Phân tích các dạng hoạt động trong chuỗi giá trị sản phẩm dược liệu tỉnh Quảng Ninh

Trần Trung Vỹ và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 186(10): 219 - 222<br /> <br /> PHÂN TÍCH CÁC DẠNG HOẠT ĐỘNG TRONG CHUỖI GIÁ TRỊ<br /> SẢN PHẨM DƯỢC LIỆU TỈNH QUẢNG NINH<br /> Trần Trung Vỹ1, Nguyễn Thị Lan Anh2*, Phạm Thị Lý3<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Hạ Long, 2Đại học Thái Nguyên<br /> 3<br /> Ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Phân tích một số sản phẩm dược liệu thuộc chương trình “Mỗi xã phường một sản phẩm” tại tỉnh<br /> Quảng Ninh cho biết các dạng hoạt động của ngành nhằm định hướng những chiến lược cạnh<br /> tranh bền vững cho chuỗi giá trị dược liệu trong thời gian sắp tới. Mục tiêu của nghiên cứu là chỉ<br /> rõ các dạng hoạt động chính và hoạt động hỗ trợ của chuỗi giá trị dược liệu, từ đó có chiến lược<br /> phát triển bền vững cho ngành dược liệu tỉnh, bên cạnh đó đưa ra chính sách gợi ý nhằm phát triển<br /> và hoàn thiện chuỗi giá trị dược liệu tỉnh Quảng Ninh.<br /> Từ khóa: Chuỗi giá trị, dược liệu, sản phẩm, OCOP, Quảng Ninh<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ *<br /> Sản xuất theo chuỗi giá trị là một khái niệm<br /> khá mới đối với Việt Nam. Việc sản xuất theo<br /> chuỗi là một yêu cầu cần thiết để sản phẩm có<br /> sức cạnh tranh và xâm nhập thị trường quốc tế<br /> trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay. Khi<br /> Việt Nam ra nhập WTO, các sản phẩm của<br /> Việt Nam không còn chỉ cạnh tranh trong<br /> phạm vi quốc gia, mà còn phải cạnh tranh với<br /> các sản phẩm cùng chủng loại trên toàn cầu<br /> [1]. Vì vậy, xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm là<br /> rất quan trọng và xác định rõ được những hoạt<br /> động trong chuỗi giá trị góp phần gia tăng giá<br /> trị trong các khâu hoạt động của chuỗi.<br /> Nhằm phát huy thế mạnh địa phương, ứng<br /> dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, hướng<br /> tới sản xuất hàng hóa theo hướng tập trung, giá<br /> trị cho sản phẩm, nhằm nâng cao hiệu quả sản<br /> xuất nông nghiệp, tăng thu nhập cho nhân dân<br /> khu vực nông thôn, tỉnh Quảng Ninh đã chỉ<br /> đạo tập trung phát triển sản xuất theo chuỗi giá<br /> trị [2]. Năm 2013, Quảng Ninh là tỉnh đầu tiên<br /> ở Việt Nam triển khai Chương trình OCOP<br /> (One commune, one product - mỗi xã,<br /> phường một sản phẩm” [3].<br /> Một trong những quan điểm về quy hoạch,<br /> phát triển dược liệu tỉnh Quảng Ninh là:<br /> *<br /> <br /> "Phát triển dược liệu theo hướng sản xuất<br /> hàng hóa đáp ứng nhu cầu thị trường, gắn<br /> sản xuất nguyên liệu với tiêu thụ sản phẩm,<br /> xây dựng vùng trồng dược liệu gắn với công<br /> nghiệp chế biến, cơ cấu sản phẩm đa dạng<br /> bảo đảm an toàn và chất lượng, khả năng<br /> cạnh tranh cao, theo nhu cầu sử dụng dược<br /> liệu trong nước và xuất khẩu” [4], [5]. Với<br /> quan điểm trên, vấn đề xây dựng chuỗi giá trị<br /> dược liệu và xác định rõ các hoạt động trong<br /> chuỗi giá trị là rất quan trọng để thực hiện<br /> quan điểm nêu trên.<br /> KHUNG LÝ THUYẾT<br /> Các hoạt động giá trị có thể chia ra làm hai<br /> loại cho ngành bao gồm: hoạt động chính và<br /> hoạt động hỗ trợ. Hoạt động chính là những<br /> hoạt động mang tính vật chất liên quan đến<br /> việc tạo ra sản phẩm, bán và chuyển giao cho<br /> khách hàng cũng như những công tác hỗ trợ<br /> sau bán hàng. Các hoạt động tạo giá trị mang<br /> tính hỗ trợ cho việc cạnh tranh trong mọi ngành<br /> có thể được phân chia thành 4 nhóm tổng quát,<br /> cũng như các hoạt sơ cấp, các loại hình của hoạt<br /> động giá trị khác nhau mang tính đặc thù của<br /> ngành bao gồm các hoạt động như thu mua,<br /> phát triển công nghệ, quản trị nguồn nhân lực,<br /> cơ sở hạ tầng (chi tiết hình 1).<br /> <br /> Tel: 0916258995; Email: ctminhanh@gmail.com<br /> <br /> 219<br /> <br /> Trần Trung Vỹ và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Hình 1. Chuỗi giá trị của doanh nghiệp [6]<br /> <br /> NHỮNG DẠNG HOẠT ĐỘNG TRONG<br /> CHUỖI GIÁ TRỊ DƯỢC LIỆU TỈNH<br /> QUẢNG NINH<br /> Các hoạt động chủ yếu<br /> Hậu cần đầu vào<br /> - Về đất đai: Hỗ trợ dồn điền, đổi thửa. Mức<br /> hỗ trợ không quá 6 triệu đồng/ha. Hỗ trợ thuê<br /> đất của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân quy mô<br /> diện tích 5 ha trở lên thì được hỗ trợ chi phí<br /> thuê đất không quá 20 triệu đồng/ha/năm đối<br /> với đất trồng trọt. Thời gian hỗ trợ không quá<br /> 03 năm. Tổng kinh phí hỗ trợ cho 01 dự án/<br /> người sản xuất không quá 200 triệu/năm.<br /> - Về hỗ trợ hạ tầng và thiết bị sản xuất: Đầu<br /> tư 100% kinh phí xây dựng các hạng mục cơ<br /> sở hạ tầng dùng chung bao gồm: Đường giao<br /> thông trục chính; đường điện trục chính; hệ<br /> thống cấp, thoát nước; hệ thống xử lý nước<br /> thải và chất thải theo dự án được cấp có thẩm<br /> quyền phê duyệt. Tổng kinh phí không quá<br /> 15.000 triệu đồng/dự án. Hỗ trợ 50% chi phí<br /> để xây dựng nhà sơ chế, bảo quản, chế biến<br /> nông sản; kho bảo quản nông sản. Mức hỗ trợ<br /> không quá 2.000 triệu đồng/người sản xuất/dự<br /> án. Hỗ trợ 50% chi phí để xây dựng điểm<br /> trưng bày các sản phẩm thuộc Chương trình<br /> mỗi xã phường một sản phẩm, cụ thể: Đối với<br /> điểm giới thiệu sản phẩm cấp huyện, hỗ trợ<br /> không quá 1.000 triệu đồng/dự án; Đối với<br /> điểm giới thiệu sản phẩm cấp tỉnh, hỗ trợ<br /> không quá 2.000 triệu đồng/dự án. Hỗ trợ<br /> 50% kinh phí để mua, xây dựng, lắp đặt hệ<br /> thống kho lạnh, dây chuyền chế biến nông<br /> lâm thủy sản, dây chuyền sản xuất, nhà lưới,<br /> nhà xưởng, máy nông nghiệp và cơ sở sản<br /> 220<br /> <br /> 186(10): 219 - 222<br /> <br /> xuất giống nông lâm thủy sản. Mức hỗ trợ<br /> không quá 5.000 triệu đồng/dự án.<br /> - Về hỗ trợ mua giống cây dược liệu: mức hỗ<br /> trợ tối đa một lần cho Khu vực các xã, thôn<br /> đặc biệt khó khăn, xã biên giới, xã đặc biệt<br /> khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo<br /> tối đa 70%; các xã còn lại là 50%. Kinh phí<br /> hỗ trợ tối đa/dự án: Đối với Doanh nghiệp,<br /> hợp tác xã là 250 triệu đồng/lần; Tổ hợp tác,<br /> trang trại 150 triệu đồng/lần; Cá nhân, hộ gia<br /> đình 100 triệu đồng/lần.<br /> - Hỗ trợ mua vật tư nông nghiệp cho sản xuất<br /> theo hướng nông nghiệp hữu cơ: Người sản<br /> xuất được hỗ trợ 01 lần 50% kinh phí mua vật<br /> tư nông nghiệp cho các dự án sản xuất gồm:<br /> Phân hữu cơ, chế phẩm sinh học, thuốc bảo<br /> vệ thực vật có nguồn gốc sinh học. Mức hỗ<br /> trợ không quá 50 triệu đồng/dự án.<br /> - Hỗ trợ lãi suất vốn vay: Dự án thuộc danh<br /> mục sản phẩm có lợi thế cấp tỉnh phê duyệt<br /> (triển khai thực hiện theo quy hoạch sản xuất<br /> nông nghiệp tập trung), người sản xuất được<br /> áp dụng mức hỗ trợ lãi suất tại Nghị quyết<br /> số 232/2015/NQ-HĐND ngày 12/12/2015 của<br /> Hội đồng nhân dân tỉnh về việc ban hành<br /> chính sách hỗ trợ lãi suất đầu tư phát triển sản<br /> xuất, kinh doanh sản phẩm nông nghiệp trên<br /> địa bàn tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2016 2020. Mức hỗ trợ lãi suất là 6%/năm/số dư nợ<br /> thực tế.<br /> Vận hành<br /> Dược liệu trồng và thu hái tự nhiên phần lớn<br /> được sơ chế tại chỗ bằng các thiết bị thủ<br /> công, mức gia tăng giá trị thấp, sản phẩm<br /> chưa có tiêu chuẩn chất lượng quy định, khó<br /> khăn cho việc tiêu thụ. Một số ít cơ sở áp<br /> dụng máy móc, thiết bị trong sơ chế, chế biến<br /> dược liệu, tạo ra các sản phẩm từ dược liệu có<br /> mức gia tăng giá trị cao như: Trà hoa vàng (túi<br /> lọc), cao ba kích, trà chùm ngây, trà nụ vối<br /> (trà thô, trà túi lọc)…<br /> Chương trình Mỗi xã, phường một sản phẩm<br /> (OCOP) đã thành lập hoặc hỗ trợ nhiều tổ<br /> chức kinh tế ứng dụng công nghệ sản xuất<br /> một số sản phẩm từ thảo dược và bước đầu<br /> tham gia chuỗi giá trị sản xuất dược liệu trên<br /> địa bàn. Hiện nay, trên địa bàn Quảng Ninh có<br /> 19 tổ chức tham gia chế biến dược liệu, điển<br /> <br /> Trần Trung Vỹ và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> hình là: Công ty TNHH trồng chế biến và sản<br /> xuất dược liệu Đông Bắc: HTX Dược liệu<br /> xanh Đông Triều; Công ty Nam Dược Y Võ;<br /> Hợp tác xã Thảo dược Yên Tử; Công ty CP<br /> DTFopro.<br /> Tiếp thị và bán hàng<br /> Đối với sản phẩm dược liệu hiện nay, để tăng<br /> cường khả năng tiếp cận thị trường UBND<br /> tỉnh đã có chính sách hỗ trợ: Mức hỗ trợ<br /> không quá 10 triệu đồng/người sản xuất/lần<br /> đối với hội chợ, triển lãm tổ chức trên địa bàn<br /> tỉnh. Mức hỗ trợ không quá 20 triệu<br /> đồng/người sản xuất/lần đối với hội chợ, triển<br /> lãm tổ chức ở ngoài tỉnh. Mức hỗ trợ không<br /> quá 40 triệu đồng/người sản xuất/lần đối với<br /> hội chợ, triển lãm tổ chức tại nước ngoài.<br /> Người sản xuất chỉ được hỗ trợ tối đa 01<br /> lần/năm khi tham dự hội chợ, triển lãm tại<br /> nước ngoài và khi được Chủ tịch UBND tỉnh<br /> chấp thuận.<br /> Các hoạt động hỗ trợ<br /> Thu mua<br /> Từ những thống kê ban đầu này cũng có thể<br /> thấy, dược liệu ở Quảng Ninh khá đa dạng,<br /> phong phú. Xong, từ nhiều năm nay việc khai<br /> thác quá mức mà chưa chú ý đến vấn đề bảo<br /> tồn, tái sinh đã dẫn đến nguồn tài nguyên được<br /> quý giá này có nguy cơ bị cạn kiệt; trong đó,<br /> nhiều loại có nguy cơ bị “tiệt chủng”. Hiện<br /> nay chưa hình thành phương thức thu mua<br /> dược liệu có hệ thống, người sản xuất bán tự<br /> phát không qua các thương lái có ràng buộc<br /> hợp đồng.<br /> Phát triển công nghệ<br /> Thực tế tại Quảng Ninh, công nghệ chế biến<br /> dược liệu còn rất hạn chế, trên địa bàn có rất<br /> ít doanh nghiệp, công ty chế biến dược liệu,<br /> do đầu tư công nghệ với chi phí rất cao,<br /> doanh nghiệp nhỏ rất khó khăn vốn, cũng như<br /> thị trường tiêu thụ sản phẩm.<br /> Chương trình “Mỗi xã, phường một sản<br /> phẩm” (OCOP) phát triển theo 5 nhóm sản<br /> phẩm, trong đó, nhóm thảo dược đã phát triển<br /> được 41 sản phẩm có chất lượng từ dược liệu<br /> của tỉnh Quảng Ninh, Thực tế, có công ty cổ<br /> phần dược và vật liệu y tế Quảng Ninh có<br /> công nghệ chế biến, sản xuất thuốc đạt tiêu<br /> chuẩn GMT của WTO, còn lại các doanh<br /> <br /> 186(10): 219 - 222<br /> <br /> nghiệp khác đều chưa có công nghệ chế biến<br /> đạt chuẩn: Công ty nuôi trồng và chế biến<br /> dược liệu Đông Bắc, HTX dược liệu xanh<br /> Tinh Hoa, HTX dược liệu xanh Đông Triều...<br /> Đối với người sản xuất trong vùng sản xuất<br /> tập trung tự ứng dụng công nghệ mới, tiên<br /> tiến vào sản xuất thành công được hỗ trợ<br /> 100% kinh phí mua tài liệu hướng dẫn, phân<br /> tích mẫu, một phần kinh phí chuyển giao<br /> công nghệ; hỗ trợ 50% kinh phí thuê chuyên<br /> gia. Mức hỗ trợ không quá 50% giá chuyển<br /> giao của một công nghệ và không quá 1.000<br /> triệu đồng/dự án. Hỗ trợ hoàn thiện quy trình<br /> sản xuất, thiết bị công nghệ và dây chuyền<br /> sản xuất các sản phẩm thuộc Chương trình<br /> mỗi xã phường một sản phẩm thuộc danh<br /> mục được Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt khi<br /> thực hiện tại xã, thôn đặc biệt khó khăn, xã<br /> biên giới, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi<br /> ngang ven biển và hải đảo theo quy định hiện<br /> hành, mức hỗ trợ không quá 70%/tổng kinh<br /> phí dự án được phê duyệt; địa phương còn lại<br /> mức hỗ trợ không quá 60%/tổng kinh phí dự<br /> án được phê duyệt. Mức hỗ trợ không quá<br /> 1.000 triệu đồng/dự án.<br /> Quản trị nguồn nhân lực<br /> Việc phân tích lao động nông thôn trong chuỗi<br /> giá trị giúp cho những nhà quản lý cấp địa<br /> phương có thể nắm bắt được chính xác hiện<br /> trạng của lao động nông thôn trong chuỗi.<br /> Cơ sở hạ tầng của doanh nghiệp<br /> Có thể nói cơ sở hạ tầng doanh nghiệp để<br /> thực hiện các hoạt động trong chuỗi giá trị<br /> dược liệu thuộc chương trình OCOP tỉnh<br /> Quảng Ninh còn rất hạn chế. Ngoài Công Ty<br /> cổ phần dược và vật tư y tế có cơ sở hạ tầng<br /> tương đối khá hơn, các cơ sở khác đều rất yếu<br /> kém về cơ sở hạ tấng.<br /> - Công ty TNHH Nuôi trồng, sản xuất và chế<br /> biến dược liệu Đông Bắc (TP Cẩm Phả) được<br /> thành lập từ năm 2010. Đây là một trong<br /> những doanh nghiệp đầu tiên đầu tư và phát<br /> triển sản xuất các sản phẩm từ cây dược liệu<br /> của tỉnh. Công ty đầu tư dây chuyền sản xuất<br /> các sản phẩm thực phẩm chức năng từ các<br /> loại cây dược liệu. Hiện nay, Công ty đã chế<br /> biến thành công 7 sản phẩm trà túi lọc và 3<br /> loại thực phẩm chức năng dạng viên nang từ<br /> thảo dược, với sản lượng 1,2 triệu gói trà túi<br /> 221<br /> <br /> Trần Trung Vỹ và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 186(10): 219 - 222<br /> <br /> lọc và 3 triệu viên thuốc mỗi năm. Khảo sát<br /> động này được diễn ra đồng bộ, tạo nên thế<br /> thực tế thấy rằng: Công ty Đông Bắc tuy đã<br /> mạnh cho ngành dược liệu tỉnh. Đối với các<br /> có rất nhiều cố gắng trong hoạt động sản xuất<br /> hoạt động hỗ trợ, cần đầu tư hơn nữa cơ sở hạ<br /> nhưng với cơ sở hạ tầng hiện tại không đáp<br /> tầng, chất lượng nguồn nhân lực nhằm gia<br /> ứng được nhu cầu tiêu thu nguyên liệu đầu<br /> tăng quy mô ngành dược liệu tương xứng với<br /> vào cho các hộ nông dân, chính điều này hạn<br /> các hoạt động chính của chuỗi. Như vậy, để<br /> chế đến sự vận hành của chuỗi giá trị dược<br /> có thể tham gia vào chuỗi giá trị sản phẩm<br /> liệu tại tỉnh<br /> mang tính bền vững đòi hỏi các tác nhân của<br /> chuỗi cùng nhau xây dựng mối liên kết chặt<br /> - Đối với HTX Thảo dược Yên Tử được<br /> chẽ, thực hiện các dạng hoạt động của ngành<br /> thành lập từ năm 2014, với các sản phẩm<br /> nhằm định hướng những chiến lược cạnh tranh<br /> thuộc chương trình OCOP là: Dầu xoa bóp<br /> bền vững cho chuỗi giá trị dược liệu trong thời<br /> trầu tiên, tinh dầu trầu tiên, nấm linh chi, rượu<br /> gian sắp tới.<br /> sâm cau và rượu ba kích Yên Tử. Trong năm<br /> 2016, HTX đã cung cấp ra thị trường từ 6.000<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> đến 7.000 lọ dầu xoa bóp trầu tiên Yên Tử;<br /> 1. Andersen Camilla (2005), Nghiên cứu dược<br /> 20.000 lọ (10ml) tinh dầu trầu tiên Yên Tử.<br /> liệu quốc tế, Ucodep.<br /> Mặc dù vậy, khi đến thăm HTX, cơ sở hạ tầng<br /> 2. Ban điều hành chương trình mỗi xã phường một<br /> sản phẩm tỉnh Quảng Ninh (2014), Tài liệu hướng dẫn<br /> chưa có gì ngoài đất đai, vườn ươm. Như vậy,<br /> triển khai chương trình OCOP, Quảng Ninh.<br /> cơ sở hạ tầng doanh nghiệp là một trong<br /> 3. UBND tỉnh Quảng Ninh (2017) đề án chương<br /> những nhân tố quan trọng trong tác nhân chế<br /> trình “mỗi xã phường một sản phẩm tỉnh Quảng<br /> biến của chuỗi giá trị dược liệu, nhằm gia<br /> Ninh”, giai đoạn 2017 – 2020, ban hành kèm theo<br /> tăng giá trị sản phẩm trước khi đưa ra thị<br /> quyết định số 2366/QĐ-UBND, ngày 21 tháng 6<br /> trường, nhưng yếu tố này còn rất hạn chế.<br /> năm 2017.<br /> KẾT LUẬN<br /> 4. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam (2013),<br /> Quy hoạch phát triển kinh tế xã hội của Tỉnh<br /> Nghiên cứu đã chỉ ra các hoạt động chủ yếu<br /> Quảng Ninh đến năm 2020, tầm nhìn 2030, Ban<br /> và các hoạt động hỗ trợ cho chuỗi giá trị sản<br /> hành kèm theo Quyết định số 2622/QĐ-TTg ngày<br /> phẩm dược liệu tỉnh Quảng Ninh hiện nay<br /> 31/12/2013 của Thủ tướng Chính phủ.<br /> còn hạn chế. Đối với các hoạt động chủ yếu,<br /> 5. UBND tỉnh Quảng Ninh (2016), Quy hoạch phát<br /> các dịch vụ và khâu tiếp thị bán hàng chưa<br /> triển dược liệu Quảng Ninh đến năm 2020 và định<br /> được chú trọng, để có thể phát triển thị trường<br /> hướng đến năm 2030.<br /> dược liệu cần lập bản đồ quy hoạch dược liệu,<br /> 6. Michael E. Porter (2008), Lợi thế cạnh tranh<br /> quốc gia, Nxb Trẻ, Hà Nội.<br /> nâng cấp chuỗi giá trị dược liệu để các hoạt<br /> SUMMARY<br /> ANALYSIS OF ACTIVITIES IN THE VALUE CHAIN<br /> OF QUANG NINH PHARMACEUTICAL PRODUCTS<br /> Tran Trung Vy1, Nguyen Thi Lan Anh2*, Pham Thi Ly3<br /> 1<br /> <br /> Ha Long University,2Thai Nguyen University<br /> 3<br /> Vietnam Bank for Social Policies<br /> <br /> An analysis of a number of pharmaceutical products under the "One Commune, One Product"<br /> program in Quang Ninh province shows the types of industry activities that drive sustainable<br /> competitive strategies for the pharmaceutical value chain. forthcoming. The objective of the study<br /> was to identify the major types of activities and support activities of the pharmaceutical value<br /> chain, thereby developing a sustainable strategy for the provincial pharmaceutical industry.<br /> Develop and improve the pharmaceutical value chain of Quang Ninh province.<br /> Key words: value chain, pharmaceutical products, OCOP, Quang Ninh<br /> Ngày nhận bài: 04/9/2018; Ngày phản biện: 25/9/2018; Ngày duyệt đăng: 28/9/2018<br /> *<br /> <br /> Tel: 0916258995; Email: ctminhanh@gmail.com<br /> <br /> 222<br /> <br />