Phát triển năng lực tự học của sinh viên bằng cách thiết kế và sử dụng e-book hóa học hữu cơ ở trường Cao đẳng Y tế Ninh Bình

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> Educational Sciences, 2018, Vol. 63, Iss. 2, pp. 109-117<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2018-0011<br /> <br /> PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA SINH VIÊN BẰNG CÁCH THIẾT KẾ VÀ<br /> SỬ DỤNG E-BOOK HÓA HỌC HỮU CƠ Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG Y TẾ NINH BÌNH<br /> <br /> Dương Đặng Kim Phượng1, Phạm Thị Huyền1, Lê Ái Xuân2, Trần Trung Ninh3<br /> Trường Cao đẳng Y tế Ninh Bình<br /> Trường Sĩ quan lục quân 1 (Trường Đại học Trần Quốc Tuấn)<br /> 3<br /> Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> Tóm tắt. Electronic book (E-book) là tài liệu số hướng dẫn học một môn học có bài tập, thí<br /> nghiệm mô phỏng, tự kiểm tra đánh giá. Tự học qua e-book ra đời trên cơ sở khai thác công<br /> nghệ thông tin và truyền thông đã trở thành một hình thức học tập mới mẻ, bổ ích, phát triển<br /> năng lực tự học, tự nghiên cứu của sinh viên. Trong bài viết này giới thiệu một số kết quả áp<br /> dụng việc thiết kế và sử dụng e-book vào quá trình dạy học môn Hóa học Hữu cơ phát triển<br /> năng lực tự học cho sinh viên ở trường cao đẳng Y tế Ninh Bình.<br /> Từ khóa: E-book, Tự học, Cao đẳng Y tế, Ninh Bình, Hóa học Hữu cơ.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Với sự phát triển cực kỳ nhanh chóng của khoa học và công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông<br /> tin và truyền thông (Information and Communication Technology – ICT), nhân loại đang ở trong<br /> cuộc cách mạng khoa học công nghệ 4.0. ICT là một trong những thành tựu lớn của cuộc cách<br /> mạng Khoa học – Công nghệ hiện nay. Vì thế, ICT là chủ đề lớn được tổ chức văn hóa giáo dục<br /> liên hợp quốc UNESCO chính thức đưa ra thành chương trình hành động, đã công bố khung chuẩn<br /> năng lực ICT cho giáo viên [1]. Debra Sprague, Christopher Dede, trong bài báo về dạy học kiến<br /> tạo trong lớp học với công nghệ đã giới thiệu hoạt động dạy học sinh tự kiến tạo tri thức, rèn kĩ<br /> năng trong môi trường ICT [2]. Ở Việt Nam, đẩy mạnh ứng dụng ICT trong giáo dục là chủ<br /> trương nhất quán của Đảng và nhà nước ta [3].<br /> Việt Nam là một nước đang phát triển với trên 20 triệu học sinh, sinh viên, đây là đối tượng<br /> rất nhạy bén trong việc tiếp cận, sử dụng những ứng dụng mới đặc biệt là ICT. Học tập trực tuyến<br /> (e- learning) ra đời trên cơ sở khai thác ICT và internet đã trở thành một hình thức mới mẻ, bổ<br /> ích, giúp ích rất nhiều trong việc phát huy tinh thần tự học, tự nghiên cứu của học sinh, sinh viên<br /> [4-8]. Sách giáo khoa điện tử (e-book), các chương trình học tập trực tuyến đã và đang thu hút<br /> được đông đảo người học và dần trở thành công cụ đắc lực hỗ trợ cho quá trình tự học của mỗi<br /> người. Ngoài ra e-book còn cung cấp hệ thống kiến thức được trình bày với những hinh ảnh, phim<br /> minh họa sinh động, hấp dẫn nhằm phát huy tính tự giác, chủ động sáng tạo, giúp sinh viên sớm làm<br /> Ngày nhận bài: 18/10/2017. Ngày chỉnh sửa: 15/12/2017. Ngày nhận đăng: 18/12/2017.<br /> Tác giả liên hệ: Dương Đặng Kim Phượng, e-mail: phuongth703@gmail.com<br /> <br /> 109<br /> <br /> Dương Đặng Kim Phượng, Phạm Thị Huyền, Lê Ái Xuân, Trần Trung Ninh<br /> <br /> quen với những ứng dụng của ICT, hình thành hứng thú học tập và niềm say mê môn học. Đã có<br /> một số tác giả nghiên cứu, xây dựng và sử dụng e-book trong dạy học Hóa học và sử dụng ebook để hỗ trợ tự học cho học sinh-sinh viên(HS-SV) như Nguyễn Thị Thủy quan tâm đối tượng<br /> là những học sinh chuyên hóa học [3]. E-book của Bùi Thị Hạnh [7] hướng dẫn sinh viên Trường<br /> ĐH, CĐ tự học phần cơ sở hóa học hữu cơ, sinh viên không những được đọc thông tin, mà còn<br /> xem video thí nghiệm, các mô phỏng cơ chế phản ứng, tự luyện tập bài tập cơ sở hóa học hữu cơ.<br /> E-book của Trần Thị Mai hướng dẫn sinh viên CĐSP Hưng Yên nội dung chương trình hóa học<br /> vô cơ [4]. Đinh Thị Hồng Nhung đã thiết kế và sử dụng e-book hướng dẫn tự học hóa học 11 với<br /> những movie thí nghiệm, câu hỏi hướng dẫn tự học, tự đánh giá [8]. Một số tác giả khác quan<br /> tâm đến phát triển năng lực tự học của HS-SV thông qua môi trường ICT, thông qua xây dựng tư<br /> liệu điện tử, thông qua bài tập hóa học có sử dụng ICT [9-11]. Những e-book trên qua phần thực<br /> nghiệm sư phạm đã chứng tỏ tính khả thi, hiệu quả nâng cao chất lượng dạy học Hóa học. Tuy<br /> nhiên, đến nay các e-book này vẫn chưa được sử dụng rộng rãi trong thực tiễn dạy học, vì thế rất<br /> cần nhiều nghiên cứu khác để các e-book này phát huy hiệu quả hơn nữa.Trong bài này, sẽ đề cập<br /> đến tính hiệu quả của việc sử dụng E-book để hỗ trợ hoạt động tự học của việc sử dụng e-book để<br /> hướng dẫn, hỗ trợ sinh viên tự học môn Hóa học Hữu cơ ở Trường Cao Đẳng Y tế Ninh Bình.<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Đánh giá thực tiễn về việc sử dụng công nghệ thông tin vào trong việc dạy học<br /> môn Hóa học. Đánh giá kết quả định tính theo phiếu đánh giá của giáo viên và học<br /> sinh<br /> 2.1.1. Kết quả điều tra giáo viên<br /> Chúng tôi đã gửi 50 phiếu thăm dò điều tra về tình hình ứng dụng CNTT và TT trong dạy học<br /> Hóa học. Các phiếu này được đưa đến GV Hóa học của hai trường CĐ thực nghiệm và các GV<br /> hiện đang học cao học Lí luận và phương pháp dạy học môn Hóa học khóa K9 tại Đại học Giáo<br /> Dục. Chúng tôi đã thu về 50 phiếu trả lời.<br /> <br /> 3%<br /> <br /> 7%<br /> Không cần thiết<br /> Bình thường<br /> Cần thiết và rất cần thiết<br /> <br /> 90%<br /> <br /> Biểu đồ 1. Kết quả điều tra: sự cần thiết của việc ứng dụng công nghệ thông tin<br /> trong dạy học Hóa học<br /> 110<br /> <br /> Phát triển năng lực tự học của sinh viên bằng cách thiết kế và sử dụng e-book hóa học hữu cơ…<br /> <br /> Qua thống kê, thấy rằng: Hầu hết các GV đều cho rằng ứng dụng ICT trong dạy học hóa học<br /> là cần thiết (90%) và việc ứng dụng ICT góp phần làm cho giờ học sinh động hơn, SV tiếp thu<br /> bài nhanh hơn, chất lượng bài dạy nâng cao hơn. Cũng theo những điều tra trên, nhận thấy trình<br /> độ tin học của GV hiện nay so với các năm trước có nhiều cải thiện. Số lượng GV sử dụng máy<br /> tính và các thiết bị dạy học hiện đại có tăng lên so với các năm trước nhưng chưa nhiều khoảng:<br /> 25% sử dụng thường xuyên; 60% sử dụng tần suất ít hơn không thường xuyên như trên (mức độ<br /> bình thường) và 10% thì sử dụng 2 đến 4 lần trong một học kỳ (cho những buổi dạy có dự giờ,<br /> thao giảng hoặc thi giáo viên giỏi), khoảng 5% còn lại hầu như không bao giờ sử dụng mà thường<br /> dạy chay. Các GV cũng cho rằng để triển khai rộng rãi việc ứng dụng ICT trong dạy học Hóa học<br /> thì cần nâng cao trình độ tin học cho GV hơn nữa đồng thời ngành giáo dục cần phải trang bị<br /> thêm: máy tính, máy chiếu, mạng internet băng thông rộng…<br /> <br /> 5%<br /> <br /> 10%<br /> <br /> 25%<br /> Thường xuyên<br /> Thỉnh thoảng<br /> Từ 2 đến 4 lần/ tháng<br /> Không sử dụng<br /> <br /> 60%<br /> <br /> Biểu đồ 2. Kết quả điều tra: % số GV ứng dụng công nghệ thông tin<br /> vào dạy học Hóa học trên lớp<br /> 2.1.2. Kết quả điều tra sinh viên<br /> Về phía SV, chúng tôi đã thống kê kết quả của 117 phiếu điều tra với 10 câu hỏi trong phiếu<br /> điều tra. Trong phạm vi bài viết này chỉ nêu kết quả thống kê ý kiến trả lời cho 5 câu hỏi chính,<br /> cụ thể như sau:<br /> a. Em có thích sử dụng e-book phục vụ cho tự học hay không?<br /> Số HS trả lời rất thích là 79 SV (67,52%), bình thường: 33 SV (28,21%), không thích: 5 SV<br /> (4,27%).<br /> b.<br /> <br /> Em nhận xét giao diện e-book thế nào?<br /> <br /> Số HS trả lời đẹp, tiện lợi là 71 SV (60,68%), bình thường, tiện lợi là 39 SV (33,33%), không<br /> tiện lợi: 7 SV (5,98%).<br /> c. Theo em, việc sử dụng e- book để tự học dễ hay khó?<br /> Số HS trả lời dễ là 60 SV (51,28%), bình thường: 57 SV (48,72%), khó: 0 SV (0,0%)<br /> d. Theo em, những nội dung, kiến thức, bài tập, tư liệu được đưa ra trong e - book có phù<br /> hợp với mức độ nhận thức của các em không?<br /> Số SV trả lời phù hợp là 101 SV (86,32%), bình thường: 16 SV (13,68%), khó 0 SV (0,0%)<br /> e. Theo em, để e- book phục vụ hiệu quả cho tự học, các thầy cô giáo nên tổ chức dạy học<br /> với e-book như thế nào?<br /> 111<br /> <br /> Dương Đặng Kim Phượng, Phạm Thị Huyền, Lê Ái Xuân, Trần Trung Ninh<br /> <br /> - Tổ chức học tập hợp tác nhóm, giao nhiệm vụ tìm hiểu, nghiên cứu cho các nhóm sau đó tổ<br /> chức các giờ thảo luận trên lớp, có 31 SV (26,50%),<br /> - Khuyến khích HS tự học ở nhà và có thể trao đổi bài qua thư điện tử, qua tài liệu mở google<br /> documents với GV là 67 SV (57,26%),<br /> - Thầy, cô hướng dẫn tự học trên lớp, kết hợp tự học, tự nghiên cứu ở nhà theo e-book, có 19<br /> SV (16,24%).<br /> Dựa vào kết quả trên thấy rằng, phần lớn SV rất hứng thú sử dụng e-book hỗ trợ trong quá<br /> trình tự học, ôn tập và nghiên cứu bài học. Đa số SV lựa chọn tiếp tục sử dụng E-book và mong<br /> muốn có thêm E-book thuộc các phần kiến thức khác để sử dụng đồng bộ và hiệu quả.<br /> Tuy kết quả thực nghiệm mới chỉ là bước đầu nhưng cũng cho thấy e-book là công cụ tự học<br /> hữu ích, cần thiết đối với hoạt động học tập của SV, phù hợp với nguyện vọng và khả năng học<br /> môn Hóa học của SV.<br /> <br /> 2.2. Thiết kế E-book và sử dụng E-book<br /> 2.2.1. Chuẩn bị<br /> - Mục đích của việc thiết kế e-book: E-book được thiết kế với mục đích cung cấp một công<br /> cụ hỗ trợ đắc lực cho hoạt động tự học môn Hoá học của SV ở các trường CĐ Y tế, từ đó nâng<br /> cao hiệu quá học tập. E-book được biên soạn chi tiết theo chuẩn kiến thức, có phần mở rộng, đọc<br /> thêm, phần minh hoạ được thiết kế sinh động góp phần khơi dậy hứng thú học tập, lòng ham hiểu<br /> biết, khám phá tri thức ở SV. E- Book cũng có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo, tra<br /> cứu hoặc dùng để phối hợp với PPDH truyền thống làm tăng hiệu quả của quá trình dạy học.<br /> - Lựa chọn phần mềm thiết kế E-book: Hiện có nhiều phần mềm giúp cho việc xây dựng<br /> giáo trình, sách điện tử như eXe, Lectora, constructauthor...Qua một thời gian tìm hiểu, chúng tôi<br /> đã chọn phầm mềm eXe làm công cụ để thiết kế bởi đây là phần mềm miễn phí, có mã nguồn<br /> mở, có thể đóng gói theo tiêu chuẩn SCORM 1.2 sử dụng cho các LMS hoặc LCMS hoặc xuất<br /> thành Web site dạng online hoặc offline đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu của một phần mềm<br /> xây dựng giáo trình điện tử.<br /> 2.2.2. Thiết kế E-book Hóa học hữu cơ cho sinh viên trường Cao đẳng Y tế<br /> Quy trình thiết kế e-book<br /> Bước 1. Xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung, phần mềm thiết kế e-book<br /> Đây là bước chuẩn bị đầu tiên trong quá trình thiết kế e-book, giảng viên xác định mục tiêu<br /> thiết kế e-book, sau đó lựa chọn các nội dung hóa học cho quá trình thiết kế e-book bao gồm: các<br /> bài học, các hình ảnh, các mô phỏng, các video, các bài tập hóa học cần thiết cho nội dung biên<br /> soạn. Có nhiều phần mềm để thiết kế e-book, tuy nhiên sau khi xem xét, phần mềm eXe đã được<br /> lựa chọn để thiết kế e-book.<br /> Bước 2. Thiết kế e-book<br /> Khi thiết kế e-book hướng dẫn tự học, đã sử dụng phối hợp nhiều iDevices: Case study,<br /> Reading activity, Activity...Tuỳ theo từng nội dung kiến thức và ý đồ thiết kế mà sử dụng các<br /> iDevices tương ứng. Khi thiết kế các hoạt động thảo luận, hoặc để SV tư duy (nhớ lại kiến thức<br /> cũ) để đi đến kiến thức mới, chúng tôi sử dụng iDevices Case study. Câu hỏi thảo luận được nhập<br /> vào ô Activity và phản hồi được nhập vào ô Feedback. Các hình ảnh, video cũng như phần nội<br /> dung là khung chứa website bên ngoài và bài tập (có 2 loại bài tập là bài tập tự luận và bài tập<br /> 112<br /> <br /> Phát triển năng lực tự học của sinh viên bằng cách thiết kế và sử dụng e-book hóa học hữu cơ…<br /> <br /> trắc nghiệm) cũng được đưa vào e-book để tăng tính sinh động của bài học và lượng giá được<br /> kiến thức cho SV. Các bài tập có đáp án trong phần feedback để SV tự đánh giá.<br /> Bước 3. Thử nghiệm sử dụng e-book: Sau khi đã hoàn thành e-book, đã thiết kế các tiết học có<br /> ứng dụng e-book dạy học ở các trường Cao đẳng Y tế Ninh Bình và Cao Đẳng Y tế Hà Đông và<br /> đánh giá hiệu quả dạy học có sử dụng e-book, qua đó phát hiện những điểm thiếu sót của e-book.<br /> Bước 4. Hoàn thiện e-book: Thông qua kết quả thử nghiệm e-book sẽ được chỉnh sửa và hoàn<br /> thiện sao cho đạt được mục tiêu dạy học trước khi đưa e-book vào dạy học đại trà. Sao in e-book<br /> vào các đĩa CD hoặc lưu trữ, đóng gói theo chuẩn SCOM vào USB.<br /> Bước 5. Triển khai e-book đại trà: Đây là bước cuối cùng của quy trình thiết kế e-book. E-book<br /> được xem là có hiệu quả khi nó được đưa vào áp dụng đại trà và được sự đón nhận của GV, SV.<br /> Khi đó e-book trở thành học liệu hỗ trợ dạy học trên lớp, hỗ trợ kiểm tra đánh giá. phát triển năng<br /> lực tự học của SV trường Cao đẳng Y tế.<br /> 2.2.3. Khai thác và sử dụng e-book hóa học hữu cơ cho sinh viên trường Cao đẳng Y tế<br /> Ninh Bình<br /> - Yêu cầu cấu hình: Để khai thác hiệu quả E-book, máy tính cần phải cài đặt các phần mềm<br /> sau:<br /> + Trình duyệt Web Internet Explorer (đã được tích hợp cùng Windows), Google Chrome,<br /> hoặc Mozilla Firefox. Do eXe chạy trình duyệt Firefox, vì vậy để hiển thị thông tin được thuận<br /> tiện, ít bị lỗi nên tải về miễn phí và cài đặt Firefox mới nhất từ địa chỉ<br /> http://www.mozilla.com/en-US/firefox/ ( phiên bản mới nhất cho đến thời điểm hiện tại là<br /> Firefox 56.0.1 final<br /> + Flash Player<br /> + Windows Media Player.<br /> - Khởi động đĩa CD<br /> - Sử dụng các tính năng cơ bản<br /> + Giao diện ban đầu.<br /> <br /> Hình 1. Hình minh họa E-book 1<br /> Nội dung của mỗi bài được chia thành 4 phần:<br /> Phần 1: Mục tiêu bài học<br /> 113<br /> <br />