Phát triển, nâng cao chất lượng dịch vụ thông tin - thư viện tại đại học quốc gia Hà Nội

PHÁT TRIỂN, NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN<br /> TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> Hoàng Văn Dưỡng<br /> Tóm tắt: Khái quát về dịch vụ thông tin thư viện; Tổng quát dịch vụ thông tin thư viện<br /> truyền thống; Giới thiệu, đánh giá, phân tích hệ thống dịch vụ thông tin thư viện hiện đại,<br /> tiện ích tại Trung tâm tâm Thông tin - thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội (LIC) như: (1)<br /> Phần mềm kiểm tra trùng lặp/phần mềm kiểm tra đạo văn thuộc hệ thống kiểm tra lỗi chính<br /> tả, phát hiện sao chép; (2) Phần mềm cho mượn/lưu thông tài liệu điện tử; (3) Phần mềm<br /> nộp luận văn, luận án online; (4) Dịch vụ tư vấn qua Web 2.0...<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, đặc biệt là công<br /> nghệ thông tin và truyền thông đã đưa thế giới từ kỷ nguyên công nghiệp sang kỷ nguyên<br /> thông tin và phát triển tri thức. Theo GS. Klaus Schwab, chủ tịch Diễn đàn Kinh tế Thế<br /> giới, nhân loại đang bước vào cuộc cách mạng công nghiệp thứ tư 4.0, gồm các công nghệ<br /> tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ liệu và chế tạo, Internet của vạn vật và Internet của các<br /> dịch vụ.<br /> Trước thực tế đó, hoạt động thông tin thư viện đang có những bước chuyển biến<br /> mạnh mẽ nhằm đáp ứng kịp thời các nhu cầu thông tin và tri thức ngày càng cao của xã<br /> hội, trong đó có lĩnh vực giáo dục và đào tạo với hệ thống các thư viện đại học và các cơ<br /> sở giáo dục, đào tạo. Các sản phẩm, dịch vụ thông tin - thư viện (DVTTTV) cần đổi mới,<br /> hiện đại, đa dạng hóa và đặc biệt nâng cao chất lượng các dịch vụ theo hướng tiếp cận, thỏa<br /> mãn tối đa người dùng tin (NDT).<br /> Sản phẩm, dịch vụ thông tin - thư viện (DVTTTV) là kết quả, “đầu ra” của các cơ<br /> quan, thông tin - thư viện, công cụ, phương tiện đáp ứng nhu cầu tin của người dùng tin<br /> (NDT); sự đa dạng, chất lượng DVTTTV giúp đánh giá chính xác việc đáp ứng tốt/chưa<br /> tốt nhu cầu tin của NDT của cơ quan thông tin - thư viện.<br /> 1. KHÁI NIỆM VỀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN<br /> <br /> Theo Tiêu chuẩn Quốc gia (TCVN 10274: 2013) về hoạt động thư viện – thuật ngữ<br /> và định nghĩa chung DVTTTV “Hình thức phục vụ của thư viện để đáp ứng nhu cầu cụ thể<br /> của người sử dụng thư viện; Dịch vụ thư viện có thể bao gồm cho mượn tài liệu, chỉ dẫn,<br /> cung cấp thông tin về tài liệu, triển lãm tài liệu, tư vấn sử dụng nguồn lực thư viện ”[10].<br /> <br /> <br /> Thạc sĩ, Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> Tác giả Trần Mạnh Tuấn cho rằng “Dịch vụ TTTV bao gồm những hoạt động nhằm<br /> thỏa mãn nhu cầu thông tin và trao đổi thông tin của người sử dụng các cơ quan thông tin<br /> thư viện nói chung”[11].<br /> DVTTTV là thành phần cơ bản tạo nên hoạt động thư viện, DVTTTV gắn liền với<br /> lịch sử của mỗi cơ quan thông tin - thư viện. Người dùng tin/sử dụng thư viện ngày nay<br /> đòi hỏi các DVTTTV phải đa dạng, tiện ích, kịp thời, chất lượng; để đáp ứng nhu cầu tin<br /> của NDT, các cơ quan thông tin - thư viện vừa tiếp tục nâng cao chất lượng các DVTTTV<br /> truyền thống, mặt khác phải mở rộng phát triển thêm mới các DVTTTV hiện đại, tiện ích.<br /> 2. KHÁI LƯỢC VỀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN TẠI TRUNG TÂM THÔNG<br /> TIN - THƯ VIỆN, ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> Trung tâm Thông tin - thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội (LIC) là thư viện hàng<br /> đầu và kiểu mẫu cho hệ thống thư viện đại học Việt Nam. Là một “thư viện lai” hiện đại<br /> với nguồn lực thông tin phong phú, đa dạng; hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, cơ sở<br /> vật chất tương đối khang trang; toàn bộ chu trình quản lý và khai thác tài liệu truyền thống<br /> đã được tự động hóa đạt chuẩn quốc tế và được tích hợp với thư viện số (TVS), phục vụ<br /> đắc lực cho công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học theo định hướng đại học nghiên cứu tại<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội1.<br /> LIC đã xây dựng, phát triển mô hình TVS thế hệ mới 1.0 và 2.0 (Tập trung vào nền<br /> tảng công nghệ điện toán đám mây kết nối với hệ tri thức học thuật toàn cầu trong các<br /> CSDL phải trả tiền và miễn phí). Truy cập thư viện mọi lúc, mọi nơi với nguồn tin đa<br /> dạng, chất lượng trên cùng một giao diện được đơn giản hóa bằng một lệnh tìm tin duy<br /> nhất, đăng nhập bằng một tài khoản người dùng tích hợp duy nhất (Single Sign On).<br /> 2.1 Hiện đại, đa dạng hóa, nâng cao chất lượng hệ thống dịch vụ thông tin - thư viện<br /> truyền thống<br /> Hệ thống DVTTTV truyền thống tại LIC bao gồm: (i) Dịch vụ làm thẻ; (ii) Dịch<br /> vụ cung cấp tài liệu gốc (cho mượn tài liệu; đọc tại chỗ tài liệu...); (iii) Dịch vụ tìm tin (tra<br /> cứu thông tin; thông tin định hướng); (iv) Dịch vụ cung cấp tài liệu theo yêu cầu; (v) Dịch<br /> <br /> 1<br /> <br /> Trong xếp hạng quốc tế của ĐHQGHN có bước phát triển nhanh chóng, từ nhóm 250 năm 2010 theo Bảng xếp hạng<br /> QS châu Á, đến năm 2014, ĐHQGHN đã nằm vào nhóm 161-170, năm 2015 tiếp tục duy trì trong nhóm 151 - 200 và<br /> năm 2016, 2017 đứng thứ 139 các trường đại học hàng đầu châu Á; một số lĩnh vực của ĐHQGHN nằm trong nhóm<br /> 100 các trường đại học hàng đầu châu Á.<br /> Bên cạnh việc công bố 560 bài báo ISI, các nhà khoa học của ĐHQGHN đã có 02 công trình khoa học được đăng trên<br /> tạp chí Nature hàng đầu thế giới (năm 2013 và 2016); 12 phát minh, sáng chế, giải pháp hữu ích được công nhận.<br /> Hiện tại, ĐHQGHN có 8 phòng thí nghiệm trọng điểm, 23 nhóm nghiên cứu mạnh, đã thực hiện 7 dự án lớn trong<br /> nước và 7 dự án lớn quốc tế.<br /> Trong tổng số 3.997 công chức, viên chức và người lao động của ĐHQGHN có 2.212 cán bộ khoa học, trong đó 19,8%<br /> có học hàm Giáo sư, Phó Giáo sư; 49,5% có trình độ Tiến sĩ, Tiến sĩ khoa học (riêng đối với các lĩnh vực khoa học tự<br /> nhiên, công nghệ và kinh tế đạt trên 70%); có 87 Nhà giáo Nhân dân và gần 200 Nhà giáo Ưu tú; tỉ lệ giảng viên cơ<br /> hữu/sinh viên đạt: 1/15, gần đạt tiêu chí của ĐH nghiên cứu. ”[4].<br /> <br /> vụ phổ biến thông tin có chọn lọc; (vi) Dịch vụ photocopy và scan tài liệu; (vii) Dịch vụ<br /> đăng ký đào tạo sử dụng thư viện...<br /> Hệ thống DVTTTV trên cơ bản đáp ứng nhu cầu tin của NDT là người học tại<br /> ĐHQGHN với sự ổn định, gắn với không gian vật lý truyền thống của Trung tâm; được<br /> người học (nhất là sinh viên) đánh giá cao. Tuy nhiên với hệ thống DVTTTV truyền thống<br /> vẫn còn bộc lộ những hạn chế, sự đơn điệu, phụ thuộc vào thái độ của nhân viên thư<br /> viện”[1].<br /> Xác định cần phải đổi mới, hiện đại, đa dạng hóa, nâng cao chất lượng các DVTTTV<br /> truyền thống; LIC đã chủ động cải tiến, đổi mới cách thức tổ chức các DVTTTV kết hợp<br /> với ứng dụng công nghệ thông tin; trang thiết bị hiện đại nhằm cung cấp cho người học hệ<br /> thống DVTTTV hiện đại, tiện ích, nhanh chóng.<br /> 2.1.1 Hệ thống mượn/trả sách tự động hỗ trợ cho dịch vụ cung cấp tài liệu gốc (mượn/trả)<br /> tại Trung tâm<br /> Để nâng cao chất lượng, hỗ trợ cho dịch vụ cung cấp tài liệu gốc, tại các phòng đọc<br /> lớn LIC được trang bị hệ thống mượn/trả sách tự động. Bạn đọc có thể tự sử dụng các thiết<br /> bị mượn/trả tự động để tiến hành mượn/trả tài liệu tại các phòng đọc của LIC.<br /> Khi mượn, trả tài liệu bạn đọc sẽ không cần đến sự hỗ trợ của thủ thư, thủ tục nhanh<br /> chóng, các lịch sử mượn trả của bạn đọc sẽ được tự động ghi lên cơ sở dữ liệu (CSDL) của<br /> phần mềm thư viện điện tử tích hợp thông qua giao thức SIP2.<br /> Mượn/trả tài liệu tự động<br /> Để tiến hành mượn/trả tài liệu, bạn đọc chỉ cần mang thẻ bạn đọc và tài liệu tới các<br /> máy mượn/trả. Thao tác đầu tiên là đưa thẻ ban đọc vào máy để máy nhận biết thông tin<br /> của người mượn sau đó bạn đọc để sách, tài liệu lên máy để anten hoặc đầu quét mã vạch<br /> của thiết bị đọc, kích hoạt thẻ gửi và thông tin về tài liệu tới bộ đọc. Thông tin về bạn đọc<br /> và tài liệu sẽ được các phần mềm trung gian và phần mềm thư viện điện tử tích hợp xử lý<br /> sau đó hiện thông tin lên màn hình để người mượn theo dõi. Nếu thông tin mượn trên màn<br /> hình là đúng thì người mượn thực hiện thao tác chấp nhận mượn, thiết bị sẽ tắt các chức<br /> năng bảo vệ trên chip RFID gắn trên tài liệu và in biên nhận. Một phiên mượn kết thúc và<br /> bạn đọc có thể mang sách đi qua cổng an ninh. Đối với trả sách tự động cũng với thao tác,<br /> quy trình như đối với mượn tự động.<br /> <br /> Hình 1: Hệ thống mượn/trả tự động đặt tại các phòng đọc LIC<br /> <br /> Hệ thống trả tài liệu tự động 24/7<br /> Ngoài hệ thống mươn/trả tài liệu tự động tại các phòng đọc, LIC còn trang bị hai hệ<br /> thống trả tài liệu 24/7; hệ thống hoạt động tự động không phụ thuộc vào thời gian đóng/mở<br /> cửa của thư viện; bạn đọc có thể trả sách bất cứ giờ nào trong ngày, bất cứ ngày nào trong<br /> tuần; không lệ thuộc vào giờ làm việc, đóng/mở cửa thư viện.<br /> Bạn đọc trả tài liệu đưa thẻ bạn đọc vào khe đọc thẻ của thiết bị để hệ thống nhận<br /> diện danh tính. Khi hệ thống xác nhận thẻ hợp lệ, người trả tài liệu tùy chọn các dịch vụ<br /> mình muốn trên màn hình cảm ứng của thiết bị. Sau đó khe cửa của thiết bị trả tài liệu mở,<br /> người trả tài liệu đặt từng quyển tài liệu muốn trả theo quy định vào khe cửa thiết bị trả.<br /> Sau khi bạn đọc trả xong, thiết bị tiếp nhận thông tin qua đầu quét mã vạch hoặc<br /> anten kích hoạt thẻ/chip RFID. Thiết bị tự động kết nối tới phần mềm quản lý thư viện để<br /> xác định quyển tài liệu này do ai mượn, mượn khi nào, tên tài liệu là gì và các thông tin<br /> liên quan. Thiết bị tự động kích hoạt lại hệ thống bảo vệ tài liệu (thẻ RFID), tự động cập<br /> nhật thông tin vào phần mềm quản lý thư viện cho cuốn tài liệu đã trả đó. Tiếp theo thiết<br /> bị trả tài liệu 24/7 xác nhận kết thúc bằng thao tác trên màn hình cảm ứng .Thiết bị tự động<br /> in hóa đơn biên nhận. Bạn đọc trả tài liệu lấy hóa đơn và kết thúc quá trình trả tài liệu.<br /> <br /> Hình 2: Hệ thống trả sách tự động 24/7 đặt tại sảnh tầng 1 của LIC<br /> <br /> 2.1.2 Các dịch vụ thông tin - thư viện truyền thống khác<br /> Các DVTTV khác, LIC cũng nhận diện, cải tiến, nâng cao chất lượng các dịch vụ<br /> theo hướng nhanh chóng, tiện ích bao gồm:<br /> - Dịch vụ cung cấp thông tin theo yêu cầu, NDT có thể điền các thông tin cá nhân<br /> (họ, tên, email, điện thoại, địa chỉ....) tại các bàn DVTT hoặc trên Website LIC và các yêu<br /> cầu cụ thể về tài liệu (tên tài liệu/bài báo/tạp chí; dạng/file tài liệu NDT muốn nhận như:<br /> Scan, PDF, doc; hình thức NDT muốn nhận có thể chọn nhận trực tiếp tại thư viện hoặc<br /> gửi qua bưu điện, qua email cá nhân...NDT sau đó xác nhận bằng mã xác thực; Trung tâm<br /> sẽ tiến hành các bước thực hiện theo yêu cầu của NDT. Việc cải tiến hình thức phục vụ<br /> NDT theo yêu cầu cụ thể của NDT đã giúp cho dịch vụ cung cấp thông tin theo yêu cầu<br /> đáp ứng tốt nhu cầu của NDT khi sử dụng dịch vụ này của LIC.<br /> - Dịch vụ tìm tin (Tra cứu thông tin, thông tin định hướng):<br /> Đối với dịch vụ tra cứu thông tin; NDT có thể tra cứu thông tin qua các phần mềm<br /> quản trị TVS Content Pro IRX; Dspace; đặc biệt cổng giao diện tích hợp kiến thức tìm<br /> kiếm tập trung URD2 (Unified Resource Discovery and Delivery) tại Website của LIC,<br /> NDT có thể tìm kiếm tài nguyên thông tin không giới hạn phạm vi tìm kiếm (được tích hợp<br /> tài nguyên thông tin số nội sinh của ĐHQGHN với tài nguyên thông tin số học thuật CSDL<br /> toàn cầu).<br /> Thông qua một hộp tìm kiếm duy nhất, NDT có thể dễ dàng tìm kiếm trên khắp các<br /> bộ sưu tập thư viện số sẵn có của LIC, đồng thời khai thác những bộ sưu tập được quản lý<br /> và phát triển riêng bởi thư viện cùng với các nguồn tài nguyên thông tin học thuật trên toàn<br /> cầu vào giao diện trình bày kết quả tìm kiếm trong một danh mục duy nhất, được sắp xếp<br /> <br />