Phần mềm tự do MarcEdit

BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> Phần mềm tự do<br /> MarcEdit ĐẶNG ĐỨC NGUYÊN<br /> Chuyên viên Thư viện số<br /> Phòng Công tác Kỹ thuật – Thư viện ĐH Khoa học Tự nhiên<br /> <br /> <br /> <br /> H iện nay đang tồn tại hai chuẩn biên mục: MARC 21 và Dublin Core. Biểu ghi của hai chuẩn này<br /> có thể chuyển đổi cho nhau tùy theo ứng dụng của mỗi kho tin. Chuyển đổi từ MARC sang Dublin Core<br /> đối với những kho tin chứa số lượng thông tin khổng lồ với định dạng MARC đã tồn tại từ lâu; Chuyển<br /> đổi từ Dublin Core sang MARC mang tính chất thủ tục đối với những kho tin mới hình thành bao gồm<br /> cả thông tin điện tử và đa phương tiện. Hiện nay có nhiều Phần mềm tự do (Free Software) để chuyển<br /> đổi, trong đó MarcEdit là Phần mềm nổi trội nhất.<br /> Tiếp theo bài viết “MARC hay Dublin Core?: Việc chuyển đổi MARC - Dublin Core và Dublin<br /> Core – MARC”, Ban biên tập giới thiệu bài viết “Phần mềm tự do MarcEdit” như một minh chứng<br /> rằng: sử dụng MARC 21 hay Dublin Core để biên mục không thành vấn đề. Vấn đề là đối với những<br /> kho tin ở nước ta, chúng ta chọn giải pháp biên mục nào để phát triển bền vững?<br /> BAN BIÊN TẬP<br /> Chuẩn biên mục MARC (Machine Readable Cataloging) – là một định dạng chuẩn<br /> được Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ xây dựng vào những năm 1960, cho phép máy tính<br /> lưu trữ và truy xuất thông tin biên mục. Định dạng này đã được nhiều thư viện dùng để<br /> mô tả, đặc biệt là các nước nói tiếng Anh. Do đó, khối lượng thông tin biên mục cho<br /> đến nay là con số khổng lồ. Với sự phát triển Công nghệ Thông tin, việc chuyển giao<br /> dữ liệu trong các thư viện điện tử là rất cần thiết nhưng định dạng MARC lại không đáp<br /> ứng được do tính phức tạp của nó. Năm 1995, chuẩn Dublin Core ra đời với chủ trương<br /> đơn giản hóa để có thể áp dụng rộng<br /> rãi cho tài liệu thư viện số.<br /> Vấn đề đặt ra là làm sao để có thể<br /> sử dụng được khối thông tin đã lưu<br /> trữ theo dạng MARC mà vẫn đáp ứng<br /> được yêu cầu hiện nay. MarcEdit là<br /> một phần mềm đáp ứng yêu cầu này.<br /> MarcEdit là phần mềm tự do được<br /> xây dựng bởi Terry Reese, Đại học<br /> Oregon, Hoa Kỳ. Phần mềm được<br /> thiết kế nhằm hỗ trợ các dạng khác Giao diện chính của phần mềm MarcEdit<br /> nhau của MARC như MARC 21,<br /> UNIMARC, MARC-XML, vv… cung cấp các chức năng chuyển đổi từ MARC sang<br /> Text, Text sang MARC, MARC sang XML và MARC sang Dublin Corre. MarcEdit<br /> được thiết kế dựa trên kiến trúc Window COM, cho phép tận dụng các tiện ích của<br /> Windows Scripting Host. Ngoài ra, MarcEdit còn hỗ trợ viết script hay lập trình cho<br /> chính nó. Đây là một chương trình lý tưởng dùng cho bất kỳ các dự án liên quan đến<br /> MARC – từ các dự án bảo trì dữ liệu đến việc tạo biểu ghi cơ sở.<br /> <br /> <br /> 30<br /> BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> MARC Tools MarcEdit Z39.50 Client<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> MarcEdit Z39.50 Client tận dụng được<br /> YAZ.dll để thể hiện các thao tác của<br /> Z39.50<br /> MarcEdit Script Maker<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Màn hình chính MARC Tools to access<br /> all the Marc conversation currently<br /> registered with the application.<br /> MarcBreaker cho phép người dùng<br /> thay đổi dữ liệu MARC sang dạng file<br /> text đơn giản.<br /> MarcMaker cho phép người dùng biên<br /> dịch từ định dạng ghi nhớ của<br /> MarcEdit ngược trở lại về MARC.<br /> MarcEditor Đây là một ứng dụng nhỏ được thiết kế<br /> để giúp người dùng tạo các VBScript<br /> MarcEdit Help<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> MarcEditor được xây dựng trên nền<br /> Notepad để biên mục các biểu ghi.<br /> <br /> <br /> 31<br /> BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Dùng MarcEdit để tạo số lượng lớn các biểu ghi thư tịch<br /> <br /> MarcEdit có thể dùng để thêm và xóa các trường của MARC. Chẳng hạn, việc thêm<br /> hay xóa một chuỗi thông tin đến từng mẫu tin trong một file, MarcEdit làm việc này<br /> một cách nhanh chóng và dễ dàng. MarcEdit cũng có thể được dùng để tách một file<br /> lớn của các biểu ghi thư tịch thành các file nhỏ hơn.<br /> <br /> Dùng chương trình MarcEdit để tạo một nhóm các biểu ghi thư tịch cần thực hiện ba<br /> bước: “breaking” một file của MARC sang file text, thay đổi file text, sau đó chuyển<br /> file text này trở lại định dạng của MARC.<br /> <br /> 1. "Break" file các biểu ghi của MARC sang file text<br /> a. Mở MarcEdit, chọn MarcBreaker<br /> b. Vào Input File, gõ tên của file cần "broken" (hoặc chọn File, Open, chọn<br /> đúng file cần thực hiện).<br /> c. Vào Output File, gõ tên của file cần "broken". Lưu ý: Tên file này phải<br /> khác với tên vừa được mở (Input file), nếu không nó sẽ thay thế lên file<br /> cũ.<br /> d. Nhấp chọn Execute!<br /> e. Khi tiến trình thực hiện xong, số lượng các mẫu tin đã được thực thi sẽ<br /> hiển thị ở Results.<br /> <br /> <br /> <br /> 2. Thay đổi file text<br /> a. Từ màn hình chính, chọn MarcEditor<br /> b. Mở file cần làm việc (File, Open).<br /> c. Thay đổi những gì cần thiết lên file.<br /> ƒ Thêm một trường vào mỗi biểu ghi thư tịch – Chọn Tools, Add<br /> Field, sẽ xuất hiện một hộp hội thoại với một số tab. Trong mục<br /> “Select Field” gõ số thứ tự của trường (hoặc chọn trong danh sách<br /> có sẵn), mục “field data” gõ nội dung của trường sau dấu \\$a.<br /> Nhấp vào nút Add Field. Lặp lại giống như trên nếu cần đối với<br /> các trường khác.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 32<br /> BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> Ví dụ:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ƒ Xóa một trường từ mỗi biểu ghi thư tịch – Chọn Tools, Delete<br /> Field. Trong mục "Select Field", gõ số tự của trường cần xóa. Sau<br /> đó nhấp vào nút Delete Field.<br /> d. Lưu file (chọn File, Save as).<br /> e. Đóng cửa sổ. Trở về màn hình làm việc chính.<br /> <br /> 3. Định dạng lại file text sang dạng MARC<br /> <br /> a. Mở MarcEdit, chọn MarcMaker.<br /> b. Vào Input File, gõ tên file cần định dạng lại sang MARC (hoặc chọn<br /> File, Open, chọn file đúng file cần thực hiện). Đây là file đã lưu trong<br /> bước thứ 2.<br /> c. Vào Output File, gõ tên của file đích sau khi thực hiện. Lưu ý: Tên file<br /> nay phải khác với tên vừa được mở (Input file), nếu không nó sẽ thay thế<br /> lên file cũ.<br /> d. Nhấp chọn Execute.<br /> <br /> Dùng MarcEdit để chuyển đổi qua lại giữa các chuẩn biên mục<br /> Trong các tính năng chuyển đổi các định dạng biên mục, nổi bật nhất là MARC =><br /> MARCXML, MARCXML => MARC, MARC => Dublin Core và Dublin Core =><br /> MARC.<br /> a. Mở MarcEdit, chọn một trong các chức năng chuyển đổi định dạng<br /> b. Vào Input File, gõ tên của file cần "chuyển đổi" (hoặc chọn File, Open,<br /> chọn đúng file nguồn).<br /> c. Vào Output File, gõ tên của file sẽ được “tạo mới”. Lưu ý: Tên file này<br /> phải có phần mở rộng phải đúng với định dạng của file chuẩn biên mục<br /> <br /> <br /> 33<br /> BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> cần tạo. Ví dụ: khi chúng ta cần chuyển một file từ MARC => Dublin<br /> Core, thì tên phải có dạng Tênfile.xml<br /> d. Nhấp chọn Execute!<br /> e. Kết quả thực hiện sẽ được thông báo ở phần Result.<br /> <br /> Ví dụ: Một biểu ghi định dạng MARC có cấu trúc như sau<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1<br /> <br /> Chuyển sang định dạng Dublin Core với tên là Thu_nghiem.xml<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chú ý khi đặt tên file,<br /> phần mở rộng phải đúng<br /> định dạng của biên mục<br /> nguồn và đích<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2<br /> <br /> <br /> 34<br /> BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> Kết quả nhận được file định dạng Dublin Core:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tương tự chúng ta có thể chuyển từ Dublin Core => Marc. Đơn giản chỉ cần chỉ đường<br /> dẫn file nguồn, đặt tên cho file đích và thay đổi tùy chọn ở mục XML Function (cửa sổ<br /> Marc Tools – hình 2).<br /> <br /> Một điều đặc biệt là khi chuyển từ Dublin Core => Marc, chúng ta sẽ nhận được file<br /> mang định dạng MARC rất phức tạp (hình 1). Để có được định dạng MARC theo chuẩn<br /> biểu ghi thì ta thực hiện thêm một bước như hình sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chọn MarcBreaker để<br /> tạo định dạng theo<br /> chuẩn biểu ghi thư tịch<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Kết quả ghi nhận<br /> thực hiện thành công<br /> thao tác<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 35<br /> BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> Sau khi thực hiện thành công thao tác, MarcEdit sẽ tạo ra một file mới theo chuẩn biểu<br /> ghi MARC, file này chứa trong thư mục đã được chỉ định ở phần Output file:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1. NGUYỄN MINH HIỆP. MARC hay Dublin Core?: Việc chuyển đổi MARC<br /> – Dublin Core và Dublin Core – MARC. – Bản tin “Thư viện - Công nghệ<br /> thông tin” : Tháng 3/2005.<br /> 2. http://oregonstate.edu/~reeset/marcedit/html/<br /> 3. http://www.lib.ksu.edu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 36<br />