹m. NÕu x©m ph¹m<br /> Trong quan niÖm cña ®ång bµo ®ã lµ n¬i th× h×nh ph¹t ®−îc ¸p dông kh¸ nÆng,<br /> c− ngô cña c¸c vÞ thÇn linh mµ con tõ viÖc båi th−êng ®Õn buéc ph¶i lµm<br /> ng−êi x©m ph¹m sÏ bÞ trõng ph¹t. C¸c ®Çy tí cho chñ lµng.<br /> khu rõng lµm nghÜa ®Þa th−êng n»m ë Ng−êi Ba Na kh«ng chØ cã c¸c<br /> phÝa T©y B¾c bu«n lµng, n¬i ®ã dïng ®Ó kho¶ng ®Êt rõng ®· ®−îc khai th¸c vµ<br /> ch«n ng−êi chÕt cña bu«n lµng vµ tiÕn canh t¸c, nh− c¸c rÉy, c¸c ruéng n−íc,<br /> hµnh c¸c nghi lÔ truyÒn thèng nh− lÔ bá mµ cßn gåm c¸c c¸nh rõng nguyªn thñy<br /> m¶ (theo: 1, tr.18). rÊt réng chung quanh bu«n ®Òu thuéc<br /> ViÖc qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai cña c¸c quyÒn qu¶n lý cña bu«n, lµ tµi s¶n cña<br /> d©n téc T©y Nguyªn lu«n tu©n theo bu«n. Sè rõng ®ã dµnh cho viÖc khai<br /> nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh. Nh÷ng ranh th¸c l©u dµi vÒ sau. Bëi v× bu«n lµng<br /> 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2011<br /> <br /> ng−êi Ba Na Ýt di chuyÓn h¬n so víi c¸c ch¨n nu«i, nghÒ thñ c«ng, trao ®æi hµng<br /> d©n téc kh¸c. hãa vµ kinh tÕ chiÕm ®o¹t b¾t ®Çu cã sù<br /> Trong viÖc sö dông ®Êt ®ai cña biÕn d¹ng. Kh«ng cßn gi÷ quyÒn lµm<br /> m×nh, ng−êi X¬ §¨ng ®Æc biÖt chó träng chñ trong viÖc qu¶n lý khai th¸c ®Êt,<br /> ®Õn ranh giíi tiÕp gi¸p víi c¸c bu«n lµng rõng, nh÷ng s¶n phÈm tõ ho¹t ®éng s¶n<br /> l©n cËn. §Êt ®ai, rõng rÉy ®−îc rµo rÊt xuÊt n−¬ng rÉy vµ tõ s¨n b¾t h¸i l−îm<br /> cÈn thËn. Ng−êi X¬ §¨ng cã tôc thõa kÕ kh«ng thÓ ®¸p øng ®ñ nhu cÇu cuéc<br /> ®Êt ®ai, kÓ c¶ chuyÓn nh−îng mua b¸n sèng cña bµ con.<br /> vµ thõa kÕ chØ giíi h¹n trong ph¹m vi lµ Tr¶i qua mét thêi gian dµi tån t¹i vµ<br /> ng−êi cïng bu«n lµng. Lý do chuyÓn ph¸t triÓn, cho ®Õn nh÷ng n¨m ®Êt n−íc<br /> nh−îng, b¸n ®Êt chñ yÕu do viÖc di b−íc vµo thêi kú ®æi míi, s¶n xuÊt<br /> chuyÓn nhiÒu h¬n lµ v× giµu nghÌo, tóng truyÒn thèng cña c¸c d©n téc T©y<br /> thiÕu (xem thªm: 3,4,5,6). Nguyªn vÉn tån t¹i ba h×nh thøc: n−¬ng<br /> 2. Sù biÕn ®æi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt n−¬ng rÉy rÉy, ruéng n−íc vµ v−ên, nh−ng h×nh<br /> c¸c d©n téc T©y Nguyªn thøc lµm rÉy theo lèi lu©n kho¶nh khÐp<br /> kÝn kh«ng cßn phæ biÕn. Kh«ng cßn ®iÒu<br /> §Õn nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XIX, ë<br /> kiÖn lu©n kho¶nh khÐp kÝn, c¸c d©n téc<br /> T©y Nguyªn, trong ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai cßn<br /> T©y Nguyªn hoÆc lu©n canh c©y trång<br /> réng cïng víi d©n sè ch−a ®«ng, rÉy<br /> trªn n−¬ng rÉy, hoÆc chuyÓn n−¬ng rÉy<br /> canh t¸c theo kiÓu lu©n kho¶nh khÐp<br /> tõ lu©n kho¶nh kÝn sang lu©n kho¶nh<br /> kÝn cho phÐp c¸c c− d©n T©y Nguyªn cã<br /> më, lµ h×nh thøc canh t¸c liªn tôc nhiÒu<br /> thÓ ®Þnh c− t−¬ng ®èi l©u dµi trªn mét<br /> n¨m trªn mét kho¶nh ®Êt.<br /> ®Þa vùc nhÊt ®Þnh mµ Ýt dÉn ®Õn t×nh<br /> tr¹ng du canh, du c− ph¸ ho¹i tµi Cho ®Õn nay, nh×n mét c¸ch tæng<br /> nguyªn vµ m«i sinh. Trong c¸c ho¹t thÓ, kinh tÕ truyÒn thèng ë c¸c d©n téc<br /> ®éng kinh tÕ ë T©y Nguyªn, trång trät T©y Nguyªn vÉn mang nÆng tÝnh chÊt<br /> ®ãng vai trß chñ ®¹o vµ n−¬ng rÉy vÉn tù nhiªn, tù cÊp, tù tóc trªn c¬ së lÊy<br /> ®ãng vai trß chÝnh yÕu. Canh t¸c n−¬ng canh t¸c n−¬ng rÉy lµm nguån sèng<br /> rÉy kh«ng chØ lµ nguån sèng chÝnh, lµ chÝnh. Tuy vËy do ®Êt ®ai kh«ng cßn dåi<br /> ho¹t ®éng s¶n xuÊt chi phèi ®êi sèng dµo nh− tr−íc, c«ng cô s¶n xuÊt l¹i th«<br /> kinh tÕ, mµ cßn chÝnh lµ ®êi sèng x· héi, s¬ nªn s¶n phÈm lµm ra kh«ng ®ñ t¸i<br /> v¨n hãa t©m linh. Sù tån t¹i cña kinh tÕ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, chñ yÕu vÉn dùa vµo<br /> n−¬ng rÉy lµ nguyªn nh©n chÝnh quy tù nhiªn, khai th¸c vµ bãc lét tù nhiªn,<br /> ®Þnh tÝnh chÊt tù nhiªn, tù cÊp, tù tóc ph©n phèi b×nh qu©n nguyªn thñy.<br /> cña nÒn kinh tÕ truyÒn thèng c¸c d©n 3. Mét sè nhËn ®Þnh chung<br /> téc T©y Nguyªn. §Êt ®ai, rõng rÉy lu«n ®ãng vai trß<br /> Tõ sau n¨m 1975, quyÒn së h÷u tËp rÊt quan träng trong ®êi sèng c¸c d©n<br /> thÓ truyÒn thèng cña c¸c d©n téc T©y téc T©y Nguyªn. §Êt rõng ®−îc khai<br /> Nguyªn ®èi víi ®Êt vµ rõng bÞ xo¸ bá do th¸c thµnh n−¬ng rÉy, thµnh ruéng, hay<br /> tÊt c¶ ®Êt vµ rõng ®Òu ®−îc quèc h÷u ch−a khai th¸c ®Òu n»m trong khu vùc<br /> ho¸. Ho¹t ®éng kinh tÕ truyÒn thèng l−u tró cña bu«n lµng vµ thuéc quyÒn së<br /> cña ng−êi d©n n¬i ®©y gåm trång trät, h÷u cña c¸c bu«n lµng. §èi víi ®Êt rõng,<br /> N−¬ng rÉy trong ®êi sèng… 43<br /> <br /> c¸c d©n téc T©y Nguyªn chó ý nhiÒu ®Õn truyÒn thèng th× nhµ r«ng, nhµ g−¬l,<br /> quyÒn sö dông h¬n lµ quyÒn së h÷u, ®Êt nhµ dµi, còng ®ang ®−îc kh«i phôc.<br /> ®ai ®−îc xem nh− lµ ph−¬ng tiÖn sinh<br /> Tuy vËy, cïng víi viÖc ph¸t triÓn<br /> sèng thiÕt yÕu b»ng c¸ch ph¸t rÉy gieo<br /> kinh tÕ- x· héi vïng T©y Nguyªn, quyÒn<br /> trång. Ng−êi ®−îc ph©n chia ®Êt ®ai cã<br /> së h÷u ®Êt ®ai khu vùc nµy ®· cã nhiÒu<br /> quyÒn h−ëng c¸c s¶n phÈm thiªn nhiªn<br /> thay ®æi. Kh«ng cßn lµ ng−êi lµm chñ<br /> vµ do lao ®éng lµm ra trªn phÇn ®Êt<br /> thùc sù trªn nh÷ng phÇn ®Êt cña m×nh,<br /> ®−îc chia ®ã. Sau mét thêi gian, tõ mét<br /> trªn thùc tÕ c¸c d©n téc T©y Nguyªn<br /> ®Õn ba n¨m hay nhiÒu h¬n tïy tõng<br /> hiÖn nay chØ lµ ng−êi lµm thuª trong<br /> d©n téc, m¶nh ®Êt ®ã sÏ ®−îc tr¶ vÒ cho<br /> tõng thêi ®iÓm vµ tõng viÖc cô thÓ trªn<br /> bu«n lµng, c¸c thµnh viªn sÏ l¹i ®−îc<br /> nh÷ng diÖn tÝch ®Êt cña m×nh, v× vËy hä<br /> chia nhËn phÇn ®Êt ë mét khu vùc<br /> ch−a cã tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý, b¶o<br /> kh¸c. M¶nh ®Êt ®· khai ph¸ sÏ bÞ bá<br /> vÖ. Ng−êi nhËn ®Êt n«ng nghiÖp th× chØ<br /> hoang nªn sÏ nhanh chãng trë thµnh<br /> ®−îc phÐp s¶n xuÊt cè ®Þnh l©u dµi trªn<br /> rõng thø sinh.<br /> phÇn ®Êt ®−îc chia. Nh− vËy trong ®iÒu<br /> kiÖn kü thuËt th©m canh ch−a ph¸t<br /> NhËn râ ®−îc vai trß, vÞ trÝ quan<br /> triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng ch¾c ch¾n sÏ<br /> träng cña vïng ®Êt T©y Nguyªn, ngay<br /> kh«ng cao. Trong khi ®ã, nh÷ng ng−êi<br /> sau ngµy Gi¶i phãng miÒn Nam thèng<br /> nhËn qu¶n lý b¶o vÖ rõng th× chñ yÕu lµ<br /> nhÊt ®Êt n−íc, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®·<br /> h−íng ®Õn viÖc tËn thu l©m s¶n vµ khai<br /> dµnh rÊt nhiÒu sù quan t©m cho khu<br /> th¸c phÇn ®Êt n«ng nghiÖp theo tû lÖ<br /> vùc nµy. KÕt qu¶ lµ sau 25 n¨m ®æi míi<br /> cho phÐp ®Ó trång c¸c lo¹i c©y ng¾n<br /> (1986-2011), kinh tÕ T©y Nguyªn ®· ®¹t<br /> ngµy sím cã thu ho¹ch, mµ ch−a thùc sù<br /> ®−îc nhiÒu thµnh tùu quan träng, ph¸t<br /> quan t©m ®Õn viÖc trång, ch¨m sãc vµ<br /> triÓn kh¸ toµn diÖn; ®êi sèng v¨n hãa<br /> b¶o vÖ rõng theo yªu cÇu.<br /> t¹i c¸c bu«n lµng còng ®−îc §¶ng, Nhµ<br /> n−íc ta ®Æc biÖt quan t©m trªn c¬ së D©n sè c¬ häc t¨ng nhanh, c¸c d©n<br /> ph¸t huy nh÷ng tinh hoa v¨n hãa téc t¹i chç ngµy cµng bÞ ®Èy lïi s©u h¬n<br /> truyÒn thèng cña c¸c ®ång bµo c¸c d©n vµo rõng do vËy nhu cÇu sö dông gç vµ<br /> téc thiÓu sè, víi môc tiªu g×n gi÷ kÕ l©m s¶n cña bµ con ®Ó x©y dùng nhµ ë,<br /> thõa cã chän läc x©y dùng nh÷ng gi¸ trÞ ®å gia dông, cñi than ®èt... ngµy cµng<br /> v¨n hãa míi tÝch cùc, lo¹i bá dÇn nh÷ng v−ît xa so víi viÖc t¸i sinh tù nhiªn cña<br /> hñ tôc l¹c hËu; Nhµ n−íc ®· ®Çu t− rõng. Bªn c¹nh ®ã, t×nh tr¹ng ®ång bµo<br /> nhiÒu tû ®ång ®Ó x©y dùng ®Ò tµi, dù ¸n di c− tù do, ®ång bµo kinh tÕ míi chÆt<br /> nghiªn cøu, s−u tÇm sö thi, v¨n häc d©n ph¸ rõng ®Ó trång c©y l−¬ng thùc, c©y<br /> gian; phôc håi di s¶n v¨n hãa cång c«ng nghiÖp vµ t×nh h×nh sang nh−îng<br /> chiªng, s¾c phôc, trang phôc truyÒn mua b¸n ®Êt rõng kiÕm lêi vÉn diÔn<br /> thèng; tæ chøc biªn so¹n bé luËt tôc c¸c biÕn phøc t¹p, ch−a chÊm døt. Rõng<br /> d©n téc Gia Rai, Ba Na, X¬ §¨ng, £®ª, T©y Nguyªn bÞ gi¶m nhanh diÖn tÝch ®·<br /> Mn«ng, M¹, C¬ Ho vµ nhiÒu d©n téc dÉn tíi nhiÒu vïng ®Êt réng lín tr−íc<br /> kh¸c. Ngoµi viÖc khuyÕn khÝch b¶o tån ®©y vèn rÊt mµu mì nay bÞ röa tr«i, xãi<br /> c¸c bu«n lµng, ph¸t triÓn thñ c«ng mßn trë thµnh ®Êt b¹c mµu, chai r¾n,<br /> 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2011<br /> <br /> kh«ng cßn ®é ph× nhiªu lµm cho c©y cèi kh« thµnh ruéng n−íc ë c¸c vïng c− d©n<br /> kÐm ph¸t triÓn, n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng tËp trung, ven c¸c trôc lé giao th«ng lín<br /> nhiÒu lo¹i c©y trång nh− chÌ, cµ phª, lµ mét trong nh÷ng h−íng ®i quan träng<br /> d©u t»m vµ kÓ c¶ c¸c lo¹i c©y rõng cã nh»m c¶i t¹o n−¬ng rÉy T©y Nguyªn.<br /> biÓu hiÖn ch÷ng l¹i. Khi diÖn tÝch rõng §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy ®ßi hái sím cã<br /> bÞ thu hÑp th× kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cña quy ho¹ch l¹i toµn bé quü ®Êt trong<br /> chóng còng bÞ suy gi¶m nghiªm träng, toµn vïng, bæ sung ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch<br /> g©y nªn t×nh tr¹ng h¹n h¸n kÐo dµi ë sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, quy ho¹ch c¸c<br /> nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong mïa kh« nh− côm d©n c−; khai hoang më réng diÖn<br /> §¾c L¾c, L©m §ång, Gia Lai, Kon Tum, tÝch ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn, ®iÒu<br /> c¸c tØnh Nam Trung Bé, ®Æc biÖt ë chØnh l¹i quü ®Êt cña c¸c n«ng, l©m<br /> nh÷ng n¬i nµy mÊy n¨m gÇn ®©y n−íc tr−êng ®Ó kho¸n cho bµ con ch−a cã ®Êt<br /> sinh ho¹t cho ng−êi vµ gia sóc còng trë s¶n xuÊt. CÇn cã biÖn ph¸p qu¶n lý thùc<br /> nªn khan hiÕm. Tõ nh÷ng hÖ lôy trªn hiÖn quy ho¹ch ®Êt ®ai, nghiªm cÊm viÖc<br /> ®· dÉn ®Õn mét thùc tÕ lµ hµng n¨m mua b¸n, sang nh−îng ®Êt ®ai tr¸i ph¸p<br /> Nhµ n−íc bÞ mÊt mét l−îng gç lín do luËt, nhÊt lµ ®Êt s¶n xuÊt cña bµ con d©n<br /> khai th¸c tr¸i phÐp, do ph¸ rõng ®èt téc t¹i chç. §ång thêi ph¶i tæ chøc thùc<br /> n−¬ng lµm rÉy vµ do ®Ó ch¸y rõng. Mçi hiÖn tèt viÖc h−íng dÉn s¶n xuÊt, cho<br /> n¨m T©y Nguyªn cã tíi hµng chôc ngh×n vay vèn, tiªu thô n«ng s¶n phÈm nh»m<br /> hé tõ mäi miÒn ®Êt n−íc di c− tù do ®Õn gióp ®ång bµo cã cuéc sèng æn ®Þnh, ®Þnh<br /> lµm ¨n sinh sèng, v× thÕ l¹i mÊt ®i tíi canh ®Þnh c−, kh«ng du canh du c− ph¸<br /> hµng tr¨m tû ®ång tõ nguån tµi nguyªn rõng lÊy ®Êt lµm n−¬ng rÉy.<br /> rõng do viÖc chÆt ph¸, khai th¸c tr¸i<br /> phÐp ®Ó lÊy ®Êt s¶n xuÊt... Hai lµ, do ho¹t ®éng n−¬ng rÉy ®·<br /> 4. Mét sè ®Ò xuÊt ¨n s©u vµo ®êi sèng ®ång bµo c¸c d©n<br /> téc T©y Nguyªn nªn viÖc thay thÕ hoµn<br /> Trong ®iÒu kiÖn míi, c¸ch øng xö toµn n−¬ng rÉy b»ng h×nh thøc canh t¸c<br /> víi ®Êt ®ai, rõng rÉy cña c¸c d©n téc<br /> kh¸c cã nghÜa lµ thay ®æi toµn bé truyÒn<br /> T©y Nguyªn ®ang t¹o nªn sù m©u thuÉn thèng nhiÒu mÆt cña ®ång bµo. Tuy<br /> gay g¾t víi viÖc sö dông hîp lý tµi<br /> nhiªn nÕu tiÕp tôc duy tr× nguyªn mÉu<br /> nguyªn, m«i tr−êng. Gãp phÇn gi¶i h×nh thøc s¶n xuÊt truyÒn thèng nµy<br /> quyÕt vÊn ®Ò nµy trong thêi gian tíi,<br /> trong hoµn c¶nh ®Êt ®ai ngµy cµng h¹n<br /> chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p: hÑp, l¹i kh«ng ®−îc tù do lu©n kho¶nh<br /> Mét lµ, tr¶i qua nhiÒu thay ®æi cña th× vÒ l©u vÒ dµi c¸c d©n téc T©y<br /> lÞch sö, cïng víi sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu Nguyªn sÏ ®i ®Õn chç nghÌo nµn, l¹c<br /> tè tù nhiªn vµ c− d©n, n−¬ng rÉy canh hËu do kh«ng ph¸t huy ®−îc tiÒm n¨ng<br /> t¸c theo lèi cæ truyÒn ë T©y Nguyªn ®Êt ®ai vµ dÉn ®Õn ph¸ ho¹i nghiªm<br /> hiÖn ®ang mÊt dÇn c¬ së tån t¹i vµ tõng träng rõng vµ tµi nguyªn m«i sinh. Do<br /> b−íc chuyÓn ®æi, hoÆc thµnh rÉy du vËy cÇn tiÕp tôc c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn<br /> canh më ë vïng cao, hoÆc thµnh ruéng tõng h×nh thøc s¶n xuÊt truyÒn thèng<br /> kh« chê m−a b¸n ®Þnh canh ë vïng ®Ó tiÕn tíi mét nÒn s¶n xuÊt n«ng<br /> thÊp. Do vËy sù chuyÓn biÕn dÇn ruéng nghiÖp võa mang môc ®Ých hµng hãa,<br /> N−¬ng rÉy trong ®êi sèng… 45<br /> <br /> võa mang môc ®Ých b¶o vÖ tµi nguyªn kh«ng thÓ tiÕn hµnh trong mét sím mét<br /> m«i tr−êng. Trong ph¸t triÓn kinh tÕ chiÒu, mµ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi,<br /> vïng T©y Nguyªn, cÇn chó träng duy tr× trong ®ã cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p, h×nh<br /> ®é che phñ rõng b»ng viÖc thùc hiÖn tèt thøc, b−íc ®i phï hîp víi tr×nh ®é ng−êi<br /> viÖc b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh diÖn d©n, còng nh− cÇn cã sù ®Çu t−, h−íng<br /> tÝch rõng tù nhiªn, rõng phßng hé, v−ên dÉn tháa ®¸ng ®Ó bµ con cã thêi gian<br /> quèc gia, c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn thÝch øng dÇn.<br /> hiÖn cã.<br /> Ba lµ, c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Tµi liÖu tham kh¶o<br /> nãi chung vµ trång trät nãi riªng cho c¸c<br /> 1. §ç ThÞ PhÊn. §Êt vµ ng−êi T©y<br /> d©n téc T©y Nguyªn thùc chÊt lµ gi¶i<br /> Nguyªn. Tp. Hå ChÝ Minh: V¨n hãa<br /> quyÕt vÊn ®Ò n−¬ng rÉy. V× vËy x©y<br /> Sµi Gßn, 2007.<br /> dùng nÒn v¨n hãa vµ lèi sèng míi ë T©y<br /> Nguyªn lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó võa 2. Ban chØ ®¹o T©y Nguyªn. T©y<br /> thõa kÕ võa c¶i t¹o lèi sèng vµ v¨n hãa Nguyªn trªn ®−êng ph¸t triÓn bÒn<br /> n−¬ng rÉy cho bµ con. Thùc hiÖn cã hiÖu v÷ng. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 2006.<br /> qu¶ chÝnh s¸ch hç trî ®ång bµo vÒ nhµ 3. Bïi Minh §¹o. Trång trät truyÒn<br /> ë, n−íc s¹ch, y tÕ, gi¸o dôc; x©y dùng c¬ thèng cña c¸c d©n téc t¹i chç T©y<br /> së sinh ho¹t v¨n hãa céng ®ång cho c¸c Nguyªn. H.: Khoa häc x· héi, 1999.<br /> bu«n lµng theo ph−¬ng ch©m Nhµ n−íc 4. BÕ ViÕt §¼ng, Chu Th¸i S¬n,... §¹i<br /> vµ nh©n d©n cïng lµm. Tæ chøc quy c−¬ng vÒ c¸c d©n téc £ §ª, Mn«ng ë<br /> ho¹ch l¹i c¸c khu d©n c− ®Ó thuËn lîi cho §¾c L¾c. H.: Khoa häc x· héi, 1982.<br /> viÖc x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng n«ng th«n.<br /> 5. M¹c §−êng (chñ biªn). VÊn ®Ò d©n<br /> X©y dùng c¸c tæ chøc vµ c«ng tr×nh phôc<br /> téc ë L©m §ång. §µ L¹t: Së V¨n hãa<br /> vô nghiªn cøu, gi÷ g×n c¸c di s¶n v¨n hãa<br /> L©m §ång, 1983.<br /> d©n téc. T¨ng c−êng thÓ chÕ v¨n hãa ë<br /> th«n, bu«n th«ng qua viÖc thùc hiÖn quy 6. §¨ng Nghiªm V¹n, CÇm Träng,...<br /> chÕ d©n chñ, xãa bá dÇn c¸c hñ tôc l¹c C¸c d©n téc tØnh Gia Lai-Kon Tum.<br /> hËu, mª tÝn, nÕp sèng l¹c hËu. H.: Khoa häc x· héi, 1981.<br /> <br /> Bèn lµ, do ®Æc ®iÓm c¸c d©n téc T©y 7. L−u Hïng. V¨n hãa cæ truyÒn T©y<br /> Nguyªn lµ nh÷ng c− d©n cã xuÊt ph¸t Nguyªn. H.: V¨n hãa d©n téc, 1996.<br /> ®iÓm kinh tÕ- x· héi nãi chung cßn thÊp 8. NguyÔn Tr¾c DÜ. §ång bµo c¸c s¾c<br /> kÐm, nªn qu¸ tr×nh c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn téc thiÓu sè ViÖt Nam. Sµi Gßn: Bé<br /> ®êi sèng mäi mÆt cho bµ con vïng nµy Ph¸t triÓn s¾c téc, 1972.<br />