Phát huy vai trò già làng trong bảo vệ và phát triển giá trị văn hóa cồng chiêng ở Gia Lai

KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 11<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 04 NĂM 2019<br /> Phát huy vai trò già làng trong bảo vệ và<br /> phát triển giá trị văn hóa cồng chiêng ở Gia Lai<br /> NGUYỄN ÁNH HỒNG<br /> Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Gia Lai<br /> <br /> <br /> <br /> V<br /> ăn hóa cồng chiêng là thành phố Pleiku) với 222 đơn lẫn nhau của con người Tây<br /> di sản quý báu của dân vị hành chính xã, phường, thị Nguyên. Mỗi động tác, điệu<br /> tộc, được coi là biểu trấn (184 xã, 24 phường, 14 nhảy là sự tinh tế, điêu luyện,<br /> tượng tâm linh của các đồng thị trấn); có 2.161 thôn, làng, hòa trong không gian mênh<br /> bào khu vực Tây Nguyên. Giá tổ dân phố. Dân số toàn tỉnh mông rộng lớn của núi rừng,<br /> trị độc đáo của di sản này đã là 1.437.400 người, với 34 dân thể hiện mong ước, khát vọng<br /> vượt ra khỏi biên giới quốc tộc anh em cùng sinh sống, về cuộc sống ấm no, bình yên,<br /> gia, trở thành tài sản của nhân trong đó đồng bào dân tộc hạnh phúc của con người. Bên<br /> loại, được UNESCO công nhận thiểu số là 643.842 người, cạnh đó, văn hóa cồng chiêng<br /> là kiệt tác truyền khẩu và di chiếm khoảng 44,79% dân số còn là phương tiện để khẳng<br /> sản phi vật thể của nhân loại toàn tỉnh. Những năm qua, đời định tính cộng đồng, gắn kết<br /> vào ngày 25-11-2005. Từ đó sống của đồng bào các dân con người, thể hiện sức sống,<br /> đến nay, các tỉnh Tây Nguyên, tộc thiểu số Tây Nguyên nói tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc<br /> trong đó có Gia Lai đã có nhiều chung, tỉnh Gia Lai nói riêng sống.<br /> nỗ lực trong quản lý, bảo tồn đã có thay đổi vượt bậc. Các<br /> 1. Không để cồng chiêng<br /> và phát huy các giá trị không giá trị văn hóa truyền thống,<br /> chảy máu<br /> gian văn hóa cồng chiêng. Tuy nhất là văn hóa cồng chiêng<br /> nhiên, không gian văn hóa trong đời sống của đồng bào Nghệ nhân Nay Phai, trú<br /> cồng chiêng vẫn đứng trước dân tộc được nhà nước quan tại thị trấn Phú Túc, huyện<br /> nhiều nguy cơ mai một bởi tâm bảo tồn và phát huy, góp Krông Pa, Gia Lai là nghệ nhân<br /> không ít lý do. Vì vậy, để bảo phần tích cực vào sự phát triển chỉnh chiêng và dạy đánh<br /> tồn và phát huy các giá trị văn kinh tế, văn hóa, xã hội của địa chiêng nổi tiếng ở Tây Nguyên.<br /> hóa cồng chiêng không chỉ là phương. Ông theo nghề từ nhỏ, rong<br /> trách nhiệm của cấp ủy, chính Như chúng ta đã biết, văn ruổi khắp các buông làng Tây<br /> quyền địa phương, mà cần sự hóa cồng chiêng được hình Nguyên với một niềm đam mê<br /> chung tay, góp sức của cả cộng thành, phát triển gắn liền với mãnh liệt. Nhưng cũng tại đây,<br /> đồng. Trong đó, vai trò của già cuộc sống tự nhiên và trong ông chứng kiến nhiều cảnh<br /> làng, trưởng thôn đóng vai các hoạt động nghi lễ của đau lòng, đó là hiện tượng<br /> trò quan trọng trong việc bảo người Bahnar và Jrai. Từ xa xưa, cồng chiêng “chảy máu”. “Trước<br /> tồn, gìn giữ và truyền dạy đánh họ đã biết sử dụng công cụ lao đây, người ta bán những chiếc<br /> cồng chiêng cho các thế hệ trẻ. động để làm phong phú đời cồng, chiếc chiêng như bán<br /> Gia Lai là tỉnh vùng cao, sống văn hóa tinh thần, văn phế liệu và ít người quan tâm,<br /> biên giới nằm ở phía bắc Tây hóa cồng chiêng không chỉ là để ý đến. Bọn trẻ thì gần như<br /> Nguyên có 17 đơn vị hành sự kết tinh của những gì tinh không ai còn biết đánh chiêng.<br /> chính huyện, thị xã, thành túy nhất mà còn phản ánh Thấy vậy, ông về nhà bán bò<br /> phố (14 huyện, 02 thị xã, 01 cuộc sống bình dị, yêu thương mang tiền theo, thấy ai bán<br /> 12 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> chiêng là mua ngay. Ông đã khoảng hơn 900 nghệ nhân tổ. Do đó, muốn bảo tồn và<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> bán 30 con bò để mua chiêng. đánh chiêng giỏi và hơn 60 phát huy giá trị không gian văn<br /> Giờ ông có 10 bộ cồng chiêng nghệ nhân biết chỉnh chiêng. hóa cồng chiêng Tây Nguyên<br /> cổ rất quý”. Hay Ông Rơ Châm Tuy nhiên hiện nay, trước phải bắt đầu từ làng và cộng<br /> HMút là người dân tộc Jrai, trú những tác động của mặt trái đồng các  DTTS, những chủ<br /> tại làng Mrong Yố 2, xã Ia Ka, cơ chế thị trường và sự du nhân sáng tạo ra âm nhạc<br /> huyện Chư Pah. Với tư cách là nhập của văn hóa phương cồng chiêng. Vì ngoài yếu tố<br /> đội trưởng đội cồng chiêng Tây; cùng âm mưu, thủ đoạn văn hóa, cồng chiêng còn có<br /> của xã, bao năm qua ông đã chống phá cách mạng của các yếu tố tâm linh. Đánh cồng<br /> phối hợp với Ban Văn hóa xã thế lực thù địch đã làm không chiêng không chỉ là nghệ<br /> chỉ đạo các lớp truyền dạy kỹ gian văn hóa cồng chiêng thuật biểu diễn đơn thuần<br /> năng đánh cồng, chiêng cho Tây Nguyên vẫn đứng trước mà nó gắn bó chặt chẽ với<br /> con cháu; sưu tầm những bài nhiều nguy cơ mai một. Một những nghi lễ, tín ngưỡng của<br /> trường ca, dân ca, những điệu bộ phận đồng bào nhẹ dạ, người DTTS Tây Nguyên trong<br /> múa xoang, đánh cồng chiêng cả tin bị kẻ xấu lợi dụng, mua gia đình và buôn làng của<br /> để truyền dạy cho đời sau, chuộc, xúi giục đem bán cồng họ. Bảo tồn, phát huy không<br /> ông góp phần cùng với nhân chiêng. Bên cạnh đó, sự thay gian văn hóa cồng chiêng Tây<br /> dân địa phương giữ gìn bản đổi nhanh chóng về điều kiện Nguyên phải bảo tồn cả những<br /> sắc văn hóa vốn có. Ông được tự nhiên, xã hội ở Tây Nguyên giá trị văn hóa lâu đời của các<br /> Trung ương và tỉnh tặng nhiều làm mất dần không gian và sự cộng đồng DTTS Tây Nguyên. <br /> bằng khen và giấy khen trong linh thiêng của cồng chiêng. Các già làng càng có vai<br /> việc bảo tồn và giữ gìn văn hóa Nhiều lễ hội bị quên lãng hoặc trò quan trọng trong việc bảo<br /> cồng chiêng Tây Nguyên. bị thương mại hóa, giới trẻ tiếp tồn, phát huy các giá trị văn<br /> Ở Gia Lai không chỉ có xúc và chạy theo nhiều luồng hoá truyền thống. Do truyền<br /> nghệ nhân Nay Phai hay ông văn hóa, nên rất ít người đam miệng là phương thức duy<br /> Rơ Châm HMút mà có hàng mê với âm nhạc cồng chiêng, nhất để lưu truyền văn hóa<br /> nghìn người sẵn sàng làm tất việc truyền dạy văn hóa cồng dân gian, các già làng chính<br /> chiêng cho thế hệ sau ít được<br /> cả để giữ lại cồng chiêng cho là những nghệ nhân dân gian<br /> quan tâm; cán bộ làm công tác<br /> buôn làng. Họ còn truyền cảm - những pho “sử sống” lưu giữ<br /> văn hóa ở một số địa phương<br /> hứng cho dân làng và truyền kho tàng văn hóa quý giá này.<br /> còn thiếu kinh nghiệm, còn<br /> dạy nghề chỉnh chiêng, đánh Vì vậy, cần đưa di sản văn hóa<br /> yếu về mặt chuyên môn. Ở<br /> chiêng cho giới trẻ. Nhờ vậy, di đó hòa nhập, thích nghi với xã<br /> một số địa phương, việc nắm<br /> sản văn hóa phi vật thể đại hội mới. Đó là nguồn sữa quý<br /> bắt và tổ chức lễ hội chưa đúng<br /> diện của nhân loại  mới được nuôi dưỡng và bổ sung quan<br /> với phong tục, tập quán; chưa<br /> bảo tồn, phát huy trong cộng trọng cho nền văn hóa hiện<br /> chủ động trong tổ chức thực<br /> đồng các dân tộc thiểu số ở đại. Giữ vững được di sản văn<br /> hiện khôi phục, bảo tồn, phát<br /> Tây Nguyên. Hiện nay, các tỉnh hóa dân tộc chính là những<br /> huy lễ hội…<br /> trên địa bàn Tây Nguyên đang “kháng thể” để chống lại sự<br /> lưu giữ khoảng 10.000 bộ cồng 2. Bảo tồn không gian “xâm lăng” của văn hóa ngoại<br /> chiêng; trong đó, Gia Lai là văn hóa cồng chiêng phải lai. Ai sẽ là người làm việc đó?<br /> địa phương có nhiều bộ cồng bắt đầu từ buôn làng Chắc chắn không ai khác là các<br /> chiêng nhất với gần 6.000 bộ Cồng chiêng gắn bó mật nghệ nhân dân gian (già làng).<br /> (trong đó huyện Ia Grai có số thiết với đời sống của đồng Nếu không có họ thì sẽ không<br /> lượng cồng chiêng lớn nhất bào  DTTS Tây Nguyên từ khi có tri thức văn hóa cổ xưa được<br /> hơn 1.100 bộ). Toàn tỉnh có sinh ra cho đến lúc về với tiên nuôi dưỡng từ thế hệ này sang<br />  KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 13<br /> thế hệ khác và truyền lại cho thấu, lan tỏa của văn hóa người sáng tạo, hưởng thụ, lưu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 04 NĂM 2019<br /> đời sau. cồng chiêng trong đồng bào truyền văn hóa cồng chiêng.<br /> 3. Một số giải pháp bảo các dân tộc Tây Nguyên càng Hoạt động Festival văn hóa<br /> tồn văn hóa cồng chiêng và lớn bấy nhiêu. Để việc tuyên cồng chiêng Tây nguyên tại Gia<br /> phát huy vai trò của già làng truyền, giáo dục đạt hiệu quả Lai năm 2018 là hoạt động lớn<br /> trong bảo vệ và phát triển thì việc phát huy vai trò, trách trong bảo tồn văn hóa cồng<br /> giá trị văn hóa cồng chiêng nhiệm của người đứng đầu cơ chiêng.<br /> quan, địa phương là rất cần<br /> Trong bối cảnh hội nhập, Thứ ba, xây dựng đội ngũ<br /> thiết. Nên cử cán bộ có trình<br /> mở cửa như hiện nay, việc bảo cán bộ chuyên trách về công<br /> độ, năng lực, am hiểu văn hóa<br /> tồn, phát huy những giá trị văn tác kiểm tra, quản lý các hoạt<br /> cồng chiêng, biết tiếng nói dân<br /> hóa truyền thống là điều không động văn hóa cồng chiêng.<br /> tộc, gần gũi, cởi mở để tiến<br /> dễ dàng. Do đó, người viết Thực tiễn cho thấy đội ngũ cán<br /> hành tuyên truyền, giáo dục,<br /> mạnh dạn đưa ra một số giải bộ chuyên trách về công tác<br /> nói chuyện với đồng bào. Có<br /> pháp trong bảo tồn văn hóa này chưa được đào tạo bài bản,<br /> như vậy, đồng bào mới hiểu,<br /> cồng chiêng và phát huy vai chưa hiểu hết những giá trị của<br /> tin tưởng và có thể nói hết<br /> trò của già làng trong bảo vệ và văn hóa cồng chiêng trong đời<br /> những kiến thức, tâm huyết<br /> phát triển giá trị văn hóa cồng sống tinh thần của đồng bào<br /> chiêng trong thời gian đến: của mình trong bảo tồn, phát<br /> các dân tộc Tây Nguyên. Để<br /> triển văn hóa cồng chiêng. Bên<br /> Thứ nhất, cần tăng cường có được đội ngũ cán bộ như<br /> cạnh đó, đồng bào các dân tộc<br /> công tác tuyên truyền giáo vậy tốt nhất là lựa chọn con<br /> Tây Nguyên đóng vai trò là chủ<br /> dục để nâng cao nhận thức em của đồng bào các dân tộc<br /> thể văn hóa, không thể đứng<br /> trách nhiệm cho đồng bào đi đào tạo, để nắm bắt được<br /> ngoài công cuộc gìn giữ, bảo<br /> các dân tộc Tây Nguyên về ngay công việc sau khi về công<br /> vệ văn hóa dân tộc.<br /> tầm quan trọng của văn hóa tác. Đồng thời có kế hoạch đào<br /> cồng chiêng. Đây là việc làm Thứ hai, thường xuyên tổ<br /> tạo dài hạn, cơ bản đối với đội<br /> cần thiết, mang tính thường chức những hoạt động biểu<br /> ngũ cán bộ khoa học am hiểu<br /> xuyên, liên tục để đồng bào diễn văn hóa cồng chiêng Tây<br /> về âm nhạc truyền thống, văn<br /> các dân tộc Tây Nguyên hiểu Nguyên. Những giá trị của văn<br /> hóa, lịch sử Tây Nguyên, chú<br /> được những giá trị tinh thần hóa cồng chiêng Tây Nguyên<br /> trọng đào tạo cán bộ là người<br /> to lớn mà văn hóa cồng chiêng chỉ được bảo tồn, lưu truyền<br /> dân tộc thiểu số. Mở lớp truyền<br /> mang lại. Muốn vậy, đội ngũ khi sinh hoạt văn hóa cộng<br /> dạy kinh nghiệm đánh chiêng,<br /> cán bộ các cấp, đặc biệt là cán đồng được tổ chức thường<br /> chỉnh chiêng, chế tác các loại<br /> bộ chuyên trách về văn hóa ở xuyên, chặt chẽ, có hệ thống.<br /> nhạc cụ truyền thống dân tộc<br /> các buôn làng phải đẩy mạnh Các hoạt động biểu diễn có tác<br /> tại cộng đồng.<br /> các hoạt động tuyên truyền, dụng tích cực trong việc khơi<br /> giáo dục. Tổ chức những hoạt dậy truyền thống, phong tục Thứ tư, cần phát huy vai<br /> động thực tiễn cho cán bộ ở tập quán của cộng đồng. Đồng trò của già làng, trưởng bản,<br /> các thôn, bản vào từng gia thời còn là nơi để mọi người người có uy tín, nghệ nhân<br /> đình để nắm bắt những đặc thể hiện sự khát khao giao hòa trong các buôn làng trong<br /> điểm tâm lý, cùng đời sống với thiên nhiên hùng vĩ. Hoạt việc lưu giữ và truyền dạy văn<br /> của cộng đồng, từ đó có những động biểu diễn văn hóa cồng hóa cồng chiêng cho thế hệ<br /> giải thích, hướng dẫn dễ hiểu. chiêng cần huy động được trẻ; cần chế độ hỗ trợ cho lực<br /> Công tác tuyên truyền giáo đông đảo đồng bào các dân lượng đặc biệt này nhằm khích<br /> dục càng chủ động bao nhiêu tộc tham gia, không phân biệt lệ, động viên tinh thần cho lực<br /> thì tính hiệu quả và sự thẩm già, trẻ, gái, trai bởi họ chính là lượng này./.<br />