Quan niệm về nhạc của Khổng giáo và những biểu hiện trong Nhã nhạc Huế

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết này chú trọng tìm hiểu quan niệm của Khổng học về âm nhạc, trong đó vai trò của âm nhạc được đánh giá rất cao. Việc đề cao tính giáo dục, tính chính trị, tính triết lý cũng như mối quan hệ giữa âm nhạc và hiện thực xã hội đã thể hiện những quan điểm tiến bộ của học thuyết này cho dù nó đã ra đời cách đây 2.500 năm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quan niệm về nhạc của Khổng giáo và những biểu hiện trong Nhã nhạc Huế

VĂN HÓA NGHIÊN CỨU QUAN NIỆM VỀ NHẠC CỦA KHỔNG GIÁO VÀ NHỮNG BIỂU HIỆN TRONG NHÃ NHẠC HUẾ PHAN THUẬN THẢO Tóm tắt Khổng học - một triết thuyết nổi tiếng của Trung Quốc do Khổng Tử lập ra từ thời cổ đại - là một học thuyết chính trị, đạo đức, luân lý có sức ảnh hưởng lớn ở nhiều nước châu Á trong suốt thời kỳ phong kiến lâu dài hàng ngàn năm và còn ảnh hưởng đến tận ngày nay. Bài viết này chú trọng tìm hiểu quan niệm của Khổng học về âm nhạc, trong đó vai trò của âm nhạc được đánh giá rất cao. Việc đề cao tính giáo dục, tính chính trị, tính triết lý cũng như mối quan hệ giữa âm nhạc và hiện thực xã hội đã thể hiện những quan điểm tiến bộ của học thuyết này cho dù nó đã ra đời cách đây 2.500 năm. Áp dụng tư tưởng Khổng học trong đường hướng trị nước, triều đình nhà Nguyễn cũng đã ứng dụng những quan điểm đó trong Nhã nhạc của triều đại mình. Những chủ trương của vua và triều đình nhà Nguyễn, những biểu hiện của tư tưởng Khổng học trong Nhã nhạc Huế sẽ được phân tích trong bài viết này. Từ khóa: Khổng giáo, quan niệm về nhạc, Nhã nhạc Huế Abstract Confucianism - a well - known Chinese philosophy founded by Confucius in ancient time. Confucianism is a political, ethical, and moral doctrine that has greatly influenced many Asian countries during the thousands of years’ length of feudal period and remaining affects nowadays. This article focuses on the Confucian conception of music in which the role of music is highly valued. The emphasis on education, politics, philosophy, as well as the relationship between music and social reality, has shown the progressive views of this doctrine even though it was born 2,500 years ago. Applying Confucian thought in the direction of governing the country, the Nguyen also applied these views in the court music of their dynasty. The guidelines of the kings and Nguyen dynasty expressed Confucian thought in Hue music will be analyzed in this article. Keywords: Confucianism, conception of music, Hue court music 1. Quan niệm về nhạc của Khổng giáo Trung Quốc đầu tiên đưa vấn đề lý luận âm T heo truyền thuyết của người Trung nhạc vào trong triết thuyết của mình. Và khi Quốc, Nhã nhạc do Chu Công1 lập các triều đại phong kiến ở các nước Đông Á ra, tức là nó đã có trước khi Khổng Tử dùng Khổng học làm đường hướng trị nước, (551 - 479 TCN) được sinh ra và truyền bá tư họ cũng áp dụng tư tưởng của Khổng học tưởng Khổng học. Tuy vậy, chính Khổng Tử là trong việc xây dựng chế độ lễ, nhạc của triều người đã cổ xúy và nâng Nhã nhạc2 lên tầm lý đại mình. Qua các kinh sách của Khổng Tử còn luận trong triết thuyết của mình. Để làm được để lại đến ngày nay, chúng ta có thể biết đến điều đó, bản thân Khổng Tử phải là một người quan niệm của ông về âm nhạc, từ đó thấy am hiểu sâu sắc về âm nhạc. Đương thời, ông được chúng được áp dụng như thế nào trong là một người biết ca hát, biết đàn cổ cầm3, đàn thực tế. sắt4, đánh biên khánh5, thổi sanh6, là nhạc sĩ Khi biên soạn kinh sách, Khổng Tử đã dành sáng tác, đồng thời là nhà lý luận âm nhạc và cả một quyển sách riêng bàn về âm nhạc. Đó là giáo dục âm nhạc (1, tr.281-297). Ông là người quyển Kinh Nhạc, một trong Lục kinh gồm Thi, 42 Số 24 - Tháng 6 - 2018
NGHỆ THUẬT Thư, Lễ, Nhạc, Dịch, Xuân Thu. Điều đó cho thấy nghị; nếu âm thanh liêm khiết chính trực nổi lên vị trí quan trọng của âm nhạc trong tư tưởng thì dân nghiêm trang kính cẩn, nếu âm thanh của Khổng Tử. Sau nạn “đốt sách, chôn Nho” khoan hòa rộng rãi bình hòa thì dân từ bi yêu của Tần Thủy Hoàng (259 - 210 TCN), cuốn quý; nếu âm thanh nghiêng lệch tản mạn kích Kinh Nhạc bị mất, người đời sau góp nhặt lại động thì dân dâm loạn” (2, tr.177). Bên cạnh chỉ còn được một ít nên ghép chung vào cuốn đó, Khổng học còn cho rằng âm nhạc có mối Kinh Lễ. Ngày nay, khi tìm hiểu về quan niệm tương thông với luân lý (Nhạc giả, thông luân của Khổng giáo đối với âm nhạc, ta không thể lý giả dã) (2, tr.166-169). Nói cách khác, nhạc không xem xét chương “Nhạc ký” nằm trong liên quan đến việc tu dưỡng đạo đức của con Kinh Lễ vốn là những gì còn lại của Kinh Nhạc. người, tương ứng với các quy ước, quy chuẩn Bên cạnh đó, rải rác trong Tứ thư, nhất là quyển đạo đức của xã hội. Từ đó, Khổng học khuyên Luận ngữ, có những đoạn nói đến lễ và nhạc rằng nên đề phòng với những loại nhạc quá cũng rất đáng quan tâm. Những tài liệu này vui đến nỗi kích thích lòng người dâm loạn, cho thấy tư tưởng căn bản của Khổng học đối hoặc quá buồn đến nỗi làm mất cả nhuệ khí, với âm nhạc. quên cả nghĩa vụ thiêng liêng của con người Mối liên hệ hai chiều giữa âm nhạc và hiện đối với xã hội. Như vậy, âm nhạc có tác dụng thực xã hội: Âm nhạc có mối liên hệ, tác động rất lớn: trước hết nó có khả năng tác động qua lại đối với hiện thực xã hội và nền chính trị đến tình cảm con người, rồi từ đó dần dần ảnh của một nước. hưởng đến văn hóa, phong tục của cộng đồng xã hội. Khổng học cho rằng âm nhạc từ tâm người mà sinh ra, mà những tâm tư tình cảm của con Chức năng giáo dục của âm nhạc: Âm nhạc người thì xuất phát từ sự cảm thụ các sự vật, là một phương thức để tự sửa mình, cảm hóa hiện tượng của thế giới xung quanh. Chính vì lòng người, giáo dục con người và để trị nước thế, thời bình thì tâm người vui vẻ, nhạc ôn Nhận thức về công dụng to lớn của âm hòa; thời loạn lạc thì tâm người bất ổn, sinh ra nhạc đối với con người và xã hội, Khổng Tử chủ thứ nhạc bi ai, oán giận. Từ đó, Khổng học đi trương dùng nhạc trước hết là để tự sửa mình: đến kết luận: âm nhạc có liên quan đến chính “Nghiên cứu nhạc để sửa trị tâm, làm cho tâm ý trị (thanh âm chi đạo, dữ chính thông hĩ) (2, hiền từ hướng thiện sản sinh” (2, tr.182). Khi tâm tr.166). Vì âm nhạc phản ánh tình hình chính trị người hướng thiện thì trở nên an lạc, tạo nên xã hội nên Khổng Tử cho rằng nếu xét kỹ âm hạnh phúc cho mình và cho mọi người chung nhạc của một nước thì có thể biết được nền quanh. chính trị của nước đó thịnh suy như thế nào Dùng âm nhạc để tự sửa mình, nhưng cũng (thẩm nhạc dĩ tri chính) (4, tr.194). có thể cảm hóa được người khác. Vì Khổng Mặt khác, Khổng học nhấn mạnh đến sự giáo là đạo trị nước, nên mục đích mà Khổng tác động ngược lại của âm nhạc đối với tình cảm Tử hướng đến là dùng nhạc như một trong con người: âm nhạc có khả năng tác động sâu những phương thức hữu hiệu để an dân bằng sắc vào lòng người, làm biến đổi tâm tính con cách cảm hóa lòng dân một cách hòa bình. người, thay đổi cả phong tục: “nhạc là điều vui Ông chủ trương dùng nhạc để cảm hóa dân thích của thánh nhân, có thể khiến cho lòng dân chúng, cho nên thứ nhạc ấy phải là thứ nhạc trở nên tốt lành, có thể cảm lòng người một cách “hòa”. Hòa ở đây nghĩa là sự ôn hòa, sự thăng sâu sắc và làm biến đổi phong tục, cho nên tiên bằng trong tình cảm con người (lạc nhi bất vương mới đặt ra dạy nhạc” (Nhạc giã giả, thánh dâm, ai nhi bất thương: vui mà không dâm, nhân chi sở lạc giã, nhi khả dĩ thiện dân tâm, kỳ buồn mà không hại), nhờ sự thăng bằng này cảm nhân thâm, kỳ di phong dịch tục, cố tiên mà không gây nhiễu động cho xã hội. Hòa vương trữ kỳ giáo yên) (4, tr.194). Luận về tác còn là sự hòa hợp nhân tâm, để con người trở động của âm nhạc đối với lòng người, Khổng nên thân ái với nhau (Nhạc giả vị đồng... Đồng học nêu rõ: “Chí nhỏ bé thì âm thanh cục súc tắc tương thân). Cao hơn nữa, hòa còn là sự mới nổi lên làm dân lo lắng, nếu âm thanh giản điều hòa của trời đất, sự hòa hợp của tự nhiên dị đôn thuần thì dân an khang vui vẻ; nếu âm (nhạc giả thiên địa chi hòa giã). Tính “hòa” rất thanh thô bạo mạnh mẽ nổi lên thì dân cương được chú trọng trong quan niệm về âm nhạc Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 43
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU của Khổng Tử cho nên đã không ít lần ông hòa, không được thiên lệch cái này hay cái kia, nhấn mạnh đến tính chất này trong kinh sách: bởi Nhạc cảm hóa lòng người từ bên trong, “chuông trống múa hát lấy bình hòa an ổn làm còn Lễ kìm chế hành vi con người bằng những vui” (2, tr.172), “nhạc phát ra ở bên trong nên tĩnh quy tắc đến từ bên ngoài, nếu dùng hai yếu lặng” (2, tr.174). Với tính chất “hòa”, âm nhạc tố này chế định lẫn nhau thì sẽ bình yên (2, là một phương tiện để cảm hóa lòng người, tr.172). Vì lý do đó, Nhạc và Lễ phải đi đôi với hướng thiện cho dân chúng. Khổng học chống nhau để chế định lẫn nhau, hỗ trợ cho nhau lại loại nhạc đem đến cảm xúc phóng túng cùng đạt được mục đích sau cùng là giữ yên cho con người, nhằm hạn chế những phong thiên hạ. tục xấu: “Các bậc tiên vương xưa... chế tác ra Vì Lễ và Nhạc có công dụng to lớn nên người các âm thanh của “Nhã” và “Tụng” để khiến âm xưa đã dùng chúng trong việc trị nước: “...các thanh đủ vui mà không sa đọa, khiến văn đủ để bậc tiên vương xưa phải chế định ra Lễ, Nhạc để bàn luận không ngừng nghỉ, khiến các tiết tấu có tiết chế người... Lễ tiết chế lại lòng người, Nhạc đủ âm sắc nhạc khí đủ để cảm động lòng thiện làm ôn hòa lại âm thanh của dân chúng. Chính của người ta mà thôi, không để khiến cho (người trị như vậy được thi hành. Hình phạt như vậy mới ta) tiếp cận với tà khí phóng túng. Đó là ý nghĩa thành nguyên tắc để phòng ngừa (những điều chế tác Nhạc của tiên vương vậy” (2, tr.185). xấu). Lễ, Nhạc, Hình luật, Chính trị, bốn điều ấy Chủ trương nhạc phải đạt đến độ cực hòa, cực đạt đến chỗ không sai trái thì là vương đạo hoàn thuận, Khổng Tử khen ngợi nhạc Thiều của vua bị vậy” (2, tr.172). Cũng về vấn đề này, chương Thuấn “hay tột bực và lành cũng tột bực”, nhưng Nhạc ký viết: “... Nhạc cảm động ở bên trong, Lễ có ý phê phán nhạc của Võ vương “hay tột bực cảm động ở bên ngoài. Nhạc là cực hòa, Lễ là nhưng mà lành chưa tột bực” (3, tr.47). cực thuận. Trong hòa mà ngoài thuận ắt dân Khổng học cho rằng trong thuật trị nước, (lấy đó) chiêm ngưỡng mà không xảy ra tranh nếu các bậc vua chúa am hiểu và nắm được giành, (dân) chỉ cần nhìn dung mạo bên ngoài công dụng to lớn của âm nhạc thì có thể dùng mà đã không dám sinh ra kiêu ngạo. Đó là vì ánh nó để an dân. Nhạc là một trong bốn phép sáng rực rỡ của Đức làm động bên trong nên dân trị nước gồm Lễ, Nhạc, Hình, Chính. Nếu vua không dám không nghe theo, nguyên lý phát ra mà thông hiểu được Lễ Nhạc thì không có thù bên ngoài nên dân không ai không thuận theo. trong giặc ngoài, không cần dùng tới binh khí, Cho nên bảo “Đạo nghiên cứu Lễ Nhạc thi hành hình phạt, thiên hạ thái bình, như thế là đạt vi trị thiên hạ không có gì là khó cả” (2, tr.182- được mục đích ý nghĩa của âm nhạc (2, tr.174). 183). Từ đó cho thấy Khổng học chủ trương lấy Ở chương Thái Bá trong sách Luận ngữ, Khổng Lễ, Nhạc để cảm hóa lòng dân, vỗ yên thiên hạ. Tử đã đi đến kết luận: “Hưng ư Thi, lập ư Lễ, Cùng với lễ, âm nhạc là biểu tượng quyền thành ư Nhạc”, nghĩa là người ta hưng khởi lòng lực chính trị của các đẳng cấp cao trong xã lành là nhờ đọc kinh Thi; lập lấy ý chí, không sa hội, thể hiện trật tự, kỷ cương giữa các đẳng ngã theo vật dục là nhờ đọc kinh Lễ; thành tựu cấp này. Thời nhà Chu, cũng là thời kỳ Khổng được đức hạnh của bậc quân tử là nhờ ở âm Tử đang sống, loại nhạc chúng ta ngày nay nhạc và kinh Nhạc” (3, tr.124-125). Như thế mới gọi là Nhã nhạc được dùng cho bốn đẳng cấp thấy tác dụng to lớn của âm nhạc trong quan cao trong xã hội được xếp từ cao xuống thấp niệm của Khổng học. là Thiên tử, Chư hầu, Khanh đại phu, Quý tộc Nhạc và Lễ đi đôi với nhau, tương chế lẫn sỹ. Với những quy định chặt chẽ về lễ và nhạc nhau, cùng trở thành phương thức trị nước và mà từng đẳng cấp được phép dùng, người xưa là biểu tượng cho sự an bình, thịnh trị chủ ý làm rõ địa vị chính trị của từng đẳng cấp Khi bàn về âm nhạc, Khổng học thường ấy, trong đó nhấn mạnh đến quyền lực tối cao ghép chung nó với phạm trù Lễ, bởi Nhạc của Thiên tử nhà Chu. Chẳng hạn chỉ có Chu thiên về tình cảm thì cần phải có Lễ thiên về thiên tử mới được dùng múa Bát dật với số lý trí để điều phối, chế ngự lẫn nhau (Lễ ở đây lượng vũ sinh nhiều nhất (64 người), số lượng là các quy tắc, chuẩn mực đặt ra để chế định nhạc khí cũng nhiều nhất, cao cấp nhất. Việc hành vi của con người): Khổng học khuyên Khổng Tử phê phán một quan Đại phu dùng nên áp dụng cả hai yếu tố này một cách hài nhạc của Thiên Tử (3, tr.31) cho thấy nhạc đã 44 Số 24 - Tháng 6 - 2018
NGHỆ THUẬT thành một biểu tượng cho quyền lực chính trị mà sửa sang để làm sáng tỏ văn vật, thanh danh của nhà vua. cho được tốt đẹp” (7, tr.188-189). Theo đó, các Như vậy, trong quan niệm của Khổng học, quy định về lễ và nhạc ở các đàn tế, tôn miếu, âm nhạc được đánh giá rất cao. Nhạc phản triều đình đã trở nên hoàn thiện nên vào năm ánh tình cảm của con người, qua đó nói lên Minh Mạng thứ 12, tức năm 1931, triều thần đã thực trạng xã hội, ngược lại, nhạc cũng có khả dâng biểu chúc mừng nhà vua vì lễ nhạc của năng tác động sâu sắc vào lòng người và từ triều đình “đã được tu chỉnh rõ ràng” (2, tr.188). đó cảm hóa con người và làm biến chuyển xã Với tư tưởng cho rằng âm nhạc là biểu tượng hội. Với công dụng to lớn đó, nhạc trở thành của nền chính trị đất nước, Nhã nhạc Huế chủ một trong bốn phương tiện để trị nước (lễ, yếu dùng điệu Bắc có tính trang trọng, tươi nhạc, hình, chính), là một trong “lục nghệ” của sáng; ngược lại, điệu Nam với vẻ buồn man Nho gia (thi, thư, lễ, nhạc, xạ, ngự). Rõ ràng là mác, hoặc ai oán, bi thương rất ít khi xuất hiện trong con mắt của Khổng học, âm nhạc được trong Nhã nhạc. Các bài bản Nhã nhạc có tốc nâng lên thành một phạm trù của triết học chứ độ chậm hay chậm vừa, giai điệu tiến hành liền không đơn thuần là một bộ môn nghệ thuật mạch, chân phương, ít nhảy quãng, ít biến tấu có tính giải trí như quan niệm thông thường hoa lá, thể hiện sự bình hòa, an ổn của xã hội. của chúng ta ngày nay. Loại nhạc này làm tâm người ổn định, hướng 2. Những biểu hiện của tư tưởng Khổng thượng, không vọng tưởng đến những xúc giáo về âm nhạc trong Nhã nhạc Huế cảm thường tình của con người. Nhà Nguyễn cũng dùng điệu múa Bát dật, điệu múa dành Nhà Nguyễn (1802 - 1945) khi xây dựng và cho Thiên tử để biểu trưng cho quyền lực tối phát triển thể chế chính trị triều đại mình đã thượng của nhà vua. dựa vào nền tảng tư tưởng của Khổng giáo nhằm thiết lập một xã hội có trật tự, kỷ cương, Về công dụng “di dưỡng tinh thần” của trong đó quyền lực của vua rất được đề cao. âm nhạc mà Nho học đã nêu, chính vua Minh Từ đó, các quan niệm về nhạc của Khổng giáo Mạng đã thấm nhuần tư tưởng ấy khi cho rằng: cũng thấm nhuần trong tư tưởng của triều đại “Nhạc để nuôi tính tình, nay Trẫm muốn định và được áp dụng trong thực tế. Nếu vua Gia lại các âm luật nhưng chưa có người nào giúp” Long (1802 - 1820) là người có công khai sáng (7, tr.161). Ở Duyệt Thị Đường, nhà hát hoàng ra triều đại thì vua Minh Mạng (1820 - 1840) cung trong Đại Nội, Huế được xây dưới thời được xem là vị vua đưa đất nước phát triển đến Minh Mạng có cặp câu đối: Âm nhạc tịnh trần đỉnh cao về nhiều mặt. Bên cạnh các việc ngoại hòa kì tâm dĩ dưỡng kì chí, Nghiên xuy tề hiến giao, nội trị, nhà vua còn chú trọng đến việc xây thủ kì thị nhi giới kì phi (Âm nhạc cùng phô bày, dựng các điển chế về lễ và nhạc cho triều đại hòa được lòng người để nuôi dưỡng chí khí, mình. Là người tôn sùng Nho học, vua Minh Thiện ác đồng trình hiện, khiến giữ được cái Mạng từng bàn với các quan trong bộ Lễ rằng: đúng mà giới hạn cái sai)7. Cặp câu đối thể hiện “Thanh âm thông suốt đến chính trị. Chuông là chức năng hòa lòng người và di dưỡng tinh đồ nhạc khí, được dùng trong lễ tế Giao hay tại thần của âm nhạc như quan niệm của Khổng nơi triều đình; vì thế răn không được dùng âm giáo nêu trên, qua đó thấy được tư tưởng của nhạc làm náo động, lại bảo âm nhạc phải hòa nhà Nguyễn nhấn mạnh đến tác dụng của âm hợp với nhau…” (7, tr.154-155). Đây cũng chính nhạc đối với con người và xã hội như trong là tư tưởng của Khổng giáo cho rằng “âm nhạc triết thuyết của Khổng giáo. liên thông với chính trị” cũng như tính “hòa” Là một trong những biểu tượng cho sự trong âm nhạc như đã nêu trên. Từ quan điểm hưng vượng của triều đại, nhà Nguyễn đã cho cho rằng âm nhạc liên thông với chính trị, triều khắc in các bài thơ liên quan đến âm nhạc để đình Nguyễn chủ trương lễ nhạc chỉn chu là trang trí trên điện Thái Hòa, ngôi điện quan một biểu hiện của thời đại thịnh trị. Chính vì trọng nhất của Hoàng Thành, nơi vua thiết vậy, vua Minh Mạng đã cùng triều thần xây triều. Ở đây có những câu thơ như: Văn vật dựng chế độ lễ nhạc quy củ như là sự biểu thị thanh danh địa/ Y quan lễ nhạc đình (Đất văn của một chế độ văn minh. Nhà vua từng nói: “... vật có tiếng/ Áo mũ, lễ nhạc tràn ngập cả sân Đến như lễ nhạc ở nơi triều đình, nên theo thứ tự chầu); hay Cửu thành đăng Thuấn nhạc/ Tam Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 45
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU chúc dật Nghiêu phong (Chương nhạc cửu 6 Nhạc khí như khèn thành của vua Thuấn (trỗi lên)/ Ba lần chúc 7 Nhà hát Duyệt Thị Đường được xây dựng tụng tràn ngập cả bờ cõi vua Nghiêu); hoặc các dưới thời Minh Mạng nên nhiều người cho rằng câu thơ: Lễ nhạc long tam đại/ Dần cung hiệp đây là câu đối của vua Minh Mạng, tuy nhiên đến nhất đường (Lễ nhạc cũng thịnh trị như thời nay chưa có tư liệu chứng minh điều đó. Tam đại/ Sự cung kính hòa hợp cả một nhà)... Tài liệu tham khảo (11, tr.16-17). Các câu thơ có ý nhấn mạnh đến tính biểu tượng của âm nhạc đối với sự thanh 1. Trần Văn Khê (1997), Khổng Tử và Âm nhạc, bình, thịnh trị của đất nước như thời Nghiêu, Tiểu phẩm, Nxb. Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh. Thuấn xưa, đồng thời đề cao vai trò của âm 2. Khổng Tử (1999), Kinh Lễ, Nguyễn Tôn Nhan nhạc như trong tư tưởng của Khổng giáo. dịch và chú giải, Nxb. Văn học, Tp. Hồ Chí Minh. Tóm lại, trong tư tưởng Khổng giáo, tính 3. Khổng Tử (1950), Luận ngữ, bản dịch của chính trị, tính triết lý, tính giáo dục của âm nhạc Đoàn Trung Còn, Trí Đức Tòng thơ xuất bản, Sài được hết sức đề cao. Sự đề cao ấy có lúc đi đến Gòn. độ cực đoan, phi thực tế, chẳng hạn quan điểm 4. Thái Văn Kiểm (1960), Cố đô Huế, Nha Văn cho rằng âm nhạc là một trong bốn phương hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn. tiện để trị nước. Mặt khác, phải thừa nhận rằng 5. Trần Trọng Kim, Nho giáo, Nxb. Tân Việt in từ cách đây 2.500 năm khi nhận thức của con lần thứ tư, Sài Gòn. người về thế giới và xã hội còn hạn chế nhưng 6. Lưu Cương Kỷ, Phạm Minh Hoa (2002), Chu Khổng giáo đã có những quan điểm tiến bộ về Dịch và Mỹ học, bản dịch của TS. Hoàng Văn Lâu, vai trò, tác dụng giáo dục, phản ánh xã hội của Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội. âm nhạc, tính biểu tượng của âm nhạc… Tuy 7. Nội Các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại vậy, chức năng giải trí của âm nhạc vẫn chưa Nam Hội điển Sự lệ, tập 6, tập 7, tập 8, bản dịch được quan tâm đúng mức trong tư tưởng của của Viện Sử Học, Nxb. Thuận Hóa, Huế. triết thuyết này. 8. Vĩnh Phúc (2010), Nhã nhạc triều Nguyễn, Lấy Khổng giáo làm đường hướng trị nước, Nxb. Thuận Hóa, Huế. triều Nguyễn đã áp dụng các quan niệm về 9. Quốc Sử Quán triều Nguyễn (1974), Minh nhạc của triết thuyết ấy trong việc thiết lập và Mạng chính yếu, tập III, bản dịch của Võ Khắc Văn, thực hành Nhã nhạc của triều đại mình. Các Lê Phục Thiện, Phủ Quốc vụ khanh đặc trách Văn quan niệm ấy được vận dụng một cách phù hóa xuất bản, Sài Gòn. hợp với tình hình xã hội Việt Nam thế kỷ XIX. 10. Tô Ngọc Thanh (1999), Tư liệu Âm nhạc Cho nên, ngày nay, khi tiếp cận với Nhã nhạc Cung đình Việt Nam, Nxb. Âm Nhạc, Viện Âm Huế, ta phải có cách nhìn phù hợp mới hiểu Nhạc, Hà Nội. được hết giá trị văn hóa, nghệ thuật và lịch sử 11. Hải Trung (2011), Nhã nhạc, niềm tự hào của loại hình âm nhạc di sản này. của dân tộc thể hiện trong thơ trên điện Thái Hòa, P.T.T Nhà báo Huế, Hội Nhà báo Thừa Thiên Huế, số (TS., Học viện Âm nhạc Huế) Xuân Tân Mão 2011. Chú thích Ngày nhận bài: 12 - 5 - 2018 1 Không rõ năm sinh, năm mất, chỉ biết ông Ngày phản biện, đánh giá: 15 - 6 - 2018 là khai quốc công thần của nhà Chu (1122 - 256 TCN), tức sống vào khoảng thế kỷ XII - XI TCN. Ngày chấp nhận đăng: 25 - 6 - 2018 2 Bấy giờ được gọi là “cổ nhạc” để phân biệt với “tân nhạc”, tức âm nhạc dân gian của các nước chư hầu được đưa vào cung đình. 3 Nhạc khí như đàn tranh, có 7 dây 4 Nhạc khí như đàn tranh, có 25 dây 5 Nhạc khí gồm nhiều thanh đá treo lên giá, mỗi thanh có một cao độ khác nhau 46 Số 24 - Tháng 6 - 2018