Phân tích bài thơ “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa” của Nguyễn Duy

Đề bài: Phân tích bài thơ “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa” của Nguyễn Duy<br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Nguyễn Duy quê  ở  Thanh Hóa; anh viết bài thơ  “Ngồi buồn nhớ  mẹ  ta xưa” tại Thành <br /> phố Hồ Chí Minh vào mùa thu 1986. Bài thơ gồm có 28 câu lục bát, chia thành 6 khổ thơ; <br /> khổ thứ tư có 8 câu, năm khổ còn lại, mỗi khổ có 4 câu thơ.<br /> <br /> Chữ đầu mỗi khổ thơ đều viết hoa; các chữ đầu mỗi câu thơ còn lại không viết hoa. Toàn  <br /> bài thơ chỉ có 4 dấu chấm lửng và một dấu gạch ngang mà thôi, không hề có dấu chấm,  <br /> dấu phẩy... nào cả. Phải chăng đó là sự cách tân về hình thức nghệ thuật thơ lục bát của <br /> Nguyễn Duy? Tác giả  đã vận dụng sáng tạo ca dao, tục ngữ để  tạo nên những vần thơ <br /> trữ tình giàu âm điệu và nhạc điệu thiết tha ngọt ngào.<br /> <br /> Mở  đầu bài thơ  là một không gian nghệ  thuật thiêng liêng cổ  kính, nhiều man mác bâng <br /> khuâng. Đứa con đứng bên bàn thờ mẹ, trong hương huệ thơm ngát, thành kính thắp nén <br /> nhang thầm khấn cầu mong hương hồn mẹ được siêu thoát lên cõi niết bàn:<br /> <br /> “Bần thần hương huệ thơm đêm<br /> <br /> khói nhang vẽ nẻo đường lên niết bàn”.<br /> <br /> Nhìn khói nhang tỏa, nhìn chân nhang “lấm láp tro tàn”, đứa con cảm thấy người mẹ hiền  <br /> đang hiển hiện giữa cõi đời, đang tất tả ngược xuôi:<br /> <br /> “chân nhang lấm láp tro tàn<br /> <br /> xăm xăm bóng mẹ trần gian thuở nào ”,<br /> <br /> Các từ láy “bần thần ”, “lấm láp“,“xăm xăm” là những nét vẽ tài hoa làm cho vần thơ giàu  <br /> hình tượng và gợi cảm.<br /> <br /> Khổ thơ thứ hai gợi tả hình ảnh người mẹ hiền ngày xưa. Người mẹ nghèo khổ, vất vả. <br /> Thời con gái chẳng có yếm đào, chẳng có nón quai thao mà chỉ  có nón mê; áo quần chỉ <br /> một màu nâu nhuộm bùn:<br /> <br /> “Mẹ ta không có yếm đào<br /> <br /> nón mê thay nón quai thao đội đầu”.<br /> <br /> Hai tiểu đối: “tay bí // tay bầu”,“váy nhuộm bùn // áo nhuộm nâu” ­ nói lên thật hay, thật <br /> cảm động sự tần tảo vất vả và đời sống nghèo khổ của mẹ:<br /> <br /> “Rối ren tay bí tay bầu<br /> <br /> váy nhuộm bùn áo nhuộm nâu bốn mùa ”.<br /> <br /> Suốt đời mẹ  sống mộc mạc, giản dị  như  thế. Quanh năm bốn mùa mẹ  vẫn sống và ăn <br /> mặc như thế!<br /> <br /> Khổ thơ thứ ba, lời ru của mẹ hiền ngày xưa vẫn còn vang vọng trong hoài niệm. Ca dao  <br /> đã nhập hồn vào thơ Nguyễn Duy:<br /> <br /> “Cái cò...sung chát đào chua...<br /> <br /> câu ca mẹ hát gió đưa về trời”.<br /> <br /> Câu ca dao “Cái cò đậu cọc cầu ao ­ Ăn sung sung chát, ăn đào đào chua” đã được nhà thơ <br /> vận dụng tài tình sáng tạo gợi lên bao thương nhớ người mẹ hiền nay đã đi xa…<br /> <br /> Hai câu thơ: “Ta đi trọn kiếp con người – cũng không đi hết những lời mẹ ru” hàm chứa  <br /> chất triết lí sâu sắc. Lòng mẹ  bao la. Tinh thương của mẹ mênh mông đào dạt. Suốt đời  <br /> con cũng không thấu hiểu, hiểu hết lời ru của mẹ. “Gió mùa thu, mẹ  ru con ngủ  ...Năm <br /> canh chày thức đủ năm canh... ”. Mỗi giấc ngủ của con được nâng niu bằng lời ru của mẹ <br /> vô cùng sâu nặng với biết bao tình đời và tình người. Mọi đứa con từ bé thơ  đến trưởng  <br /> thành, không bao giờ  có thể  “đi hết mấy lời mẹ  ru". Hai chữ  “đi” trong vần thơ  của <br /> Nguyễn Duy được chuyển nghĩa một cách thần tình.<br /> <br /> Điệp ngữ “bao giờ cho tới” trong khổ thơ thứ tư đã làm sống lại tuổi thơ với bao kỉ niệm  <br /> đẹp.  Ước mong được sống lại đêm rằm trung thu để  phá cỗ.  Ước mong được sống lại <br /> những đêm tháng năm đẹp trời để “nằm đếm sao” giữa sân nhà:<br /> <br /> “Bao giờ cho tới mùa thu<br /> <br /> trái hồng trái bưởi đánh đu giữa rằm<br /> <br /> bao giờ cho tới tháng năm<br /> <br /> mẹ ra trải chiếu ta nằm đếm sao”.<br /> <br /> Hai chữ  “đánh đu “ đã nhân hóa trái hồng trái bưởi, món quà trung thu, tạo nên sự  ngộ <br /> nghĩnh hồn nhiên. Cái giây phút thần tiên “mẹ ra trải chiếu ta nằm đếm sao” là giây phút <br /> hạnh phúc nhất của tuổi thơ. Kỷ niệm ấy, Nguyễn Duy có bao giờ quên; mỗi chúng ta có <br /> bao giờ quên.<br /> <br /> Các từ láy:“nghêu ngao ”,“chập chờn ", “leo lẻo”, “xa xôi” trong bốn câu thơ tiếp theo vừa  <br /> nêu lên sự hồn nhiên của tuổi thơ, vừa nói lên mơ   ước được sống lại trong khung cảnh  <br /> thần tiên nơi quê nhà. Đứa con có bao giờ quên những kỉ niệm đẹp, đầy hạnh phúc ấy:<br /> <br /> “Ngân Hà chảy ngược lên cao<br /> <br /> quai mo vỗ khúc nghêu ngao thằng Bờm...<br /> <br /> bờ ao đom đóm chập chờn<br /> <br /> trong leo lẻo những vui buồn xa xôi”.<br /> <br /> Ký  ức tuổi thơ  đã trôi vào dĩ vãng, nhưng vẫn còn chập chờn trong tâm hồn yêu thương  <br /> với “những vui buồn xa xôi”. Đứa con càng thương nhớ mẹ, càng biết ơn mẹ không thể <br /> nào kể xiết!<br /> <br /> Tiếp theo là những suy ngẫm về lời ru của mẹ, về công ơn trời bể của mẹ. Mẹ ru con, ru <br /> “cái lẽ  đời", ru cái đạo lí làm con, ru cái đạo lý làm người. Con lớn lên từng ngày từng  <br /> tháng nhờ  dòng sữa ngọt ngào của mẹ, bằng lời ru thiết tha êm đềm của mẹ. Điệp ngữ <br /> “nuôi” trong hai tiểu đối đã nói lên công ơn to lớn của mẹ hiền:<br /> <br /> “Mẹ ru cái lẽ ở đời<br /> <br /> sữa nuôi phần xác // hát nuôi phần hồn”<br /> <br /> Các thế  hệ sẽ nối tiếp sinh ra, rồi lớn lên theo lời ru tiếng hát của mẹ, của bà. Điệu ru  <br /> của bà, của mẹ sẽ được những thế hệ mai sau nâng niu, giữ gìn. Điệu ru tiếng hát của bà,  <br /> của mẹ trong mỗi gia đình Việt Nam là dân ca, là tâm hồn dân tộc sẽ sống mãi đến muôn <br /> đời mai sau. Câu hỏi tu từ làm cho vần thơ trở nên thiết tha, lay động hồn người:<br /> <br /> "Bà ru mẹ...mẹ ru con<br /> <br /> liệu mai sau các con còn nhớ chăng”.<br /> <br /> Nhớ mẹ, nhớ nơi chôn nhau cắt rốn, đứa con ly hương đêm ngày đăm đắm “Trông về quê <br /> mẹ  ruột đau chín chiều”. Càng "nhìn về” càng bồi hồi nhớ  mẹ, nhớ đức hy sinh cao cả,  <br /> tình thương con bao la của người mẹ nay đã khuất núi. Câu tục ngữ "Chỗ  ướt mẹ nằm,  <br /> chỗ ráo nhường con" được tác giả vận dụng sáng tạo:<br /> <br /> "Nhìn về quê mẹ xa xăm<br /> <br /> lòng ta ­ chỗ ướt mẹ nằm đêm mưa”.<br /> <br /> Tác giả khép lại bài thơ bằng hai câu thơ mang âm điệu ca dao trữ tình thể hiện bao nỗi  <br /> ân tình sâu nặng của đứa con đối với người mẹ hiền thương yêu:<br /> <br /> "Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa<br /> <br /> miệng nhai cơm búng, lưỡi lừa cá xương”.<br /> <br /> Dù mẹ đã mất, nhưng những kỉ niệm ân tình sâu sắc ấy của mẹ, đứa con mãi mãi ghi sâu  <br /> trong lòng. Lòng hiếu thảo là một trong những tình cảm đẹp nhất của con người Việt  <br /> Nam chúng ta. Thơ Nguyễn Duy man mác như điệu ru tiếng hát của bà, của mẹ sau lũy tre  <br /> xanh, bên bờ dâu ruộng lúa đang vọng về năm tháng. Những suy tư triết lí của tác giả làm  <br /> cho tư tưởng tình cảm trong bài thơ trở nên sâu sắc, mang tính chất dân tộc và hiện đại.<br /> <br /> "Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa..." là một bài thơ rất hay, tiêu biểu cho hồn thơ và phong cách  <br /> nghệ thuật của Nguyễn Duy, nhà thơ trưởng thành trong khói lửa chiến tranh thời chống  <br /> Mỹ. Quả vậy, thơ Nguyễn Duy đẹp như ca dao, đậm đà như dân ca, man mác như lời hát <br /> ru.<br />