Phân tích truyện ngắn Mùa Lạc của Nguyễn Khải

Đề bài: Phân tích truyện ngắn Mùa Lạc của Nguyễn Khải <br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Trong văn học, có những nhà văn, nhà thơ chiếm lĩnh được tâm hồn độc giả ngay từ sáng  <br /> tác đầu tiên. Nhưng điều đó rất hiếm. Nguyễn Khải không phải là tác giả  nhanh chóng  <br /> khẳng định được mình trên văn đàn. Ông bắt đầu viết văn từ  năm 1950 song chưa thành <br /> công; càng về sau, văn phẩm của ông càng giữ được chỗ đứng vững chắc trong lòng bạn <br /> đọc. Khác với các nhà văn đương thời, Nguyễn Khải không chỉ thể  hiện sự nhạy bén và  <br /> năng lực khám phá với các vấn đề xã hội mà ông còn đi sâu miêu tả sự biến chuyển của  <br /> cuộc sống, của con người. Qua việc đặc tả  sự  biến đổi về  số  phận và tâm lí nhân vật  <br /> Đào (Mùa lạc – 1960), Nguyền Khải bộc lộ khá rõ cảm hứng chủ đạo thiên truyện: cảm  <br /> hứng về sự hồi sinh cuộc sống sau chiến tranh..<br /> <br /> Truyện ngắn “Mùa lạc” phản ánh công cuộc đổi mới xã hội ở  vùng đất sau chiến tranh,  <br /> phản ánh cảnh sống con người trên nông trường Điện Biên. Đào cùng là một trong những <br /> người gắn bó với cuộc sống nơi đây. Chính mảnh đất này đã góp phần xây dựng cho cô  <br /> một sức sống mãnh liệt, một cuộc đời mới.<br /> <br /> “Đào lên nông trường Điện Biên vào dịp đầu năm, ngoài tết âm lịch chừng nửa tháng”.  <br /> Trước khi lên nông trường, Đào “gặp nhiều điều đau buồn”. Cô “lấy chồng từ  năm 17  <br /> tuổi, nhưng chồng cờ bạc, nợ nần nhiều bỏ đi Nam đến đầu năm 1950 mới về quê. Ăn ở <br /> lại với nhau được đứa con trai lên hai thì chồng chết. Với người phụ nữ trẻ, mất chồng là  <br /> nỗi bất hạnh cùng cực, nhưng “mấy tháng sau đứa con lên sởi bỏ đi để chị lại một mình”  <br /> thì không còn gì có thể đau khổ hơn thế. Đào phải bôn ba kiếm sống với nỗi đau chưa tắt,  <br /> với cô quạnh bao trùm: “đòn gánh trên vai, tới đâu là nhà, ngã đâu là giường, khi ra Hòn <br /> Gai, cẩm Phả lấy muồng, khi ngược Lào Cai buôn gà, vịt.,.”, nơi nào cũng có dấu chân cô  <br /> độc của chị. Với Đào, khó khăn về  vật chất đã khổ  (Mùa hè vài cái áo nâu vá vai, mùa <br /> đông một chiếc áo bông ngấn bạc…) nhưng sự thiếu thốn trong tâm hồn còn đáng sợ hơn  <br /> nhiều. Nhìn “ngọn đèn dầu” chị tủi thân “sực nhớ  trước đây mình cũng có một gia đình,  <br /> có một đứa con, sớm lo việc sớm, tối lo việc tối. Còn bây giờ  bốn bể  là nhà, chỉ  lo cho <br /> thân mình sao được cơm ngày hai bữa, chân cứng đá mềm”. Có thể  nói Đào có một số <br /> phận bất hạnh. Những bi thương, khốn khổ  hiện hình trên hình thức của chị: “Mái tóc <br /> óng mượt ngày xưa qua năm tháng đã khô lại, đỏ đi như chết, hàm răng phai không buồn  <br /> nhuộm, soi gương thấy gò má càng cao, tàn hương nổi càng nhiều”. Chính số  phận bất  <br /> hạnh, bơ  vơ, lạc lõng giữa cuộc đời đã tạo nên cho chị  một tâm lý “Muốn chết, nhưng  <br /> đời còn dài nên phải sống”, một tính cách “táo bạo và liều lĩnh, ghen tị  với mọi người,  <br /> hờn giận cho thân mình”.<br /> <br /> Cuộc sống của Đào khi chưa lên Điện Biên không được Nguyễn Khải miêu tả  chi tiết. <br /> Nhưng dưới ngòi bút đầy cảm thông, Đào hiện ra với bao nhiêu xót thương. Tuy nhiên,  <br /> nếu chỉ có vậy thì chẳng có gì đáng nói bởi văn học xưa nay đã đề cập đến nhiều nỗi đau  <br /> nhân thế. Giả sử Đào hiện diện cho con người chỉ biết đến đau khổ thì sẽ chìm lấp giữa <br /> trăm nghìn hình tượng khác. Ở Đào, tuy trải qua nhiều tháng ngày cơ cực, nhưng trong cô  <br /> vẫn le lói mong muốn được sống. “Muốn chết” nhưng lại tiếc “cuộc đời còn dài”. Chính  <br /> vẻ đẹp quả cảm kiến nghị đã làm hình tượng nhân vật Đào sống mãi. Đã không thể chết <br /> thì quyết sống cho dù sống trong nỗi tủi nhục của con người biết phận mình trăm đường  <br /> thua thiệt.<br /> <br /> Đào lên nông trường “với tâm lý con chim bay mãi cũng mỏi cánh, con ngựa chạy mãi <br /> cũng chồn chân, muốn tìm một nơi hẻo lánh nào đó, thật xa những nơi quen thuộc để <br /> quên đi cuộc đời đã chịu”.  Ở  nông trường, Đào hăng hái lao động bởi cô hiểu chỉ  có lao  <br /> động mới tìm thấy niềm vui và hạnh phúc. Cô thi đua với những người khỏe mạnh như <br /> Huân, Lâm… “bàn tay có ngón rất to vẫn thoăn thoắt quơ ra phía sau nắm từng bó lạc và  <br /> bằng cử chỉ rất nhanh, chị uốn hai cổ tay xiết những rễ cây đầy củ lạc già lên vòng trục”.  <br /> Lên Điện Biên, số phận của Đào dần dần thay đổi. Ít nhất ở thời gian này cô không phải  <br /> bươn chải khắp nơi, không nhà không cửa. Cô đã tìm lại được chút niềm vui trong lao <br /> động, với những bạn bè xung quanh. Nhưng do Đào vẫn mang tâm lý mặc cảm, tự  ti và  <br /> chưa hiểu hết mọi người nên cô thấy đau khổ khi bị mọi người châm chọc. Đào mặc cảm  <br /> vì cái xấu, cái nghèo… của mình, song anh chàng Lâm vô tâm lại khía đúng vào nỗi khổ <br /> ấy. Đào không có nhan sắc – vũ khí người phụ  nữ  nên cô dùng ngôn ngữ  để  tự  vệ. Chị <br /> nhìn Lâm hờn dỗi, chua cay: “Trâu quá sá, mạ quá thì, hồng nhan bỏ bị thì còn gì là xuân <br /> nữa hỡi các anh”. Đào là một người phụ nữ, cô cũng buồn về sự xấu xí, ế ẩm, lỡ làng nên <br /> đôi lúc cô mềm lòng, giãi bày sự đau khổ  với người đời “mỗi năm mỗi tuổi, cái tuổi nó <br /> đuổi xuân đi, nồi nào vung nấy, em đã có bố cháu ở dưới xuôi rồi”. Nhưng sau đó, Đào lại  <br /> thấy tiếc cho sự thành thật của mình “chẳng việc gì phải tủi, phải nhún mình”. Cô khát <br /> vọng được sống bằng tất cả điều gì mình có, người nào chẳng có phần tốt đẹp. Cho nên  <br /> Đào không chấp nhận sự  thương hại. Cô dám nhìn thẳng vào sự  thật, kiêu hãnh về  sự <br /> thật ấy: “Huê thơm bán một đồng mười, Huê tàn nhị rữa giá đôi lạng vàng. Giá đôi lạng <br /> vàng chứ chưa vị tất đã bán đâu anh Huân ạ…”. Giọng nói chanh chua, chua chát, đanh đá  <br /> của Đào thật ra chẳng làm ác với ai. Đó chỉ là vũ khí tự vệ để dấu đi tâm lý mặc cảm, đau  <br /> buồn trong lòng – nỗi đau của con người ý thức được mình. Đào hiểu muốn hòa nhập là <br /> phải  tìm  thấy  trong  cuộc  sống,  trong  lao  động  nét chung,   những  tấm lòng  bao dung.  <br /> Nhưng hòa nhập không phải là hạ  mình, mà vẫn ngẩng cao đầu kiêu hãnh. Tâm lý Đào  <br /> thật phức tạp, lúc hờn giận, lúc tủi hổ, khi lại ngẩng đầu hãnh diện. Chính  ở  tình tiết  <br /> này, Nguyễn Khải bộc lộ khá rõ cảm hứng về sự hồi sinh của sự sống. Chỉ khi nào tâm  <br /> hồn con người biết đấu tranh, biết vươn lên, lạc quan, biết khát thèm sự  sống thì tình  <br /> cảm mới biến chuyển, thay đổi, thể  hiện cho sự  giằng xé đời hồi sinh. Nếu con người  <br /> không muốn đến với sự sống thì tâm hồn mãi chỉ là chuỗi dài le lói, băng lạnh, chẳng nảy  <br /> sinh ra nhiều diễn biến tâm lý, tình cảm phức tạp.<br /> <br /> Thời gian đầu lên nông trường Điện Biên, số phận và tâm lý Đào đã bước đầu thay đổi. <br /> Cô đã dần mất đi suy nghĩ “còn những ngày sắp tới ra sao chị  cũng không cần rõ”. Chị <br /> không còn tâm lí buông trôi chơ số kiếp, chị biết kiêu hãnh, biết sống vì phần tốt đẹp bên <br /> trong của mình. Nhưng phải đến thời gian sau – thời gian Đào thật sự hòa nhập với cuộc  <br /> sống nông trường thì cuộc đời chị mới lật sang trang mới. Đến đây, cảm hứng về sự hồi <br /> sinh của cuộc sống sau chiến tranh mới được nhận thấy một cách rõ ràng, đầy đủ.<br /> <br /> Trước kia, tâm lý của Đào là “chán sống”, “quên đi cuộc đời”, nhưng sức sống vần  ẩn  <br /> giấu mãnh liệt trong con người chị qua hình dáng, cử  chỉ, ngôn ngữ  của chị. Con người  <br /> với “hai mắt hẹp và dài đưa đi đưa lại rất nhanh (…) hàm răng khểnh của người luôn  <br /> luôn ưa đùa cợt” cùng tâm lý “đôi mắt nhỏ vẫn ánh lên thách thức” thì không bao giờ chán <br /> sống. Tâm lý mặc cảm, tự  ti, đanh đá chỉ  là lớp vỏ  qua bao nhiêu nắng mưa dãi dầu. <br /> Niềm khát khao sống trong cô bao giờ cũng mãnh liệt, hễ khi gặp điều kiện sẽ hồi sinh,  <br /> phát triển mạnh mẽ. Đào không chịu khép mình trong nỗi đau thầm lặng. Chị  sống táo  <br /> bạo và liều lĩnh bởi chị CẦN SỐNG, THÈM SỐNG. Nỗi khát thèm ấy dữ đội, bùng cháy <br /> chứ không thể âm ỉ, bằng lặng.<br /> <br /> Từ tâm lý ghen tị, Đào tìm thấy niềm vui, lao động hăng hái, lối sống tiêu cực bị đẩy lùi.  <br /> Làm việc bên Huân, nhìn “đôi cánh tay cuồn cuộn thớ  thịt cháy nắng, Đào cháy lên nỗi  <br /> thèm muốn một cảnh gia đình”. Nguyễn Khải viết về sự hồi sinh của cuộc sống, nhưng  <br /> không chỉ  là cuộc sống vật chất, cái màu xanh lặng lẽ  của lá lạc, lá cỏ  nghệ, rút đồng,  <br /> miếng vàng sẫm của mấy mảnh gianh…, mà quan trọng hơn là cuộc sống tinh thần. Sự <br /> “hồi sinh” là gì, nếu chẳng phải là sự sống lại mơ ước “cảnh gia đình” đầm ấm, tình cảm <br /> hạnh phúc. Đào thích gần Huân chưa hẳn là Đào yêu Huân, bởi lý trí mách cô đừng hy <br /> vọng gì ở người con trai ấy. Đào đến với Huân vì hơi thở, nụ cười, sức mạnh của anh đốt <br /> lên trong cô niềm hy vọng mới – hy vọng cuộc đời mình chưa tắt hẳn. Sự hồi sinh ở đây  <br /> chính là tâm lý bền bỉ trong Đào không chịu tắt theo năm tháng.<br /> <br /> Sự hồi sinh – chủ yếu phải do bản thân vận động. Nhưng nếu gặp tác động nào đó, sức <br /> sống sẽ nhanh chóng, mạnh mẽ trỗi dậy, Với Đào, sự  hồi sinh trong tâm hồn cô trở  nên  <br /> mãnh liệt, lúc âm ỉ, khi bùng cháy dữ  dội từ  lúc nhận được bức thư  tỏ  tình của thiếu úy <br /> Dịu.<br /> <br /> Lúc đẩu, Đào bất bình vì nghĩ “người ta đem mình ra mà đùa cợt”, người ta khinh mình,  <br /> Những mặc cảm, tự ti trong chị vẫn chưa chết hẳn, nó khiến chị  tức giận muốn xé bức <br /> thư ra “làm trăm mảnh”. Nhưng khi gấp lá thư lại, một cảm giác êm đềm cứ lan nhanh ra  <br /> như mạch nước rỉ thấm vào những thớ đất khô cằn vì nắng hạn. Hình ảnh “thớ  đất khô  <br /> cằn” chỉ là hình ảnh  ẩn dụ chỉ tâm hồn Đào đã chết cứng, đã chai sạn qua bao năm nay,  <br /> vất vả. Song “mảnh tâm hồn” ấy đã tươi tốt, nảy mầm bởi cô nhận được lời yêu thương,  <br /> gắn bó qua bức thư tình, Lời lẽ trong bức thư khiến cho số phận, tâm lý Đào chuyển đổi <br /> hoàn toàn, Chị  không còn ác cảm với mọi người, vui vẻ, “sẵn sàng tha thứ  cho mọi câu <br /> đùa nghịch khác. Tất cả đều là những người đáng yêu, tất cả đều vun xới cho hạnh phúc  <br /> của chị, đây là anh em, là người làng, họ nhà gái cả”. Giờ đây, sự sống thật sự trở lại với  <br /> Đào. Cô không còn chán sống mà thấy mình gắn bó với nông trường: “Chẳng ai  ở  vậy  <br /> được suốt đời, chẳng ai muốn đi vất vưởng mãi, ai cũng muốn có một quê hương… em <br /> định không về  dưới xuôi nữa, em  ở  mãi đây với các anh. Phải đặt hoàn cảnh Đào trong  <br /> hiện tại với quá khứ  mới hiểu hết ý nghĩa, khát vọng trong câu nói của Đào. Hành trình <br /> hồi sinh của tâm hồn con người qua bao nhiêu thăng trầm đã SỐNG.<br /> <br /> Đào là con người đau khổ, cô không “hồng nhan” nhưng vẫn cứ  “đa truân”. Cô xấu xí,  <br /> mặc cảm, tự ti, chán nản với đời khi mới hai tám tuổi. Nhưng cô đã biết vượt qua những  <br /> ranh giới hạn hẹp cá nhân để vươn lên chiếm lĩnh cuộc sống. Như vậy, Nguyễn Khải đã  <br /> phát hiện ra sự sống của con người không bao giờ vơi cạn, kể cả khi tưởng chừng như cá  <br /> nhân đó buông trôi số phận cho “con tạo xoay vần”.<br /> <br /> Sự hồi sinh của cuộc sống sau chiến tranh không chỉ thể  hiện qua nhân vật Đào, mà còn  <br /> bộc lộ qua Huân với “những khát khao, những ước mơ đốt cháy trái tim”, qua lời ngỏ “táo  <br /> bạo” của ông trung đội trưởng già phụ  trách lò gạch. Sau chiến tranh, sự sống hồi sinh  <br /> khiến “khu nhà nữ  công nhân rộn rịp người ra vào, nhộn nhạo những tiếng cười, tiếng  <br /> mời chào, tiếng đấm tay thùm thụp”. Mảnh đất Điện Biên trước kia là chiến trường ác  <br /> liệt nhất Đông Dương, mà chỉ  mấy năm sau, sức sống đã trở  lại: “Trong những buổi lễ <br /> cưới người ta tặng nhau một quả mìn nhảy đã tháo kíp làm giá bút, một quả lựu đạn cối <br /> tiện đầu làm bình hoa, một  ống khối thuốc mồi của quả bom tấn để  đựng giấy gia thú, <br /> giấy khai sinh cho các cháu sau này, và những cái võng nhỏ của trẻ con tết bằng ruột dây <br /> dù rất óng mượt”. Sự hy sinh xương máu và sức lao động đưa đến một màu xanh thay cho <br /> dây thép gai, mìn và còn tràn ngập những tiếng cười, tràn ngập niềm vui và hạnh phúc: <br /> “tiếng cười the thé, tiếng thủ thỉ, tiếng la hét, tiếng trẻ  con khóc” mà Nguyễn Khải phát  <br /> hiện ra chỉ sau bốn năm chiến tranh là biểu hiện sâu sắc sự sống đang hồi sinh khi chiến  <br /> tranh đi qua: “cuộc sống vĩ đại đã trở lại rồi”.<br /> <br /> Bên cạnh sự hồi sinh trong tâm hồn cảnh sống con người là sự hồi sinh của thiên nhiên,  <br /> của cơ sở vật chất: “Cũng chẳng ai ngờ khu pháo binh phía Tây Hồng Cúm của giặc năm <br /> xưa lại là bãi trồng lạc của đội sản xuất số sáu… Một năm đã đi qua, mùa xuân thứ hai đã <br /> đến. Màu xanh thẫm của đỗ, của ngô, của lạc, màu xanh non của lá mạ, màu đỏ tươi của  <br /> ớt chín lan dần lên các thứ màu nham nhở, man rợ khác của đất hoang”.<br /> <br /> Thông qua nhân vật Đào, Nguyễn Khải đã thể  hiện một cảm hứng mới – cảm hứng về <br /> sự  hồi sinh của sự  sống sau chiến tranh.  Đồng thời biểu hiện một năng lực quan sát,  <br /> khám phá tinh tế. Với Đào, ông không muốn diễn tả  nỗi đau nhân thế  mà muốn bộc lộ <br /> niềm tin mãnh liệt vào sự biến đổi của số phận con người. Đào là hình tượng điển hình  <br /> cho những người biết vượt qua ranh giới, đứng lên bằng sức mạnh chính mình mà sống <br /> để tìm thấy hạnh phúc trong cuộc sống mới.<br /> <br />  <br />