intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Quan hệ Việt Nam và Thái Lan trong lịch sử

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

60
lượt xem
6
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết xem xét mối quan hệ giữa Việt Nam và Thái Lan trong lịch sử phân chia theo từng thời kỳ thông qua tham khảo các tài liệu Đại Việt sử ký toàn thư, Đại Việt sử ký tiền biên, Việt sử thông giám cương mục chính biên, Đại Nam thực lục chính biên...

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Quan hệ Việt Nam và Thái Lan trong lịch sử

QUAN HE GIUTA VIET NAM VA THAI LAN<br /> TRONG LICH SUT<br /> SONG JUNG NAM*<br /> <br /> <br /> 1. Md dau tinh hinh ciia hai nQdc ben canh la Chiem<br /> Thanh va Campuchia. Ngoai ra, quan hp<br /> Vipt Nam va Thai Lan deu n i m tren<br /> giQa hai nQdc cung h\ anh hQdng khdng<br /> ban dao Ddng DQdng ed nhQng diem tUdng<br /> nhd bdi tinh hinh ndi bd va cac yeu td ben<br /> ddng ve dia Iy vd tinh tiep giap ve vat ly<br /> ngoai khae theo tQng thdi ky.<br /> nen cd quan hp tQ r i t sdm qua dUdng biln.<br /> NhUng 80 vdi cac nUdc nhU Indonesia, Nam tien eua Vipt Nam dUdc trien khai<br /> Chiem Thdnh va Campuchia thi mdi quan dQa vdo yeu td dia chinh tri vd triet I^ eua<br /> hp cua hai nUde khdng h i n la ed tQ sdm vi sQc manh mpt each tript de. Bie tidn vd<br /> thdi ky thanh ldp vUdng qudc Thai Lan so Tay tien thi khdng t h i do nui non hilm trd,<br /> vdi cae nQdc ndy trong dd ed ea Vipt Nam dai va ddc tQ Bic den Nam ddng thdi cd<br /> mudn hdn.. Trung Qudc manh hdn nhQng Nam tien thi<br /> ed t h i do Chiem Thdnh vd Campuchia ydu<br /> Cdng cupc Bic Tien cua Chiem Thanh<br /> hdn Vipt Nam. Ket qua la Chiem Thdnh bj<br /> tQ sdm da cd tinh chit tQdng tQ vdi Nam<br /> xda ten tren ban dd vd Thuy Chan Lap ciia<br /> tien ciia Trung Qud'e vdi rnue dich mang<br /> Campuchia thi bien thanh lanh thd cua<br /> tinh kinh te'-chinh tri va ed tinh hieu chien<br /> Vipt Nam. Cdn Lao la nQdc anh em cd mpt<br /> da trd thdnh mpt yeu td bien lich sii Viet<br /> khdng hai. Trong dd, sQ kipn mdt p h i n Idr<br /> Nam thanh lich sii d i u tranh (1). Thai Lan<br /> lanh thd eua Campuchia trd thdnh lanh thd<br /> mud'n n i m chii quyen nen mpt each til<br /> eiia Vipt Nam, den nay, cung anh hQdng<br /> nhien cd mdt lich sii d i u tranh trong sQ ddi<br /> khdng nhd den tinh hinh quan hp ddi ngoai<br /> lap vdi cac nQdc lang gieng nhQ Mien Dipn.<br /> giQa Vipt Nam va Campuchia.<br /> Vdi tinh hinh nhQ vay, ca Vipt Nam va<br /> Thai Lan mpt mat eo' ging khic phue dieu Mpt mSt, Nam tien vd Ddng tidn ciia<br /> nay nhQng mot mat tieh cQc va kien tri Vipt Nam va Thai Lan trong lich sii deu cd<br /> Ddng tidn va Nam tien de md mang lanh ehung mdt doi tQdng la Chiem Thanh va<br /> thd. Do dd, quan hp giQa Vipt Nam va Thai Campuchia nen da cd anh hudng Idn den<br /> Lan trong lich sii bi anh hQdng bdi tinh quan hp ddi ngoai giQa hai nQdc. Du vdy,<br /> hinh khai pha ve phia Nam va phia Dong quan hp giQa hai nQdc khdng phai Id quan<br /> eiia hai nQdc eung nhQ bi anh hQdng bdi hp giQa Vipt Nam vd Campuchia hay quan<br /> <br /> <br /> • GS.TS. Trudng Dai hpc Ngoni ngQ Hdn Qudc<br /> Quan h$ giira Vi^t Ram v6 Th6i Lzin. 33<br /> <br /> h$ giQa Thai Lan vd Campuchia vi cd hp Vipt Nam, Campuchia, Thai Lan trong<br /> Chiem Thanh va Campuchia la vung dpm pham vi rpng ldn" (2), ma edn gdp p h i n lam<br /> giQa hai nQdc. Vdy, phai chang mdi quan sang td mdi quan hp ddi ngoai giQa cac<br /> hp giQa hai nQdc la mdi quan hp hQu nghi qudc gia Ddng Nam A trong lich sii (tQ<br /> lang gieng? Di nhien la cung khdng phai trQdc Cdng nguyen cho den ndm 1802).<br /> vay vi ea hai nQdc la nhQng nQdc manh<br /> 2. Thdi ky 111 triidc Cong nguyen -<br /> giQa cac nQdc ydu.<br /> 1428 sau Cong nguyen<br /> Bai viet nay xem x6t mdi quan hp giQa<br /> Ve mat dia ly cho du Vipt Nam vd Thai<br /> Vipt Nam va Thai Lan trong lich sii. Do ed Lan deu d Ddng Nam A nhQng khae nhau<br /> gidi han ve dung iQpng bdi vidt nen ehung ve van hda. Tnldc het, dieu dd b i t ngudn tQ<br /> tdi da phdn chia thdi ky. Vipc phan chia vi tri dia chinh tri. Thai Lan gin gui hdn<br /> nay dQa vao lich sii Vipt Nam ke tQ trQdc vdi vdn hda An Dp, cdn Vipt Nam gin gui<br /> Cdng nguyen cho den ndm 1802, khi trieu hdn vdi vdn hda Trung Qudc. Du vdy, van<br /> dai cudl cung ciia Vipt Nam dQdc thdnh lap hoa Vipt Nam cung khong phai hoan toan<br /> dl chia ljch sii quan hp eua hai nQdc thanh khae bipt vdi van hda An Dp vi >Jho giao<br /> hai thdi ky: lue bi gian doan va ngQde lai eua Trung Qudc, Hindu cua An Dp vd Phat<br /> lue quan hp phQc tap. Cho du lich sii Thai giao da cpng tdn d Vipt Nam tQ r i t sdm.<br /> Lan b i t d i u tQ d i u the ky XIII nhUng hai Phat giao cua Vipt Nam lue diu dUpc du<br /> thdi k^ nay khong the tach khdi tinh hinh nhdp tQ An Dp trong thdi ky bi Trung Qudc<br /> quan hp ddi ngoai trong khu vUc va the gidi cai tri cho den ndm 938 nen sQ phat trien<br /> ke tQ giai doan d i u tQ khi Vipt Nam hi eua Phat giao cd sU anh hudng eua Trung<br /> Trung Qudc thdng tri tQ ndm 111 trQdc Qud'e (3). Vdi sU hdp n h i t Chiem Thdnh vd<br /> Cdng nguyen de'n khi thanh lap vUdng Chan Lap, Vipt Nam da trd thdnh mpt<br /> trieu Hdu Le, giai doan sau la tQ vUdng nUdc cd ca dao Hindu, Phdt giao Tieu thQa<br /> trieu Hau Le den vUdng trieu Tay Sdn. va Dai thQa. Do tiep giap bien gidi va cd<br /> quan hp lau ddi vdi mue dich ehinh tri-<br /> Bai vidt nay ehii ydu tham khao cac tai kinh te' va ydu to' dia chinh tri nen Vipt<br /> lipu nhu Dgi Viet sQ ky todn thU (trong bai Nam bi anh hUdng mpt each tU nhien vdn<br /> nay sd gpi t i t la Todn ThU), Dgi Viet sQ ky hda Trung Qud'c, vd ket qua la ve mdt dia<br /> tien biin, Viet sQ thdng gidm cQcfng mue ly cho du thupc Ddng Nam A nhUng ve mat<br /> chinh biin (trong bai nay se gpi tdt la vdn hda thi Vipt Nam, dae bipt la mien Bie<br /> Chinh Biin), Dgi Nam thiic luc chinh biin, Vipt Nam thupc vung van hda Ddng Bie A.<br /> Dgi Nam chinh biin Hit truyen scf tap,<br /> ngoai ra edn ed Viet sQ: XQ Ddng Trong Do yeu td dia ehinh trj nen tQ sdm Vipt<br /> 1558-1777. Tai lipu nghien cQu d Han Qudc Nam cd quan hp gin thi vdi Trung Qud'e, xa<br /> lien quan den bai nghien cQu nay Id 1 p h i n thi vdi An Dp. Thdi ky Vipt Nam ed quan hp<br /> trong npi dung eua chUdng 3 "Quan hi doi ngoai vdi Trung Quoe, An Dp... cac<br /> chinh tri cua Thdi Lan-Campuchia-Viit nUde khae cung cd quan hp ddi ngoai vdi<br /> Nam thi' ky 17: Campuchia - con tdm giQa Vipt Nam nhU Lam Ap (Hoan VUdng hodc<br /> hai con cd voi" cua Cho Hong Guk. Bai Chiem Thanh), Phu Nam, Dudng Minh (4).<br /> nghien cQu nay khdng ehi dap Qng yeu eiu Di nhien thdi ky nay (179 trUde CN-938) do<br /> ciia tac gia Cho Hong Guk la "phai tham Vipt Nam n i m dUdi sU cai tri eiia Trung<br /> khao tQ lipu Vipt Nam dl hieu rd mdi quan Qud'c nen cac nUdc ndy khong the noi Id cd<br /> 34 Rghl6n ciiru Lich si3r. sg 8.2008<br /> <br /> quan hp vdi Viet Nam, nhUng cac nUde nay cac vQdng qudc do dan tdc Thai xay dQng. 0<br /> mudn cd quan hp vdi Trung Qudc thi n h i t Todn thQ cd doan: "Mua xuan, t h i n g 2 nam<br /> dinh phai thong qua lanh thd ciia Vipt 1149, thuyen budn ba nQdc Trao Oa, Lp<br /> Nam bay gid hay thdng qua mdi quan hp Lac, Xiem La (hoac Tiem La) vao Hai Ddng,<br /> khae vdi Trung Qudc ed anh hudng trUe hay xin d lai budn ban, bdn cho Idp trang d nOi<br /> gian tiep ddn Vipt Nam nen ndi eae nUde hai dao gpi la Van Ddn de mua bdn hang<br /> nay cd quan he ddi ngoai vdi Viet Nam hda quy, dan tien san vdt dia phQdng" (9).<br /> cung khdng phai la khdng cd cd sd.<br /> SQ ghi chdp ve 3 nUde nay theo each<br /> Mdi quan hp ddi ldp giQa Vipt Nam vdi phien am thUdng dupe dung trong Nguyin<br /> Trung Qudc d phia Bic cung nhU vdi Chiem sQ va Minh sQ theo chii thach cua Todn thU<br /> Thanh d phia Nam da cd tQ r i t sdm. Su ddi do Cao Huy Giu? (Chu?) dich doan Trao Oa<br /> ldp eua Viet Nam vd Chiem Thanh dUde la dao Java eua In-dd-ne-xi-a ngay nay. Lp<br /> nhen nhdm tQ thdi ky Trung Qud'e eai tri va Lac thi dupe Todn thU q. 6 chdp la nQdc La<br /> kdt thuc nam 1697 vdi sQ sat nhap Chiem Hdi (10), q. 7 lai chdp lai Id nQdc Lp Hae<br /> Thanh vao Vipt Nam. Tham chi, trUdng (11), cd le deu la nQdc La Hoc, p h i n phia<br /> hdp eua Phu Nam ndm 280 cung da ddng Bie eua nQdc Thai Lan ngay nay (12). Theo<br /> gdp vdo sU xam lUde Vipt Nam cua Lam Ap chu thich ciia Todn thU do Ngd DQc Thp<br /> (5). Va'n de nay se dUde de cdp sau nhQng<br /> dieh thi Lp Lac: chQa ro ehi nQdc nao. Thdi<br /> eung anh hudng ldn ddn quan hp doi ngoai<br /> Trin, ed thuyen budn Ld Hac den Van Ddn.<br /> cua Vipt Nam va Thai Lan do Campuchia<br /> Cd le Lp Lac chinh la Lp Hac. DQa vao phat<br /> tiep giap vdi Vipt Nam<br /> am ed the eho r i n g Ld Hac Id nQdc La Hpc<br /> Ngodi Trung Qud'e, Lam Ap va Phu dQpc nhic den trong thQ tich Trung Qudc<br /> Nam, trong thdi ky cai tri eiia Trung Qudc thdi Nguyen-Mdng. La Hoc Id qudc gia<br /> edn ed cac nQdc Cha Va, Cdn Ldn, Chan Lavo d Lopburi, Thai Lan. Ld Hac ed kha<br /> Lap va Nam Chieu. Vipt Nam va nhQng nang la nQdc Locac dQdc n h i c de'n trong du<br /> qud'e gia nay ngoai quan hp thdng thQdng ky cua Marco Polo (13).<br /> edn ed quan hp xung dpt. TrUdng hdp Java<br /> Ndi dung d Todn thU ndm 1149 va ca b<br /> va Cdn Luan, nam 767 da xam nhap vdo<br /> Chinh biin "Biy gid cac nQdc Qua Oa va<br /> ban dao Ddng Dudng bao vay ea tinh Tdng<br /> Tiem La cd nhieu nha budn ddng d Hai<br /> Binh (6). Nam 651 dan tpc Thai eua Thai<br /> Ddng, Ta bdn lap trang d tren cQ lao dl eho<br /> Lan ngay nay xay dUng Nam Chieu (7) d<br /> hp d, gpi la Van Ddn trang". Npi dung ndy,<br /> tinh Van Nam ciia Trung Qudc. Sau khi<br /> trong 3 nQdc khdng cd de cdp den Lp Lac.<br /> Nam Chieu tUdng ddi cd the' lUc, ldi dung<br /> v a ehu thich ciia Chinh biin ve Tiem La<br /> s\f suy tan ciia nha Dudng da b i t d i u xam<br /> thi theo sdch Thanh nhdt thdng chi, Tiem<br /> lupe An Nam tQ nam 846. Trong thdi ky<br /> La, ddi Tuy DQdng, gpi Id nQdc Xich Thd, d<br /> xam iQdc tQ nam 862-863, Nam Chieu da<br /> ve phia Tay Nam nUde Chiem Thanh, la<br /> giet hai hdn 150 ngdn ngQdi An Nam va<br /> mpt tdc ngUdi cua nUdc Phu Nam; sau chia<br /> den nam 866 da cai trj An Nam (8). Vipc<br /> lam hai: nUde Tiem va nUde La Hpc. Hdi<br /> xam iQ^e An Nam ciia Nam Chieu cung<br /> d i u nien hipu Nguyen Trinh ddi Nguyen,<br /> tidp tuc vai l l n sau dd.<br /> vdo cdng nha Nguyen. Ve sau, nUde La Hpc<br /> Ngodi Nam Chieu, ehung ta eung ed the manh hdn, thdn tinh ca d i t Tiem, mdi ddt<br /> tim tha'y mdi quan hp giQa Vipt Nam vdi ten nude Id Tiem La Hoc, dUdi trieu Hdng<br /> Quan h^ giira Vi^f Ram va Th61 Lan.. 35<br /> <br /> Vu nha Minh, Tiem La Hpc vao chiu, vua khd tin. Ndi thdi diem ra ddi ciia Xiem La<br /> Minh ban eho I n Tiem La qudc vUdng. TQ vdo nam 1149 thi cung khdng cd cd sd.<br /> dd mdi gpi Id nQdc Tiem La (14).<br /> Ngay nay, ddi vdi nhQng qudc gia dung<br /> Ghi chdp eua T r i n Trpng Kim ddi vdi chQ Han nhU Viet Nam, Hdn Qud'c, Nhat<br /> lich sii Thai Lan trong thdi dai nay nhQ Ban va Trung Qudc, Thai Lan trong lich sii<br /> sau. Den quang nha Tuy va nha DQdng ben dupe bidt den vdi ten gpi la Xiem La. Xiem<br /> Tau la vao quang the ky thQ 6, thQ 7 thi La la Siam va chQ trUde eiia Lop Buri hoac<br /> da't Phu Nam chia ra lam hai: mpt niia ve Lavo kdt hdp thanh, nhU Xiem ehi vUdng<br /> phia Ddng cd mdt dan toe khae den lap ra qudc Sukhothai va La ehi Ayutthaya hoac<br /> nQdc Chan Lap, cdn mdt nvla ve phia Tay la tQ La Hoc hdp thanh (16). Vay thi vipc<br /> thi ngQdi Phu Nam d gpi la nQdc Xich Thd. ghi Xiem La ciia Todn thU hay Chinh biin<br /> vao quang nha Tdng, nha Kim (the ky thQ thi Xiem Id ghi sai. Cho du the, vdo nam<br /> XI-XII) thi nQdc Xich Thd lai chia ra lam 1149 phai giai quydt the nao doi vdi vipc<br /> hai: mpt nQdc gpi la La Hoc, mpt nQdc gpi la Xiem hay la Sukhothai khdng dQpc thanh<br /> Tiem. Thdi nha Nguyen cua Trung Qudc lap.<br /> (the ky XIII-XIV) thi svl ed chdp hai nQdc<br /> Lich sii khdng t h i cd gia dinh, nhQng<br /> nay sang cdng. Ve sau nQdc La Hoc thdng<br /> ngoai Lp Lac va Xiem La vao nam 1149 thi<br /> n h i t nQdc Tiem, mdi gpi la nQdc Tiem La<br /> vipc ghi eh6p ve viee dan tpc Thai xay dQng<br /> Hoc. Den d i u nhd Minh (cudi the ky thQ<br /> cac vQdng quo'c khae ngodi vUdng qudc<br /> XrV) vua nQdc nay sang ciu phong ben<br /> Sukhothai Id khdng chinh xac, hodc la neu<br /> Trung Qudc, vua Thai To nha Minh mdi<br /> eho r i n g qud'e hipu cua cac vUdng qudc<br /> phong la nQdc Tiem La (15).<br /> Thai Lan liy ten thii dd ldm cdn cQ, vd cho<br /> Npi dung tren eua Todn thU vk Chinh du Sukhothai va Ayutthaya chinh thQc<br /> biin vk ghi ch6p eua T r i n Trpng Kim theo khdng dQdc thdnh ldp nhQng vao ndm 1149<br /> tdi deu cd v i n de ein ldm sang td. TrQdc nhQng ngQdi dan khu vQe ndy vao Vipt<br /> het d hai tai lipu trQdc dUpe dd cdp, vipc Nam va da khdng dUde ghi lai dja danh ndi<br /> dan tpc Thai xdy dQng vQdng qudc minh eU tru (?).<br /> Sukhothai vdo ndm 1149 (1238-1438) vd<br /> Gia dinh nay cd nhieu kha nang hdn.<br /> thdi ky thanh lap vQdng qud'c Ayutthaya<br /> Todn thu hay Chinh biin sau nam 1149<br /> (1350-1767) deu khdng thdng nhit. Va nhQ<br /> de cap ciia T r i n Trpng Kim "vao thdi Tong, v i n ghi la Xiem La va Xiem. Diem cin chu<br /> DQdng tdn tai Xiem va La Hpe d the ky XI- y d day Id Todn thU sau nam 1149 vin ghi<br /> XII" thQc td khdng thdng n h i t vdi thdi ky la Xiem La hoac Chinh bien can nhic den<br /> tdn tai eiia Sukhothai va Ayutthaya. Thdi thdi ky hinh thdnh eae vUdng qud'e da phan<br /> diem thdnh lap Sukhothai vao nam 1149 bipt va ghi Xiem, Xiem La. Ching han, d<br /> each khoang 100 ndm so vdi nam 1238, va Todn thu thi ghi "nam 1182 nUdc Xiem La<br /> thdi ky thanh ISp Ayutthaya vd nam 1350 sang cd'ng" (17) cdn d Chinh biin thi ghi<br /> each nhau den 200 ndm. Nien dai thanh "nUde Xiem ddn tidn cdng" (18). Tiep theo,<br /> lap 2 nQdc Sukhothai va Ayutthaya cung Todn thu thi ghi "ndm 1184 ngUdi buon ciia<br /> each nhau hdn 100 ndm. Nhung vao nam cae nude Xiem La vd Tam Phat Te vao t r i n<br /> 1149, eung thdi ky dd ca Sukhothai va Van Ddn, dang vdt quy dl xin buon ban"<br /> Ayutthaya ddu den Vipt Nam la mpt dieu (19).<br /> 36 Rghl&n cijru Ljch sJr, sg 8.2008<br /> <br /> Ndm 1149 va 1184, ngoai vipc thUdng Thai Lan va Vipt Nam. Nhd dd, dudi thdi<br /> nhan hay thQdng thuyen liy mue dieh ddi n h i Ly, Thai Lan da md rdng the iQc ve<br /> thdng thQdng vao khu vQc cd cung ten la phia Chiem Thanh hay Chan Lap nen<br /> Van Ddn nhQng khdng ghi lai dia danh cQ khdng vUdng qudc nao ed the gay anh<br /> tni thi ehung ta eung c i n chu y sQ thdt Id hudng ddn trieu dai nha Ly. Mat khae, luc<br /> vao ndm 1182 da ed qudc gia vao cdng nap.. dd Campuchia da hinh thdnh tpc Khomer<br /> Trong lich sii, trieu cdng la mdt hinh thQc hung manh n h i t trong Ijch sii va dd cung<br /> de xay dQng quan hp ngoai giao giQa eae la yeu td giup eho quan hp giQa Thai Lan<br /> qud'e gia thong qua eae sQ t h i n . NQdc nhdn va Vipt Nam dUdc d l dang hdn.<br /> trieu cd'ng khdng the ghi sai ten qudc gia,<br /> Thdi nha T r i n cua Vipt Nam la thdi ky<br /> nen qud'c hieu ciia nam 1182 dQdc xem Id<br /> tdn tai vUdng qud'c Sukhothai va Ayutthaya<br /> chinh xac. Do dd, vipc giai thich theo lich ma dan tpc Thai Lan ldp nen. Tuy ed sQ<br /> aii ciia Thai Lan vao the ky XIII ve qud'c ehenh Ipch chut it ve thdi gian va mdc du<br /> hipu eiia cac qudc gia ndy hoan toan khdng tdn tai hai vUdng qudc nhQng quan h$ doi<br /> ed cd sd nhQng theo cae tQ lipu eua Vipt ngoai giQa hai nUdc so vdi trieu dai Ly<br /> Nam dQdc de cdp tren day hay can cQ vao khdng cd gi thay ddi. O Todn thU, quan h$<br /> Logic thi dd ehinh la cac vQdng qudc truyen ddi ngoai giQa hai nQdc ehi xay ra 2 lln.<br /> thd'ng eua Thai Lan. NhQ vdy, l l n d i u tien Ching han nhQ "thang 3 ndm 1305, nQdc<br /> vipc giai thich lai vd thdi diem thdnh ldp La Hdi sai ngudi dang vai lien la va cac<br /> vQdng qud'c Thai Lan, vQdng qudc thQ" (20) va "mua ddng thang 10 nam 1360,<br /> Sukhothai dQdc dat ra. thuyen budn ciia cac Lp Hac, Trd Nha,<br /> Xiem La den Van Ddn budn ban, dang cac<br /> Theo tai lipu lich sii dQdi trieu Ly, vUdng<br /> vat la" (21).<br /> trieu Vipt Nam cd 3 l l n cd quan hp ddi<br /> ngoai vdi vUdng trieu Thai Lan. Hai l l n Id TQ sau ndm 1300, thUdng thuyen eua 3<br /> thdng thUdng va mpt l l n Id trieu cdng, t i t nUde nay da ddn Van Ddn d l thdng thUdng.<br /> ca la Thai Lan trieu cdng eho Vipt Nam. Thdi ky ehdng Dai Mdng ket thuc, ban dao<br /> Lue dd. Thai Lan trieu cd'ng cho Vipt Nam Ddng DUdng tUdng ddi dUpc dn dinh da cho<br /> khong phai la do quan hp quan t h i n ma la phdp ndi lai quan hp thdng thUdng eua Vipt<br /> do quan hp thdng thUdng hay quan hp hQu Nam vdi cac nUde phUdng Nam nhU trong<br /> nghi lang gieng. qua khQ. Vao nam 1360, trong 3 nQdc, Lp<br /> Hac vd Tra Nha dQqic gpi II La Hpc vk<br /> Sau 3 l l n tidp xuc, quan hp ddi ngoai<br /> Java, cdn Xiem La thi do thdi ky Ayutthaya<br /> giQa hai nQdc khdng bidt dQdc tidn hanh eu<br /> chUa h(?p nha't Sukhothai nen Xiem La Id<br /> the nhQ the nao vdo Trieu dai nha T r i n va<br /> each gpi sai cua Xiem.<br /> vao d i u trieu dai Hau Le. DQdi trieu Ly thi<br /> quan hp giQa cac vQdng qudc Thai Lan Vudng qudc Ajnatthaya la mpt vQdng<br /> khdng cd xung dot, cd the xem Id quan hp qudc budn ban. VQdng qudc Chiangmai hay<br /> giQa hai nUde tUdng ddi tdt. Dieu nay se Sukhothai n i m d Bic-Trung bp lpi dyng<br /> dUdc ndi them sau... TQ thdi nha Ly, vipc dQdng bien d l thdng thQdng ddi ngo^i<br /> md rdng lanh thd ve phia Nam Vipt Nam nhQng khdng de dang, ngQcjc lai vQdng<br /> eho du dQdc tien hanh nhUng v i n chUa cy qudc Ayutthaya d phia Nam da lpi dyng<br /> t h i va luc dd 2 nUde Chiem Thanh vd dieu kipn dia ly thudn lpi nen cd t h i trd<br /> Campuchia ddng vai trd la vung dpm giQa thanh qudc gia trung tam dQdng biln. Thdi<br /> Quan h$ giihi Vt$t Ram vt Th6i Lan. 37<br /> <br /> <br /> ky nam 1368-1398 va 1403-1424, vQdng trieu dai nhd T r i n cung trai qua tinh trang<br /> qudc Ayutthaya da phai thuyen cdng nap tQdng tQ va ed sQ thay ddi trUde cupc chinh<br /> cho nQdc Minh den 57 lln; Nam 1425-1570, phue thd gidi eua Mdng Co. De ddi mdt vdi<br /> thuyen eiia nQdc LQU Khu len den 56 chide sU xam lUde cua Mdng Co, ca hai nUde chan<br /> (22) da chQng minh cho dieu nay. thdnh mong mudn quan hp hdp tae nhU<br /> rang va mdi. Kdt qua la nam 1282, khi<br /> NhQng dilm dang nghi ngd la luc dd<br /> Mdng Co xam lUde Chiem Thanh (hay<br /> Ddng Nam A chii yeu ldi dyng gid mua d<br /> Chiem Thanh cua Xiem dupe de cdp d tren)<br /> vung biln duyen hai vd Vipt Nam la nQdc<br /> thi Vipt Nam da giii ehi vipn (26). Do do,<br /> n i m tren true dudng ma tau thuyen ciia<br /> den nay Vipt Nam khd chip nhdn sU that<br /> cae qudc gia nay qua lai thi vipc thdng<br /> Thai Lan chiem Chiem Thanh lam lanh<br /> thUdng giQa Thai Lan vd Vipt Nam khdng<br /> thd cua minh, va di nhien la Vipt Nam da<br /> t h i khdng tdn tai. Hdn nQa, trong khi<br /> dQng ra ddi phd vdo nam 1313<br /> vQdng qudc Sukhothai eiia Thai Lan thi vai<br /> eh\ie lln, vQdng qudc Ayutthaya thi gin Trong trat tQ qudc te dd, sQ xam iQpc<br /> 100 l l n phai sQ t h i n vd thuyen cdng nap Chiem Thdnh eua vUdng qudc Sukhothai di<br /> eho Trung Qudc (23) nhQng tai sao cdng nhien dd khieu khich Vipt Nam va eung vdi<br /> nap eho Vipt Nam thi ehi cd mdt hai lln. cupc d i u tranh chdng quan Mong ciia Vipt<br /> Nam, quan hp ciia 2 nUde hi anh hudng<br /> Trieu dai nha T r i n xung dpt gay git vdi<br /> khdng nhd. Ddc bipt ve mat ddi ngoai,<br /> Mdng Cd trong thdi gian ddi se Id mpt ly do<br /> vUdng qudc Ayutthaya dd theo dudi sU<br /> chinh nhQng ly do ldn hdn khdng phai Id<br /> bdnh trUdng nhanh chdng vd dap lai yeu<br /> xung dot trile tiep md la do sQ banh trQdng<br /> ciu quan hp doi ngoai ciia Thai Lan ring<br /> eua vQdng qudc Thai Lan, nen giQa 2 nQdc<br /> "thang 9 ndm 1467, thuyen budn eiia nUde<br /> da tQng tdn tai sQ ddi ldp. Chung ta thiy<br /> Xiem La den trang Van Ddn, dang bieu<br /> diu hipu ndy vao d i u triiu dai T r i n nam<br /> bing la vdng va dang san vdt dia phUdng.<br /> 1313. Ching ban, "Liy an phu sQ Dd Thieu<br /> Vua khude tQ khdng nhan" (27) d day thi<br /> HQ lam kinh iQdc sQ. Biy gid nQdc Chiem<br /> Vi$t Nam eung dQpc nhic den. TQ trieu dai<br /> Thanh bj nQdc Xiem La l l n cQdp, vua sai<br /> Ly den nay, quan hp giQa Vipt Nam vd<br /> Thien HQ di kinh iQpc Nghp An vd Lam<br /> Thai Lan du khdng mat thidt nhQng Vipt<br /> Binh dl sang cQu Chiem Thanh. Sau pham<br /> Nam chQa bao gid tQ chdi yeu ciu quan h$<br /> kd hoaeh lo lipu ve bien gidi phia Tay, Minh<br /> ddi ngoai eiia Thai Lan. Do dd, tQ thdi k^<br /> Tdng deu uy cho Thien HQ" (24).<br /> vQdng qud'c Ayutthaya cua Thai Lan va<br /> Theo ljch sii, quan hp giQa Vipt Nam va Hau Le eua Vipt Nam, quan hp eua 2 nUde<br /> Chiem Thanh nhQ nQdc vdi liia. Chiem da rdi vao tinh trang ddi lap vi deu cd chinh<br /> Thanh n i m d mien Trung ciia Vipt Nam lac sach md rpng lanh thd rieng eiia minh.<br /> h^u v l kinh td, tQ thd ky thQ 2 trQdc CN dd<br /> rdi vdo tinh trang mau t h u i n trong vipc Theo tai lipu ciia Vipt Nam, dudi trieu<br /> chdng l^i sQ md rpng lanh thd vd vipc thdng dai nha Hd, quan hp giQa Thai Lan va Vipt<br /> qua Nam tien eua Vipt Nam di khic ph\ic Nam hoan toan khdng dQpc de cdp. Dieu dd<br /> ndn kinh td lac hdu (25). NhQ da de cap, la do chfnh sach md rpng lanh thd khdng<br /> sau cupc xung dpt giQa 2 nQdc nam 1697, thay ddi giQa hai nQdc vd do thdi gian tdn<br /> Chiem Thanh hoan toan bj hpp n h i t vdo tai ciia trieu dai nha Hd qua ngin. TrQdc<br /> Vi^t Nam va bj xda ten tren ban dd. NhQng khi trieu dai Hau Le ra ddi, trong thdi gian<br /> 38 Rghi&n curu Lich sJr. sg 8.2008<br /> <br /> eai tri eua nhd Minh, giQa 2 nUde ciing Campuchia ciia vUdng qudc Ayutha ya<br /> khdng ed quan hp ngoai giao. cung tae dpng ldn den quan hp ddi ngoai<br /> giQa Vipt Nam va Thai Lan.<br /> 3. Thdi k y 1428-1788<br /> DQdi trieu dai Hdu Le, quan hp giQa<br /> Thdi gian nay quan hp giQa Thai Lan va<br /> Vipt Nam vd Thai Lan dQ(?c b i t d i u khi cae<br /> Vipt Nam la quan hp xung dot. Di nhien<br /> thdi ky ndy quan hp eiia hai nQdc ngay tQ thuyen budn cua Xiem La sang cdng vdo<br /> d i u khdng phai la quan hp xung dot. Trong thang 8 nam 1437 dQdi trieu vua Le Thai<br /> lich s^, d i u the ky XVH, trQdc khi Chiem Lan Tdng (29). Lue nay, vUdng qudc<br /> Thanh bi xda ten tren ban dd va trQdc khi Ayutthaya chiem Angor, tiep theo h(?p n h i t<br /> Vipt Nam can thipp vao ndi tinh eua hoan toan Sukhothai. Thang 11 nam d6<br /> Campuchia, md hinh cua trieu dai nha Ly nUde Xiem La da phai sQ t h i n di trieu<br /> v i n dupe duy tri. Mpt mat, ve cudl thdi gian cdng.<br /> nay, quan hp hdp t i e than thipn dUde hinh "NQdc Xiem La sai sQ la Trai CQdng Lat<br /> thanh va tren cd sd dd vUdng trieu cudl sang cd'ng. Vua dQa eho sic thQ bao mang<br /> cung eua Vi$t Nam tiep tuc duy tri moi ve, va trQ cho p h i n thud budn giam xudng<br /> quan hp nay trong mpt chQng mile n h i t b i n g niia p h i n nfim trUde, 20 thu 1 phin,<br /> dinh. rdi thudng eho ra't hdu. Ngoai ra ve phin<br /> Vipc trieu dai Hau Le tdn tai trong thdi qud'e vUdng cho 24 ta'm l\ia, 30 bd bat sQ, ve<br /> gian ddi eung Id mdt ydu td hinh thanh mdi p h i n qudc phi cho 5 td'm l\ia, 2 bp bat sQ,<br /> quan hp xung dpt gay git. Trong thdi gian mdi bp la 35 chide" (30).<br /> dd, quan hp ddi ngo^i giQa hai nQdc so vdi Ndi dung tren da chQa dUng nhieu a\}<br /> trQdc phQc tap vd td nhi hdn d nhieu mat. that mdi. O trieu dai trUde khdng cd ten eae<br /> O ddy, ea 2 nQdc khdng ngQng mQu eiu sQ t h i n eiia Thai Lan, day Id l l n d i u tien<br /> chinh sdch md rpng lanh thd ra ben ngoai, duc^c de cap. TrQdc dd, khi thUdng thuyen<br /> ddc bipt la trQdng hpp cua Vipt Nam, Bic- hay quan lai cua Thai Lan npp le vat da<br /> Nam bi chia cit, ddi lap gay g i t nen khao giii thu n h i n va de cdp ndi dung mpt each<br /> khat thuc diy chinh sach Nam tien hdn eu the vd thud thdng thUdng so vdi thdi ky<br /> bao gid hdt. Vd kdt qua la trong quan h | trUde va ed the phan doan thai dp eua Vipt<br /> Vipt Nam-Thai Lan thdi gian dd, Chiem Nam nhu the nao qua vipc giii do dap le<br /> Thdnh vd'n la vung dpm d i n d i n hi xda bd eho qudc vUdng va hoang hau Thai Lan.<br /> do sQ can thipp vdo ndi bp vUdng qudc<br /> Ndi dung "trQ cho p h i n thud budn giam<br /> Angor ciia Thai Lan va Vipt Nam tang theo<br /> xudng b i n g niia p h i n ndm trUde" da eho<br /> svl suy yeu nhanh chdng eiia vUdng qudc<br /> tha'y quan hp thdng thUdng giQa hai nQdc<br /> Angor.<br /> dQpc trien khai them mdt bUde. Do dn dinh<br /> Trong lich sii Vipt Nam, trieu dai Hdu npi bp trong thdi ky d i u eiia vQdng trieu<br /> Le la trieu dai md rpng lanh thd Vipt Nam Hau Le nen luc dd Vipt Nam d thdi ky ma<br /> nhieu n h i t . O Quang Nam ddn cQc Nam ehinh sach Nam tien hoan todn khdng dQpc<br /> lanh thd hipn tai cung dQpc hinh thanh xuc tien. Day cung Id thdi ky md ngoai<br /> trong thdi k^ nay (28). Lue dd, vUdng qudc Xiem La ra, Vipt Nam cd quan h$ trieu<br /> Ayutthaya eiia Thai Lan eung quyet tam cdng vdi Trao Oa, Tam Phat Te, Chiem<br /> md rpng lanh thd. Vipc chinh phyc Thanh, Man Lat Gia (31).<br /> Quan h$ giira Vi^ Ram va Th61 Lan... 39<br /> <br /> Sau Le Thai Tdng, Le Nhan Tdng, trong Chiem Thanh va Chan Lap. Thai Lan thi d<br /> thdi gian tai vi eiia Le Thanh Tdng, quan trong tinh trang chien tranh gay git di<br /> hp giQa Vipt Nam vd Chiem Thanh rdi vao tranh gianh Uu the' va md rpng lanh thd<br /> quan hp xung dot. Nam 1470, Le Thanh trong vung d i t hda binh vdi cac vUdng qudc<br /> Tdng da d i n mdt dai quan hung manh gdm Ddng-Tay-Nam-Bie. Vdi ludt rQng an va bj<br /> 150 ngdn linh chiem linh Chiem Thanh va an l l n nhau nhQ the. Nam tien eiia Vipt<br /> den trieu dai nhd Hd thi da hpp n h i t Nam va va Ddng tie'n Thai Lan khdng t h i<br /> nhQng dQdi thdi cai tri ciia nha Minh da bi khdng anh hQdng de'n quan hp ddi ngoai<br /> Iiy lai Quang Nam va Quang Ngai. Ngoai giQa hai nQdc.<br /> sQ kipn dd ra thi Idnh thd Vipt Nam da TQ d i u the ky XVI quan hp ddi ngoai<br /> dQpc md rdng den Binh Dinh (32). Khdng ciia Vipt Nam vdi cac nUdc lang gieng bao<br /> nhQng the, Le Thanh Tdng edn vd hipu hda gdm ea Thdi Lan da giam di do tinh hinh<br /> sQc manh cua Chiem Thdnh vdi hinh thQc trong nUde nhU cude chidn tranh Nam-Bic<br /> dat 3 vua tren 3 vung edn lai ciia Chiem (1527-1592) hay sQ ndi loan cua ndng dan<br /> Thanh (33). tren todn qudc xay ra tQ ndm 1511-1522. Vi<br /> Tham vpng hdp n h i t Chiem Thanh eiia the, svl ehinh phvie Chiem Thanh ciia mien<br /> Vipt Nam va sQ xung dot vdi Chiem Thdnh Nam Vipt Nam bi gian doan tam thdi. Cupc<br /> d phfa Nam eung da anh hQdng den mdi d i u tranh quyen iQc eiia Trinh-Nguyen<br /> quan hp doi ngoai giQa Vipt Nam vd Thai phan chia Vipt Nam thanh 2 mien Nam-<br /> Lan. Di nhien khdng biet rd nguyen nhan, Bic va sQ md rdng lanh thd ve phia Nam<br /> nhQng nhQ da de cdp d tren lipu cd d sQ tQ dQpc trien khai mpt lln nQa.<br /> chdi eiia Vipt Nam ddi vdi vi^c dang le vdt Ndu sQ md rpng lanh thd trQdc day vdn<br /> ciia thQdng thuyen Xiem La vao nam 1467 cd mve dieh kinh te, ehinh trj thi si^ md<br /> khdng?. Lue nay quan hp vdi Thai Lan rpng lanh thd luc ndy n h i m phpc hdi sQc<br /> hoan toan khdng c h i m dQt. Tuy nhien cung manh dl tim lai quyen iQc da m i t (35). Do<br /> khdng tim t h i y tai lifu nao ghi quan hp tdt dd sQ md rpng lanh thd vd phfa Nam luc<br /> dpp qua trieu cdng va thdng thQdng eua hai nay khdng chi gidi han ddn Chiem Thanh<br /> nQdc. NhQng thang 11 nam 1485 khi xem ma mpt each tQ nhien md rpng den tdn<br /> xdt ndi dung sic ludt ve vipe sQ t h i n eae Campuchia ndi tiep giap vdi Chiem Thanh.<br /> phien bang ddn trieu cd'ng nhQ Chiem Ket qua la cho den bay gid khdng t h i tranh<br /> Thdnh, Lao Qua, Xiem La, Trao Oa, Lat dQpc sQ xung dot vdi Thai Lan, nQdc tidp<br /> Gia (34) thi khdng t h i ddn gian di ddn ket tyc dung quyen iQc gdy anh hQdng d<br /> luan la Vipt Nam hoan toan khdng ed quan Campuchia.<br /> hp vdi Thai Lan.<br /> Trong l;eh sii, quan hp giQa Vipt Nam<br /> Svl that Vipt Nam da tQ chdi quan hp vdi vdi Campuchia Id quan hp quan thin.<br /> Thai Lan tQ giQa the ky XV dd tao nen mpt Campuchia da trieu cdng eho Vipt Nam tQ<br /> hinh anh r i t phQc tap khi nhin nhan trat nam 1012 dQdi thdi nha Ly (36). NhQng<br /> tQ tUdng lai cua Ddng Nam A. Vipt Nam da trong quan hp quan t h i n , quan hp giQa hai<br /> thue diy Nam tien d l hpp n h i t Chiem nQdc ket cue v i n khdng em dpp. Vi vay,<br /> Thanh, sau dd npi loan trong thdi gian ddi Campuchia thQdng xuyen chiem doat Vipt<br /> vd giQa Nam-Bic da cd sU doi lap gay git, Nam. Trong qua trinh dd, Campuchia da<br /> phia Nam tidp t\ie Nam tien dl hpp n h i t lien hipp vdi Chiem Thdnh la nQdc nim d v\<br /> 40 Rghito ciiru Lich sit. s6 8.2008<br /> <br /> tri quan trpng cung thanh ldp ehien ham man ma vdi Campuchia nen nam 1623 va<br /> va trong lich sii, luc thinh vU(?ng nha't nam sau dd da hai l l n xam chiem<br /> Campuchia da vai l l n chiem Vipt Nam vao Campuchia nhQng t h i t bai (39). DQdi<br /> the ky XII. Vdi lich sc( nhU the, sQ mong chfnh sach ngoai giao g i n Vipt xa Thai Lan<br /> mdi hq)p nhd't Chiem Thanh eua nhQng cua Campuchia, nam 1658, vipc yeu eiu<br /> ngQdi Vipt Nam trong qua khQ va sQ cin Vipt Nam tham gia vao Campuchia de giai<br /> thiet phai md rdng lanh thd cua chua quyet tranh cha'p vUdng v\ (40) da lam eho<br /> Nguyen dQdi thdi ky ddi lap Nam-Bic giQa quan hp giQa Thai Lan vd Vipt Nam them<br /> sau the ky XVI da thuc diy sQ hdp n h i t cdng t h i n g hdn. Nhan cd hdi nay, Vipt<br /> Campuchia ciia Vipt Nam. Nam da giii quan dpi den Campuchia giup<br /> giai quydt phan tranh rdi bien Campuchia<br /> D i u the ky XVI, do tinh hinh trong nUde<br /> trd thanh thupc qudc. Thai Lan da hai lln<br /> hon loan, vipe Nam tien bi tri trp,<br /> phai sQ t h i n vao nam 1659 vd 1660 eho<br /> Campuchia n i m dudi sU cai tri cua Thai<br /> ehua Trinh dang cd chien tranh vdi chua<br /> Lan. Sau dd, vUdng qudc Ayutthaya thdnh<br /> Nguyen (41) la mdt sach lUdc ngoai giao dl<br /> thupc qudc cua Mien Dipn (1569-1584) nen<br /> ham lai sU Nam tien cua ehua Nguyen.<br /> tan dung cd hdi ndy, Campuchia vdi tim lai<br /> ddc ldp tam thdi va rdi lai bi lp thude vao Mdt mat, sau khi bien Campuchia thanh<br /> vUdng qudc Ayutthaya. Lue dd vUdng qudc thupe qudc, thang 3 nam 1660 khi chua<br /> Ayutthaya da cai quan h i u het lanh thd Nguyen phai sQ doan thQdng mai ddn<br /> eua Thai Lan. 0 Vipt Nam, ehua Nguyen la vUdng qudc Ayutthaya khdng dUpe Thai<br /> ngUdi ed anh hQdng d phia Nam da triln Lan tiep dai tii td dd la mpt sQ trQng phat<br /> khai hdp n h i t p h i n lanh thd cdn lai ciia hay tra dua. Ddi vdi vipc phai sQ doan sang<br /> Chiem Thanh b i n g vipe b i t d i u hdp n h i t thi Cho Heung Guk eho dd la sach iQpc<br /> Cu Mdng va Dai Linh eiia Chiem Thanh. ngoai giao eiia Vipt Nam de n i m b i t phan<br /> Qng cua chinh phu Thai Lan nhQ thd ndo<br /> Tham vpng md rpng lanh thd ciia Vipt<br /> ddi vdi vipc tham gia quan sQ vdo<br /> Nam khdng ehi dQng lai d Chiem Thdnh.<br /> Campuchia vdn cd anh hQdng cua Thai Lan<br /> Nam 1620, chua Nguyen da ky kdt ddng<br /> trong truyen thdng (42), va cung eho biet<br /> minh va kdt hdn vdi Chey Chettha ddi thQ<br /> bay gid minh 11 nQdc ba chii ddi vdi<br /> 2 eiia Campuchia (37). Ldi dung dieu ndy,<br /> Campuchia va mudn tranh xung dpt. Hdn<br /> Campuchia da mQdn sQc eua Vipt Nam de<br /> nQa, n h i m liy lai sQc manh bi tieu hao, lap<br /> thoat khdi sQ eai tri ciia Thai Lan (38). Vipt<br /> trQdng ciia Chua Nguyen Id hdn luc nao<br /> Nam ed ed hpi can thipp vao Campuchia<br /> hdt d n diy manh thdng thQdng vdi ben<br /> mdt each hdp phap vdi tQ each Id ngQdi dan<br /> ngoai, vipe c i t dQt quan hp thQdng mai vdi<br /> trong nQdc, ddng thdi tren ed sd dd,<br /> Thai Lan khdng cd Ipi nen da phai sQ doan<br /> Campuchia ed dQdc cd hdi tuypt vdi cd t h i<br /> thQdng mai sang Thai Lan n h i m duy tri<br /> can trd Thai Lan tien vao xam chiem lanh<br /> mdi quan hp nay. Dieu nay dQpc suy luan<br /> thd eiia minh.<br /> qua vipe chua Nguyen danh thue xuit<br /> Sau khi ket hdn ddng minh, ngUdi Vipt nhap eang eae tau thuyen nQdc ngodi tidn<br /> di tru ddn Campuchia nhieu hdn, quan hp den phia Nam ndi chua Nguyen cai tq.<br /> ddi ngoai ciia hai nUdc cung sau sic hdn va "Xdt lp thue do Ipnh sii tau cu Id Vo Chan<br /> Thai Lan da b i t man trong quan hp khdng Dai ke khai thi tau ThQdng Hai lp thud ddn<br /> Quan h4 giijra Vi^t Ram vt Th6i Lan. 41<br /> <br /> <br /> la 3.000 quan, thud ve la 300 quan, tau hanh cude chidn tranh l l n thQ 7 vd cung<br /> Quang Ddng lp thud den la 3.000 quan, mudn tranh xung dot vu iQc vdi Thai Lan.<br /> thud ve la 300 quan, tau d Phue Kien lp Lue nay Campuchia phai trieu cdng eho ca<br /> thud la 2.000 quan, thue ve la 200 quan, Thdi Lan va Vipt Nam.<br /> tau Hai Nam thud ddn la 500 quan, thud ve Sau dd, ndm 1679, giQa qudc vQdng vd<br /> la 50 quan, tau Tay DUdng lp thud ddn phd qudc vQdng ciia Campuchia xay ra<br /> 8.000 quan, thud ve la 800 quan, tau Ma xung dot, Vipt Nam va Thai Lan ddng thdi<br /> Cao lp thud den Id 4.000 quan, thud vd la cung can thipp quan sQ d Campuchia nen<br /> 400 quan, tau Nhat Ban lp thue den la da xay ra chidn tranh d dd (47). Mdt mdt,<br /> 4.000 quan, thud ve la 400 quan, tau Xiem vao nam 1679, nhieu ngQdi dan eua nQdc<br /> La lp thud den la 2.000 quan, thud ve 200 Minh gia eU vdo Campuchia (48) da lam<br /> quan..." (43). Trong tinh hinh ehinh tri ddi cho tinh hinh them phQc tap. Vipt Nam da<br /> lap Trinh-Nguyen, dieu khoan eho t h i y ddi lpi dung hp dl thue diy hpp n h i t lanh thd<br /> ngoai thdng thUdng giQa Thai Lan va Vipt eua Campuchia va ke't qua la b i t diu phat<br /> Nam binh thQdng hdn lue nao hdt. triln lanh thd rpng ldn ve phia Ddng ciia<br /> Campuchia nhQ Ddng Phd, My Tho, Bien<br /> Ve sau, vipc tranh gianh ngdi vi d<br /> Hda vd rdi nam 1698 da hpp n h i t toan bp<br /> Campuchia v i n dQpc tidp tuc. Campuchia<br /> (49). Tidp theo, nam 1680, Mac Ciiu la mpt<br /> khdng the tQ giai quyet vipe nay dupe, nen<br /> cQu t h i n eua nha Minh, que d tinh Quang<br /> mdi khi ein thi lai yeu eiu sU giup dd eua<br /> Ddng Trung Qud'c dUdc b i u lam quan ly<br /> Thai Lan va Vipt Nam kd can (44), Thai<br /> eua Campuchia da khai thac todn bp Hd<br /> Lan va Vipt Nam vd'n dang ehd ed hdi hdp<br /> Tien nhUng nam 1708, dng ta dd than phuc<br /> nha't nen lpi dyng dieu nay nen hai nQdc da<br /> Vipt Nam nen them mpt lln nQa Vipt Nam<br /> d^t tham vpng eua minh vd do dd khdng<br /> ed dQdc lanh thd phia Nam cua Chan Lap<br /> t h i tranh khdi sQ xung dpt gay git.<br /> (50). Con trai eua Mac Ciiu \k Mac Thien<br /> Vipe tranh gidnh vQdng vi vdo nam 1674 TQ, nam 1739 dQdc cdng nhan cd cdng lao<br /> da tao ed hpi cho Vipt Nam phai quan dpi ngan chdn Campuchia nhan chi vipn cua<br /> den Campuchia l l n thQ hai (45). Kdt qua Id Xiem La va dupe phong ldm dd ddc (51).<br /> xay ra sQ xung dpt vu Ivle l l n thQ n h i t vdi<br /> Sau dd, cupc phan tranh vUdng vi cua<br /> Thai Lan vd'n b i t d i u can thipp quan sQ va<br /> Campuchia vd sU can thipp npi tinh eua<br /> chinh tri vao Campuchia vao d i u nhQng<br /> Thai Lan va Vipt Nam vao Campuchia vd<br /> nam 1670. Vipt Nam chidn t h i n g da bd<br /> so' l l n va quy md ngay eang tang. Ket qua<br /> nhipm Nde 6 n g Thu, Nac Ong Ndn lam<br /> la sU md rpng lanh thd Campuchia eua hai<br /> qudc vQdng va phd qudc vQdng va cho cQ<br /> nude dupe tiep tvic. Nam 1757, Thuy Chan<br /> tni d Udong (Long Ue), Sdi Gdn. Do can<br /> Lap va Lue Chan Lap (52) vdn bi phan chia<br /> thifp vdo npi tinh ciia Campuchia, Vipt<br /> vao the ky VIII da dupe hpp n h i t thdnh<br /> Nam da dQa ra ly do Id con chau hoang tpc<br /> todn bp Chan Lap va Vipt Nam da cd dUpe<br /> nen da bd nhipm Nac 6 n g Thu than Thai<br /> lanh thd nhU ngay nay.<br /> Lan lam qudc vQdng ehinh chQ khdng bd<br /> nhifm Nan 6 n g Npn thdn minh du minh Id Dudi thdi vUdng qudc Thonburi (1767-<br /> nQdc chidn t h i n g Id mdt each cdng nhdn 1782), Thai Lan da cd anh hUdng manh<br /> Thai Lan manh hdn minh (46). Thdt ra lue hdn den Campuchia. Luc dd, chua Nguyen<br /> dd chua Trinh vd ehua Nguyen dang tidn b phfa Nam rdi vdo hdn loan, sQc thdng trj<br /> 42 Rghl&i ciiru Lich sit, sg 8.2008<br /> <br /> yeu di do cd eudc nd'i loan ciia dan tdc thieu tae vdi Nguyen Huy Thuy (53) dang d trong<br /> sdva ndng dan. TQ nam 1771, cupc ndi loan tinh trang khdng t h i tien hanh chidn tranh<br /> ciia ndng dan Tay Sdn b i t d i u uy hiep den dQdc nQa ma phai elp bach xii Iy tinh hinh<br /> sQ tdn tai cua ehua Nguyin va sQ dipt vong trong nQdc nen da n i t quan de quan dpi vd<br /> cua trieu dai hdu Le. Tinh hinh dd da can ban than dQpc an todn. Vi vdy, cho du<br /> trd vipc md rdng lanh thd v l chua Nguyen Chakri ky kdt vdi Vipt Nam vdi cQdng vi<br /> di nhien khdng t h i can thipp dQdc vao ndi qudc gia nhQng v i n thd'y tfnh ca nhan<br /> tinh ciia Campuchia. Vipc khdng the md manh hdn. Khi xem xdt tinh hinh Iiic dd thi<br /> rdng lanh thd hdn nQa cung la do trong thdi dd chfnh Id dieu Udc ky ket ciia ca nhan cua<br /> gian n g i n ehua Nguyen da md rdng lanh Chakri. Lue dd, thdt ra, chua Nguyen ciia<br /> thd r i t ldn va khdng dii kha nang de quan Vipt Nam dang ehien d i u vdi quan Tay Sdn<br /> ly khai thae. Vdi cd hpi nay, vQdng qudc da tidp nhan yeu c i u cua phia Thai Lan.<br /> Thonburi cua Thai Lan va vQdng qud'c<br /> Ky kdt giQa hai ngUdi sau ndy da dem<br /> Rattanakosin (1782-den nay) da dpc chidm<br /> lai sU thay ddi r i t ldn cho quan hp giQa hai<br /> quyen lanh dao ddi vdi Campuchia. nUdc. Chung tdi se de cap sau, nhUng ehua<br /> Thdi gian ddi lap giQa Tay Sdn va chua Nguyen thdng qua vipc ky kdt nay, trUde<br /> Nguyen (1771-1802) cung da tao ra mdt hdt da bao vp sinh mang ciia minh vd<br /> khfa canh mdi trong quan hp giQa Vipt nhQng ngQdi ung hd minh d l khdng chi<br /> Nam va Thai Lan. Vd phia Vipt Nam, eho chuin bi cd sd cho vipc quay trd lai md cdn<br /> de'n biy gid chua Nguyen d phia Nam vdn duy tri mdi quan hp hQu nghj hpp tac vdi<br /> chii dao moi quan hp vdi Thai Lan da thua nhau cho du sau khi thdnh Idp vUdng trieu<br /> trong cupc chien vdi Tay Sdn va s i p bi dipt thinh thoang cd xung dpt giQa hai ben.<br /> vong edn Thai Lan thi vUdng qudc NhQng sQ kipn sau day cd t h i dem lai<br /> Thonburi dUpe thanh ldp va vUdng qud'c kdt qua eho quan hp hpp tac giQa chua<br /> Aj^thaiya hi suy tan nhUng trong thdi gian Nguyen vd Chakri. TrQdc hdt, trong cupc<br /> dd mdi quan hp cdng t h i n g giQa eae nha sQ da'u tranh vdi anh em nhd Tay Sdn, Nguyen<br /> va ehien tranh ddi ngoai trong thdi gian ddi Phue Anh da phai Nguyen HQu Thyy, Trin<br /> da ling diu, vd tidp nol vQdng qudc<br /> Xuan Trach den Thai Lan vao t h i n g 4 nam<br /> Thonburi, vQdng qud'e Rattanakosin trong<br /> 1782 va ed t h i da yeu eiu chi vipn (54). Tiep<br /> thdi gian d i u xay dQng d i t nUde khdng<br /> theo vdo thang 3 ndm 1784, trong cupc chien<br /> dupe dn dinh, da xay ra ehien tranh vdi<br /> tranh, Nguyen Phuc Anh da d i n nhQng<br /> Mien Dipn, Java vdi quy md ldn.<br /> ngUdi iing hd minh lanh nan d Thai Lan<br /> Vdi tinh hinh dd, quan hp giQa hai nQdc (55). Cd t h i dupe xem gidng nhU tnidng hpp<br /> hodn toan xay dvfng tren ed sd mdi. Thang eua tQdng Vinhlyma cua Thai Lan bi b i t<br /> 11 nam 1781, khi Chakri eiia Thai Lan sdng trong cupc chien vdi anh em Tay Sdn<br /> xam chidm Campuchia, Chudng cd Nguyen mdt ndm trQdc vao t h i n g 7 nam 1783. Khi<br /> HQu Thuy eua Viet Nam nhftn Ipnh cua vUdng qudc Thonburi gap hdn loan, dng ta<br /> Nguyen Phuc Anh chi vipn cho Campuchia. da dem 200 binh Ifnh va miy chyc chidn<br /> Trong thdi gian hai phia ddi d i u d thuyen den Vipt Nam tranh nan dang giup<br /> Campuchia thi d Thai Lan da xay ra phan ehua Nguyen thi bj b i t (56).<br /> loan, luc dd gia dinh ciia Chakri d Bdng Vua Chakri eiia vQdng qudc<br /> Cdc bi bit. Luc dd, Chakria da ky ket hpp Rattanakosin da nhan yeu c i u chi vipn cua<br /> Quan h$ giura Vi&i Ram vd Th6i Lan... 43<br /> <br /> <br /> Nguyen Phue Anh, thang 7 nam 1784, hai khan bdi han han va ddi kdm (60). Nam<br /> chau Chieu Tang, Chieu SQdng dem 300 1789, trQdc sQ xam iQpc eua Mien Dipn,<br /> ehien thuyen vdi 2 van quan ehi vipn eho Vipt Nam da giii 100 chidn thuyen va 7.000<br /> Vipt Nam. Lue diu, lien hipp quan ciia hai quan ehi vipn cho Thai Lan (61). Ndm<br /> ben gin nhQ thing, nhQng bi quan Tay Sdn 1791, neu nhQ vipc vQdng trieu Chakri<br /> mai phue nen da h\ thua. Quan bai trdn chuyen nhQpng tu binh cua Tay Sdn tQ<br /> ciia Thai Lan da n i t quan qua Campuchia. vQdng qudc Van TQdng eho chua Nguyin la<br /> Nguyen Phue Anh mdt l l n nQa iQu vong d vipe cd that thi chua Nguyen - vUdng qudc<br /> Thai Lan vdo thang 4 nam 1785. Vua Thai Chakri-vUdng qudc Van TUdng da lien hipp<br /> Lan da di cho dng ta cQ t n i d Ddng Khoai danh lai Tay Sdn (62).<br /> (d ngoai thanh Vpng Cae) ngoai thanh eua<br /> 4. Ket l u a n<br /> Bang Cdc (57). Ong ta sdng d dd nhQng<br /> phai ngQdi ve nQdc de chieu mp quan Ifnh, Chung tdi da gidi ban vipe xem xdt quan<br /> n i m tinh hinh ciia quan Tay Sdn, chuin h\ hp giQa Vipt Nam va Thai Lan tQ thdi ky<br /> khdi phue. Thang 2 nam 1786, Midn Dipn nha Han Trung Qudc cai tri Vipt Nam den<br /> xam chidm Thai Lan, dng ta lanh dao va tridu dai cudi cung ciia Vipt Nam.<br /> giup dd Thai Lan danh bai quan Mien Vipt Nam va Thai Lan d trong ban dao<br /> Dipn. Vua Thai Lan da tdng nhieu ll vdt va Ddng DQdng vd dQdc ndi lien bdi dQdng<br /> hQa giup dng ta la'y lai quyen iQc. Thang 3 bien giQa Chiem Thdnh va Campuchia nen<br /> eung nam, trQdc cude xam chidm eiia Java, da cd quan hp tQ sdm. NhUng theo quan<br /> dng ta cung xui't binh va ldp dQdc chidn nipm lich sii "quan hp giQa cac nUde lang<br /> cdng (58). gieng khdng tot" nen quan hp ddi ngoai cua<br /> Thang 3 nam 1787, Nguyen Phue Anh hai nUde cung khong dUde mdn md. Quan<br /> n i m dQpc tin quan Tay Sdn rdi vdo tinh hp ddi ngoai giQa Vipt Nam vd cae nUde<br /> trang hdn loan va dng ta nhanh chdng trd lang gidng bao gdm ca Thai Lan khdng<br /> ve nQdc. NhQng luc ndy dng ta cho r i n g dupc td't dpp mpt p h i n do y thQc tieu Trung<br /> trong qua trinh ehien d i u vdi quan Tay Hoa thdng qua qua trinh d i u tranh gay git<br /> Sdn, quan Thdi Lan da khiep sp edn ngQdi vdi Trung Qudc. May thay, giQa hai nUdc cd<br /> dan khu vvie cd cam tinh vdi quan Tdy Sdn, Chiem Thdnh va Campuchia lam vung<br /> svl giup dd cua Thai Lan trd nen khdng cd dpm nen cd the giam bdt sU ddi ldp va xung<br /> hipu qua nen da vd nQdc. Ong ta den hdn dpt. NhUng Chiem Thdnh din din bi xoa<br /> Tre (True Du), d dd dng ta da chat thu elp ten tren ban dd vd Campuchia bi thua<br /> cua cai cd Trung vdn dang hoat dpng hai trong cupc canh tranh vdi cac nUdc lang<br /> tac vdi nhQng doi tQpng la thQdng thuyen gieng nen quan hp hai nUde cd khi rdi vao<br /> ciia Thai Lan rdi giii sang cho Thai Lan. ddi ldp vd xung dpt.<br /> Vipc ndy cung giup eho mdi quan hp hpp TQ sdm, Vipt Nam vd Thai Lan da diu<br /> tac giQa hai ben phat trien (59). tranh va ddi ldp gay git vdi cac nQdc lang<br /> Quan hp hdp tac giQa hai ben v i n dQpc gieng vi sQ sinh tdn va thinh vQpng. Quan<br /> tidp tyc sau khi ehua Nguyen ve nQdc 1 hp giQa hai nUde da bj anh hudng bdi dieu<br /> nam sau khi phvie hdi Gia Dinh ndm 1789. ndy. Do dd, thdi ky Chiem Thanh va<br /> Cd nhQng sQ kipn nhQ da ehi vipn 8.800 Campuchia vQng manh, quan hp giQa hai<br /> bao ngii cdc eho Thai Lan dang gap khd nQdc em dpp nhUng khi Chiem Thanh va<br /> 44 R g h i ^ curu Lich sJr. sg 8.2008<br /> <br /> <br /> Campuchia bi yeu di thi tinh hinh da trd dinh nha't la tinh hinh Campuchia.<br /> nen phQc tap hdn.<br /> Ly do tinh hinh Campuchia trd thanh<br /> Quan he giQa hai nUde khdng chi bi t i e yeu td quyet dinh la do Thai Lan va Vipt<br /> ddng bdi tinh hinh Chiem Thanh va Nam tiep can Campuchia vdi tham vpng<br /> Campuchia. Tinh hinh ehinh tri trong nUde n i m quyen lUe, md rdng lanh thd cua minh<br /> ciia Vipt Nam va Thai Lan cung nhU tinh thdng qua vipc giup dd giai quyet van dd ke<br /> hinh ndi bp va quan he cua eae nUde lang thQa vUdng vi d Campuchia. Nhd cd hpi<br /> gidng khae ngoai Chiem Thanh, nay, hai nUde da cd dUpe mpt lanh thd r i t<br /> Campuchia eung gay anh hudng den quan ldn cua Campuchia. Ket qua la ngay nay,<br /> he cua Vipt Nam va Thai Lan. NhUng tinh quan he giQa ba nUdc ma dac bipt la quan<br /> hinh Chiem Thanh va Campuchia la yeu td' hp Viet Nam-Campuchia, quan hp Thai<br /> gay anh hudng ldn nha't den quan hp hai Lan-Campuchia v i n bi anh hUdng khdng<br /> nUde dd la bien sd. Trong dd, yeu td quydt nhd.<br /> <br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> <br /> (*). Tac gia xin chfin thfinh cam dn Quy nghien cdu Lich sd, so 46, 1963; Trin Trpng Kim, Vi^t<br /> Cliu ciia Trildng Dai hpc Ngo^i ngiJ Han Quoc Nam sd lUgc, Nxb. Vfin h6a Thong tin, Hfi Npi,<br /> (2008). 1999, p. 69; Dfio Duy Anh, Lich sd Viit Nam, Nxb.<br /> Van h6a Thong tin. Ha Npi, 2002, p. 149; Trin<br /> (1). Cho Jae Hyun-Song Jung Nam, Su nhin<br /> Quoc Vupng-Ha Van Tfi'n, Lich sd che dd phong<br /> vdo Viit Nam, Nxb. Dai hpc Ngofii ngiJ Han Quoc,<br /> kii'n Viet Nam, Tfip I, Nxb. Giao dye, Hfi Npi,<br /> 2005, p. 75, 129.<br /> 1960, pp. 182-183; Kim Young Aih, Lich sd Thdi<br /> (2). Cho Hung Guk: Political Relations between Lan, Nxb. D^i hpc Ngo^i ngiJ Han Quoc, 2002,<br /> Thailand, Cambodia, and Vietnam in the p.28; Kim Hong Gu, Nhap mdn Thdi Lan hgc,<br /> Seventeenth Century, The Southeast Asian Review, Nxb. DHNN PS, 2000, p. 75; See Ga Seo, Dgi Ly cd<br /> Vol. 5, The Korean Association of Southeast Asian dgi vdn hda khdo, HilOng Gang, 1979, pp.120-122;<br /> Studies, 1997, p. 64. Cho Hung Guk, Phfit gido Thdi Lan vd Nudc Qudc<br /> (3). Song Jung Nam, A Study of Buddhism of Vuang, Nxb. Sonamu, 2000, p. 22.<br /> Vietnam, Joural of International and Area Studies, (8). Dgi Vi?t sd ky todn thU, T^p I. Nxb. Khoa<br /> Vol.19 No. 1, Institute for International and Area hpc xa hpi, 1971, pp.134-137.<br /> Studies, 2001.<br /> (9). Dgi Viit sd ky todn thu, T$ip I, Nxb. Khoa<br /> (4). Phan Khoang, Viet Sd: Xd Ddng Trong hpc xfi hpi. Ha Npi, 1971, p. 281; Dgi Vift sd ky<br /> 1558-1777, Nxb. Khai Tri, 1969, p. 20. tiin biin, Nxb. Khoa hpc xa hpi, 1997, p. 283; Vift<br /> (5). Viet sd thdng gidm cUcfng mue chinh biin, sd thdng gidm cUang mt^c chinh biin, T^p FV, Nxb.<br /> T 4 P I, Nxb.Van Sd Dja, p. 109. Vfin Sii Dja, 1958, p. 355.<br /> <br /> (6). Dgi Viet sd ky todn thU, T^p I. Nxb. Khoa (10). Dgi Vi4t sd ky todn thu, T4p II, Nxb. Khoa<br /> hpc xa hpi, 1971, p. 130. hpc xa hpi. Ha Npi, 1972, p. 101.<br /> <br /> (7). Vo Vfin Nhung, NgUdi Thdi phdi chdng Id (11). Dgi Vi^t sdky todn thU, T$p II, sdd, p.l63.<br /> ngUcfi sdng ldp nUdc Nam Chii'u? T^p chi Nghiin (12). Dgi Vi4t sd ky todn thu, T^p I, add, p. 349.<br /> Quan h^ giura Vitt Ram v6 Th61 Lan. 45<br /> <br /> <br /> (13). Dgi Viit sd ky todn thU, Tflp I, sdd, 1998, (27). Dgi Viet sd ky todn thu, Tfip III, Nxb.<br /> p. 317. Theo Du ky cua Maroco Polo thi nildc Locac Khoa hpc xa hpi, Hfi Npi, 1972, p. 215.<br /> la La Hpc. Kim Ho Dong, Du ky cua Marco Polo,<br /> (28). Song J u n g Nam, The Name and Territory<br /> Nxb. Sagyejul, 2006, p. 428.<br /> of Vietnam, Southesat Asia Journal, V16, N.2,<br /> (14). Viit sd thdng gidm cUcfng mue chinh biin, 2006, p.107.<br /> T^p rv, Nxb. Vfin Sd Dja, 1958, p. 355.<br /> (29). Dgi Viit sd ky todn thU, Tfip III, sdd,<br /> (15). T r i n Trpng Kim, Viet Nam sd lugc, sdd, p.l20.<br /> pp. 354-355.<br /> (30). Dgi Viet sd ky todn thU, T^p III, sdd,<br /> (16). Choi Byung Wook, Lich sd Ddng Nam A- p.125.<br /> thdi dgi truyuin thdng, Nxb. Cong ty giao khoa D^i<br /> (31). Dgi Viet sd ky todn thU, Tfip III, sdd,<br /> Hfin, 2006.<br /> p.132.<br /> (17). Dgi Viit sd ky todn thU, Tfip I, Nxb. Khoa<br /> (32). Dgi Viet sd ky todn thU, Tfip I, sdd, pp.<br /> hpc xa hpi, Hfi Npi, 1972, p. 295; Dgi Viit sd ky<br /> 233-239; Dfio Duy Anh, Lich sd Viet Nam, Nxb.<br /> tiin bien, Nxb. Khoa hpc xa hpi, Hfi Npi, 1997, p.<br /> Vfin h6a Thong tin. Ha Npi, 2002, p. 237; Song<br /> 298.<br /> J u n g Nam, The Name and Territory of Vietnam,<br /> (18). Viet sd thdng gidm cUcfng mue chinh biin, Southesat Asia J o u r n a l , V.16, N.2, 2006, p.107.<br /> jfip rv, Nxb. Vfin Sd Dja, 1958, p. 372.<br /> (33). Dao Duy Anh, Lich sd Viit Nam, sdd, p.<br /> (19). Dgi Viet sd ky todn thU, Tfip I, sdd, p. 295. 236.<br /> <br /> (20). Dgi Viit sd ky todn thU, T^p II, sdd, p. (34). Dgi Vi?t sdky todn thU, T$p III, sdd, p. 292.<br /> 101; Dgi Viit sdky tiin biin, sdd, p. 405.<br /> (35). Cho J a e Hyun-Song J u n g Nam, SU nhin<br /> (21). Dgi Viit sdky todn thU, Tfip II, Nxb. Khoa vdo Viit Nam, Nxb. Tnidng D^i hpc Ngo^i ngfl<br /> hpc xa hOi, Hfi Npi, 1998, p. 140; Dgi Vi?t sd ky Han Quoc, 2005, p. 97.<br /> todn thu, T^p II, Nxb. Khoa hpc xa hpi, Hfi Npi,<br /> (36). Dgi Viit sdky todn thU, T^p I, sdd, p. 193.<br /> 1972, p. 315.<br /> (37). P h a n Huy Le, Chu Thien, Vaong Hoang<br /> (22). Kim Hong Gu, Nhdp mdn Thdi Lan hgc,<br /> Tuyen, Dinh Xufin Lfim. Lich sd chddd phong kien<br /> Nxb. DHNN PS, 2000, pp. 80-81.<br /> Viet Nam, T^p III, Nxb. Giao dvc, Hfi Npi 1961,<br /> (23). Kim Young Aih, Lich sd Thdi Lan, Nxb<br /> p. 105; Le Nguyin, Xd hdi Dgi Viit qua but ky cua<br /> D^i hpc Ngo^i ngfl H a n Quoc, 2002; Kim Hong Gu,<br /> ngudi nUdc ngodi, Nxb. Vfin ngh§ Thfinh pho Ho<br /> Nh^p mdn Thdi Lan hgc, Nxb. D H N N PS, 2000.<br /> Chf Minh, 2004, p. 171; Song J u n g Nam, Lich sd<br /> (24). Dgi Viit sd ky todn thU, T§p II, Nxb. Khoa Vi^t Nam, Nxb. D^i hpc Su ph^m, Hfi Npi, 2001,<br /> hpc xa hpi. Ha Npi, 1972, p. 13. p.193, 304.<br /> (25). Song J u n g Nam, A Study on the Battles of<br /> (38). You In Sun, Lich sd Viet Nam, Nxb. Isan,<br /> Chiem Thanh against Mongolia, Korean Association<br /> 2002, p. 219.<br /> of Vietanmese Studies, V.5, 2004, p. 37.<br /> (39). P h a n Khoang, Viit Sd: Xd Ddng Trong<br /> (26). Song J u n g N a m , Foreign Policy in the<br /> 1558-1777. Nxb. Khai Tri, Sfii Gon, 1969, p.400.<br /> Middle Ages of Vietnam: The Case of the Mongol's<br /> Invasion Vietnam, J o u r n a l of International Area (40). Dgi Nam thUc luc tiin biin, Tfip I, Nxb.<br /> Studies, V.IO, N l . Spring 2006, pp. 221-222. Sii hpc, Hfi Npi, 1962, p. 98.<br /> 46 Rghi&n ciiru Ljch sJr. sg 8.2008<br /> <br /> (41). Cho Hung Guk: Political Relations (51). Dgi Nam thUc luc tiin bien, Tfip I, Nxb.<br /> between Thailand, Cambodia, and Vietnam in the SQ hpc. Ha Npi, 1962, p. 202.<br /> Seventeenth Century, The Southeast Asian Review,<br /> (52). Dao Duy Anh, Lich sd Vi^t Nam, Nxb.<br /> Vol. 5, The Korean Association of Southeast Asian<br /> Vfin h6a Thong tin, Ha Npi, 2002, p. 373; Cha<br /> Studies, 1997, p. 56.<br /> Sang Ho-Yang S e u n g Yun-Kim Suong J u , Cdx<br /> (42). Cho Hung Guk: Political Relations nUdc Ldo, Campuchia tUcfng lai Ddng Nam A, Nxb.<br /> between Thailand, Cmabodia, and Vietnam in the D^i hpc Ngo^i n g a H a n Quoc, 1999, p. 135.<br /> Seventeenth Century, The Southeast Asian Review,<br /> (53). Dgi Nam thUc luc tiin biin. Tap I, Nxb.<br /> Vol. 5, The Korean Association of Southeast Asian<br /> Sii hpc, Hfi Npi, 1962, p. 202; Dgi Nam chinh biin<br /> Studies, 1997, pp. 55-56.<br /> liet truyin sa tap, Nxb. Thufin H6a, Hu§', 1993, pp.<br /> (43). Le Quy Don, Phd biin tgp luc, Tfip I, Nxb. 565-566; T r i n Trpng Kim, Viet Nam sd lugc, Nxb.<br /> Khoa hpc xa hpi, Hfi Npi, 1977, pp. 213-232. Van h6a Thong tin, 1999, p. 377.<br /> <br /> (44). Cho H u n g Guk: Political Reations between (54). Dgi Nam thUc luc tiin biin, T$p II, Nxb.<br /> Thailand, Cmabodia, and Vietnam in the Sd hpc. Ha Npi, 1962, p. 4 1 .<br /> Seventeenth Century, The Southeast Asian Review,<br /> (55). Dgi Nam chinh biin li^t truydn sa tdp,<br /> Vol. 5, The Korean Association of Southeast Asian<br /> Nxb. Thufin H6a, Hue, 1993, pp. 566-567.<br /> Studies, 1997, p. 53.<br /> (56). Dgi Nam thUc luc tiin biin, Tfip II, Nxb.<br /> (45). Dgi Nam thUc ti^c tiin biin, T^p I, Nxb.<br /> Sii hpc. Ha Npi, 1962, p. 48.<br /> Svl hpc, Hfi Npi, 1962, p . l 2 2 .<br /> (57). Dgi Nam th\tc ti^c tiin biin, T^p II, Nxb.<br /> (46). Dgi Nam thUc luc tiin biin, T^p I, Nxb.<br /> Sd hpc. Ha Npi, 1962, pp. 54-59.<br /> Sd hpc, Hfi Npi, 1962, p.122.<br /> (58). Dgi Nam thilc luc tiin biin, T^p II, Nxb.<br /> (47). P h a n Khoang, Viit Sd: Xd Ddng Trong<br /> Sd hpc. H a Npi, 1962, pp. 60-61. ,<br /> 1558-1777, Nxb. Khai Tri, Sfii Gon, 1969, pp.410-<br /> 411. (59). Dgi Nam thUc luc tiin biin, Tfip II, Nxb.<br /> Sd hpc. Ha Npi, 1962, p. 65<br /> (48). Dgi Nam thUc luc tiin biin, Tfip I, Nxb.<br /> Sii hpc. Ha Npi, 1962, p. 125. (60). Dgi Nam thUc luc tiin biin, Tfip II, Nxb.<br /> Sii hpc. Ha Npi, 1962, p . 93; Dgi Nam chinh biin<br /> (49). flat Nam thUc luc tiin biin, Tfip I, Nxb.<br /> liet truyin sa tap, Nxb. Thufin H6a, H u C 1993, p.<br /> Sd hpc. Ha Npi, 1962, p. 125; Le Quy Don, Phu<br /> 567. • ,,a<br /> biin tgp luc, Tfip I, Nxb. Khoa hpc xa hpi, Hfi Npi,<br /> (61). Dgi Nam thUc luc tiin biin, Tfip II, Nxb.<br /> 1977, p. 62.<br /> Sii hpc. Ha Npi, 1962, p. 280; Dgi Nam chinh biin<br /> (50). Dgi Nam thUc luc tiin biin, Tfip I, Nxb. Hit truyin sa tap, Nxb. Thufin H6a, Hu6', 1993, p.<br /> Sii hpc, Hfi Npi, 1962, p.p.202; Song J u n g Nam, A 567.<br /> Study on the Land System and Territorial<br /> (62). Dgi Nam thUc tuc tiin biin, T^p II, Nxb.<br /> Expansion in Southern Part of Vietnam: From the<br /> Sii hpc. Ha Npi, 1962, p. 140; Dgi Nam chinh biin<br /> Mid-16 Century to 18 Century, The Pusan<br /> Hit truyin so t^p, Nxb. T h u ^ n H6a, Hu^, 1993, pp.<br /> Historical Review, V.36, J u n e 1999, p. 57.<br /> 618-619.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2