Phân tích bất thường cấu trúc nhiễm sắc thể của thai từ tế bào ối nuôi cấy

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> <br /> PHÂN TÍCH BẤT THƢ NG CẤU TRÖC NHIỄM SẮC THỂ CỦA<br /> THAI TỪ TẾ BÀO ỐI NUÔI CẤY<br /> Trần Thị Thanh Huyền*; Hoàng Thị Ngọc Lan*<br /> Trần Thị Vân Quỳnh; Đoàn Thị Kim Phượng*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Mô tả bất thường cấu trúc nhiễm sắc thể (NST) của thai từ tế bào ối nuôi cấy và<br /> tìm hiểu mối liên quan giữa bất thường cấu trúc NST của thai và NST bố m . Đối tượng và<br /> phương pháp: 42 thai có bất thường cấu trúc NST trong tổng số 2.229 thai được phân tích NST<br /> từ tế bào ối từ tháng 1 - 2015 đến hết tháng 12 - 2016 ở Trung tâm Tư vấn Di truyền, Đại học Y<br /> Hà nội. Phân tích NST của bố m đối với thai có bất thường cấu trúc. Kết quả: tỷ lệ bất thường<br /> cấu trúc NST của thai từ tế bào ối nuôi cấy là 1,88%. Trong đó bất thường cấu trúc NST dạng<br /> chuyển đoạn chiếm tỷ lệ cao nhất (71,43%) (chuyển đoạn cân bằng 54,76%, chuyển đoạn<br /> không cân bằng 16,67%), đảo đoạn NST: 16,67%, mất đoạn: 4,76%, nhân đoạn: 2,38%, bất<br /> thường số lượng phối hợp với bất thường cấu trúc: 4,76%. Thai bất thường cấu trúc NST dạng<br /> thuần: 66,67% có nguồn gốc từ bố hoặc m ; 33,33% là đột biến mới phát sinh. Các bất thường<br /> cấu trúc dạng khảm không phát hiện được từ bố m . Kết luận: tỷ lệ bất thường cấu trúc NST<br /> của thai từ tế bào ối nuôi cấy 1,88%. Thai bất thường cấu trúc NST dạng thuần: 66,67% có<br /> nguồn gốc từ bố hoặc m ; 33,33% đột biến mới phát sinh. Bất thường cấu trúc dạng khảm của<br /> thai do đột biến mới phát sinh. Cần làm xét nghiệm NST bố m trong trường hợp thai mang bất<br /> thường cấu trúc NST dạng thuần.<br /> * Từ khóa: Bất thường cấu trúc nhiễm sắc thể; Chẩn đoán trước sinh.<br /> <br /> Abnormally Chromosomal<br /> Cytogenetic Diagnosis<br /> <br /> Structure<br /> <br /> Detected<br /> <br /> by<br /> <br /> Prenatal<br /> <br /> Summary<br /> Objectives: To describe the abnormally chromosomal structure from cultured ammiotic cells;<br /> to explore the relationship between abnormally chromosomal structure of fetus and that of their<br /> parents. Subjects: 42 fetus with abnormally chromosomal structure out of 2.229 fetus were analyzed<br /> chromosomes from 2015 to 2016. Results: The rate of abnormally chromosomal structure was<br /> 1.88%. Among them, the highest percentage with chromosome translocation was 71.43%;<br /> chromosome invertion accounted for 16.67%; 24.76% explained deletions; insertions: 2.83%<br /> and 4.76% was mosaic of both structural and numberal chromosomal abnomalities. 73.08%<br /> abnormally chromosomal structure of fetus derived from their parents and 26.92% were de novo<br /> mutations. Conclusions: The rate of abnormally chromosomal structure was 1.88%. Analysis on<br /> parents’ chromosomes should be required for the fetus with abnormally chromosomal structures.<br /> * Keywords: Abnormally chromosomal structure; Prenatal diagnosis; Culture ammiotic cells.<br /> * Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Người phản hồi (Corresponding): Hoàng Thị Ngọc Lan (hoangngoclancdts@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 27/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 28/08/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 31/08/2017<br /> <br /> 271<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bất thường cấu trúc NST là những biến<br /> đổi trong cấu trúc của NST dẫn đến sắp<br /> xếp lại các gen có thể làm thay đổi hình<br /> dạng, cấu trúc NST. Người mang bất<br /> thường cấu trúc NST dạng cân bằng<br /> thường có biểu hiện bình thường, tuy<br /> nhiên họ có thể sinh con bất thường.<br /> Nhiều nghiên cứu cho thấy có mối liên<br /> quan giữa bất thường NST, đặc biệt bất<br /> thường cấu trúc NST với tình trạng sảy<br /> thai, thai lưu hoặc tử vong sau sinh [1, 2 .<br /> Việc phát hiện sớm những thai mang bất<br /> thường cấu trúc NST có ý nghĩa quan<br /> trọng trong tư vấn di truyền. Chính vì vậy,<br /> chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài<br /> nhằm: Mô tả bất thường cấu trúc NST của<br /> thai từ tế bào ối nuôi cấy và tìm hiểu mối<br /> liên quan giữa bất thường cấu trúc NST<br /> của thai và NST bố mẹ<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 42 thai có bất thường cấu trúc NST<br /> trong tổng số 2.229 thai phụ được phân<br /> tích NST từ tế bào ối lập karyoype theo<br /> <br /> tiêu chuẩn quốc tế ISCN 2015, tại Bộ môn<br /> Y sinh học - Di truyền, Trường Đại học Y<br /> Hà Nội từ tháng 1 - 2015 đến hết tháng<br /> 12 - 2016.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Mô tả cắt ngang, kết hợp hồi cứu với<br /> tiến cứu.<br /> Tập hợp hồ sơ bệnh án phụ nữ mang<br /> thai có nguy cơ cao bất thường di truyền,<br /> có kết quả karyotype từ tế bào ối nuôi<br /> cấy. Xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS<br /> 16.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Kết quả phân tích NST từ tế bào ối<br /> nuôi cấy.<br /> Bất thường số lượng: 73 ối (3,28%);<br /> bất thường cấu trúc: 40 ối (1,79%); bất<br /> thường số lượng + bất thường cấu trúc: 2<br /> ối (0,09%); đa hình: 23 ối (1,03%); bình<br /> thường: 2.091 ối (93,81%)<br /> Trong số 2.229 mẫu ối, bất thường số<br /> lượng NST chiếm 3,28%, bất thường cấu<br /> trúc NST 1,79%. Ngoài ra còn gặp 2<br /> trường hợp phối hợp bất thường số<br /> lượng và cấu trúc NST (0,09%) và 23<br /> trường hợp đa hình NST (1,03%).<br /> <br /> 2. Các d ng bất thƣờng cấu trúc NST.<br /> Bảng 2: Các dạng bất thường cấu trúc NST.<br /> Các d ng bất thƣờng cấu trúc NST<br /> <br /> n<br /> <br /> Chuyển đoạn cân bằng<br /> <br /> 11<br /> <br /> 26,19%<br /> <br /> Chuyển đoạn không cân bằng<br /> <br /> 7<br /> <br /> 16,67%<br /> <br /> Mất đoạn<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4,76%<br /> <br /> Đảo đoạn<br /> <br /> 6<br /> <br /> 14,29%<br /> <br /> Nhân đoạn<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,38%<br /> <br /> Phối hợp<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4,76%<br /> <br /> Dạng<br /> thuần<br /> <br /> 272<br /> <br /> %<br /> 18 = 42,86%<br /> 29<br /> (69,05)<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> Dạng<br /> khảm<br /> <br /> Chuyển đoạn cân bằng<br /> <br /> 12<br /> <br /> 28,57%<br /> <br /> Đảo đoạn<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,38%<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 42<br /> <br /> 13<br /> (30,95)<br /> <br /> 100%<br /> <br /> Bất thường cấu trúc NST gặp chủ yếu là chuyển đoạn (71,43%). 42,86% dạng<br /> thuần và 28,57% dạng khảm; đảo đoạn NST 16,67%. Ngoài ra, còn gặp các dạng bất<br /> thường cấu trúc khác với tỷ lệ thấp hơn: mất đoạn (4,76%), nhân đoạn (2,38%), bất<br /> thường số lượng phối hợp với bất thường cấu trúc (4,76%).<br /> Trong 42 trường hợp phát hiện bất thường cấu trúc NST, 29 trường hợp bất thường<br /> cấu trúc NST dạng thuần (69,05%) và 13 trường hợp bất thường cấu trúc dạng khảm<br /> (30,95%).<br /> 3. Đối chiếu kết quả phân tích NST thai bất thƣờng cấu trúc d ng thuần v i<br /> karyotype của bố mẹ.<br /> Bảng 3: Đối chiếu kết quả phân tích NST thai bất thường cấu trúc dạng thuần với<br /> karyotype của bố m .<br /> Các<br /> d ng<br /> <br /> Chuyển<br /> đoạn<br /> cân<br /> bằng<br /> <br /> Chuyển<br /> đoạn<br /> không<br /> cân<br /> bằng<br /> <br /> Karyotype của thai<br /> <br /> Karyotype<br /> Bố<br /> <br /> Mẹ<br /> <br /> 46,XY,t(1,9)(p33,p24)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XX,t(2;8)(q23;q21)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,t(2;8)(q23;q21)<br /> <br /> 46,XX,t(7;12)(p15;p13)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XX,t(10;12)(q26;p11.2)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,t(10;12)(q26;p11.2)<br /> <br /> 46,XY,t(15;20)(p10;p10)<br /> <br /> 46,XY,t(15;20)(p10;p10)<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XX,t(1;6)(p13;p21)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,t(1;6)(p13;p21)<br /> <br /> 46,XX,t(9;13)(p22;q12)<br /> <br /> 46,XY,t(9;13)(p22;q12)<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XY,t(2;3)(q33,p25)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 45,XX,rob(13;14)(p10;q10)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 45,XX,rob(13;14)(p10;q10)<br /> <br /> 45,XY,rob(14;15)(q10;q10)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 45,XX,rob(13;14)(q10;q10)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 45,XX,rob(13;14)(q10;q10)<br /> <br /> 46,XY,der(19)t(7;19)(q32;p13.3)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,t(7;19)(q32;p13.3)<br /> <br /> 46,XY,der(11)t(3;11)(p21,q21)<br /> <br /> 46,XY,t(3;11)(p21,q21)<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XX,der(15)t(9;15)(p13;p11.2)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,t(9;15)(p13;p11.2)<br /> <br /> 46,XX,rob(21;21)(q10;q10)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XY,rob(21;21)(q10;q10)<br /> <br /> Không XN<br /> <br /> Không XN<br /> <br /> 46,XY,rob(14;21)(q10;q10)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 45,XX,rob(14;21)(q10;q10)<br /> <br /> 46,XY,rob(13;14)(q10;q10)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 273<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> Mất<br /> đoạn<br /> Nhân<br /> đoạn<br /> <br /> Đảo<br /> đoạn<br /> <br /> BTCT<br /> phối<br /> hợp<br /> BTSL<br /> <br /> 46,XX,del(4)(p13)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XX,del(22)(q13.2)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XY,add(11)(q25)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XX,inv(9)(p12;q13) (2)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,inv(9)(p12;q13)<br /> <br /> 46,XY,inv(3)(p21;p25)<br /> <br /> 46,XY,inv(3)(p21;p25)<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 46,XX,inv(9)(p12q13)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,inv(9)(p12q13)<br /> <br /> 46,XY,inv(1)(p13q23)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,inv(1)(p13q23)<br /> <br /> 46,XX,inv(9)(p11;q13)<br /> <br /> 46,XY<br /> <br /> 46,XX,inv(9)(p11;q13)<br /> <br /> 47,XX,+18,inv(9)(p13q13)<br /> <br /> Không XN<br /> <br /> Không XN<br /> <br /> 46,XX,t(14;15)(q10;q10),+21<br /> <br /> 45,XY,t(14;15)(q10;q10)<br /> <br /> 46,XX<br /> <br /> 27/29 trường hợp bất thường cấu trúc NST dạng thuần có kết quả NST của bố m .<br /> 18/27 thai (66,67%) bất thường có nguồn gốc từ bố hoặc m , trong đó 13 thai bất<br /> thường có nguồn gốc từ m , 5 thai bất thường có nguồn gốc từ bố. 9/27 trường hợp<br /> (33,33%) karyotype của bố m bình thường.<br /> BÀN LUẬN<br /> Trong 2.229 mẫu dịch ối được nuôi<br /> cấy làm NST từ tháng 1 - 2015 đến hết<br /> tháng 12 - 2016, chúng tôi đã phát hiện<br /> 42 trường hợp (1,88%) thai bất thường<br /> cấu trúc NST. Kết quả này cao hơn<br /> nghiên cứu của Hoàng Thị Ngọc Lan<br /> (2009) [1] là 1,6% và Hoàng Thị Ngọc Lan,<br /> Phạm Hồng Thúy (2013) [2] là 1,02%.<br /> Trong các trường hợp phát hiện bất<br /> thường cấu trúc NST, bất thường chuyển<br /> đoạn NST hay gặp nhất (71,43%); đảo<br /> đoạn NST 16,67%. Ngoài ra còn gặp các<br /> dạng bất thường cấu trúc khác với tỷ lệ<br /> thấp hơn: mất đoạn: 4,76%, nhân đoạn:<br /> 2,38%, bất thường số lượng phối hợp với<br /> bất thường cấu trúc: 4,76%. Trong nghiên<br /> cứu của Hoàng Thị Ngọc Lan, Phạm<br /> Hồng Thúy (2013) [2], tỷ lệ bất thường<br /> 274<br /> <br /> cấu trúc NST lần lượt là: chuyển đoạn<br /> 65,8%; đảo đoạn 9,8%; nhân đoạn 7,3%;<br /> mất đoạn 7,3%, NST Mar 7,3% và NST<br /> đều 2,4%, khác biệt này không có ý nghĩa<br /> thống kê (p > 0,05).<br /> Với những trường hợp bất thường cấu<br /> trúc dạng thuần, chúng tôi kiểm tra NST<br /> bố m để xác định nguyên nhân bất<br /> thường có nguồn gốc từ bố m hay do<br /> đột biến mới phát sinh. Điều này rất quan<br /> trọng cho tư vấn di truyền về khả năng<br /> sinh con dị tật ở những lần mang thai tiếp<br /> theo. Nghiên cứu của chúng tôi đã phát<br /> hiện 18/27 thai bất thường cấu trúc NST<br /> dạng thuần có nguồn gốc từ bố hoặc m<br /> (do 2 trường hợp bố m không đồng ý<br /> làm xét nghiệm NST) chiếm tỷ lệ 66,67%<br /> và 9/27 trường hợp là đột biến mới phát<br /> sinh (33,33%). Nghiên cứu của Lin XL và<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> CS (2013) [6] trên những thai mang NST<br /> chuyển đoạn cân bằng cũng phát hiện<br /> 17/24 trường hợp bất thường có nguồn<br /> gốc từ bố m (70,83%). Nghiên cứu của<br /> Hoàng Thị Ngọc Lan (2013) [3 cũng cho<br /> kết quả tương tự với 72,72% thai mang<br /> NST chuyển đoạn hòa hợp tâm di truyền<br /> từ bố m .<br /> Nhiều nghiên cứu cho thấy, nguy cơ di<br /> truyền cho con NST bất thường chủ yếu<br /> phụ thuộc vào việc bố hay m là người<br /> mang NST bất thường đó. Theo Daniel và<br /> CS (1989) [7 , đối với chuyển đoạn hòa<br /> hợp tâm, nếu m mang NST chuyển đoạn<br /> thì khả năng di truyền cho thế hệ sau là<br /> 10 - 15%, trong khi nếu bố mang NST đó,<br /> khả năng di truyền là 1,5 - 5%. Nghiên<br /> cứu của Stoll C (1998) [8 cũng cho kết<br /> quả tương tự với nguy cơ di truyền cho<br /> con là 16% nếu m mang NST chuyển<br /> đoạn cân bằng và < 8% nếu bố mang<br /> NST chuyển đoạn cân bằng đó. Nghiên<br /> cứu của Shaffer và CS (2010) [9] trên 30<br /> trường hợp thai nhi được chẩn đoán<br /> mang chuyển đoạn hòa hợp tâm, 26/30<br /> trường hợp nhận NST bất thường từ m<br /> và 4/30 trường hợp nhận từ bố. Trong đó,<br /> tất cả trường hợp rob (14q;21q) đều có<br /> nguồn gốc từ m . Trong nghiên cứu này,<br /> 18 trường hợp bất thường cấu trúc có<br /> nguồn gốc từ bố m , bất thường có<br /> nguồn gốc từ m chiếm tỷ lệ cao hơn<br /> (13/18). Điều này rất có ý nghĩa trong tư<br /> vấn di truyền về khả năng tái mắc trong<br /> lần mang thai sau khi bố hay m là người<br /> mang NST bất thường. Vì vậy, khi thai<br /> phụ hoặc chồng mang NST bất thường,<br /> cần làm chẩn đoán trước sinh cho mỗi lần<br /> mang thai để phát hiện sớm những bất<br /> thường về bộ NST của thai nhi.<br /> <br /> Vì tỷ lệ bất thường cấu trúc dạng<br /> thuần có tới 33,33% là đột biến mới phát<br /> sinh. Với những trường hợp mang<br /> chuyển đoạn cân bằng, thai cần được<br /> theo dõi tiếp tục bằng siêu âm. Với những<br /> trường hợp thai mang NST dạng không<br /> cân bằng, nên tư vấn cho thai phụ và gia<br /> đình về tình trạng của thai, tiên lượng của<br /> thai để gia đình quyết định tiếp tục thai kỳ<br /> hay ngừng thai kỳ.<br /> Qua nghiên cứu này, chúng ta thấy đột<br /> biến cấu trúc NST không phải hoàn toàn<br /> do bố m truyền cho thai mà còn do đột<br /> biến mới phát sinh. Vì vậy, tất cả các thai<br /> phụ cần tiến hành sàng lọc trước sinh và<br /> có chỉ định chọc ối khi nằm trong nhóm<br /> nguy cơ cao bất thường NST.<br /> KẾT LUẬN<br /> - Tỷ lệ bất thường cấu trúc NST của<br /> thai từ tế bào ối nuôi cấy 1,88%.<br /> - Các dạng bất thường cấu trúc NST<br /> của thai.<br /> - Bất thường cấu trúc NST dạng<br /> chuyển đoạn chiếm tỷ lệ cao nhất<br /> (71,43%), trong đó chuyển đoạn tương hỗ<br /> 47,62%, chuyển đoạn hòa hợp tâm<br /> 16,67%, chuyển đoạn không tương hỗ<br /> 7,14%.<br /> - Đảo đoạn NST: 16,67%<br /> - Mất đoạn 4,76%.<br /> - Nhân đoạn 2,38%.<br /> - Bất thường số lượng phối hợp với<br /> bất thường cấu trúc: 4,76%.<br /> - Thai bất thường cấu trúc NST dạng<br /> thuần 66,67% có nguồn gốc từ bố hoặc<br /> m ; 33,33% đột biến mới phát sinh.<br /> 275<br /> <br />