Phán quyết của tòa án công lý quốc tế có ý nghĩa quan trọng trong quá trình hình thành cũng như viện dẫn áp dụng quy phạm điều ước và quy phạm tập quán

A, ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tòa án công lý quốc tế  (tiếng Anh: International Court of Justice , sau đây gọi tắt là <br /> ICJ) là một trong các thiết chế  của Tòa án quốc tế, giống như  các cơ  quan tài phán  <br /> khác, ICJ có chức năng giải quyết các tranh chấp quốc tế. Hơn nữa, ngoài chức năng <br /> ấy, ICJ còn có vai trò tư vấn. Hơn nữa phán quyết của ICJ còn có vai trò quan trọng vì  <br /> đó là một trong các nguồn bổ trợ của Luật quốc tế. Và để làm rõ phần nào vai trò ấy  <br /> của phán quyết, tại bài viết này, em xin chứng minh Phán quyết của tòa án công lý  <br /> quốc tế  có ý nghĩa quan trọng trong quá trình hình thành cũng như  viện dẫn áp  <br /> dụng quy phạm điều ước và quy phạm tập quán.<br /> B, GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ<br /> I, SƠ LƯỢC VỀ TÒA ÁN CÔNG LÝ QUỐC TẾ  (ICJ) VÀ PHÁN QUYẾT CỦA <br /> TÒA.<br /> 1,  Tòa án công lý quốc tế<br /> ICJ được thành lập và hoạt động dựa trên cơ  sở  của Hiến chương Liên hợp  <br /> quốc (LHQ) và Quy chế  Tòa án công lý quốc tế. ICJ gồm 15 thẩm phán có các quốc  <br /> tịch khác nhau. Thẩm phán của ICJ được đại hội đồng và Hội đồng bảo an LHQ bầu  <br /> với nhiệm kì 9 năm và cứ mỗi 3 năm bầu lại 1/3 số thẩm phán. Bên cạnh các Thẩm <br /> phán, khi viên tòa mở  ra, các bên tranh chấp có thể  lựa chọn thẩm phán ad hoc – là  <br /> thẩm phán do một hoặc các bên tranh chấp không có thẩm phán mang quốc tịch nước  <br /> mình trong thành phần của tòa đề  cử  tham gia hội đồng xét xử. Ngoài ra, ICJ còn có <br /> các phụ  thẩm có thể  được tòa lựa chọn hoặc theo yêu cầu của các bên tranh chấp <br /> tham gia, Ban thư kí­cơ quan hành chính thường trực của tòa và các nhân viên.<br /> Về chức năng, ICJ có hai chức năng chính là giải quyết tranh chấp và đưa ra kết luận <br /> tư vấn, cụ thể:<br /> Chức năng giải quyết tranh chấp: ICJ là cơ quan có chức năng giải quyết tranh  <br /> chấp phát sinh giữa các quốc gia thành viên của LHQ. Các quốc gia không phải là  <br /> <br /> 1<br /> thành viên của LHQ nhưng muốn tham gia Quy chế ICJ và đưa tranh chấp ra tòa thì <br /> phải thỏa mãn những điều kiện do Đại hội đồng quyết định trong từng trường hợp <br /> cụ  thể theo kiến nghị  của Hội đồng bảo an. Thẩm quyền giải quyết các tranh chấp  <br /> giữa các quốc gia của ICJ không phải là thẩm quyền đương nhiên mà phải dựa trên  <br /> sự đồng ý rõ ràng của các bên tranh chấp. Thẩm quyền  ấy có thể  được xác lập theo  <br /> ba phương thức là thẩm quyền theo từng vụ  việc, thẩm quyền trong các điều  ước <br /> quốc tế và tuyên bố đơn phương chấp nhận trước thẩm quyền của Tòa.<br /> Chức năng đưa ra kết luận tư  vấn:  ICJ thực hiện chức năng này khi Đại hội  <br /> đồng hay Hội đồng bảo an yêu cầu, liên quan đến những vấn đề  pháp lí phát sinh  <br /> trong thực tiễn hoạt động của các cơ quan này. Các ý kiến tư vấn chỉ mang tính chất  <br /> khuyến nghị1.<br /> 2, Phán quyết của Tòa án công lý quốc tế.<br /> Về  pháp lý, phán quyết của ICJ có giá trị  chung thẩm và bắt buộc đối với các  <br /> bên. Nếu một trong các bên không chịu thi hành bản án thì phí bên kí có quyền yêu <br /> cầu Hội đồng bảo an can thiệp, buộc phải chấp hành. Phán quyết của Tòa chỉ có giá <br /> trị pháp lý trong mối quan hệ giữa các bên tranh chấp. Tuy nhiên, trong một số trường  <br /> hợp, phán quyết của tòa có tác động gián tiếp đối với bên thứ ba, ví dụ các thành viên <br /> của điều ước quốc tế đa phương không thể bỏ qua phán quyết của Tòa, liên quan đến <br /> việc giải thích điều ước đó. <br /> Mặc dù mỗi phán quyết của Tòa không đương nhiên có giá trị là tập quán quốc  <br /> tế nhưng trên thực tế vẫn gián tiếp tác động tới thái độ của các quốc gia với vấn đề <br /> mà tòa đã phân xử  để  qua đó, tác động tới cách quan niệm và ý chí các chủ  thể  của <br /> Luật quốc tế. Vì vậy, trên bình diện chung, có thể  đánh giá đóng góp quan trọng mà <br /> các bản án do Tòa đưa ra đối với sự phát triển của luật quốc tế là việc các chủ  thể <br /> của luật quốc tế, ngoài trường hợp viện dẫn kết quả  giải quyết của Tòa với tính <br /> <br /> <br /> <br /> 1 ThS.Nguyễn Thị Kim Ngân­ThS. Chu mạnh Hùng­GIÁO TRÌNH LUẬT QUỐC TẾ, Nxb giáo dục Vn, năm 2000.<br /> <br /> <br /> 2<br /> chất của luật tập quán thì hoàn toàn có thể chấp nhận và áp dụng từng phần hay toàn  <br /> bộ phán quyết của Tòa với tư cách là phương tiện bổ trợ nguồn của luật quốc tế.<br /> II, CHỨNG MINH NHẬN ĐỊNH.<br /> 1, Cơ sở pháp lí.<br /> Đối với ICJ, về mặt thẩm quyền của ICJ nói chung và phán quyết của nó nói  <br /> riêng đã được quy định rõ tại Điều 38 của Quy chế Tòa án công lí quốc tế thông qua  <br /> năm 1946, đó là:<br /> 1. Tòa án, với chức năng là giải quyết phù hợp với luật quốc tế các vụ tranh chấp <br /> được chuyển đến Tòa án, sẽ áp dụng:<br /> a. Các điều ước quốc tế, chung hoặc riêng, đã quy định về những nguyên tắc được <br /> các bên đang tranh chấp thừa nhận;<br /> b. Các tập quán quốc tế như những chứng cứ thực tiễn chung, được thừa nhận như <br /> những quy phạm pháp luật;<br /> c. Nguyên tắc chung của luật được các quốc gia văn minh thừa nhận<br /> d. Với những điều kiện nêu ở điều 59, các án lệ và các học thuyết của các chuyên gia  <br /> có chuyên môn cao nhất về luật quốc tế của các quốc gia khác nhau được coi là <br /> phương tiện để xác định các qui phạm pháp luật.<br /> 2. Quyết định này không nằm ngoài quyền giải quyết vụ việc của Tòa án, xác định <br /> như vậy (ex aequo et bono), nếu các bên thỏa thuận điều này2.<br /> 2,  Phán quyết của tòa án công lý quốc tế  có ý nghĩa quan trọng trong quá trình  <br /> hình thành cũng như viện dẫn áp dụng quy phạm điều ước.<br /> Quy phạm điều ước quốc tế  hay còn gọi là quy phạm thành văn là những quy <br /> phạm điều chỉnh quan hệ  về  kí kết và thực hiện điều ước quốc tế  của các chủ  thể <br /> luật quốc tế3. Nó là sự thỏa thuận, thống nhất ý chí giữa các chủ thể của Luật quốc  <br /> 2  Theo NGUỒN DỊCH: LAWSOFT ­ http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com/2009/10/07/3951/<br /> <br /> <br /> <br /> 3 Trường Đại học Luật Hà Nội, Giao trình luật quốc tế, Nxb.CAND, năm 2004. Tr.406.<br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> tế  và được ghi nhận trong những văn bản pháp lí nhất định. Ví dụ  như  các quy định <br /> được ghi nhận trong Luật Biển năm 1982 hay Công ước Viên năm 1961 và năm 1963  <br /> về  quan hệ  ngoại giao và quan hệ  lãnh sự. Vậy phán quyết của ICJ lại có ý nghĩa <br /> quan trọng trong quá trình hình thành cũng như viện dẫn áp dụng quy phạm điều ước  <br /> như thế nào. Chúng ta hãy nghiên cứu dưới các góc độ sau:<br /> 2.1,  Đối với quá trình hình thành quy phạm điều ước.<br /> Trước hết chúng ta hiểu phán quyết của ICJ làm hình thành nên quy phạm điều <br /> ước là những phán quyết ấy khi được tuyên bố trong một tranh chấp nhất định sau đó <br /> sẽ  được quy định tại một văn bản pháp lý của quốc tế  từ  đó làm cơ  sở  để  các vụ <br /> tranh chấp xảy ra sau này sẽ áp dụng quy định đó. Mặc dù, các phán quyết này không  <br /> trực tiếp chứa đựng các quy phạm pháp luật quốc tế, không có giá trị  rằng buộc cáo <br /> đối với tất cả các chủ thể luật quốc; tuy nhiên, chúng lại mang tính chất khuyến nghị <br /> đối với các chủ  thể  luật quốc tế  trong quá trình hình thành nên các quy phạm điều <br /> ước. Mặc dù, các phán quyết của ICJ chỉ có giá trị đối với các bên tranh chấp. Nhưng  <br /> chính việc giải thích của các cơ  quan tài phán quốc tế  trong các phán quyết có chứa  <br /> đựng một thẩm quyền đã được giải thích, nhiều khi đã vượt gia khỏi phạm vi các <br /> quốc gia tham gia vụ kiện. Cụ thể, từ một quy định còn khái quát, không cụ  thể, rõ  <br /> ràng nhưng sau khi được ICJ giải thích thì quy định ấy đã chính xác hơn, hơn nữa nó <br /> còn có tác động nhất định đến quan điểm và ý chí của cả các quốc tham gia soạn thảo  <br /> nội dung của các điều  ước quốc tế  (có chứa đựng các quy phạm điều  ước) lẫn các <br /> quốc gia không tham kiện. Chính những nội dung có trong các phán quyết của Tòa án <br /> sẽ  là căn cứ, là cơ  sở  cho sự hình thành nên các quy tắc, các nguyên tắc được coi là <br /> các quy phạm điều ước góp phần làm phát triển luật quốc tế sau này. Trong thực tế,  <br /> Tòa đã phải tiến hành giải thích một hiệp định hay một công  ước trong hầu như  ba  <br /> phần tư các vụ đưa ra trước tòa.<br /> Chúng ta có thể thấy rõ điều ấy trọng vụ tranh chấp ngư trường nghề cá giữa <br /> Anh và Nauy. Tại vụ  án này, Anh đã tranh cãi về  giá trị  pháp lý của sắc lệnh năm  <br /> 1935 của Nauy về  đường cơ  sở  thẳng dùng để  tính chiều rộng lãnh hải. Sau khi đã <br /> 4<br /> xem xét, tháng 12 năm 1951, ICJ đã đưa ra phán quyết:”…  Toàn bộ  một đường bờ  <br /> biển như vậy đòi hỏi phải áp dụng một phương pháp khác: đó là đường cơ  sở  cách  <br /> đường hình thể bờ biển một khoảng cách hợp lí”. ICJ công nhận việc phân định của <br /> Nauy dựa trên kỹ thuật đường cơ  sở  thẳng “không trái với luật quốc tế”. Như vậy, <br /> các nguyên tắc áp dụng đường cơ  sở  thẳng năm 1935 của Nauy đã trở thành các tiêu <br /> chuẩn mới của luật quốc tế, thể hiện trong Công ước Genneva về  lãnh hải và vùng <br /> tiếp giáp năm 1958, Điều 4 và Công ước 1982 tại khoản 1 Điều 7:  Ở nơi nào bờ biển  <br /> bị khoét sâu và lồi lõm hoặc nếu có một chuỗi đảo nằm sát ngay và chạy dọc theo bờ  <br /> biển, phương pháp đường cơ  sở  thẳng nối liền các điểm thích hợp có thể  được sử  <br /> dụng để kẻ đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải”4. <br /> Như vậy qua đó ta thấy phán quyết của ICJ về đường cơ sở thẳng đã trở thành <br /> nguồn bổ  trợ, làm hình thành nên quy phạm điều  ước quốc tế  có giá trị  bắt buộc  <br /> chung, phán quyết  ấy sau một thời gian tuyên bố  đã  khai sinh  ra một quy phạm vô <br /> cùng quan trọng trong pháp luật về biển của quốc tế.<br /> 2.2, Đối với quá trình viện dẫn các quy phạm điều ước. <br /> Viện dẫn có thể  hiểu là việc đưa ra, dẫn ra để  minh hoạ  hoặc làm chỗ  dựa  <br /> cho lập luận của một chủ thể nhất định5. Như vậy, có thể hiểu rằng phán quyết của <br /> ICJ ngoài việc làm hình thành quy phạm điều  ước thì nó cũng có vai trò trong việc <br /> giúp chính nó hay các chủ thể khác (các quốc gia..) có thể dựa vào phán quyết ấy để <br /> có thể  giải quyết các tranh chấp phát sinh hoặc nhằm các mục đích khác. Tại sao <br /> phán quyết của ICJ lại có vai trò viện dẫn quy phạm điều ước như vậy. Bởi lẽ, bản  <br /> thân ICJ là một cơ quan mang tính chất quốc tế với nội dung về các vấn đề  pháp lí. <br /> Thứ hai, đối với các quốc gia thừa nhận thẩm quyền của ICJ thì việc ICJ đưa ra phán <br /> quyết có vai trò bắt buộc, tức là họ  phải dựa vào đó để  giải quyết tranh chấp. Và <br /> quan trọng hơn, phán quyết ấy khi đã đưa vào một văn bản pháp lí quốc tế, tức là trở <br /> 4 Nguyễn Hồng Thao, Toà án công lí quốc tế, Nxb. CTQG, Hà Nội, 2000<br /> <br /> <br /> <br /> 5 Theo http://tudien.xalo.vn/tratu/vi%E1%BB%87n_d%E1%BA%ABn<br /> <br /> <br /> 5<br /> thành một quy phạm của luật quốc tế thì các quốc gia phảo bắt buộc thừa nhận (ví  <br /> dụ: quy định về  đường cơ  sở  thẳng). Rõ ràng hơn nữa, khi thi tham gia vào quan hệ <br /> quốc tế thì các quốc gia phải căn cứ vào đó để xử sự cho phù hợp, viện dẫn một cách  <br /> khách quan, chính xác.<br /> Thực tế  đã có rất nhiều ví dụ  để  chứng minh cho vai trò trong việc viện dẫn ấy. Ví <br /> dụ  như  ngày 25 tháng 12 năm 2000, Hiệp định Phân định Vịnh Bắc Bộ  được ký kết  <br /> giữa Việt Nam và Trung Quốc căn cứ  vào các quy định trong Công ước về luật biển  <br /> năm 1982 để  xác định  biên giới  lãnh hải,  thềm lục địa  và  vùng đặc quyền kinh tế <br /> trong Vịnh Bắc Bộ giữa hai nước. Tại hiệp định này, để  xác định các bộ  phận như  <br /> lãnh hải, thềm lục địa…Việt Nam và Trung Quốc viện dẫn quy định đường cơ  sở  <br /> thẳng của công ước về Luật Biển năm 1982.Mà như trên ta đã nói quy định về đường  <br /> cơ sở thẳng lại có nguồn gốc từ phàn quyết của ICJ.<br /> Như  vậy, qua đó, chúng ta có thể  thấy rằng, trong không ít trường hợp, phán <br /> quyết của ICJ đã giúp các quốc gia, hay giúp chính nó viện dẫn một quy phạm có <br /> nguồn gốc từ một hay nhiều phán quyết của Tòa để làm phương tiện cho các chủ thê <br /> tham gia vào quan hệ pháp luật quốc tế nhất định.<br /> 3, Phán quyết của tòa án công lý quốc tế  có ý nghĩa quan trọng trong quá trình  <br /> hình thành cũng như viện dẫn áp dụng quy phạm tập quán.<br /> Quy phạm tập quán có thể hiểu là các quy phạm chứa đựng quy tắc xử sự chung hình  <br /> thành trong thực tiến quan hệ quốc tế và được các chủ thể luật quốc tế thừa nhận là  <br /> luật. Chúng được hình thành và áp dụng dựa trên hai yếu tố cơ bản là yếu tố vật chất <br /> và yếu tố tinh thần. Và giống như các quy phạm điều ước thì phán quyết của ICJ có <br /> thể làm hình thành cũng như viện dẫn một quy phạm tập quán nhất định. Cụ thể:<br /> 3.1, Đối với việc hình thành quy phạm tập quán.<br /> Quy phạm tập quán được hình thành bằng nhiều con đường khác nhau như <br /> thực tiễn hoạt động của các Tổ chức quốc tế liên chính phủ, thực tiễn việc thực hiện <br /> hành vi pháp lí của quốc gia và các chủ thể khác…Và, nó cũng có thể được hình thành <br /> từ thực tiễn giải quyết tranh chấp của cơ quan tài phán quốc tế, trong đó có ICJ hay  <br /> 6<br /> cụ  thể  hơn là phán quyết của ICJ. Mặc dù mỗi phán quyết của tòa án không đương <br /> nhiên có giá trị là tập quán quốc tế nhưng trên thực tế vẫn gián tiếp tác động tới thái <br /> độ  của các quốc gia đối với vấn đề  mà Tòa án đã phân xử  để  qua đó, tác động tới <br /> cách quan niệm và ý chí của chủ  thể  luật quốc tế. Vì vậy, trên bình diện chung, có <br /> thể đánh giá đóng góp quan trọng mà các bản án do Tòa đưa ra đối với sự  phát triển <br /> luật quốc tế là việc các chủ thể của luật quốc tế, ngoài trường hợp viện dẫn kết quả <br /> giải quyết của Tòa với tính chất của luật tập quán thì hoàn toàn có thể chấp nhận và  <br /> áp dụng từng phần hay toàn bộ phán quyết của Tòa với tư cách là phương tiện bổ trợ <br /> nguồn của luật quốc tế.<br /> Chúng ta có thể thấy được điều này qua một vụ án tranh chấp quốc tế giữa Cộng hòa <br /> Liên Bang Đức/Đan Mạch, Công hòa Liên bang Đức/Hà Lan (còn gọi là vụ  thềm lục  <br /> địa biển Bắc) được Tòa phán quyết vào ngày 20­2­1969. Trong vụ  án này do những  <br /> hoàn cảnh đặc biệt về  địa hình giữa các quốc gia Cộng hòa liên bang Đức, Hà Lan  <br /> và Đan Mạch mà nguyên tắc “đường cách đều có tính đến hoàn cảnh đặc biệt” có  <br /> chứa đựng trong Điều 6/Công  ước Geneva không thể  áp dụng được. Chính vì thế,  <br /> thông qua phán quyết ngày 20/2/1969 của Tòa án công lý quốc tế đã khái quát hóa và  <br /> đề xuất các nguyên tắc về thỏa thuận, nguyên tắc về kéo dài tự nhiên, nguyên tắc tính  <br /> đến hoàn cảnh đặc biệt và nguyên tắc công bằng trong phân định biển. Và cuối cùng,  <br /> nguyên tắc: “Đất thống trị  biển” được xây dựng lên và giải quyết được tranh chấp  <br /> này một cách triệt để nhất. Trong một thời gian dài sử dụng nguyên tắc này được coi  <br /> như  một quy phạm tập quán quan trọng trong việc xác định vùng thềm lục địa của  <br /> quốc gia ven biển, tạo bược ngoặc lịch sử cho việc phát triển của luật biển quốc tế.  <br /> Như  vậy, chúng ta có thể  thấy rằng trong một hoàn cảnh nhất định thì một phán  <br /> quyết của ICJ hoàn toàn có thể làm hình thành nên một quy phạm tập quán, là cơ sở <br /> để các chủ thể quốc tế xác lập những vấn đề pháp lí nhất định.<br /> 3.2, Đối với việc viện dẫn quy phạm tập quán.<br /> Như chúng ta đã biết, một quy phạm tập quán thì không tồn tại dưới dạng một <br /> điều  ước, tức là dưới hình thức thành văn mà chúng được viện dẫn dưới dạng các <br /> 7<br /> quy phạm tập quán (bất thành văn). Những phán quyết có chứa đựng các quy phạm  <br /> tập tập quán này thường đã có hiệu lực từ  lâu, đã có thời gian dài kiểm chứng và <br /> được sử  dụng nhiểu trong các tranh chấp quốc tế. Như vậy, khi muốn áp dụng một <br /> quy phạm tập quán thì các chủ thể phải viện dẫn nó một cách phù hợp. Có nhiều yếu  <br /> tố “trợ giúp” cho việc viện dẫn các quy phạm tập quán ấy và một trong các yếu tố đó  <br /> chính là phán quyết của ICJ.<br /> Chúng ta có thể thấy được vai trò ấy qua vụ  kiện giữa Nicaragoa kiện Mỹ về  <br /> các hoạt động quân sự  và bán quân sự  tại Nicaragoa và chống lại Nicaragoa . Trong <br /> vụ kiện này, phán quyết của ICJ đã góp phần quan trọng trong việc xác định ranh giới  <br /> giữa nguyên tắc tôn trọng chủ quyền quốc gia và quyền con người; viện dẫn và làm <br /> sáng tỏ  nguyên tắc cấm sử  dụng vũ lực và nguyên tắc cấm can thiệp vào công việc <br /> nội bộ của quốc gia khác. Đồng thời Tòa cũng khẳng định tính độc lập của luật tập  <br /> quán và làm sáng tỏ nội dung các nguyên tắc trên của luật tập quán6.<br /> Hay trong vụ  Thẩm quyền nghề  cá năm 1974, Tòa án đã có điều kiện để  phát <br /> triển các khái niệm về  nghề cá.  Và tới các phán quyết thềm lục địa Libi/Manta năm <br /> 1985, phân định biển trong khu vực giữa Groenland và Jan Mayen năm 1993,  Tòa đã có <br /> dịp làm đầy đủ thêm khái niệm cùng đặc quyền kinh tế. Khái niệm này từ đó đến nay  <br /> đã được tất cả các quốc gia trên thế giới sử dụng như một quy phạm tập quán và sau  <br /> này được pháp điển hóa trong Công ước luật biển năm 1982…<br /> ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­<br /> <br /> C, KẾT THÚC VẤN ĐỀ<br /> Như vậy, qua sự chứng minh ở trên, chúng ta có thể thấy rằng phán quyết của ICJ có <br /> vai trò quan trọng đối với luật quốc tế. Nó thực sự  là một nguồn bổ  trợ  quan trọng <br /> cho pháp luật quốc tế. Và một trong các nội dung  ấy chính là sự  hình thành và viện  <br /> dẫn quy phạm điều ước và quy phạm tập quán. Bài viết của em xin dừng lại tại đây.  <br /> Em xin chân thành cám ơn!<br /> <br /> 6  Nguyễn Hồng Thao, Toà án công lí quốc tế, Nxb. CTQG, Hà Nội, 2000<br /> <br /> <br /> 8<br /> 9<br />