Quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông - GS.TS. Ngô Đình Tuấn

Qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n­íc l­u vùc s«ng<br /> GS. TS Ng« §×nh TuÊn<br /> §¹i häc Thuû Lîi<br /> <br /> I. Mét sè tiªu chÝ cÇn ®­îc xem xÐt trong Qu¶n lý tæng hîp<br /> Tµi nguyªn n­íc l­u vùc s«ng (QLTHTNNLVS)<br /> 1. L­u l­îng n­íc sinh th¸i (Ecological Discharge)[6]: Lµ l­u l­îng n­íc tèi thiÓu<br /> cÇn tr¶ l¹i tù nhiªn ®Ó ®¶m b¶o yªu cÇu sèng cña con s«ng. Nã lÊy b»ng l­u l­îng<br /> n­íc d­íi ®Êt nhá nhÊt cung cÊp cho s«ng trong chuçi n¨m thèng kª t¹i tuyÕn quan<br /> tr¾c thuû v¨n. Chóng kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo diÖn tÝch l­u vùc mµ cßn phô<br /> thuéc vµo vïng, vµo nguån n­íc (sè l­îng vµ ph©n phèi trong n¨m). Gi¸ trÞ l­u<br /> l­îng n­íc sinh th¸i th­êng lÊy b»ng Qth¸ngmin 95% t¹i cöa s«ng hay Qth¸ngmin 90% t¹i vÞ<br /> trÝ giíi h¹n trªn cña vïng cöa s«ng.<br /> VÝ dô: Trªn s«ng Hång, t¹i S¬n T©y QST = 619 m3/s.<br /> S«ng Srepok, t¹i B¶n §«n QST = 34,0 m3/s.<br /> S«ng Ba, t¹i Cñng S¬n QST = 20,2 m3/s.<br /> 2. Dßng ch¶y m«i tr­êng (Environmental Flows), lµ chÕ ®é dßng ch¶y t¹o ®­îc<br /> th«ng qua sù tho¶ thuËn ®Ó ®¶m b¶o ph¸t triÓn "lµnh m¹nh" cho mét con s«ng. Nãi<br /> c¸ch kh¸c, dßng ch¶y m«i tr­êng lµ dßng ch¶y cã mét sè l­îng, chÊt l­îng vµ thêi<br /> gian cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o duy tr× hÖ thèng s«ng ngßi "lµnh m¹nh" theo viÔn c¶nh<br /> m«i tr­êng, kinh tÕ vµ x· héi (kÓ c¶ v¨n ho¸). [2][3][4]<br /> Sù kh¸c nhau vµ gièng nhau gi÷a l­u l­îng n­íc sinh th¸i vµ dßng ch¶y m«i<br /> tr­êng lµ ë chç c¶ hai cã mét sè l­îng xuÊt hiÖn t¹i nót tÝnh to¸n cña s«ng, song l­u<br /> l­îng n­íc sinh th¸i lµ mét sè l­îng æn ®Þnh, tæi thiÓu, cÇn thiÕt cho ®êi sèng cña<br /> con s«ng, cßn dßng ch¶y m«i tr­êng lµ mét sè l­îng kh«ng æn ®Þnh ph©n bè theo hÖ<br /> thèng vµ thay ®æi theo thêi gian tuú thuéc vµo nhu cÇu n­íc vµ ®iÒu tiÕt n­íc cña<br /> con ng­êi ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña l­u vùc vµ sù sèng lµnh m¹nh cña<br /> s«ng. NghÜa lµ dßng ch¶y m«i tr­êng ph¶i ®¶m b¶o lu«n lu«n lín h¬n hay b»ng<br /> l­u l­îng n­íc sinh th¸i.<br /> VÝ dô:<br /> 1) Sau Dù ¸n Thuû lîi Ph­íc Hoµ ph¶i ®¶m b¶o dßng ch¶y m«i tr­êng ë h¹<br /> l­u QMT  20 m3/s v× trong ®ã: QST = 10 m3/s, Qt­íi = 4 m3/s vµ Ýt nhÊt lµ 6 m3/s dµnh<br /> cho nhu cÇu n­íc t¨ng thªm sau nµy vïng h¹ du.<br /> 2) T¹i tuyÕn Srepok 4, yªu cÇu l­u l­îng n­íc sinh th¸i ph¶i tr¶ cho s«ng lµ<br /> 34,0 m3/s, sau khi x©y dùng 7 bËc thang thuû ®iÖn (cã chuyÓn n­íc) dßng ch¶y m«i<br /> tr­êng víi Qth¸ng nhá nhÊt ®¹t lín h¬n 90 m3/s.<br /> 3. Ng­ìng khai th¸c tµi nguyªn n­íc [6] lµ giíi h¹n l­îng n­íc (%) cho phÐp khai<br /> th¸c sö dông kh«ng hoµn tr¶ l¹i cho s«ng (phÇn mÊt ®i do t­íi, do cÊp n­íc c«ng<br /> nghiÖp, sinh ho¹t, dÞch vô...). Giíi h¹n nµy lµ tû sè l­îng n­íc thõa trong mïa lò so<br /> víi l­îng n­íc tiÒm n¨ng:<br /> Wlò  Q 0 Tlò<br /> Wng ­ ìngkhaith ¸ c(%)  (%)<br /> W0<br /> Trong ®ã:<br /> Wlò : Tæng l­îng n­íc trong mïa lò cã Qlò  Q0.<br /> Q0 : L­u l­îng n­íc n¨m trung b×nh nhiÒu n¨m (m3/s).<br /> W0 : Tæng l­îng n­íc n¨m trung b×nh nhiÒu n¨m (m3).<br /> Wlò : thêi gian tÝnh b»ng gi©y c¸c th¸ng thuéc mïa lò.<br /> Tõ ®ã cho thÊy ng­ìng khai th¸c tµi nguyªn n­íc trªn c¸c l­u vùc s«ng ë<br /> ViÖt Nam biÕn ®æi trong kho¶ng 28 ~ 44% (trªn thÕ giíi th­êng lÊy 30 ~ 40%).<br /> Trong ®ã:<br /> 1) C¸c s«ng ven biÓn miÒn Trung Wnkt = 36 ~ 44% lµ nh÷ng s«ng cã dßng<br /> ch¶y ph©n phèi trong n¨m rÊt cùc ®oan, lò lín tËp trung trong thêi gian mïa lò ng¾n,<br /> kiÖt nhá trong thêi gian mïa c¹n kÐo dµi. NghÜa lµ c¸c s«ng ven biÓn miÒn Trung cã<br /> l­îng n­íc d­íi ®Êt rÊt Ýt nªn h¹n chÕ sö dông n­íc d­íi ®Êt.<br /> 2) C¸c s«ng phÝa B¾c Wnkt = 30 ~ 38%.<br /> 3) C¸c s«ng T©y Nguyªn Wnkt = 28 ~ 30% bÐ nhÊt trong toµn quèc thuéc c¸c<br /> l­u vùc s«ng cã dßng ch¶y ph©n phèi trong n¨m t­¬ng ®èi ®iÒu hoµ h¬n, nghÜa lµ<br /> l­îng n­íc d­íi ®Êt lín. NÕu lÊy giíi h¹n cho phÐp lín nhÊt Wnkt lµ 40% th× c¸c<br /> s«ng vïng T©y Nguyªn cã thÓ khai th¸c n­íc d­íi ®Êt kho¶ng 12% tæng l­îng n­íc<br /> tiÒm n¨ng víi Qnd®  104 m3/s gÇn b»ng 50% l­îng tr÷ n­íc d­íi ®Êt (do m­a cung<br /> cÊp).<br /> 4. HÖ sè håi qui Khq (%) [6][4]<br /> 1) Theo lý thuyÕt<br /> WcÇn  Whao<br /> K hq1 <br /> WcÇn<br /> WcÇn : L­îng n­íc cÇn = MxA<br /> M : Møc t­íi (m3/ha).<br /> A : DiÖn tÝch khu t­íi (ha).<br /> Whao : ETlóa = Kcr x PET (m3/ha).<br /> PET : kE0  E0n = EPenman<br /> Whao = Kcr x EPenman<br /> Kcr: HÖ sè c©y trång.<br /> Theo sè liÖu thÝ nghiÖm t­íi t¹i H¶i D­¬ng, TiÒn Giang, Bu«n Ma Thuét tÝnh<br /> ®­îc: Khq1 = 18 ~ 24% lÊy trung b×nh kho¶ng 20%.<br /> 2) Theo thùc tÕ<br /> Wdk  Whao Wth  Wxt<br /> K hq 2  <br /> Wdk Wdk<br />  Wdk : l­îng n­íc t­íi ®Çu kªnh, 104m3.<br /> Wth : l­îng n­íc tæn thÊt do thÊm, 104m3.<br /> Wxt : l­îng n­íc x¶ thõa mÆt ruéng.<br /> Tõ sè liÖu quan tr¾c t¹i c¸c hÖ thèng thuû lîi LiÔn S¬n, B¾c H­ng H¶i, S«ng<br /> NhuÖ... tÝnh ®­îc Khq2 = 30 ~ 40%.<br /> <br /> II. S«ng vµ ph©n lo¹i l­u vùc s«ng theo môc ®Ých qu¶n lý [4]<br /> Tæng sè s«ng ngßi ViÖt Nam phÇn ®Êt liÒn cã ®é dµi L  10km gåm 2360<br /> s«ng c¸c lo¹i vµ 26 ph©n l­u c¸c cÊp. Cã thÓ chia thµnh c¸c nhãm s«ng nh­ sau:<br /> 1. Theo diÖn tÝch l­u vùc:<br /> a. F  10.000 km2<br /> Cã 9 s«ng chÝnh : S. Hång, S. Th¸i B×nh, S. M·, S. C¶, S. Thu Bån, S. Ba, S.<br /> §ång Nai, S. Mªk«ng, S. B»ng - Kú Cïng.<br /> b. F  2.000 km2<br /> Cã 18 s«ng chÝnh. Ngoµi 9 s«ng nãi trªn cßn thªm 9 s«ng chÝnh lµ: S. Gianh,<br /> S. KiÕn Giang, S. Qu¶ng TrÞ, S. H­¬ng, S. Trµ Khóc, S. Kone, S. C¸i Nha Trang, S.<br /> C¸i Phan Rang vµ S. Luü.<br /> 2. Theo l­u vùc - Vïng biÓn ®æ ra:<br /> a. C¸c s«ng Qu¶ng Ninh (cã ®ª biÓn).<br /> b. HÖ thèng s«ng T©y Giang (Kú Cïng - B»ng Giang) (kh«ng ®ª).<br /> c. S«ng Hång, s«ng Th¸i B×nh, s«ng M·, s«ng C¶ (cã ®ª s«ng, ®ª biÓn).<br /> d. C¸c s«ng ven biÓn miÒn Trung tõ Cöa Nh­îng ®Õn Hµm T©n (®ª biÓn).<br /> e. S«ng §ång Nai - s«ng Mekong (®ª biÓn).<br /> 3. Theo l­u vùc - Qu¶n lý l·nh thæ:<br /> a. Qua nhiÒu n­íc: S. Hång, S. Kú Cïng - B»ng Giang, S. M·, S. C¶, S. Cöu<br /> Long, S. §ång Nai.<br /> b. Qua nhiÒu tØnh: S. Th¸i B×nh, S. §µ R»ng, S. §ång Nai, S. Thu Bån, S. Trµ<br /> Khóc, S. Gianh, S. Kone.<br /> c. Trong mét tØnh: C¸c s«ng Qu¶ng Ninh, ven biÓn MiÒn Trung (c¸c s«ng cßn<br /> l¹i).<br /> 4. Theo l­u vùc - Qu¶n lý nguån n­íc:<br /> a. Th­îng nguån ë n­íc ngoµi, h¹ nguån ë ViÖt Nam: S. Hång, S. M·, S. C¶,<br /> S. §ång Nai.<br /> b. Th­îng nguån ë ViÖt Nam, h¹ nguån ë n­íc ngoµi: S. Kú Cïng, S. B»ng.<br /> c. S. nh¸nh th­îng nguån ë ViÖt Nam, h¹ nguån s«ng chÝnh ë ViÖt Nam: S.<br /> Mª K«ng (S«ng nh¸nh th­îng nguån: S. NËm Rèn, S. Sekong, Dakrong, Sesan,<br /> Srepok. H¹ nguån s«ng chÝnh: §ång b»ng S. Cöu Long).<br /> 5. Theo l­u vùc - Qu¶n lý tæng hîp Tµi nguyªn n­íc l­u vùc s«ng (cã quan hÖ<br /> c©n b»ng n­íc hÖ thèng) cã thÓ ph©n theo 3 lo¹i sau:<br /> a. Quy ho¹ch vµ qu¶n lý thuéc cÊp Bé (9 hÖ thèng)<br /> (1) HÖ thèng s«ng Hång - s«ng Th¸i B×nh.<br /> (2) HÖ thèng s«ng Kú Cïng - s«ng B»ng Giang.<br /> (3) HÖ thèng s«ng M·.<br /> (4) HÖ thèng s«ng C¶.<br /> (5) HÖ thèng s«ng Thu Bån - s«ng Vu Gia.<br /> (6) HÖ thèng s«ng Ba + s«ng §µ N«ng + s«ng Kone + s«ng Hµ Thanh.<br /> (7) HÖ thèng s«ng Sesan + Srepok.<br /> (8) HÖ thèng s«ng §ång Nai vµ phô cËn (hÖ thèng s«ng §ång Nai + c¸c s«ng Ninh<br /> ThuËn - B×nh ThuËn + s«ng Vµm Cá).<br /> (9) §ång b»ng s«ng Cöu Long<br /> b. Quy ho¹ch thuéc cÊp Bé - Qu¶n lý thuéc cÊp TØnh (5 hÖ thèng)<br /> (1) HÖ thèng s«ng H­¬ng vµ phô cËn (s«ng H­¬ng + s«ng ¤ L©u + s«ng Truåi +<br /> s«ng N«ng + ... ph¸ Tam Giang - §Çm CÇu Hai).<br /> (2) HÖ thèng s«ng Trµ Khóc vµ phô cËn (s«ng Trµ Khóc + s«ng VÖ + s«ng Trµ Bång<br /> + s«ng Trµ C©u...)<br /> (3) HÖ thèng s«ng Th¹ch H·n vµ phô cËn (s«ng Th¹ch H·n - s«ng BÕn H¶i).<br /> (4) HÖ thèng s«ng Gianh - s«ng NhËt LÖ vµ c¸c s«ng nhá Qu¶ng B×nh.<br /> (5) HÖ thèng c¸c s«ng Qu¶ng Ninh.<br /> c. Quy ho¹ch vµ qu¶n lý thuéc cÊp TØnh (c¸c hÖ thèng s«ng cßn l¹i)<br /> (1) HÖ thèng s«ng C¸i Nha Trang.<br /> (2) HÖ thèng s«ng C¸i Ninh Hoµ.<br /> (3) HÖ thèng s«ng Kú Lé.<br /> (4) HÖ thèng s«ng L¹i Giang...<br /> ...<br /> <br /> III. Qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n­íc (QLTHTNN)<br /> "QLTHTNN lµ mét qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh sù phèi hîp ph¸t triÓn vµ qu¶n lý tµi<br /> nguyªn n­íc, ®Êt vµ c¸c tµi nguyªn liªn quan kh¸c ®Ó tèi ­u ho¸ lîi Ých kinh tÕ vµ<br /> phóc lîi x· héi mét c¸ch c«ng b»ng mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn sù bÒn v÷ng cña c¸c<br /> hÖ sinh th¸i thiÕt yÕu". (GWP-2000).<br /> Muèn vËy, tr­íc hÕt lµ Qu¶n lý. Bëi v× "khñng ho¶ng vÒ qu¶n lý chø kh«ng<br /> ph¶i khñng ho¶ng vÒ n­íc" (quan ®iÓm quèc tÕ vÒ Tµi nguyªn n­íc - Jan Moller<br /> Hansen 9-1-2004).<br /> Thø hai, kh¸i niÖm "Tæng hîp" trong qu¶n lý tµi nguyªn n­íc cÇn ®­îc hiÓu<br /> vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh­ sau:<br />  VÒ hÖ thèng tù nhiªn m«i tr­êng:<br /> - Tæng hîp qu¶n lý n­íc vµ ®Êt lµm cho ®Êt vµ n­íc thùc sù ®iÒu hoµ.<br /> - Tæng hîp qu¶n lý n­íc mÆt vµ n­íc ngÇm c¶ sè l­îng vµ chÊt l­îng.<br /> - Tæng hîp lîi Ých sö dông vµ b¶o vÖ m«i tr­êng n­íc gi÷a th­îng l­u vµ h¹<br /> l­u.<br /> VÒ hÖ thèng kinh tÕ - x· héi (hay hÖ thèng con ng­êi):<br /> - Tæng hîp gi÷a qui ho¹ch PTTNN víi viÖc n©ng cao ®êi sèng cña ng­êi d©n.<br /> - Tæng hîp xuyªn ngµnh trong ph¸t triÓn chÝnh s¸ch quèc gia.<br /> - Tæng hîp qu¶n lý n­íc t¹i tÊt c¶ c¸c cÊp kh¸c nhau theo ®Þa giíi hµnh chÝnh<br /> vµ theo l­u vùc s«ng.<br /> - Tæng hîp tÊt c¶ c¸c bªn quan t©m trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch vµ ra quyÕt<br /> ®Þnh ®Æc biÖt lµ vai trß cña céng ®ång sö dông n­íc.<br /> Vµ cuèi cïng Tæng hîp trªn c¬ së Thèng nhÊt. Thèng nhÊt qu¶n lý, thèng<br /> nhÊt l­u vùc, thèng nhÊt môc tiªu.<br /> Tõ ®ã, muèn QLTHTNN tr­íc hÕt ph¶i n©ng cao nhËn thøc vÒ Tµi nguyªn<br /> n­íc võa lµ mét thµnh phÇn cña hÖ sinh th¸i võa cã gi¸ trÞ hµng ho¸. Nã ®ßi hái ph¶i<br /> qu¶n lý tõ d­íi lªn b¾t ®Çu tõ ng­êi dïng n­íc ®Õn ng­êi l·nh ®¹o cao nhÊt, võa<br /> qu¶n lý c¶ cung cÊp n­íc lÉn qu¶n lý nhu cÇu n­íc.<br /> Néi dung QLTHTNN th× cã nhiÒu, song nhiÖm vô chÝnh lµ:<br /> 1. KiÓm kª, ®¸nh gi¸ Tµi nguyªn n­íc vÒ l­îng, chÊt vµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi theo<br /> kh«ng gian vµ thêi gian. LÊy l·nh thæ ViÖt Nam lµm vÝ dô: [5]<br /> a. KiÓm kª tµi nguyªn n­íc n­íc mÆt l·nh thæ ViÖt Nam<br /> 1) L­îng n­íc mÆt néi ®Þa:<br /> - MiÒn ®åi nói W1 = 256796 x 106m3<br /> - MiÒn ®ång b»ng W2 = 51152 x 106m3<br /> - Trªn c¸c ®¶o W3 = 2000 x 106m3<br /> Tæng céng W1 + W2 + W3 = 310 tû m3.<br /> 2) L­îng n­íc mÆt ngo¹i ®Þa ch¶y vµo VN gåm:<br /> Wng® = WG©m + WL« + WCh¶y + WThao + W§µ + WM· + MChu + MCLong + W§ång Nai<br /> = 520 tû m3.<br /> 3) Tæng l­îng n­íc mÆt trªn l·nh thæ ViÖt Nam lµ:<br /> WmÆt = Wn® + Wng® = 830 tû m3<br /> b. KiÓm kª tµi nguyªn n­íc d­íi ®Êt l·nh thæ ViÖt Nam lµ:<br /> Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra th¨m dß hiÖn nay, tiÒm n¨ng n­íc d­íi ®Êt víi tæng tr÷<br /> l­îng thiªn nhiªn (ch­a kÓ h¶i ®¶o) ®¹t 1513 m3/s, hay 47,8 tû m3 n­íc.<br /> c. Mét sè yÕu tè kh«ng bÒn v÷ng cña Tµi nguyªn n­íc ViÖt Nam<br /> 1) Sù ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu theo kh«ng gian vµ thêi gian cña TNN.<br /> 2) Sù kh«ng c©n ®èi cña tµi nguyªn n­íc trong sö dông khai th¸c.<br /> 3) Sù c¹n kiÖt tµi nguyªn n­íc ngµy cµng t¨ng.<br /> 4) HiÓm ho¹ vÒ n­íc ngµy cµng t¨ng,<br /> 5) ¤ nhiÔm n­íc ngµy mét trÇm träng...<br /> Do 5 yÕu tè kh«ng bÒn v÷ng nãi trªn, tµi nguyªn n­íc kh«ng ph¶i lµ mét gi¸<br /> trÞ cè ®Þnh mµ thay ®æi qua c¸c n¨m, tÝch cùc vµ tiªu cùc tuú thuéc vµo Qu¶n lý<br /> Tæng hîp cña con ng­êi hiÖu qu¶ cao hay thÊp. V× vËy, th«ng th­êng kho¶ng 5 n¨m<br /> Tµi nguyªn n­íc cÇn ®­îc kiÓm kª ®¸nh gi¸ l¹i. Tuy vËy, muèn kiÓm kª ®¸nh gi¸<br /> Tµi nguyªn n­íc trong mét l­u vùc cô thÓ cÇn cã m¹ng l­íi quan tr¾c thÝch hîp cÇn<br /> ®­îc qui ho¹ch bæ sung ngay tõ b©y giê, nÕu kh«ng th× qu¸ muén.<br /> 2. Qui ho¹ch tæng hîp Tµi nguyªn n­íc bao gåm:<br /> a. TÝnh to¸n nhu cÇu n­íc cho tÊt c¶ c¸c hé dïng n­íc trong l­u vùc hiÖn t¹i vµ dù<br /> b¸o 5 n¨m, 10 n¨m vµ 20 n¨m sau.<br /> b. C©n b»ng n­íc hÖ thèng l­u vùc víi s¬ ®å khai th¸c ®­îc lùa chän hîp lý theo<br /> quan ®iÓm kinh tÕ.<br /> c. Qui ho¹ch tæng hîp Tµi nguyªn n­íc.<br /> Qui ho¹ch tæng hîp tµi nguyªn n­íc lµ c©n b»ng n­íc hÖ thèng ®­îc g¾n víi<br /> c¸c c«ng tr×nh cÊp tho¸t n­íc cô thÓ, cã tÝnh kh¶ thi. Cßn c©n b»ng n­íc hÖ thèng lµ<br /> Qui ho¹ch tæng hîp tµi nguyªn n­íc mµ c«ng tr×nh cÊp tho¸t n­íc mang tÝnh ®Þnh<br /> h­íng, lµ kh¶ n¨ng cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu n­íc ®Æt ra.<br /> VÒ lý thuyÕt, c©n b»ng n­íc hÖ thèng vµ Qui ho¹ch tæng hîp tµi nguyªn n­íc<br /> ®­îc tÝnh lÆp l¹i nhiÒu lÇn trªn c¬ së Thö vµ Sai víi qui ho¹ch c¸c ngµnh dïng n­íc<br /> nh­ Thuû ®iÖn, sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû lîi, nu«i trång thuû s¶n,<br /> ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp, khu du lÞch, dÞch vô, giao th«ng thuû, v­ên quèc gia, khai<br /> th¸c sö dông kho¸ng s¶n ®Õn møc chÊp nhËn cã tÝnh ®ång thuËn giai ®o¹n tr­íc m¾t<br /> vµ l©u dµi.<br /> Theo nghÜa s©u xa, n­íc lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong mét l­u<br /> vùc, nªn qui ho¹ch tæng hîp Tµi nguyªn n­íc thùc chÊt lµ qui ho¹ch tæng hîp L­u<br /> vùc s«ng.<br /> VÒ thùc tÕ, do qui ho¹ch nguån n­íc tr­íc ®©y ch­a nghiªn cøu tÝnh to¸n ®Çy<br /> ®ñ c¸c néi dung trªn nªn ®· tån t¹i mét quan niÖm hÑp, th­êng cho r»ng qui ho¹ch<br /> nguån n­íc thuÇn tuý lµ qui ho¹ch thuû lîi (t­íi tiªu n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu). Do<br /> ®ã míi cã kh¸i niÖm më réng ra lµ Qui ho¹ch tæng hîp tµi nguyªn n­íc, còng nh­<br /> ®· tõng tån t¹i thuËt ng÷ "t­íi tiªu khoa häc". T­íi tiªu th× ph¶i khoa häc song do<br /> thùc tÕ t­íi ch­a khoa häc nªn ph¶i kÌm thªm tõ "khoa häc" míi ®Çy ®ñ.<br /> 3. Qui ho¹ch m«i tr­êng l­u vùc: lµ b­íc tiÕp theo cña qui ho¹ch tæng hîp tµi<br /> nguyªn n­íc. Nã cã nhiÖm vô nghiªn cøu ®¸nh gi¸ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x·<br /> héi lín cã tÝnh chiÕn l­îc, ®Æc biÖt xem xÐt c¸c dù ¸n khai th¸c sö dông tµi nguyªn<br /> n­íc trong l­u vùc theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Môc ®Ých cña qui ho¹ch m«i<br /> tr­êng l­u vùc chÝnh lµ ®iÒu hoµ sù ph¸t triÓn cña ba hÖ thèng ph¸t triÓn kinh tÕ, x·<br /> héi víi Tµi nguyªn - m«i tr­êng. Lo¹i ®iÒu hoµ nµy cã hai mÆt:<br /> 1) §¶m b¶o mét c¸ch ch¾c ch¾n sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng kinh tÕ - x· héi<br /> kh«ng v­ît qu¸ n¨ng lùc chÞu ®ùng cña hÖ thèng tù nhiªn. XuÊt ph¸t tõ gãc ®é b¶o<br /> vÖ tµi nguyªn - m«i tr­êng mµ h­íng dÉn x©y dùng kinh tÕ - x· héi lµm cho nã cã<br /> thÓ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn mµ kh«ng g©y « nhiÔm vµ ph¸ ho¹i m«i<br /> tr­êng. Nãi c¸ch kh¸c lµ kh«ng v­ît qu¸ søc t¶i cña m«i tr­êng.<br /> 2) B¶o ®¶m ch¾c ch¾n cho sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng tù nhiªn phï hîp víi sù<br /> ph¸t triÓn cña hai hÖ thèng kinh tÕ vµ x· héi. Qu¶n lý vµ x©y dùng qui ho¹ch tµi<br /> nguyªn m«i tr­êng, t¨ng c­êng hîp lý kh¶ n¨ng t¸i sinh cña tµi nguyªn t¸i sinh vµ<br /> kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña m«i tr­êng lµm cho nã kh«ng g©y h¹n chÕ cho sù ph¸t triÓn<br /> cña x· héi vµ kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c lµ n©ng cao søc chÞu t¶i cña m«i tr­êng tù<br /> nhiªn nh»m cung cÊp cho hÖ thèng kinh tÕ - x· héi nhiÒu nhÊt. [1]<br /> Hai mÆt trªn ®©y lµ hai mÆt cña mét vÊn ®Ò. C¨n cø vµo môc ®Ých trªn, qui<br /> ho¹ch m«i tr­êng l­u vùc ph¶i cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: chØ ®¹o vÜ m«, tÝnh chiÕn l­îc<br /> vµ tÝnh khu vùc.<br /> CÇn l­u ý r»ng:<br /> 1) Qui ho¹ch tæng hîp tµi nguyªn n­íc lµ qui ho¹ch siªu dµi, xÐt ®Õn ng­ìng khai<br /> th¸c cña mét l­u vùc s«ng. §iÒu nhÊn m¹nh lµ: Qui ho¹ch nguån n­íc cung cÊp<br /> cho s«ng, trong ®ã cã nhu cÇu nu«i sèng cïa con s«ng (l­u l­îng n­íc sinh th¸i) vµ<br /> nhu cÇu n­íc cho s«ng ph¸t triÓn lµnh m¹nh (dßng ch¶y m«i tr­êng). Hai yÕu tè<br /> nµy cÇn ®­îc ®­a vµo néi dung xem xÐt tÝnh to¸n ngay trong qui ho¹ch vµ thiÕt kÕ<br /> dù ¸n ph¸t triÓn tµi nguyªn n­íc.<br /> 2) Qui ho¹ch m«i tr­êng tr­íc hÕt ph¶i xem xÐt l¹i Qui ho¹ch ph¸t triÓn nguån<br /> n­íc vµ sö dông ®Êt.<br /> 3) CÇn cã biÖn ph¸p thu hót sù chñ ®éng tham gia vµo c«ng t¸c qui ho¹ch tæng hîp<br /> Tµi nguyªn n­íc còng nh­ qui ho¹ch m«i tr­êng vµ qu¶n lý l­u vùc s«ng cña céng<br /> ®ång d©n c­ sèng trong l­u vùc.<br /> 4) §Ó ®Þnh l­îng ho¸, trong qui ho¹ch m«i tr­êng l­u vùc cÇn x©y dùng hay x¸c lËp<br /> ®­îc quan hÖ biÕn ®æi gi÷a c¸c yÕu tè m«i tr­êng víi c¸c ®Æc tr­ng tù nhiªn hay<br /> kinh tÕ x· héi trong l­u vùc hay c¸c l­u vùc trong vïng.<br /> 5) B¸o c¸o QHTHTNN vµ b¸o c¸o Qui ho¹ch m«i tr­êng l­u vùc ®­îc tr×nh lªn nhµ<br /> n­íc thÈm ®Þnh vµ phª duyÖt. TÝnh ph¸p lý cña nã lµ v¨n b¶n ®­îc cÊp thÈm quyÒn<br /> th«ng qua vµ phª duyÖt chÝnh thøc.<br /> <br /> 4. Qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n­íc l­u vùc<br /> a. Tæ chøc Qu¶n lý l­u vùc: Tuú theo cÊp qu¶n lý trùc thuéc Bé hay TØnh mµ cã tæ<br /> chøc phï hîp t­¬ng ®­¬ng.<br /> b. NhiÖm vô:<br /> 1) Qu¶n lý viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch, qui ho¹ch tæng hîp tµi nguyªn n­íc ®·<br /> ®­îc phª duyÖt chÝnh thøc.<br /> 2) Gi¸m s¸t, ph¸t hiÖn nh÷ng néi dung qui ho¹ch kÕ ho¹ch kh«ng ®óng, thiÕu<br /> hay kh«ng cßn phï hîp, ®Ò xuÊt qui ho¹ch bæ sung vµ xin thÈm duyÖt l¹i, ®Þnh kú<br /> vµo kho¶ng 5 n¨m mét lÇn.<br /> c. §Ó cã mét tæ chøc vµ nhiÖm vô néi dung qu¶n lý l­u vùc phï hîp, tr­íc m¾t ®Ò<br /> nghÞ Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr­êng tr×nh ChÝnh phñ vµ Quèc héi cho phÐp söa ®æi bæ<br /> sung mét sè ®iÒu luËt Tµi nguyªn n­íc vµ c¸c Ph¸p lÖnh liªn quan xÐt thÊy kh«ng<br /> cßn phï hîp trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn míi.<br /> <br /> IV. KÕt luËn<br /> Qu¶n lý tæng hîp Tµi nguyªn n­íc l­u vùc s«ng lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch<br /> hiÖn nay. Song ®©y lµ vÊn ®Ò míi, phøc t¹p kh«ng nh÷ng ë n­íc ta mµ ngay c¶ trªn<br /> thÕ giíi. V× thÕ ph¶i võa lµm, võa häc, tiÕp cËn dÇn. VÊn ®Ò lµ quyÕt t©m. Seagame<br /> 22 lµ bµi häc lín gióp chóng ta suy nghÜ vµ hµnh ®éng ®óng.<br /> <br /> Tãm t¾t:<br /> Bµi b¸o tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm vÒ:<br /> 1) Kh¸i niÖm - ®Þnh nghÜa vµ ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu vµ<br /> ng­ìng trong Qu¶n lý tæng hîp Tµi nguyªn n­íc nh­: L­u l­îng n­íc sinh th¸i,<br /> Dßng ch¶y m«i tr­êng, ng­ìng khai th¸c Tµi nguyªn n­íc vµ HÖ sè håi qui.<br /> 2) Ph©n lo¹i l­u vùc s«ng theo môc ®Ých qu¶n lý.<br /> 3) Qu¶n lý tæng hîp Tµi nguyªn n­íc l­u vùc s«ng ë ViÖt Nam víi 4 néi<br /> dung chÝnh:<br /> - KiÓm kª ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n­íc.<br /> - Qui ho¹ch tæng hîp tµi nguyªn n­íc.<br /> - Qui ho¹ch m«i tr­êng l­u vùc.<br /> - Qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n­íc l­u vùc.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh<br /> 1. Deng HanZeng - Qui ho¹ch m«i tr­êng l­u vùc s«ng Ch©u Giang - Qu¶ng Ch©u -<br /> 1998.<br /> 2. IUCN - Flow - The essentials of environmental flows - 2003.<br /> 3. Richard Davids, Rafik Hirji - Environmental Flows - Concepts and Methods -<br /> Washington 2003.<br /> 4. Ng« §×nh TuÊn - Qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n­íc - Bµi gi¶ng c¸c líp cao häc<br /> Thuû v¨n - M«i tr­êng - Hµ Néi - 1998 - 2003.<br /> 5. Ng« §×nh TuÊn - Tµi nguyªn n­íc ViÖt Nam vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng - Bµi gi¶ng<br /> c¸c líp cao häc Thuû v¨n - M«i tr­êng - Hµ Néi 1992 - 1998.<br /> 6. Ng« §×nh TuÊn - VÒ ng­ìng vµ chØ tiªu tµi nguyªn - m«i tr­êng n­íc. Tµi nguyªn<br /> vµ M«i tr­êng. TuyÓn tËp Héi nghÞ Khoa häc. NXB Khoa häc & Kü thuËt - Hµ Néi -<br /> 2001.<br /> <br /> Summary<br /> Integrated Water Resources Management of River Basins.<br /> <br /> The paper presents a point of view on:<br /> 1) Some definitions and methods used to determine environmental thresholds<br /> and norms for Integrated Water Resources Management:<br /> Ecological discharge, Environmental Flows, Threshold for water Resources<br /> development and Return flow coefficient .<br /> 2) Classification of river basins for management purpose.<br /> 3) Integrated Water Resources Management for River basins in Vietnam with<br /> four contents:<br /> - Review and assessement of Water Resources.<br /> - Master Plan of Water Resources.<br /> - Planning of River basin Environment.<br /> - Integrated Water Resources Management.<br />