Phương thức dịch câu bị động trong tài liệu tiếng Anh chuyên ngành Địa chất thủy văn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:3

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết Phương thức dịch câu bị động trong tài liệu tiếng Anh chuyên ngành Địa chất thủy văn đưa ra các phương thức dịch thích hợp và hữu ích để dịch câu bị động trong tài liệu tiếng Anh chuyên ngành địa chất thủy văn sang tiếng Việt.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phương thức dịch câu bị động trong tài liệu tiếng Anh chuyên ngành Địa chất thủy văn

Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2017. ISBN: 978-604-82-2274-1 PHƯƠNG THỨC DỊCH CÂU BỊ ĐỘNG TRONG TÀI LIỆU TIẾNG ANH CHUYÊN NGÀNH ĐỊA CHẤT THỦY VĂN Nguyễn Thị Cúc, Nguyễn Thị Thảo, Trần Đình Thước Trường Đại học Mỏ - Địa chất, email: hoangcucbk50@gmail.com 1. GIỚI THIỆU CHUNG phỏng (calque) và dịch nguyên văn (literal). Trong phương pháp dịch gián tiếp, có Ngày này, việc dạy và học các môn tiếng phương thức dịch chuyển đổi từ loại Anh chuyên ngành đã chứng tỏ vai trò to lớn (transposition), dịch biến đổi hình thái của mình trong việc giúp giảng viên và sinh (modulation), dịch tương đương viên tiếp cận với những kiến thức chuyên (equivalence) và dịch thoát (adaptation). ngành mới. Tuy vậy, việc dịch chính xác các Dịch biến đổi hình thái (modulation) được tài liệu chuyên ngành bằng tiếng Anh sang định nghĩa là sự thay đổi trong thông điệp khi tiếng Việt lại không hề dễ dàng. Đặc biệt, nó được dịch từ NNG sang NNĐ do sự thay việc dịch câu bị động trong các tài liệu tiếng đổi về quan điểm, hay hiểu một điều gì đó Anh chuyên ngành sang tiếng Việt đã gây ra theo góc nhìn khác. Theo Vinay và Darbelnet rất nhiều khó khăn. Qua quá trình nghiên cứu (1958), phương thức này gồm có biến đổi từ các phương thức dịch thuật của Vinay và bị động sang chủ động, từ trừu tượng sang cụ Darbelnet và khảo sát các tài liệu địa chất thể, hai lần phủ định thành khẳng định… Ví thủy văn bằng tiếng Anh và tiếng Việt, bài dụ, cụm từ chứa hai lần phủ định It’s not báo đưa ra các phương thức dịch thích hợp và unlikely that sẽ tương đương với cấu trúc hữu ích để dịch câu bị động trong tài liệu khẳng định là Có vẻ như là. tiếng Anh chuyên ngành địa chất thủy văn Dịch chuyển đổi từ loại (transposition) là sang tiếng Việt. phương thức dịch chuyển về ngữ pháp hay từ Về cơ bản, dịch thuật là một quá trình loại. Theo Vinay và Darbelnet (1958) có chuyển nghĩa từ ngôn ngữ gốc (NNG) chuyển đổi từ loại bắt buộc và chuyển đổi từ (source language) sang ngôn ngữ đích loại không bắt buộc. Có thể có các hình thức (NNĐ) (target language). Để thực hiện quá như chuyển đổi từ số ít sang số nhiều, chuyển trình này, người dịch cần có phương pháp đổi từ cụm động từ sang cụm danh từ… Ví dịch (translation method) hay phương thức dụ, cụm từ a beautiful girl sẽ được dịch là dịch (translation procedure) nhất định một cô gái đẹp với sự thay đổi tự động về thứ (Newmark, 1988:81 & Nida, 1964). Theo tự từ trong cụm danh từ. Newmark (1988), phương pháp dịch liên Theo Newmark (1988:151), cấu trúc bị quan đến toàn văn bản dịch còn phương thức động là một trong những đặc trưng rất tiêu dịch được dùng cho các câu và các đơn vị biểu của tài liệu chuyên ngành. Trong các tài ngôn ngữ nhỏ hơn câu. liệu chuyên ngành tiếng Anh, câu bị động Vinay và Darbelnet (1958) phân biệt được sử dụng với tần suất cao hơn câu chủ phương pháp dịch thành hai loại chính là dịch động để tập trung sự chú ý của người đọc vào trực tiếp (direct translation) và dịch gián tiếp các hiện tượng, quá trình khoa học và đảm hay dịch xiên (indirect/oblique translation). bảo tính khách quan của văn bản khoa học Phương pháp dịch trực tiếp bao gồm phương khi tránh được việc sử dụng các ngôi thứ nhất thức dịch vay mượn (borrowing), dịch sao (I/We). Tiếng Việt thường kết hợp hai từ bị 287
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2017. ISBN: 978-604-82-2274-1 và được với động từ chính để diễn đạt ý To solve the problem, three close nghĩa bị động (Bùi Thị Diên, 2005: 36-42). precipitation stations with full records that are evenly spaced around tine station with a 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU missing record are used. Phương pháp nghiên cứu định tính được áp Để giải quyết vấn đề này, người ta dựa dụng để quan sát và phân tích các câu bị động vào ba trạm có số liệu đầy đủ ở gần hoặc tiếng Anh và câu tiếng Việt tương đương trích cách gần trạm thiếu số liệu. từ cuốn Applied Hydrogeology của C.W. Fetter Đôi khi, người dịch sẽ chủ động bỏ không và bản dịch Địa chất thủy văn ứng dụng của dịch phần tác nhân N1 mà người đọc vẫn hiểu các dịch giả Nguyễn Uyên, Phạm Thanh Hiền được ý nghĩa của câu như ví dụ sau: In drawing the isohyets, such factors as và Phạm Hữu Sỹ, qua đó, đánh giá ưu nhược known influence of topography on điểm của các phương thức để tìm ra phương precipitation can be taken into account. thức dịch phù hợp và hữu ích nhất. Khi vẽ các đường đồng mức mưa phải xem 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU xét các nhân tố ảnh hưởng của địa hình đến lượng mưa. Kết quả cho thấy có hai phương thức dịch Nhìn chung, phương thức dịch biến đổi thuật chính được áp dụng khi dịch câu bị hình thái đảm bảo được sự tương đương về động trong văn bản tiếng Anh chuyên ngành ngữ nghĩa nhưng lại tạo ra sự khác biệt về địa chất thủy văn sang tiếng Việt, đó là cấu trúc và ngữ dụng của câu. Tuy vậy, phương thức biến đổi hình thái (modulation) phương pháp này giúp tạo ra những câu dịch và biến đổi từ loại (transposition). tự nhiên, dễ hiểu và phù hợp hơn lối tư duy Với phương thức dịch biến đổi hình thái, của người Việt. câu bị động tiếng Anh được dịch bằng các cấu Với phương thức dịch biến đổi từ loại, câu trúc chủ động trong tiếng Việt, vì vậy, người bị động tiếng Anh được dịch bằng một cấu dịch cần xác định chính xác tác nhân gây ra trúc mang nghĩa bị động trong tiếng Việt. Cụ hành động (agent) thường được đặt ở cuối câu thể, nghĩa bị động được diễn đạt qua hai từ bị động tiếng Anh hoặc trong câu phía trước. được và bị đặt ngay phía trước động từ trong The creation and distribution of câu (Bùi Thị Diên, 2005: 36-42) như trong ví precipitation is heavily influenced by the dụ sau: presence of mountain ranges. Excess vadose water is pulled downward Các dãy núi ảnh hưởng rất nhiều đến việc by gravity. tạo mưa và phân bố mưa. Nước thấm lưu dư thừa bị kéo xuống dưới Ví dụ trên cho thấy câu bị động tiếng Anh bởi trọng lực. có dạng: N2 + to be + Ven + by N1 (1) được Nước thấm lưu dư thừa bị trọng lực kéo chuyển sang cấu trúc chủ động tương đương xuống dưới. trong tiếng Việt có dạng: N1 + V + N2 (2), Ở đây, cấu trúc (1) được dịch bằng cáccấu trong đó: N1 là tác nhân của hành động, N2 là trúc bị động tương ứng trong tiếng Việt là N2 cụm danh từ không đóng vai trò tác nhân + được/bị + V + bởi /bằng/do + N1 (3)vàN2 trong câu, V là động từ chính, và Ven là quá + được/bị + N1 + V (4). Tuy cấu trúc (3) khứ phân từ của động từ. được ưu tiên sử dụng trong các tài liệu địa Trong trường hợp không xác định được tác chất thủy văn nhưng người dịch có thể kết hợp nhân N1, người dịch cần bổ sung N1 là các sử dụng cả hai cấu trúc (3) và (4) để tạo sự đa chủ ngữ ngôi thứ nhất và thứ ba số ở dạng số dạng về cấu trúc câu trong văn bản dịch. nhiều như: chúng tôi, chúng ta, người ta, họ Phương thức dịch biến đổi từ loại giúp bảo vào đầu câu chủ động tương đương trong toàn lý thuyết cấu trúc thông tin đề/thuyết tiếng Việt như trong ví dụ sau: (rheme/ theme) của Halliday (1967 : 200), 288
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2017. ISBN: 978-604-82-2274-1 nghĩa là phần thông tin đã nói trước đặt trong hình thái (modulation) và dịch biến đổi từ phần đề còn thông mới thì đặt trong phần loại (transposition). Phương thức dịch biến thuyết ở cuối để tạo ra trật tự khách quan của đổi hình thái dịch câu bị động tiếng Anh bằng câu và gây sự chú ý đối với người đọc. Ví dụ, câu chủ động tiếng Việt với chủ ngữ số nhiều có thể dịch câu sau bằng hai câu (a) hoặc (b) như chúng tôi, chúng ta, người ta, họ còn nhưng nếu dùng câu (b), phần thông tin đã phương thức dịch biến đổi từ loại dịch câu bị biết việc hứng mưa sẽ được đặt trong phần động tiếng Anh bằng cấu trúc bị động có thuyết của câu, như thế sẽ mâu thuẫn với lý chứa hai từ bị và được. Nếu phương thức thuyết về cấu trúc thông tin: dịch biến đổi hình thái chỉ đảm bảo tương The catch of precipitation gauges is đương về ngữ nghĩa thì phương thức dịch affected by high winds. biến đổi từ loại tạo ra tương tương cả về cấu (a) Việc hứng mưa bị ảnh hưởng của gió trúc, ngữ nghĩa và ngữ dụng. Tuy vậy, câu bị mạnh. động dịch bằng phương thức dịch biến đổi (b) Gió mạnh ảnh hưởng tới việc hứng mưa. hình thái vẫn tự nhiên, dễ hiểu và phù hợp Phương thức dịch biến đổi từ loại còn đặc hơn với lối tư duy của người Việt. biệt phù hợp với các câu có phần thuyết dài và chứa nhiều thông tin mới như ở câu sau: 5. TÀI LIỆU THAM KHẢO Vapors can be detected by gas-monitoring [1] Baker, M. 1992. In Other Words: a wells, which are simple wells that terminate Coursebook on Translation. Routledge, in the unsaturated zone. London. Hơi có thể được phát hiện bằng các giếng [2] Bùi Thị Diên. 2005. Các phương thức giám sát khí, một loại giếng đơn giản đào chuyển dịch câu bị động tiếng Anh sang trong đới không khí. tiếng Việt. Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Có thể thấy, phương thức dịch biến đổi từ Ngoại ngữ, T.XXI, Số 3. 2005. loại giúp tạo ra sự tương tương về cấu trúc, [3] Byrne, J. 2006. Technical Translation: ngữ nghĩa và ngữ dụng giữa NNG và NNĐ, Usability Strategies for Translating Technical Documentation. Springer, the Phương thức này đặc biệt thích hợp với Netherlands. những câu tiếng Anh có phần thuyết dài và [4] Catford, J. C. 1965. A Linguistic Theory of chứa nhiều thông tin mới. Tuy nhiên người Translation: an Essay on Applied Linguistics. dịch cần nghiên cứu kỹ hình thức bị động Oxford University Press, London. trong cả NNG và NNĐ, đặc biệt là vai trò cú [5] Fetter, C.W. 2000. Địa chất thủy văn ứng pháp và ngữ nghĩa của hai từ bị và được dụng 1, 2. (Translators: Nguyễn Uyên, trong tiếng Việt. Phạm Thanh Hiền & Phạm Hữu Sỹ). Education Publisher, Hanoi. 4. KẾT LUẬN [6] Fetter, C.W. 1993. Applied Hydrogeology (3rd Ed.). Prentice Hall, New York. Trên cơ sở nghiên cứu các phương thức [7] Halliday, M. A. K. 2004. An Introduction to dịch thuật của Vinay và Darbelnet cũng như Functional Grammar (Revised by Mathieson, các tài liệu địa chất thủy văn bằng tiếng Anh C.M.I.M., 3 Ed). Arnold, London. và tiếng Việt, bài báo đã tìm ra được hai [8] Halliday, M.A.K. 1967. Notes on phương thức phù hợp để dịch câu bị động transitivity and theme in English (Part 1 and trong tài liệu tiếng Anh chuyên ngành địa 2). Journal of Linguistics 3, 37-81; 199-244. chất thủy văn sang tiếng Việt là dịch biến đổi 289