Phát triển nguồn nhân lực hướng tới tăng trưởng bền vững

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC<br /> HƯỚNG TỚI TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG<br /> TSKH. Võ Đại Lược<br /> Trung tâm Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương<br /> <br /> Đối với mọi quốc gia nguồn nhân lực luôn có vai trò hết sức quan<br /> trọng, nhưng đối với những quốc gia tài nguyên thiên nhiên không dồi<br /> dào, thì nguồn nhân lực càng có tầm quan trọng hơn. Việt Nam thuộc<br /> những nước không có nhiều tài nguyên, do vậy nguồn nhân lực càng có<br /> vị thế vượt trội đối với sự tăng trưởng và phát triển bền vững. Báo cáo<br /> này sẽ đề cập tới một số vấn đề chung về nguồn nhân lực, một số kinh<br /> nghiệm quốc tế và những vấn đề về phát triển nguồn nhân lực ở Việt<br /> Nam hiện nay.<br /> 1. Những vấn đề chung về phát triển nguồn nhân lực<br /> Trước hết phải xác định nguồn nhân lực là gì?<br /> Ngân hàng Thế giới cho rằng: “Nguồn nhân lực là toàn bộ vốn<br /> con người bao gồm thể lực, trí lực, kỹ năng nghề nghiệp … của mỗi<br /> cá nhân”. Theo tổ chức Lao động quốc tế: “Nguồn nhân lực của một<br /> quốc gia là toàn bộ những người trong độ tuổi có khả năng tham gia<br /> lao động”. Hai định nghĩa này gắn nguồn nhân lực với lực lượng tham<br /> gia lao động, nghĩa là theo nghĩa hẹp. Nhưng nguồn nhân lực có thể<br /> hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm toàn bộ dân cư của một quốc gia, không<br /> những là người lao động, mà cả học sinh, sinh viên, trẻ em, người già,<br /> nghĩa là những người sẽ đang lao động, sẽ tham gia lao động và đã hết<br /> tuổi lao động. Đây là một loại “tài nguyên đặc biệt”, giữ vị trí trung tâm<br /> trong hệ thống các nguồn lực phát triển của mọi quốc gia, là cơ sở cơ<br /> bản nhất cho sự phát triển bền vững. Nguồn nhân lực hiểu theo nghĩa<br /> rộng không chỉ là lực lượng lao động mà còn là lực lượng tiêu dùng<br /> những của cải do lao động làm ra.<br /> 557<br /> <br /> Nguồn nhân lực có thể xét về mặt cơ cấu, theo tuổi tác, theo giới<br /> tính, theo nghề nghiệp, theo trình độ, theo tài năng. Một quốc gia có<br /> tỷ trọng người trẻ tuổi cao, tỷ trọng tri thức lớn, số người tài hội tụ về<br /> nhiều - đó là một quốc gia có tiềm năng phát triển lớn.<br /> Phát triển nguồn nhân lực, theo quan điểm của Liên hiệp quốc bao<br /> gồm giáo dục, đào tạo và sử dụng tiềm năng con người nhằm thúc đẩy<br /> phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống. Cũng có<br /> quan điểm cho rằng phát triển nguồn nhân lực phải nhằm gia tăng giá trị<br /> vật chất, tinh thần, cả trí tuệ và tâm hồn, kỹ năng nghề nghiệp, đạo đức,<br /> phẩm chất và nhân cách, kể cả cơ chế chính sách của nhà nước đảm bảo<br /> sử dụng khai thác, phân bổ, phát huy hiệu quả cao nhất nguồn nhân lực<br /> của đất nước.<br /> Phát triển nguồn nhân lực không chỉ hướng vào thị trường trong<br /> nước, mà còn phải hướng ra thị trường quốc tế, phải nâng cao khả năng<br /> cạnh tranh của nguồn nhân lực đất nước. Một thế giới toàn cầu hóa như<br /> hiện nay, nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là các nhân tài đang<br /> được tự do di chuyển.<br /> Như vậy phát triển nguồn nhân lực phụ thuộc vào ba nhân tố chủ<br /> yếu: người lao động phải tự rèn luyện phấn đấu gia tăng giá trị tổng<br /> thể của bản thân mình; nhà nước phải có chính sách giáo dục đào tạo<br /> tốt, sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực; thị trường giữ vai trò phân<br /> bố nguồn lực hợp lý; các doanh nghiệp đào tạo, sử dụng các nguồn lực<br /> có hiệu quả.<br /> Trong ba yếu tố đó, nhà nước luôn có vai trò chủ đạo. Nếu nhà<br /> nước có chính sách giáo dục tốt, có các trường học đẳng cấp cao, có<br /> thể đào tạo được những nhân lực có chất lượng cao; nhà nước có chính<br /> sách trọng dụng nhân tài, thu hút nhân tài hội tụ về đất nước và sử dụng<br /> họ có hiệu quả, thì đó là cơ hội lớn cho đất nước. Nhà nước có chính<br /> sách lương bổng hợp lý, chính sách bảo vệ sức khỏe tốt, sẽ có tác dụng<br /> bồi dưỡng các nguồn lực cho phát triển, v.v… Trong các chính sách của<br /> nhà nước, chính sách nhân tài là quan trọng nhất - “Hiền tài là nguyên<br /> khí quốc gia”. Nếu nhà nước trọng dụng được các nhân tài thì chính<br /> 558<br /> <br /> các nhân tài đó sẽ có cách sử dụng có hiệu quả lực lượng lao động của<br /> đất nước. Trong nguồn lực lao động - những người nắm quyền quản trị<br /> quốc gia là lực lượng quan trọng nhất, quyết định nhất đến vận mệnh<br /> của quốc gia. Đây là lực lượng có vai trò chế định, thực thi, giám sát<br /> việc thực thi thể chế. Do vậy, cơ chế tuyển dụng chọn những người có<br /> tài vào bộ máy quản trị quốc gia từ Trung ương đến địa phương là một<br /> cơ chế quan trọng nhất. Nếu bộ máy quản trị của một quốc gia không<br /> có người tài, không có nguyên khí quốc gia ở đó, thì quốc gia đó khó có<br /> thể phát triển. Trong điều kiện hiện nay đời sống của dân chúng ngày<br /> càng được cải thiện và nâng cao, do vậy tuổi thọ của các nước đều tăng,<br /> ở nhiều nước phát triển tuổi thọ trung bình đã tới trên 80 tuổi – một làn<br /> sóng “tóc bạc” đang đe dọa các nền kinh tế này, vì số người không làm<br /> việc ngày càng tăng cao so với số người làm việc. Do vậy, chính sách<br /> dân số phải thích ứng với tình hình mới. Không chỉ hạn chế sinh đẻ, mà<br /> phải khuyến khích thích hợp, để đảm bảo số người lao động cần thiết<br /> không được giảm.<br /> Kinh nghiệm quốc tế về phát triển nguồn lực rất đa dạng, nhưng<br /> nói chung các nước đều xem đây là quốc sách hàng đầu theo hướng:<br /> luôn luôn đổi mới, chính sách giáo dục và đào tạo, chính sách thu dụng<br /> nhân tài cả trong và ngoài nước, chính sách thị trường lao động tự do,<br /> chính sách an sinh xã hội…<br /> Mỹ là nước có chính sách giáo dục đại học được đánh giá cao như:<br /> đa dạng hóa các nguồn kinh phí giáo dục đại học, các trường đại học đã<br /> huy động kinh phí từ nhiều nguồn: từ Nhà nước, các tổ chức phi chính<br /> phủ, các tập đoàn kinh tế tư nhân, các tổ chức tôn giáo, v.v… Với nguồn<br /> kinh phí khá dồi dào, các trường đại học Mỹ có thể xây dựng các cơ<br /> sở trường lớp hiện đại, thuê được các thầy giáo giỏi, lập các quỹ hỗ trợ<br /> sinh viên. Lĩnh vực giáo dục đại học ở Mỹ thực sự là một thị trường<br /> cạnh tranh cao. Chất lượng các trường cao thì khả năng thu hút được<br /> các sinh viên giỏi càng lớn. Do vậy thương hiệu nhà trường ở Mỹ là<br /> một vấn đề mà không trường nào có thể lơ là. Các trường đại học ở Mỹ<br /> là các trường đại học nghiên cứu đẳng cấp cao. Các phát minh sáng chế<br /> 559<br /> <br /> chủ yếu là ở các trường đại học. Thời gian cho nghiên cứu khoa học của<br /> các thầy giáo luôn được các trường đại học Mỹ xem trọng. Môi trường<br /> làm việc ở Mỹ được đánh giá cao, do vậy đã có sức thu hút các nhân tài<br /> trên thế giới về Mỹ làm việc. Hầu hết các học giả được giải Nobel đều<br /> tập trung ở Mỹ. Các trường đại học ở Mỹ có sức thu hút mạnh mẽ các<br /> sinh viên trên khắp thế giới.<br /> Nhật Bản là một trong những nước đi đầu ở châu Á trong việc phát<br /> triển nguồn nhân lực. Nhật Bản hầu như rất nghèo về tài nguyên, do vậy<br /> để phát triển chỉ có thể trông chờ vào nguồn nhân lực. Chính phủ Nhật<br /> đã thực hiện chính sách giáo dục bắt buộc đối với cấp tiểu học và trung<br /> học cơ sở, tất cả học sinh trong độ tuổi từ 6-15 tuổi được miễn phí học<br /> tập. Kết quả là tỷ lệ thi đỗ vào các trường đại học và cao đẳng ở nước<br /> này ngày càng nhiều. Ngay từ bậc trung học cơ sở các học sinh đã được<br /> dậy nghề đủ mức để họ ra trường có thể vào làm công nhân trong các<br /> nhà máy. Chế độ đào tạo và quản lý nhân lực trong các xí nghiệp Nhật<br /> Bản cũng rất nổi bật, hướng người lao động hợp tác với nhau và với giới<br /> chủ, bằng các chế độ lương thưởng theo thâm niên, trọng dụng những<br /> người làm việc lâu năm có kinh nghiệm.<br /> Hàn Quốc là một quốc gia rất xem trọng phát triển nguồn nhân<br /> lực. Tháng 12/2001, Chính phủ đã công bố chiến lược phát triển nguồn<br /> nhân lực lần thứ nhất giai đoạn 2001-2005, tiếp đó chiến lược quốc gia<br /> phát triển nguồn nhân lực thời kỳ 2006-2010 lại được xây dựng và đã<br /> được thực hiện có hiệu quả. Các chiến lược này đều nhắm tới mục tiêu<br /> tăng cường hợp tác giữa các doanh nghiệp, trường đại học và các cơ sở<br /> nghiên cứu, nâng cao trình độ sử dụng và quản lý nguồn nhân lực; nâng<br /> cao tính chuyên nghiệp của nguồn nhân lực trong khu vực công; xây<br /> dựng hệ thống đánh giá và quản lý kiến thức, kỹ năng và công việc; xây<br /> dựng kết cấu hạ tầng thông tin cho phát triển nguồn nhân lực; xây dựng<br /> và phát triển thị trường tri thức; phát triển giáo dục hướng nghiệp cho<br /> các trường trung học, các trường dạy nghề kỹ thuật, đẩy mạnh nghiên<br /> cứu khoa học cơ bản và ứng dụng.<br /> 560<br /> <br /> Cộng hòa Séc đã rất chú trọng tới việc hoạch định chiến lược phát<br /> triển nguồn nhân lực. Séc đã hoạch định và thực hiện chiến lược phát<br /> triển nguồn nhân lực (2000) với các định hướng phổ cập tiếng Anh, cải<br /> thiện nguồn nhân lực hành chính công, phát triển giáo dục đại học - cao<br /> đẳng liên kết với hoạt động nghiên cứu, phát triển đội ngũ giáo viên,<br /> phát triển hệ thống học tập suốt đời.<br /> Trong lĩnh vực phát triển nguồn nhân lực Trung Quốc đặc biệt chú<br /> trọng chiến lược bồi dưỡng, đào tạo nhân tài. Nội dung của chiến lược<br /> này là “lấy nhân tài chấn hưng đất nước; xây dựng đội ngũ nhân tài<br /> đông đảo và có chất lượng cao; tôn trọng lao động tri thức, tôn trọng<br /> nhân tài và sự sáng tạo, lấy thúc đẩy phát triển làm xuất phát điểm cơ<br /> bản của công tác nhân tài, điều chỉnh nhân tài một cách hợp lý, lấy xây<br /> dựng năng lực làm điều cốt lõi, ra sức đẩy mạnh công tác bồi dưỡng<br /> nhân tài, kiên trì đổi mới sáng tạo, nỗ lực xây dựng cơ chế đánh giá, sử<br /> dụng nhân tài một cách khoa học”.<br /> Singapore được xem là một quốc gia có chính sách phát triển nguồn<br /> lực rất nổi bật, với hệ thống các trường phổ thông, đại học, cao đẳng<br /> cấp cao, hướng tới phát huy khả năng sở thích năng khiếu của từng học<br /> sinh, giúp phát huy cao nhất tiềm năng của mỗi học sinh. Chương trình<br /> đào tạo hiện đại, chú trọng giáo dục đạo đức, nhân cách, truyền thống,<br /> văn hóa. Có chính sách thu hút học sinh nước ngoài, không chỉ nhằm<br /> mục tiêu kiếm lời, mà chủ yếu nhằm thu hút nhân tài với chính sách tín<br /> dụng cho sinh viên, khuyến khích các trường liên thông, liên kết với bên<br /> ngoài, mời gọi các đại học danh tiếng đến Singapore đặt chi nhánh.<br /> Một chính sách rất đáng chú ý của các nước là chính sách lương<br /> bổng đối với các nhân tài, nói chung hầu hết các nước phát triển đều<br /> có mức lương tương đương nhau đối với các nhân tài. Trung Quốc đã<br /> thực hiện chính sách giữ nguyên lương cho các chuyên gia cao cấp nếu<br /> từ nước ngoài về Trung Quốc làm việc. Singapore còn tăng lương cao<br /> hơn, cạnh tranh hơn. Lương của các bộ trưởng Singapore còn cao hơn<br /> lương của Tổng thống Mỹ, để không chỉ khuyến khích họ làm việc tốt,<br /> mà còn là một rào cản chống tham nhũng.<br /> 561<br /> <br />