Phật giáo Hoa Nam trong hành trình mở đất phương Nam thế kỉ XVII

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 33 (58) - Thaùng 10/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Phật giáo Hoa Nam trong hành trình<br /> mở đất phương Nam thế kỉ XVII<br /> Hoa Nam Buddhism during the period of Vietnamese advance<br /> to the South in the 17th century<br /> <br /> ThS. Đặng Thị Đông,<br /> Chùa Linh Quang, Hưng Yên<br /> <br /> Dang Thi Dong, M.A.,<br /> Linh Quang Pagoda, Hung Yen Province<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Phật giáo Hoa Nam du nhập vào Đàng Trong hồi thế kỉ XVII ở nước ta. Các chúa Nguyễn như Nguyễn<br /> Hoàng, Nguyễn Phúc Chu... không chỉ là những vị vua có công khai hóa vùng đất mới mà còn là những<br /> Phật tử chân chính đã khéo léo vận dụng Phật giáo vào việc an dân hộ quốc, khiến cho hai tông phái<br /> Lâm Tế và Tào Động từ Trung Quốc truyền sang hòa nhập được với tư tưởng Phật giáo bản địa mang<br /> tính phổ quát. Bên cạnh đó, dòng chảy của Thiền phái Trúc Lâm cùng tín ngưỡng bản địa cũng hòa<br /> nhập với Phật giáo Nguyên Thủy và Đại Thừa đã mang những giá trị tốt đẹp khi vào nước ta.<br /> Từ khóa: Phật giáo Hoa Nam, Đàng Trong, thế kỉ XVII, chúa Nguyễn, vùng đất mới, vận dụng Phật<br /> giáo vào việc an dân hộ quốc.<br /> Abstract<br /> Hoa Nam Buddhism was introduced to the South of our country in the 17th century. Nguyen Lords such<br /> as Nguyen Hoang and Nguyen Phuc Chu were regarded not only as heroes for discovering new lands<br /> but also as genuine monks. They smartly used Buddhism to reassure the people and enrich the country,<br /> which merged Lam Te and Tao Dong sects from China with local Buddhism. Besides, Truc Lam sect as<br /> well as native religion merged with original Buddhism and Mahayana which brought good values to our<br /> country.<br /> Keywords: Hoa Nam Buddhism, the South, the 17th century, Nguyen Lords, new land, using Buddhism<br /> to reassure the people.<br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu bên ngoài trong đó có tư tưởng Phật giáo,<br /> Phật giáo xuất phát từ Ấn Độ, truyền nhưng khi vào Việt Nam đều được bản địa<br /> vào nước ta từ đầu thế kỷ thứ nhất Tây hóa cho phù hợp với con người và hoàn<br /> lịch, được nhân dân Việt Nam tiếp biến và cảnh dân tộc Việt. Phật giáo Hoa Nam thế<br /> hội nhập trên mọi phương diện. Lịch sử kỷ XVII dưới thời nhà Nguyễn trong hành<br /> dân tộc Việt Nam gắn liền với lịch sử Phật trình mở đất phương Nam cũng vậy. Phật<br /> giáo Việt Nam, như Giáo sư Trần Văn giáo dưới thời nhà Nguyễn mở đất phương<br /> Giàu nhận định: “Bình minh của dân tộc ta Nam nhập thế tích cực, mang tính phổ<br /> gắn liền với Phật giáo” [4; tr.15]. Việt Nam quát, pha trộn giữa tư tưởng Đại Thừa với<br /> là một dân tộc có nền văn hóa phong phú, hai tông phái Thiền Lâm Tế và Tào Động<br /> không giáo điều, tiếp thu nhiều tư tưởng từ Trung Hoa kết hợp tư tưởng Thiền Trúc<br /> <br /> 112<br />  ĐẶNG THỊ ĐÔNG<br /> <br /> <br /> Lâm có từ đời Trần giúp nhà Nguyễn ngay nhiều Thiền sư đã phát triển vùng đất mới<br /> từ thời kỳ đầu đã làm rất tốt công tác ổn bằng con đường hòa bình dựa trên Phật<br /> định vùng đất mới. Công lao có được là do pháp, tiêu biểu là: Thiền sư như Tăng<br /> các vua chúa, nhân dân trên dưới một lòng thống Chân Nguyên, Thiền sư Huệ Hồng,<br /> đoàn kết, các Thiền sư Trung Hoa cũng Thiền sư Như Sơn, Thiền sư Hương Hải,<br /> như các Thiền sư trong nước hết lòng Đạo Chân, Đạo Tâm, Chuyết Công Hòa<br /> phụng sự đạo pháp, dân tộc. Sự giao thoa Thượng, Thủy Nguyệt Thông Giác, Tông<br /> văn hóa Phật giáo giữa hai nước Việt- Diễn, Như Hiện, Như Trừng, Tính Dược…<br /> Trung thế kỷ XVII mang nhiều nét đặc sắc Kế tiếp có các Thiền sư: Toàn Nhật, Tính<br /> đã giúp cho nước nhà ổn định phía Bắc, Tĩnh, Tính Tuyền, Hải Quýnh – Từ Phong,<br /> phát triển và mở rộng bờ cõi về phía Nam. Kim Liên Tịnh Tuyền, Tường Quang<br /> 2. Nội dung Chiếu Khoan, Phúc Điền, Phổ Tịnh, Thông<br /> 2.1. Nguyên nhân Phật giáo Việt Nam Vinh, Nguyên Thiều, Liễu Quán... Trước<br /> giao thoa với Phật giáo Trung Quốc Ngài Liễu Quán phần nhiều các Thiền sư ở<br /> thế kỷ XVII Đàng Trong là người Trung Hoa. Vì vậy,<br /> Thời đại chuyển tiếp giữa hai triều Phật giáo Việt Nam thời kì này hội nhập,<br /> Minh - Thanh, nhiều cao tăng Trung Hoa giao thoa tư tưởng Phật giáo với Trung<br /> đã tới Ðàng Trong hành hóa. Một phần Hoa rất sâu sắc.<br /> quan trọng của những Tổ đình Việt Nam 2.2. Tư tưởng Phật giáo Hoa Nam<br /> hiện nay là do các Thiền sư Trung Hoa trong hành trình mở đất phương Nam<br /> sáng lập. Phật giáo Trung Quốc đầu nhà thế kỷ XVII<br /> Thanh khởi sự từ năm 1616. Năm 1662, Giai đoạn nhà Nguyễn trị vì trong cuộc<br /> nhà Thanh thắng được nhà Minh và thống mở đất phương Nam, Trung Quốc cũng<br /> nhất lãnh thổ Trung Quốc. Vào năm Kỷ loạn lạc, nhiều cao tăng sang Việt Nam,<br /> Mùi (1679), “hơn 50 chiến thuyền và hơn nước ta có thêm nhiều tôn phái mới.<br /> 3.000 quân sang đóng ngoài cửa Tư Dung 2.2.1. Phật giáo hòa nhập trong tư<br /> (Tư Hiền) để hàng chúa Nguyễn Phúc Tần” tưởng Đạo pháp - Dân tộc<br /> [3; tr.62]. Chúa Nguyễn Phúc Tần cho Thuận Hoá (bao gồm cả Quảng Trị và<br /> phép Phú Xuân tiếp nhận các vị Thiền sư Thừa Thiên Huế ngày nay) chịu ảnh hưởng<br /> từ Trung Quốc từ đường biển đổ bộ vào của Tam giáo và tín ngưỡng dân gian, đặc<br /> cửa Tư Dung. Trong hoàn cảnh vượt biển biệt là Phật giáo. Phật giáo Thuận Hóa<br /> để tránh đao kiếm đã có nhiều Thiền sư mang tính phổ quát. Tín ngưỡng Thuận Hóa<br /> trong phái Thiền Lâm Tế, Tào Động bên tuy có tín thờ mẫu nhưng rất ít. Có thể<br /> Trung Quốc đi theo tàu buôn Quảng Đông khẳng định, tín ngưỡng Phật giáo của Thuận<br /> sang Nam Hà hoằng hóa Phật giáo. Phật Hóa hơn hẳn Phật giáo Bắc Hà lúc bấy giờ<br /> giáo nước ta trong khoảng thế kỷ XVII có vì Phật giáo Bắc Hà còn ảnh hưởng lớn bởi<br /> nhân duyên được giao thoa, tiếp xúc mạnh hệ tư tưởng Nho giáo của Khổng Tử.<br /> với tư tưởng Phật giáo Trung Quốc từ Tín ngưỡng nước ta “thờ cúng ông bà,<br /> những hoàn cảnh xã hội như vậy. Ngọc Hoàng Thượng đế, Thái Thượng Lão<br /> Tư tưởng Phật giáo thời chúa Nguyễn quân, Phật tổ. Và tư tưởng Tam giáo đồng<br /> Phúc Chu phía Đàng Trong được thiết lập nguyên (Nho, Phật, Lão (Đạo) đã có từ<br /> bởi các ngài Thạch Liêm, Nguyên Thiều, khoảng thế kỷ thứ II” [13; tr.57]. Nhưng cư<br /> Liễu Quán. Thời Nguyễn Phúc Chu, rất dân Thuận Hóa không biết đến Nho, Đạo<br /> <br /> 113<br /> PHẬT GIÁO HOA NAM TRONG HÀNH TRÌNH MỞ ĐẤT PHƯƠNG NAM THẾ KỈ XVII<br /> <br /> <br /> vì đất mới này là vùng biên ải. Các chúa Hưng Liên và Thạch Liêm thuộc phái thiền<br /> Nguyễn nhận ra Phật giáo với tư tưởng từ Tào Ðộng.<br /> bi, cứu khổ, vô ngã, vị tha phù hợp với tư Lâm Tế là nhánh Thiền Nam tông của<br /> tưởng cư dân nơi đây. Bởi vậy, nhà tổ sư Nghĩa Huyền ở Trung Hoa truyền vào<br /> Nguyễn ngay từ đầu đã dùng tư tưởng Phật Việt Nam thế kỉ 17, phát triển mạnh tại<br /> pháp để thu phục lòng người, ổn định xã Đàng Trong. Sau này, ngài Nguyên Thiều<br /> hội. Chúa Nguyễn Hoàng thường thi hành lập nên các dòng truyền thừa theo phả hệ<br /> chính sự một cách khoan dung. Thiền sư Thập Tháp và Quốc Ân; ngài Pháp Bảo lập<br /> Thạch Liêm tổ chức kinh tế tự túc trong nên hệ Chúc Thánh. Ngài Nguyên Thiều có<br /> chùa. Ngài dùng thi văn, hội họa, chữ viết, công rất lớn đối với Phật giáo và nước ta<br /> thủ công, tích cực nhập thế. Chúa Nguyễn dưới thời nhà Nguyễn mở đất phương<br /> Phúc Chu nhiệt thành mang đạo vào đời, Nam. Phái Lâm Tế ở Trung kỳ coi ngài là<br /> gần gũi tư tưởng Trần Nhân Tông lấy tinh Sơ tổ. Phật giáo vào Trung Hoa, phân chia<br /> thần Phật pháp định hướng cho đời sống nhiều tôn phái, Thiền Tông cũng chia ra<br /> dân tộc. Khi chúa Nguyễn xây ngôi chùa nhiều nhánh nên Ngài Nguyên Thiều cũng<br /> đầu tiên – chùa Thiên Mụ (1601), thì có hai danh hiệu: Nguyên Thiều và Siêu<br /> “trước kia trên gò vẫn có chùa thờ Phật” Bạch. Ngài Nguyên Thiều mời được Thạch<br /> [15; tr.96]. Chùa thứ hai là Sùng Hóa Liêm Hòa thượng sang nước ta theo sự đề<br /> (1602), “di tích chùa cổ, sửa chữa lại và nghị của chúa Nguyễn. Cùng với các chúa<br /> cho tên hiện nay” [15; tr.241]. Như vậy, Nguyễn, hai Ngài Nguyên Thiều và Thạch<br /> khi Chúa Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Liêm rất có công đem tư tưởng Phật giáo<br /> Thuận Hóa, nơi đây vốn có nhiều nét Phật Trung Quốc tiếp xúc với văn hóa Đại Việt<br /> giáo Nguyên thủy của vương quốc Chăm- trên tinh thần tiếp biến và ứng dụng tại<br /> pa nhưng các tư tưởng Phật giáo Đại thừa vùng đất mới.<br /> của Đại Việt vẫn chiếm ưu thế. Tư tưởng Thiền Lâm Tế chú trọng đến<br /> 2.2.2. Tiếp thu tư tưởng Thiền Phái pháp thân thanh tịnh, vắng lặng không phải<br /> Lâm Tế là không mà là lý “chân không diệu hữư”.<br /> Vào thế kỷ thứ 17 tại Ðàng Trong, Đó chính là tư tưởng Thiền với tánh không<br /> được sự cho phép của các chúa Nguyễn, sáng suốt, rộng lớn, không dính mắc, thanh<br /> nhiều Thiền sư đã xuất hiện và hoằng đạo tịnh trong mọi hoàn cảnh, không phân biệt,<br /> như: Viên Cảnh và Viên Khoan ở Quảng thường còn bất biến. Tư tưởng Thiền của<br /> Trị, Minh Hoằng (chùa Ấn Tôn), Giác ngài Nguyên Thiều thuộc phái Lâm Tế có<br /> Phong (chùa Thiên Thọ), Từ Lâm (chùa Từ thể được tóm gọn trong bài kệ:<br /> Lâm) ở Thuận Hóa; Pháp Bảo (chùa Chúc Tịch tịch kỉnh vô ảnh,<br /> Thánh) và Quốc sư Hưng Liên (chùa Tam Minh minh châu bất dung.<br /> Thai) ở Quảng Nam; Pháp Hóa (chùa Đường đường vật phi vật,<br /> Thiên Ấn) ở Quảng Ngãi; Tế Viên (chùa Liêu liêu không vật không.<br /> Hội Tông) ở Phú Yên; Nguyên Thiều (chùa Đại ý:<br /> Thập Tháp Di Ðà) ở Bình Ðịnh và chùa Lặng lẽ gương không chiếu bóng<br /> Quốc Ân, chùa Hà Trung, Thạch Liêm Sáng trưng ngọc chẳng thâu hình<br /> (chùa Thiền Lâm) ở Thuận Hóa... Nhìn Rõ ràng vật không phải vật<br /> chung, các Thiền sư khai sơn tất cả đều Minh mông không chẳng là không<br /> thuộc phái thiền Lâm Tế, chỉ trừ hai vị [6; tr.590].<br /> <br /> 114<br />  ĐẶNG THỊ ĐÔNG<br /> <br /> <br /> Nếu thiền sư Chân Nguyên được xem thuộc về giòng Lâm Tế, mà ngài Liễu<br /> là nhân vật then chốt để phục hưng Ðàng Quán là người có công khai hóa hơn hết.<br /> Ngoài, thì Phật giáo Ðàng Trong, ở vị trí 2.2.3. Tiếp thu tư tưởng Thiền Phái<br /> thiền sư, Liễu Quán cũng vậy. Ngài là đời Tào Động<br /> thứ 35 giòng Lâm Tế chánh tôn, khai sơn Tào Động là dòng thiền xuất phát từ<br /> chùa Thiên Thai Thiền Tôn ở Huế. Thiền Trung Quốc, do Ngài Tào Sơn Bản Tịch<br /> sư Liễu Quán từng tham cầu với Ngài (840-901) và Động Sơn Lương Giới (807-<br /> Thạch Liêm Hòa thượng và được ngài Tử 869) sáng lập, truyền vào Việt Nam từ thế<br /> Dung ấn chứng. Một trong những công án kỷ XII, ảnh hưởng ở cả hai miền Nam Bắc.<br /> nổi tiếng ngài Tử Dung truyền dạy là “Vạn “Ở miền Bắc (Đàng Ngoài), cuối thế kỷ XII<br /> pháp qui nhất, nhất qui hà xứ?” (Muôn và trong thế kỷ XIII, dòng thiền Tào Động<br /> pháp về một, một về chỗ nào?). Ngài Liễu đã có những ảnh hưởng to lớn và nó còn<br /> Quán nhân đọc truyện Truyền đăng lục đến ảnh hưởng đến tận ngày nay, nhiều chùa ở<br /> câu: “Chỉ vật truyền tâm, nhân bất hội xứ?” Hà Nội như: Trấn Quốc, Hàm Long, Hòe<br /> mà được tỏ ngộ. Nhai... đến nay vẫn xem là truyền thừa của<br /> Tư tưởng Thiền của Ngài Liễu Quán dòng này” [14; tr.395-396 ].<br /> được thâu tóm trong bài kệ: Thiền sư Động Sơn Lương Giới tham<br /> Thất thập dư niên thế giới trung, yết Thiền sư Nam Tuyền Phổ Nguyện (748<br /> Không không sắc sắc duyệt dung thông. - 834), Quy Sơn Linh Hựu (771 - 853), đắc<br /> Kim triêu nguyện mãn hoàn gia lý, pháp Thiền sư Vân Nham Đàm Thịnh (782<br /> Hà tất bôn man vấn tổ tông. - 814). Về sau, Thiền sư Động Sơn Lương<br /> Đại ý: Giới khai pháp ở Động Sơn, Giang Tây,<br /> Ngoài bảy mươi năm trong thế giới, hoằng dương thiền pháp, đệ tử nối pháp có<br /> Không không sắc sắc thảy dung thông. Tào Sơn Bản Tịch... Thiền sư Bản Tịch cầu<br /> Ngày nay nguyện mãn về nơi cũ, pháp và đắc pháp nơi Thiền sư Lương Giới<br /> Nào phải ân cần hỏi tổ tông rồi ngài khai pháp tại Cát Thủy, Phủ Châu,<br /> [6; tr.603]. đổi tên là Tào Sơn, xiển dương thiền học:<br /> Đây cũng vẫn là tư tưởng chân không “Về sau, Động Sơn, Tào Sơn thiền càng<br /> diệu hữu, pháp thân thanh tịnh, thể tánh thịnh, môn đồ bèn hợp nhất xưng là tông<br /> sáng suốt, vắng lặng mà tròn đầy, dung Tào Động” [16; tr.347]. Vào thế kỉ 17,<br /> chứa vạn pháp, là “không không sắc sắc dòng Thiền Tào Động từ Trung Hoa truyền<br /> thể dung thông”. Tư tưởng của Thiền sư vào Việt Nam, ảnh hưởng cả ở Ðàng Ngoài<br /> Liễu Quán đã làm cho thiền phái Lâm Tế lẫn Ðàng Trong.<br /> trở thành một thiền phái linh động. Vì Tại xứ Đàng Trong Ðại Việt, người<br /> trước Ngài, Phật giáo Ðàng Trong mang đầu tiên truyền bá thiền Tào Ðộng là thiền<br /> nặng màu sắc Quảng Ðông. Ngài cũng đã sư Hưng Liên, lập đạo tràng ở chùa Tam<br /> Việt hóa thiền phái Lâm Tế, làm cho thiền Thai Quảng Nam. Nhưng người có công<br /> phái này trở thành thiền phái của đa số lớn nhất trong công việc truyền bá, tạo sự<br /> Phật tử Ðàng Trong. Tư tưởng Thiền của phát triển cho Thiền phái Tào Động ở<br /> Ngài cũng khiến cho lễ nhạc bắt đầu trút bỏ Đàng Trong là Thiền sư Thạch Liêm (1633<br /> màu sắc Trung Quốc và dần dần nhuốm - 1704), người Giang Tây. Thạch liêm còn<br /> màu sắc dân tộc. Ngày nay, Tăng đồ và tín viết cuốn Kim cương trực sớ mà Phật tử<br /> đồ ở miền Trung và miền Nam hầu hết là miền Nam đặc biệt coi trọng.<br /> <br /> 115<br /> PHẬT GIÁO HOA NAM TRONG HÀNH TRÌNH MỞ ĐẤT PHƯƠNG NAM THẾ KỈ XVII<br /> <br /> <br /> Tào Động là một trong 5 tông phái trở thành tự tính của mọi người, thấy được<br /> (Lâm Tế, Quy Ngưỡng, Tào Động, Vân Phật A Di Ðà tức là thấy được tự tính của<br /> Môn, Pháp Nhãn), xuất phát từ Thiền Tào chính mình. “Nho - Phật nhất trí” là<br /> Khê của Lục tổ Tuệ Năng (638 - 713) phương pháp bỏ hết căn trần, không lập<br /> Trung Hoa. Trong đó, ba tông Tào Động, văn tự, chỉ thẳng lòng người, thấy tính<br /> Vân Môn và Pháp Nhãn theo hệ của Thiền thành Phật, nhập thế tích cực, an lạc trong<br /> sư Thanh Nguyên Hành Tư đệ tử của Lục mọi hoàn cảnh, ở đâu cũng có thể tu được.<br /> Tổ Tuệ Năng. Tào Động chủ trương về “Lâm Tào tổng hợp” là Lâm Tế và Tào<br /> Ngũ vị (Năm vị) vốn do Thiền sư Lương Động dung hòa, là phương tiện vào cửa<br /> Giới đề xuất và Thiền sư Bản Tịch đã bổ đạo. Tư tưởng Lâm Tào tổng hợp thể hiện<br /> sung và hệ thống hóa. Có hai loại năm vị là: thông qua việc: Thiền sư Nguyên Thiều<br /> Năm vị Chánh thiên và Năm vị Công huân. phái Lâm Tế khi thỉnh các danh Tăng từ<br /> Năm vị Chánh thiên là Chánh trung Trung Hoa về khai giới đàn tại chùa Thiên<br /> thiên, Thiên trung chánh, Chánh trung lai, Mụ (có mặt ngài Thạch Liêm phái Tào<br /> Thiên trung Chí và Kiêm trung đáo. Chánh Động); Thiền sư Hương Hải ở Ðàng Trong,<br /> là âm, ý tức chỉ cho bản thể của chân như. sau ra Ðàng Ngoài để hành đạo. Phật giáo<br /> Thiên là dương, ý tức chỉ cho hiện tượng thời đại chúa Nguyễn Phúc Chu được thiết<br /> của sinh diệt. Chánh Trung Thiên là chỉ định bởi các ngài Thạch Liêm, Nguyên<br /> cho trong bình đẳng còn có sai biệt. Thiên Thiều, Liễu Quán ở xứ Đàng Trong; và các<br /> Trung Chánh là chỉ cho sai biệt tức là bình ngài Minh Châu Hương Hải, Chân<br /> đẳng. Tạo công phu tu hành của động ở Nguyên, Toàn Nhật... ở Đàng Ngoài. Thời<br /> trong tĩnh. Tĩnh ở trong động. Gồm cả hai chúa Nguyễn Phúc Thái, Thiền phái Lâm<br /> thứ trên, đạt được cảnh giới tự do tự tại. Tế và Thiền phái Tào Động đã đến xứ<br /> Năm vị Công huân là Hướng, Phụng, Đàng Trong hoằng dương chánh pháp.<br /> Công, Cộng công và Công công, (tức nhận Chủ trương “Ngũ vị” của Tào Động<br /> biết về chúng sinh vốn gồm đủ Phật tánh, được các Thiền sư Việt Nam thuộc phái<br /> cầu đạt quả Phật (Hướng), nhằm chứng Tào Động tiếp biến và thích nghi, phát<br /> Phật tánh nên tu hành (Phụng), thấy Phật triển cho phù hợp: Từ việc ngồi thiền, đạt<br /> tánh (Công). Tuy đã đạt vị giác của tự do, đạo, chứng đắc, giác ngộ, sau này tông Tào<br /> nhưng hãy còn có tác dụng (Cộng công). Động hình thành phương pháp tu tập là<br /> Sau cùng, lại siêu việt các thứ trước, đạt ngồi thiền không cần chủ đề thiền, ngồi<br /> đến cảnh giới tự do tự tại (Công công) [11; thiền và đạt đạo là một, không vướng chấp<br /> tr.1088 ]. nơi đối tượng chứng đắc, không chấp vào<br /> 2.2.4. Tư tưởng Phật giáo mang tính đối tượng giác ngộ, thân tâm là một.<br /> dung hòa Những nguyên tắc phát triển đó dần dần<br /> Có thể thấy, “tư tưởng thiền của Thiền được áp dụng trong các thiền phái khác,<br /> sư Thạch Liêm gồm ba điểm chính là: trong đó Lâm Tế cũng chịu ảnh hưởng.<br /> Thiền tịnh song tu, Nho Phật nhất trí và Thiền sư Phân Dương của phái Lâm Tế<br /> Lâm - Tào (Lâm Tế - Tào Động) tổng hợp” cũng đã sử dụng khái niệm về năm vị trí<br /> [5; tr.229 - 236]. “Thiền Tịnh Song Tu” tức giữa “cái thẳng và cái nghiêng”, “vô đắc”<br /> Thiền tông và Tịnh độ được phối hợp làm của Tào Động; ngược lại, lối dùng thoại<br /> một. Tịnh độ là phương pháp hành thiền đầu của Lâm Tế cũng được áp dụng trong<br /> đại chúng có thể dễ tu tập. Phật A Di Ðà thiền phái Tào Ðộng.<br /> <br /> 116<br />  ĐẶNG THỊ ĐÔNG<br /> <br /> <br /> Thiền của Hương Hải đã làm cho tư Ánh sáng chân chính của đạo Pháp<br /> tưởng thiền Tào Động thêm phong phú với biến thành những hành động tích cực, tốt<br /> tư tưởng không chạy trốn sự vật, giới luật đẹp, thiện pháp, không chỉ cho cá nhân mà<br /> cao nhất là sự vô tâm, thành Phật ngay còn lan rộng ra cả xã hội, tạo nên sức mạng<br /> trong giờ phút hiện tại. Lâm Tào tổng hợp đoàn kết để an dân hộ quốc dưới thời nhà<br /> của Ngài Thạch Liêm là một minh chứng Nguyễn. Phật giáo luôn đồng hành với dân<br /> về sự dung hòa hai Thiền phái này rất rõ tộc. Điểm này dễ dàng nhận thấy trong<br /> ràng trên phương diện tướng hữu vi. những thời đại hưng thịnh của đất nước<br /> Có thể nhận thấy, vào thế kỷ XVII, khi như Đinh, Lê, Lý, Trần với vị trí quan<br /> phái Tào Ðộng truyền sang Ðại Việt thì trọng của các Thiền sư được triều đại đó<br /> những khác biệt giữa hai tông phái Lâm Tế ủng hộ. Các chúa Nguyễn và các vị Thiền<br /> và Tào Động hình như không còn khoảng sư xác định “Phật giáo tại thế gian không<br /> cách nữa mà cùng dung hòa để khai thác lìa thế gian mà giác ngộ” nên đã đưa Phật<br /> nội tâm, chủ trương giác ngộ là con đường giáo hòa chung với văn hóa dân tộc dựa<br /> đi vào một cách tự nhiên, lục căn xúc với trên tinh thần từ bi hỷ xả, vô ngã, vị tha;<br /> trần cảnh tiếp xúc như đi vào ngôi nhà rỗng khẳng định tính năng động tùy duyên<br /> không, chẳng có gì ràng buộc, chấm dứt nhưng bất biến của Phật giáo và màu sắc<br /> sinh tử “ngay tại đây và bây giờ”. Ngôn văn hóa riêng của nước nhà.<br /> ngữ, chỉ là phương tiện, quan trọng là dĩ Phật giáo Hoa Nam thế kỷ XVII trên<br /> tâm truyền tâm, dĩ mục truyền mục. Cả hai vùng đất mới đạt được nhiều thành tựu<br /> phái ít ưa lý luận về triết học, chú trọng quan trọng trong việc an dân hộ quốc, kiện<br /> điều tâm ý vào việc thiền quán, nhận thức toàn quốc gia trên tinh thần tư tưởng: tức<br /> về liên hệ giữa Phật và chúng sinh, giữa tâm tức Phật, nhập thế tích cực, coi trọng<br /> tâm và cảnh, mê và ngộ, thiện và ác. Các nhân tâm, đề cao Phật giáo chân chính, tiếp<br /> thiền sư giữa hai phái cũng có sự hợp tác thu và phát huy các tư tưởng tích cực của<br /> trên nhiều phương diện tư tưởng và các Phật giáo truyền thống, dung nạp ba yếu tố<br /> chúa Nguyễn cũng hết sức ủng hộ. Tịnh, Thiền, Mật, dung hòa tín ngưỡng<br /> 2.3. Vai trò của Phật giáo Hoa Nam theo quan điểm tự độ độ tha, tự giác và<br /> đối với vấn đề an dân hộ quốc giác tha...<br /> Nhà Nguyễn luôn lấy tư tưởng tích cực Với sự ảnh hưởng, tác động qua lại lẫn<br /> của đạo Phật để xây dựng, ổn định và mở nhau giữa hai Thiền phái Tào Động và<br /> rộng bờ cõi. Đặt chân lên vùng đất mới, Lâm Tế và kế thừa tư tưởng Thiền của<br /> các chúa Nguyễn đã kế thừa tư tưởng của Trần Nhân Tông mang đặc thù của dân tộc<br /> nhà Trần, mở rộng lãnh thổ về phương đã thúc đẩy Thiền Việt Nam vượt hẳn<br /> Nam, lấy Phật giáo làm nền tảng tư tưởng Thiền Trung Hoa. Ngoài giải thoát cá nhân,<br /> để thu phục nhân tâm, tạo tiền đề quan Phật giáo Hoa Nam còn thiết lập lại ý thức<br /> trọng cho sự phát triển Đàng Trong, khiến mới trong bối cảnh xã hội bấy giờ. Sự phát<br /> cho Phật giáo Đàng Trong thế kỷ XVII đã triển của Phật giáo thời nhà Nguyễn trị vì<br /> có dòng Tào Động và Lâm Tế với chư Tổ trong cuộc mở đất phương Nam đã tạo<br /> là hai Ngài Nguyên Thiều và Liễu Quán. bước quan trọng là gắn hoạt động tôn giáo<br /> Đây chính là thời đại hưng thịnh và phát với hoạt động chính trị xã hội, gắn ý thức<br /> triển của Phật giáo Thuận Hoá nói riêng và dân tộc mở rộng bờ cõi với ý thức Phật<br /> Phật giáo nước nhà sau này nói chung. giáo của các chúa Nguyễn giai đoạn đó và<br /> <br /> 117<br /> PHẬT GIÁO HOA NAM TRONG HÀNH TRÌNH MỞ ĐẤT PHƯƠNG NAM THẾ KỈ XVII<br /> <br /> <br /> sau này. Phật giáo. Qua đó thấy rõ được vai trò an<br /> 3. Kết luận dân hộ quốc của Phật giáo Việt Nam song<br /> Có thể thấy, xuyên suốt chiều dài lịch hành cùng dân tộc.<br /> sử Việt Nam, sự giao lưu văn hóa giữa TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> nước ta và Trung Hoa xảy ra liên tục, được<br /> 1. Nguyễn Thế Anh (2008), Kinh tế & xã hội<br /> nhân dân ta tiếp biến để thích ứng với đời Việt Nam dưới các triều vua nhà Nguyễn, Nxb<br /> sống của dân tộc. Tùy theo từng thời kỳ Văn Học.<br /> phát triển lịch sử, người Việt Nam đã tiếp 2. Đặc san Nguyễn Hoàng (2008), số 1, Nxb<br /> biến đạo Phật với những màu sắc khác Thuận Hóa, Huế.<br /> nhau, trong đó, sợi chỉ đỏ xuyên suốt là tư 3. Lê Quý Đôn (bản Việt) (1977), Phủ biên tạp<br /> tưởng tùy duyên, vô ngã, từ bi hỷ xả. Nhà lục, Nxb Hà Nội.<br /> Nguyễn trị vì trong cuộc mở đất phương 4. Trần Văn Giàu (1986), Phật giáo và lịch sử tư<br /> Nam cũng đã tiếp thu và vận dụng rất tiến tưởng Việt Nam, Nxb Viện Triết học, Hà Nội.<br /> bộ, linh hoạt, tích cực. 5. Nguyễn Lang (1979), Việt Nam Phật giáo sử<br /> luận, tập 2, Nxb Văn học, Hà Nội.<br /> Khi đất nước chia hai thành Đàng<br /> 6. Nguyễn Lang (1979), Việt Nam Phật giáo sử<br /> Ngoài và Đàng Trong thì tại Đàng Ngoài luận, tập 3, Nxb Văn Học, Hà Nội.<br /> đạo Phật không phổ biến như ở Đàng<br /> 7. Nhiều tác giả (2007), Những vấn đề lịch sử<br /> Trong. Việt Nam từ xưa vốn chịu ảnh triều Nguyễn, Nxb Văn hoá Sài Gòn.<br /> hưởng văn hóa Trung quốc nên đã hoằng 8. Quốc Sử quán triều Nguyễn (biên soạn)<br /> truyền Phật giáo Đại thừa. Phật giáo dưới (1962), Đại Nam thực lục tiền biên, Nxb Viện<br /> thời các chúa Nguyễn ở phía Nam (Đàng Sử học Hà Nội.<br /> Trong) ảnh hưởng sâu sắc bởi dòng Lâm 9. Quốc Sử quán (1963), Đại Nam liệt truyện<br /> Tế, Tào Động và tín ngưỡng pha trộn. Phật tiền biên, Nxb Viện Đại Học Huế.<br /> giáo Thiền phái Trúc Lâm hòa lẫn với văn 10. Trần Đức Anh Sơn (2004), Huế, Triều<br /> Nguyễn một cái nhìn, Nxb Thuận Hóa<br /> hóa truyền thống tín ngưỡng của dân tộc và<br /> 11. Phật Quang Sơn (2014), Phật Quang đại từ<br /> trên cơ sở chánh pháp. Tại đây, các Thiền điển, Sa môn Thích Quảng Độ (dịch), Nxb<br /> sư đã tạo ra nhiều hướng ứng dụng độc đáo Phương Đông.<br /> và tu tập cho phù hợp với hoàn cảnh thế sự 12. Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở Văn hóa Việt<br /> Việt Nam lúc bấy giờ. Phật giáo Việt Nam Nam, Nxb Giáo dục.<br /> thời nhà Nguyễn, nhất là công cuộc mở đất 13. Mật Thể (1996), Việt Nam Phật giáo sử lược,<br /> phương Nam giai đoạn 1533 – 1788, đã Nxb Thuận Hóa, Huế.<br /> cho thấy được tinh thần Phật giáo truyền 14. HT. Thích Thanh Từ (1999), Thiền sư Việt<br /> thống được kế thừa tiếp thu những điểm Nam, Nxb Tp. Hồ Chí Minh.<br /> mới khác biệt từ phía bên ngoài, giúp cho 15. Viện Sử học (2006), Đại Nam nhất thống chí,<br /> tập 1, Nxb Thuận Hóa, Huế.<br /> nhà Nguyễn khai phá vùng đất mới thành<br /> 16. Hòa thượng Hư Vân (2011), Tái Tăng Phật<br /> công tốt đẹp. Đó là nhờ công lao to lớn của Tổ Đạo Ảnh, tập 3, Nguyên Huệ (dịch), Nxb<br /> các chúa Nguyễn đối với đất nước, đối với Phương Đông.<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 20/9/2017 Biên tập xong: 15/10/2017 Duyệt đăng: 20/10/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 118<br />