Phác thảo về sự hình thành và phát triển của dòng tu Công giáo

  <br /> <br /> <br /> <br /> NGUYӈN PHÚ LӦI(*)<br /> <br /> PHÁC THҦO Vӄ SӴ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIӆN<br /> CӪA DÒNG TU CÔNG GIÁO<br /> Tóm tҳt: Dòng tu có m͡t quá trình l͓ch s͵ lâu ÿͥi, có vai trò r̭t<br /> quan tr͕ng ÿ͙i vͣi vi͏c duy trì kͽ c˱˯ng s͙ng ÿ̩o, giͷ ÿ̩o, phát<br /> tri͋n ÿ̩o và khu͇ch tr˱˯ng ̫nh h˱ͧng cͯa Công giáo ra xã h͡i<br /> tr̯n th͇ nên ÿ˱ͫc Giáo h͡i Công giáo quan tâm phát tri͋n. ͦ m͟i<br /> giai ÿo̩n l͓ch s͵, các dòng tu l̯n l˱ͫt xṷt hi͏n nh̹m ÿáp ͱng nhu<br /> c̯u cͯa xã h͡i và cͯa Giáo h͡i Công giáo. M͟i dòng tu có m͡t v͓<br /> sáng l̵p, có tôn ch͑, mͭc ÿích, ph˱˯ng châm ho̩t ÿ͡ng khác nhau<br /> nh̹m th͹c hi͏n m͡t nhi͏m vͭ nào ÿó cͯa Công giáo. Bài vi͇t này<br /> góp ph̯n tìm hi͋u quá trình hình thành và phát tri͋n cͯa dòng tu<br /> Công giáo.<br /> Tӯ khóa: dòng tu Công giáo, Giáo h͡i Công giáo, Dòng Nh̭t,<br /> Dòng Nhì, Dòng Ba.<br /> 1. Thӡi kǤ Cә Trung ÿҥi<br /> Ĉӡi sӕng tu trì ÿã xuҩt hiӋn ngay trong lòng các cӝng ÿoàn Kitô giáo<br /> sѫ kǤ, tӯ lӕi sӕng ҭn tu mang tính cá nhân, ÿѫn lҿ dҫn dҫn xuҩt hiӋn các<br /> hình thӭc tu tұp theo cӝng ÿoàn, vӟi rҩt nhiӅu loҥi hình tә chӭc khác<br /> nhau. Các dòng tu Công giáo ban ÿҫu xuҩt hiӋn dѭӟi dҥng ÿan viӋn hay<br /> tu kín (khә tu). Các tu sƭ chuyên cҫn chiêm niӋm, ÿӑc kinh cҫu nguyӋn,<br /> hãm mình thinh lһng trong u tӏch không hoҥt ÿӝng ngoài khuôn viên nhà<br /> dòng. Cùng vӟi thӡi gian, ÿӇ phù hӧp vӟi nhӳng biӃn ÿәi cӫa xã hӝi và<br /> ÿáp ӭng nhu cҫu tôn giáo cӫa Giáo hӝi, bên cҥnh các dòng tu kín theo lӕi<br /> chiêm niӋm, ÿã xuҩt hiӋn các dòng tu hoҥt ÿӝng vѭӧt khӓi khuôn viên<br /> nhà dòng ra ngoài xã hӝi, hình thành nên mӝt hӋ thӕng dòng tu có tính<br /> "nhұp thӃ" nhѭ ngày nay.<br /> Ngay tӯ thӡi các thánh tông ÿӗ ӣ thӃ kӹ I, trong các cӝng ÿoàn Kitô<br /> giáo ÿã có mӝt sӕ tín hӳu cҧ nam lүn nӳ sӕng ÿӝc thân, không có tài sҧn,<br /> ӣ cùng cӝng ÿoàn. Trong thѭ gӱi các tín hӳu ӣ Corinto, Phaolo ÿã nhҳc<br /> *<br /> <br /> TS., Hӑc viӋn Chính trӏ - Hành chính Quӕc gia Hӗ Chí Minh.<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> ÿӃn các trinh nӳ: “Ĉàn bà không có chӗng và các trinh nӳ thì chuyên lo<br /> viӋc Chúa, ÿӇ thuӝc trӑn vӅ Ngѭӡi cҧ hӗn lүn xác” (1Cr 7.34). Ngoài ra,<br /> còn có nhӳng bà góa sӕng mӝt mình hoһc thành nhóm ÿӇ ÿӑc kinh cҫu<br /> nguyӋn, chuҭn bӏ cho các tân tòng chӏu Phép Rӱa tӝi, dҥy thiӃu nӳ cách<br /> sӕng ÿҥo và làm viӋc. Trong thѭ gӱi ông Timothe, Phaolo cho biӃt: “Các<br /> bà góa ÿích thӵc, sӕng mӝt thân mӝt mình, thì ÿã ÿһt hy vӑng vào Thiên<br /> Chúa và ngày ÿêm kiên trì ÿӑc kinh cҫu nguyӋn” (1Tm 5.5). Còn nӃu ai:<br /> “Muӕn ghi tên vào sә các bà góa, phҧi có ÿiӅu kiӋn sau: ít nhҩt sáu mѭѫi<br /> tuәi, chӍ có mӝt ÿӡi chӗng, ÿѭӧc chӭng nhұn là ÿã làm viӋc thiӋn, nghƭa<br /> là nuôi nҩng dҥy dӛ con cái, ÿã tӓ ra hiӃu khách, ÿã rӱa chân cho các<br /> ngѭӡi trong dân thánh, giúp ÿӥ ngѭӡi gһp gian truân, siêng năng làm mӑi<br /> viӋc lành. Còn các bà góa trҿ, anh ÿӯng ghi vào sә; vì khi dөc vӑng làm<br /> cho hӑ xa lìa Ĉӭc Kitô, thì hӑ muӕn tái giá, và nhѭ vұy là mang lҩy án<br /> phҥt, bӣi ÿã không giӳ lӡi cam kӃt ban ÿҫu vӟi Ĉӭc Kitô” (1Tm 5.9 - 12).<br /> Sau thӡi các thánh tông ÿӗ, lӕi sӕng ÿӝc thân ngày càng phә biӃn,<br /> nhѭng các trinh nӳ, góa phө hay nam ÿӝc thân vүn ӣ vӟi cӝng ÿoàn. Tӯ<br /> giӳa thӃ kӹ III, bҳt ÿҫu xuҩt hiӋn lӕi sӕng tu trì mӟi dѭӟi dҥng ҭn tu. Mӝt<br /> sӕ ngѭӡi vào sa mҥc, xa lánh xã hӝi, sӕng khә hҥnh. Hình thӭc ҭn tu theo<br /> lӕi ÿan viӋn xuҩt hiӋn ÿҫu tiên ӣ Ai Cұp vào thӃ kӹ IV vӟi viӋc các tu sƭ<br /> sӕng thành cӝng ÿoàn ӣ sa mҥc, trong rӯng vҳng, xa lánh cuӝc sӕng nѫi<br /> thành thӏ. Hai tu sƭ Phaolo Tabe (234 - 347) và Anton (251 - 356) là<br /> nhӳng ngѭӡi có ÿông môn ÿӋ nhҩt. Hӑ sӕng thành các cӝng ÿoàn trên sa<br /> mҥc, nhѭng mӛi tu sƭ vүn ӣ mӝt căn lӅu biӋt lұp và chѭa có luұt dòng<br /> thành văn. Công viӋc chính cӫa hӑ là ÿӑc sách Thánh, hãm mình ÿӇ cҫu<br /> nguyӋn và thӵc hành ÿӭc tin. Tӯ Ai Cұp, lӕi sӕng ҭn tu dҫn dҫn lan sang<br /> vùng Palestin, Syria, TiӇu Á. Tҥi TiӇu Á, tu sƭ Pacomio (288 - 346) là<br /> ngѭӡi ÿҫu tiên thiӃt lұp ÿan viӋn theo lӕi sӕng cӝng ÿoàn có luұt dòng<br /> riêng, tuy còn sѫ lѭӧc, chӍ có nhӳng quy ÿӏnh vӅ kӹ luұt khi ÿӑc kinh cҫu<br /> nguyӋn, làm viӋc, ăn uӕng(1). Tӯ Ai Cұp và TiӇu Á, dòng tu du nhұp vào<br /> Châu Âu. Do nhu cҫu cӫng cӕ ÿӭc tin trong tín hӳu, cNJng nhѭ viӋc giҧm<br /> bӟt nӛi ÿau khә cho xã hӝi, cùng vӟi nhӳng thói hѭ tұt xҩu do con ngѭӡi<br /> gây ra, Giáo hӝi cho phép nhӳng ngѭӡi sáng lұp dòng lҩy mӝt nhiӋm vө<br /> nào ÿó cӫa Kitô giáo làm mөc ÿích hoҥt ÿӝng cӫa dòng mình. Cùng vӟi<br /> các nhà tu "khә hҥnh" cӫa nam giӟi, hình thӭc tu trì cӫa nӳ giӟi cNJng<br /> xuҩt hiӋn. Vào thӃ kӹ IV, nӳ tu Marcella ÿã quy tө mӝt sӕ chӏ em sӕng<br /> chung, khҩn trinh khiӃt, chuyên cҫu nguyӋn tҥi Rôma. Nӳ tu Victrix cNJng<br /> lұp mӝt tu hӝi ӣ Rouen. Nhҩt là Ambrosio (340 - 397) ÿã có nhiӅu nӛ lӵc<br /> <br /> 80<br /> <br /> 1JX\ʂQ 3K~ /ͣL 3KiF WKɠR Yɾ Vͱ KuQK WKjQK«<br /> <br /> <br /> <br /> trong viӋc thiӃt lұp lӕi sӕng tu hành cho các nӳ tu(2). Tuy nhiên, do thân<br /> phұn là nӳ, hӑ không thích hӧp vӟi viӋc rӡi bӓ thành thӏ lên rӯng, vào sa<br /> mҥc, nên phҧi ӣ lҥi thành thӏ. Trong khi nam tu sƭ có nhӳng hình thӭc tu<br /> trì mӟi chuyên vӅ các hoҥt ÿӝng xã hӝi, ÿi rao giҧng Tin Mӯng, thì luұt<br /> chung cӫa Giáo hӝi thӡi ÿó lҥi không cho phép nӳ tu rӡi khӓi ÿan viӋn ÿӇ<br /> làm viӋc tӯ thiӋn xã hӝi. Mãi ÿӃn thӃ kӹ XX, Giáo hӝi mӟi công nhұn<br /> hoҥt ÿӝng tông ÿӗ cӫa nӳ giӟi là viӋc làm chính ÿáng.<br /> Vào thӡi Trung ÿҥi, hình thӭc tu tұp theo cӝng ÿoàn có tә chӭc và luұt<br /> dòng chһt chӁ theo kiӇu ÿan tu mӟi chính thӭc xuҩt hiӋn. Mӣ ÿҫu cho trào<br /> lѭu ҩy là sӵ xuҩt hiӋn cӫa dòng tu kín do tu sƭ Benedicto Norcia (480 547) lұp năm 520 tҥi Subiaco và Monte Cassino (Italia), quen gӑi là Dòng<br /> Bѫnoa (phiên âm Hán - ViӋt là Dòng BiӇn Ĉӭc). Nhà dòng ÿѭӧc gӑi là<br /> ÿan viӋn, còn tu sƭ ÿѭӧc gӑi là ÿan sƭ. Các ÿan sƭ sӕng chung vӟi nhau<br /> trong ÿan viӋn theo luұt dòng rҩt chһt chӁ, dѭӟi sӵ cai quҧn cӫa mӝt ViӋn<br /> phө (BӅ trên), chuyên tâm vào chiêm niӋm, hãm mình, kinh nguyӋn, ÿӑc<br /> sách Thánh, lao ÿӝng chân tay, nghiên cӭu thҫn hӑc và phөng vө, không<br /> ra khӓi nhà dòng, nên gӑi là dòng tu kín. Dòng BiӇn Ĉӭc ra ÿӡi ÿã chính<br /> thӭc ÿѭa các tu sƭ sӕng ÿӝc thân vào cuӝc sӕng tұp thӇ (tu ÿoàn), mӣ ÿҫu<br /> cho thӡi kǤ chӫ nghƭa tu viӋn Kitô giáo. Ban ÿҫu, các ÿan viӋn ÿѭӧc xem<br /> nhѭ mӝt trѭӡng hӑc, tӗn tҥi tách biӋt nhau. Các ÿan sƭ hӑc hӓi theo Chúa<br /> Giêsu và phөc vө Thiên Chúa, dѭӟi sӵ hѭӟng dүn cӫa ViӋn phө (Ĉan<br /> ViӋn trѭӣng)(3). Hình thӭc tu tұp này phát triӇn mҥnh mӁ ra khҳp Châu<br /> Âu và ҧnh hѭӣng sâu rӝng ÿӃn nhiӅu mһt cӫa ÿӡi sӕng xã hӝi ÿѭѫng thӡi.<br /> Các tu sӻ Dòng BiӇn Ĉӭc có vai trò quan trӑng trong viӋc hѭӟng dүn<br /> ngѭӡi dân Châu Âu trӗng trӑt, chăn nuôi, chӃ biӃn thuӕc chӳa bӋnh. Tuy<br /> nhiên, trong quá trình phát triӇn, dҫn dҫn Dòng BiӇn Ĉӭc bӝc lӝ nhӳng<br /> hҥn chӃ do sӵ thay ÿәi cӫa ÿӡi sӕng xã hӝi và Giáo hӝi. Do các ÿan viӋn<br /> tӗn tҥi tách biӋt nhau ÿһt dѭӟi quyӅn giám sát, ÿiӅu hành cӫa các giám<br /> mөc ÿӏa phѭѫng, nên tu sƭ cӫa các ÿan viӋn không giao tiӃp, trao ÿәi ÿѭӧc<br /> vӟi nhau, nhҩt là lӕi sӕng thӃ tөc ngày càng xâm nhұp vào ÿӡi sӕng tu trì<br /> làm cho dòng tu không còn giӳ ÿѭӧc khuôn phép theo tinh thҫn ban ÿҫu<br /> cӫa ngѭӡi sáng lұp nӳa.<br /> Vào thӃ kӹ X, tu sƭ Odon Cluny (879 - 942) ÿã tiӃn hành cҧi tә lҥi<br /> dòng tu. Tӯ tӗn tҥi ÿӝc lұp, tӵ trӏ, mӝt sӕ ÿan viӋn ÿã liên kӃt vӟi nhau<br /> xung quanh mӝt ÿan viӋn mҽ(4). HӋ thӕng tә chӭc dòng tu này rҩt chһt<br /> chӁ, ÿan viӋn mҽ trӵc tiӃp ÿiӅu hành các ÿan viӋn con. Mһt khác, năm<br /> <br /> 81<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> 932, Giáo hoàng Gioan XI ra tông huҩn ban ÿһc ân “miӉn trӯ” cho các<br /> ÿan viӋn. Theo ÿó, các ÿan sƭ phөc tùng quyӅn cӫa Giáo hoàng chӭ không<br /> phөc tùng các giám mөc ÿӏa phѭѫng nӳa. Tòa Thánh có thӇ nҳm giӳ, ÿiӅu<br /> hành các dòng tu mà không lӋ thuӝc vào các giám mөc ÿӏa phѭѫng do các<br /> lãnh chúa chi phӕi. Ĉây là hình thӭc tұp quyӅn ÿҫu tiên trong ÿӡi sӕng tu<br /> trì Công giáo(5). Nói cách khác, hình thӭc dòng tu “miӉn trӯ” (tӭc dòng tu<br /> thuӝc quyӅn Tòa Thánh) chính thӭc ra ÿӡi.<br /> Ĉҫu thӃ kӹ XI, tu sƭ Roberto Molesme tiӃn hành cҧi cách dòng tu, lұp<br /> ra ÿan viӋn mӟi vào năm 1098 tҥi ÿӗi Citeaux ӣ Pháp, gӑi là Dòng Xitô,<br /> tách khӓi Dòng BiӇn Ĉӭc thành mӝt dòng ÿӝc lұp, có hӋ thӕng riêng. Tӯ<br /> ÿây, các giáo ÿoàn “thҫy dòng áo trҳng” Xitô thay thӃ các giáo ÿoàn<br /> “thҫy dòng áo ÿen” Cluny(6). Các tu sƭ Dòng Xitô vүn giӳ luұt Dòng BiӇn<br /> Ĉӭc, duy trì lӕi sӕng ҭn tu chiêm niӋm, lao ÿӝng chân tay, nhѭng có mӝt<br /> sӕ thay ÿәi cho phù hӧp vӟi ÿiӅu kiӋn xã hӝi và Giáo hӝi. VӅ tә chӭc,<br /> thay vì quyӅn lӵc tұp trung vӅ mӝt Nhà Mҽ (Nhà Dòng) dѭӟi sӵ cai quҧn<br /> cӫa ViӋn phө, ÿã hình thành các ÿan viӋn tӵ trӏ, ÿӝc lұp nhѭng liên kӃt<br /> vӟi nhau bҵng bҧn Hi͇n ch˱˯ng bác ái (năm 1119), thӇ hiӋn viӋc tuân giӳ<br /> mӝt lӅ luұt chung. VӅ hoҥt ÿӝng, hҵng năm các ViӋn phө gһp gӥ nhau<br /> qua các tәng hӝi (tu nghӏ hay ÿҥi hӝi cӫa dòng tu) ÿӇ thҧo luұn nhӳng vҩn<br /> ÿӅ chung vӅ ÿѭӡng hѭӟng hoҥt ÿӝng. Bên cҥnh ÿó, hҵng năm, các bӅ trên<br /> dòng phҧi có trách nhiӋm kinh lý các ÿan viӋn trong dòng. Mһt khác, lúc<br /> này, nhiӅu tu sƭ bҳt ÿҫu chӏu chӭc thánh (phó tӃ, linh mөc, giám mөc) ÿӇ<br /> tham gia công tác mөc vө coi sóc các xӭ ÿҥo. Ĉӗng thӡi, nhiӅu giáo sƭ<br /> cNJng gia nhұp dòng tu, dҫn dҫn hình thành các dòng tu giáo sƭ(7).<br /> Cuӕi thӃ kӹ XI và thӃ kӹ XII, ÿӇ ÿáp ӭng nhӳng nhu cҫu cӫa xã hӝi,<br /> xuҩt hiӋn mӝt sӕ dòng tu Công giáo mӟi. Mӝt sӕ dòng ra ÿӡi nhҵm chăm<br /> sóc ngѭӡi bӋnh tұt, giúp ÿӥ ngѭӡi di cѭ và ngѭӡi hành hѭѫng, giúp các<br /> tín hӳu bӏ bҳt làm nô lӋ, phөc vө cho các cuӝc Thұp Tӵ chinh nhҵm giҧi<br /> phóng và bҧo vӋ Thánh ÿӏa Jerusalem, còn gӑi là các dòng hiӋp sƭ. Ban<br /> ÿҫu, ÿó chӍ là nhӳng hiӋp hӝi giáo dân, nhѭng vӅ sau trӣ thành dòng tu<br /> sӕng theo luұt dòng và giӳ lӡi khҩn, trong ÿó có các dòng hiӋp sƭ, nhѭ<br /> Dòng BӋnh viӋn Thánh An Tôn (1095), Dòng Malta (1099), Dòng ĈӅn<br /> thӡ (1118), Dòng BӋnh viӋn Chúa Thánh Thҫn (1180), Dòng Ĉӭc Bà<br /> Cӭu chuӝc kҿ làm tôi (1192), Dòng Chúa Ba Ngôi (1198)(8), v.v...<br /> Sang thӃ kӹ XIII, dòng tu Công giáo có sӵ chuyӇn biӃn quan trӑng.<br /> Bên cҥnh các dòng chiêm niӋm, nhѭ Dòng BiӇn Ĉӭc, Dòng Xitô, ÿã xuҩt<br /> <br /> 82<br /> <br /> 1JX\ʂQ 3K~ /ͣL 3KiF WKɠR Yɾ Vͱ KuQK WKjQK«<br /> <br /> <br /> <br /> hiӋn các hình thӭc tu tұp mӟi, chuyên hoҥt ÿӝng truyӅn giáo phát triӇn<br /> ÿҥo, bҧo vӋ ÿӭc tin và hoҥt ÿӝng tӯ thiӋn xã hӝi ra ngoài tu viӋn, nên gӑi<br /> là các “dòng khҩt sƭ” hay “dòng hành khҩt”. Mӣ ÿҫu cho trào lѭu này là<br /> sӵ ra ÿӡi cӫa Dòng Anh em Hèn mӑn (phiên âm Hán - ViӋt là Dòng Phan<br /> Sinh) do giáo sƭ Francisco Assisi (1182 - 1226), ngѭӡi Italia, thành lұp<br /> năm 1209 tҥi Italia. Dòng này không nhӳng chӫ trѭѫng thuyӃt giáo, mà<br /> còn chăm sóc ngѭӡi ӕm ÿau, bӋnh tұt và lao ÿӝng chân tay. Năm 1216,<br /> giáo sƭ Dominico Guzmano (1170 - 1220), ngѭӡi Tây Ban Nha, thành lұp<br /> Dòng Anh em ThuyӃt giáo (phiên âm Hán - ViӋt là Dòng Ĉa Minh), tҥi<br /> Touloue, miӅn Nam nѭӟc Pháp, chӫ trѭѫng thuyӃt giáo, nghiên cӭu thҫn<br /> hӑc, coi sóc các xӭ ÿҥo, tu sƭ lѭu ÿӝng chӭ không ӣ cӕ ÿӏnh. Sӵ xuҩt hiӋn<br /> cӫa hai dòng Phan Sinh và Ĉa Minh mӣ ÿҫu cho phong trào hoҥt ÿӝng<br /> hành khҩt (khҩt sƭ) cӫa các tu sƭ thӡi Trung ÿҥi. Theo ÿó, trong thӃ kӹ<br /> XIII có rҩt nhiӅu dòng khҩt sƭ khác cNJng lҫn lѭӧt ra ÿӡi, nhѭ Dòng Cӭu<br /> chuӝc (1222), Dòng Carmello (phiên âm Hán - ViӋt là Dòng Cát Minh) ra<br /> ÿӡi tҥi Palestin năm 1226, Dòng Chúa Ba Ngôi, Dòng Tôi tӟ Ĉӭc Bà<br /> (1233), Dòng Gioan Thiên Chúa (1237), Dòng Augustino (phiên âm Hán<br /> - ViӋt là Dòng Âu Tinh) ra ÿӡi năm 1256(9).<br /> Các dòng khҩt sƭ ra ÿӡi vào thӃ kӹ XIII có nhӳng ÿһc ÿiӇm chung sau<br /> ÿây: M͡t là, các tu sƭ không sӕng hãm mình trong các tu viӋn nhѭ ÿan sƭ<br /> Dòng BiӇn Ĉӭc hay Dòng Xitô, mà hoҥt ÿӝng ngoài xã hӝi, ÿi rao giҧng<br /> Tin Mӯng, cai quҧn các xӭ ÿҥo, truyӅn giáo phát triӇn ÿҥo, giҧng dҥy<br /> giáo lý, tham gia công viӋc giáo dөc, làm viӋc tӯ thiӋn xã hӝi, chăm sóc<br /> bӋnh nhân, giúp ÿӥ ngѭӡi nghèo,v.v... Hai là, do tham gia công tác mөc<br /> vө, nên tu sƭ cӫa các dòng này thѭӡng lƭnh nhұn chӭc thánh (phó tӃ, linh<br /> mөc, giám mөc). Ba là, cѫ sӣ dòng không gӑi là ÿan viӋn mà gӑi là tu<br /> viӋn, thѭӡng ӣ thành thӏ, nѫi ÿông dân cѭ chӭ không ӣ nѫi hҿo lánh. Tu sƭ<br /> không ӣ vƭnh viӉn trong các tu viӋn u tӏch (vƭnh cѭ) mà lѭu ÿӝng, có thӇ<br /> di chuyӇn khҳp nѫi trên thӃ giӟi. B͙n là, các dòng tu lҩy hoҥt ÿӝng truyӅn<br /> giáo và rao giҧng Tin Mӯng là chӫ ÿích, bӅ trên cӫa dòng do các tu sƭ bҫu<br /> ra. Hӑ tӵ coi mình là ngѭӡi Anh trѭӣng (Prior), chӭ không phҧi là Ngѭӡi<br /> cha (Abbas: ViӋn phө) có quyӅn tuyӋt ÿӕi trên các ÿan sƭ nhѭ các dòng<br /> BiӇn Ĉӭc và Xitô. Năm là, phҫn lӟn là nhӳng dòng Tòa Thánh có quyӅn<br /> miӉn trӯ (Exemptio) không lӋ thuӝc vào giáo quyӅn ÿӏa phѭѫng. Sáu là,<br /> bên cҥnh các dòng dành cho nam giӟi (Dòng Nhҩt), còn có dòng dành<br /> cho nӳ giӟi (Dòng Nhì) và dòng dành cho giáo dân (Dòng Ba)(10).<br /> <br /> 83<br /> <br />