TẠP CHÍ KHOA HỌC<br />
Khoa học Xã hội, Số 5 (6/2016), tr 48 - 55<br />
<br />
QUAN NIỆM VỀ VŨ TRỤ TRONG THẦN THOẠI VIỆT NAM<br />
<br />
Phạm Văn Hùng<br />
Khoa Giáo dục chính trị, Trường Đại học Hải Phòng<br />
<br />
<br />
Tóm tắt: Tử thuở sơ khai của lịch sử, con người đã có nhu cầu tìm hiều về nguồn gốc hình thành vũ trụ.<br />
Vì vậy, các quan niệm ban đầu về vũ trụ đã ra đời và được thể hiện trong các truyện thần thoại. Quan niệm vũ<br />
trụ trong thần thoại xuất hiện trong lịch sử nhận thức của nhân loại rất sớm, trước khi quan niệm vũ trụ của<br />
tôn giáo và quan niệm vũ trụ của triết học xuất hiện. Qua thần thoại, người Việt Nam xưa đã tưởng tượng về vũ<br />
trụ với những nét riêng biệt, mang đặc trưng nhận thức của người bản địa. Quan niệm về vũ trụ trong thần<br />
thoại Việt Nam thể hiện cái nhìn hồn nhiên và ấu trĩ của con người cổ xưa về thế giới nhưng chứa đựng những<br />
yếu tố triết học độc đáo.<br />
Từ khóa: Vũ trụ, thần thoại<br />
<br />
1. Mở đầu<br />
Thần thoại là phương thức nhận thức thế giới đặc trưng của người nguyên thủy. Thông<br />
qua sự thần thánh hoá tự nhiên và xã hội, con người gửi gắm khát vọng lý giải và chinh phục<br />
thế giới. Ngày nay, nhân loại đã tiến những bước dài trong quá trình nhận thức và cải tạo thế<br />
giới nên đã đẩy các vị thần "ngày càng bay xa" khỏi miền nhận thức của con người. Tuy<br />
nhiên, sự tưởng tượng thần linh được khơi nguồn trong thần thoại vẫn tồn tại và chi phối con<br />
người chừng nào con người còn "bất lực", "sợ hãi" và "mất mát" trước các biến cố tự nhiên<br />
và xã hội.<br />
Ở Việt Nam, nguồn tư liệu thần thoại ít được khai thác về mặt triết học vì hệ thống thần<br />
thoại mà người Việt sáng tạo từ thời kỳ Đông Sơn đã bị vỡ ra từng mảnh do sự nô dịch, đồng<br />
hoá suốt thời Bắc thuộc, cùng với đó là sự tiếp biến văn hoá với văn hoá Hán cũng như các<br />
tôn giáo lớn bên ngoài. Bên cạnh đó, có quan niệm cho rằng: Thần thoại là loại tư tưởng bình<br />
dân phản ánh hư ảo về thế giới, có nhiều hạn chế, lạc hậu nên ít chứa đựng các yếu tố triết<br />
học; phương thức tồn tại của thần thoại là truyền miệng nên nội dung đã bị biến đổi và mất đi<br />
cốt lõi ban đầu vì vậy không thể hiện đúng được triết lý bản địa của người Việt. Trong giới<br />
nghiên cứu vẫn tồn tại quan niệm Việt Nam không có triết học hoặc nếu có, cũng chỉ là bản<br />
sao chép của Trung Hoa và Ấn Độ mà không hề có bản sắc riêng và sáng tạo. Do vậy, khi<br />
nhận thức thế giới, người Việt Nam không có tư tưởng của riêng mình mà chỉ vay mượn tư<br />
tưởng của các dân tộc khác.<br />
Chúng tôi cho rằng, tư tưởng triết học Việt Nam, trong đó có tư tưởng triết học biểu hiện<br />
qua thần thoại mặc dù chịu ảnh hưởng của các dòng văn hoá ngoại sinh khi giải thích về vũ<br />
trụ cũng như các vấn đề nhân sinh nhưng thần thoại là sáng tác dân gian mà chủ thể của nó là<br />
những người bình dân thì không dễ gì hấp thụ được những triết lý cao siêu của Nho, Phật,<br />
Đạo. Hơn nữa, ở nhiều dân tộc thiểu số thì mức độ ảnh hưởng của các yếu tố văn hoá Hán và<br />
<br />
Ngày nhận bài: 25/12/2015. Ngày nhận đăng: 20/7/2016<br />
Liên lạc: Phạm Văn Hùng- mail: phamhungdh81@gmail.com<br />
<br />
48<br />
Ấn đến văn hoá nói chung và thần thoại nói riêng là rất ít. Vì vậy, thần thoại Việt Nam, đặc<br />
biệt là thần thoại của một số dân tộc thiểu số về cơ bản vẫn giữ được cốt lõi tư tưởng ban<br />
đầu. Tư tưởng triết học Việt Nam không chỉ được phát hiện, nghiên cứu từ các văn bản mang<br />
tính chất bác học như văn, thơ, phú, kệ... mà còn từ lĩnh vực văn hóa dân gian như thần thoại,<br />
truyền thuyết, cổ tích, ca dao, tục ngữ, tín ngưỡng... và trong cả các sản phẩm văn hoá vật<br />
chất của các thời đại trước.<br />
Từ những tài liệu nghiên cứu của các ngành khảo cổ học, văn hoá dân gian, thần thoại<br />
học… đã chứng tỏ rằng vào thời kỳ văn hoá Đông Sơn (trước khi Nho, Phật, Đạo du nhập),<br />
Việt Nam đã có một hệ thống thần thoại khá hoàn chỉnh. Cộng đồng người Việt khi ấy đã có<br />
những quan niệm nhất định về vũ trụ mà ngày nay chúng ta biết được qua những bằng chứng<br />
khá thuyết phục như các di chỉ khảo cổ và qua thần thoại của các dân tộc. Người Việt Nam<br />
xưa đã tưởng tượng về vũ trụ với những nét riêng biệt, mang đặc trưng nhận thức của người<br />
bản địa. Quan niệm về vũ trụ trong thần thoại Việt Nam thể hiện cái nhìn hồn nhiên và ấu trĩ<br />
về thế giới nhưng chứa đựng những tư tưởng triết học độc đáo. Điều đó được thể hiện ở quan<br />
niệm về quá trình hình thành vũ trụ và quan niệm về các yếu tố hợp thành vũ trụ.<br />
2. Nội dung<br />
2.1. Quan niệm về quá trình hình thành vũ trụ<br />
Thần thoại giải thích về nguồn gốc vũ trụ của các dân tộc có sự khác biệt về chi tiết, về<br />
tên gọi các vị thần nhưng nội dung cơ bản thì có nhiều nét tương đồng. Do vậy, chúng tôi<br />
tạm gạt bỏ đi những sự khác biệt nhỏ để đưa ra một mô hình khái quát về quá trình hình<br />
thành vũ trụ trong thần thoại Việt Nam. Nhìn chung, quá trình hình thành vũ trụ được quan<br />
niệm trải qua ba thời kỳ gồm: Thời kỳ hỗn mang, thời kỳ vũ trụ hình thành còn khiếm<br />
khuyết, thời kỳ vũ trụ ổn định và hài hòa.<br />
Thứ nhất, thời kỳ hỗn mang<br />
Ngày nay, về cơ bản vũ trụ học công nhận rằng vũ trụ của chúng ta bắt nguồn từ vụ nổ<br />
lớn. Từ đó, vũ trụ tiến triển theo thời gian cho đến bây giờ. Theo thuyết này, vũ trụ đã có<br />
khởi đầu trong không gian và thời gian. Thần thoại của một số dân tộc ở Việt Nam cũng thừa<br />
nhận một điểm khởi đầu của vũ trụ và đề cập đến một thời kỳ hỗn mang bất định trước khi<br />
vũ trụ bắt đầu hình thành.<br />
Theo niềm tin của người Việt Nam thời cổ sơ, thế giới ban đầu là hỗn mang. "Hỗn mang<br />
là sự nhân cách hoá cái trống không nguyên thuỷ, có trước sự sáng thế, khi mà trật tự chưa<br />
được thiết định cho các yếu tố của thế giới" [1]. Niềm tin của con người cho rằng có sự đối<br />
lập giữa thế giới của chúng ta (vũ trụ) và thế giới ngoài ta (hỗn mang). Thế giới hỗn mang<br />
được tưởng tượng là một thế giới huyền bí, hỗn độn, xa lạ. "Nỗi khủng khiếp trước hỗn<br />
mang bao quanh thế giới đang ở của con người, tương ứng với nỗi khủng khiếp hư không.<br />
Không gian xa lạ và trải rộng ở bên ngoài thế giới của con người, tức là không gian không<br />
được vũ trụ hoá, vì không được thiêng hoá, một không gian không hình thù, ở đó chưa có<br />
một hướng nào được phóng ra, chưa có một cấu trúc nào nổi lên…" [2].<br />
<br />
49<br />
Quan niệm về thế giới thời kỳ hỗn mang xuất hiện trong một số tôn giáo và thần thoại<br />
của các cộng đồng người trên thế giới khi lý giải về trạng thái trước khi vũ trụ bắt đầu hình<br />
thành. Tư duy của con người thời cổ mặc dù còn nhiều hạn chế nhưng vẫn khó chấp nhận<br />
một vũ trụ ra đời mà lại không có mối liên hệ với bất cứ cái gì từ trước đó. Tư duy suy<br />
nguyên của họ đòi hỏi phải có một trạng tồn tại trước khi vũ trụ hình thành, do vậy quan<br />
niệm về thời kỳ hỗn mang đáp ứng yêu cầu nhận thức của họ về nguồn gốc thế giới.<br />
Sách sáng thế của Kinh Thánh ghi lại: "Ban đầu, Đức Chúa sáng tạo trời đất. Lúc ấy đất<br />
không có hình thể và còn trống không. Bóng tối bao trùm vực thẳm và Thần Linh của Đức<br />
Chúa Trời vận hành trên mặt nước" [3]. Trong thần thoại Hy Lạp, thời kỳ hỗn mang trước<br />
khi có buổi khai thiên lập địa, trước khi có thế gian và các vị thần, được gọi là Khaôx:<br />
"Thoạt đầu là Khaôx một vực thẳm vô cùng/Hung dữ như biển khơi, tối đen, lang thang,<br />
hoang dã" [4]. Thần thoại Trung Hoa miêu tả cõi hỗn mang giống như quả trứng của vũ trụ.<br />
Người Trung Hoa cổ đại cho rằng trước khi có vũ trụ là hỗn mang, vô hình, huyền bí, vô trật<br />
tự. Thần thoại Prajapati của Ấn Độ lý giải thời kỳ trước khi vũ trụ xuất hiện là trạng thái vũ<br />
trụ chìm trong bóng tối. Sau cùng, một hạt giống bồng bềnh trên mặt biển vũ trụ đã tạo nên<br />
một cái trứng đẹp đẽ, sáng ngời. Brahman (thần sáng tạo) đã nở ra từ cái trứng sau cùng rồi<br />
sáng tạo vạn vật, muôn loài.<br />
Trong thần thoại Việt Nam, thời kỳ hỗn mang được đề cập đến ở truyện kể của nhiều<br />
dân tộc như dân tộc Kinh, Mường, Gia Rai... Truyện Thần trụ trời của dân tộc Kinh quan<br />
niệm hỗn mang là thời kỳ "chưa có vũ trụ, chưa có muôn vật và loài người. Trời đất chỉ là<br />
một đám hỗn độn tối tăm và lạnh lẽo" [5]. Truyện Sáng lập vũ trụ của dân tộc Gia Rai kể<br />
rằng: "Ban đầu, trước tiên mọi vật, khi trời đất chưa dựng nên, có một cõi gọi là U minh<br />
(Brah Ting)" [6] tương tự như cõi hỗn mang… Thần thoại Đẻ đất đẻ nước của người Mường<br />
miêu tả trong thời kỳ hỗn mang mọi thứ còn "bời lời", "bạc lạc", rời rạc, xác xơ, mông lung,<br />
trống rỗng và đáng sợ. Thời kỳ này chưa có đất dưới thấp, chưa có trời trên cao, do vậy chưa<br />
có các ngôi sao, sông suối, núi non và đường đi lối lại, chưa có thực vật, động vật cũng như<br />
con người. Không gian chưa mở ra vì trời đất còn liền một khối, thời gian chưa trôi vì ngày<br />
sáng, đêm tối cũng chưa có, muôn vật đều ở dạng tiềm ẩn, không vận động vì bản thân sự vật<br />
chưa hoàn chỉnh hoặc chưa có cặp đôi (mặt đối lập) để thúc đẩy sự phát triển:"Vùng đất ngày<br />
xưa còn bạc lạc/ Vùng đất ngày xưa còn bời lời/ Trời và đất còn dính là một/ Chưa có khúc<br />
sông Ly chảy lọt lá bài/ Chưa có khúc sông cái chảy lọt lá de/ Nước sông Đằm, Đè ngày xưa<br />
chưa có/ Bông cơm trái lúa khi xưa ngày ấy chưa nên.../ Chưa có:Chim pel chim pét, chim<br />
sẻ, chim song/ Muông đẹp muông béo/ Bờ ngán, bờ trường/ Khiêng cơn khiêng gạo..." [7].<br />
Quan niệm về thời kỳ hỗn mang trong thần thoại Việt Nam thể hiện trình độ khái quát<br />
hóa và trừu tượng hóa của con người thời cổ sơ đã phát triển ở một mức nhất định. Quan<br />
niệm đó là sự tưởng tượng không hoàn toàn hoang đường vì những thành tựu mới nhất của<br />
khoa học hiện đại chứng tỏ vũ trụ đã có một khởi đầu và được hình thành từ hư không bất<br />
<br />
<br />
<br />
50<br />
định. Các nhà khoa học gọi trạng thái khởi nguyên của vũ trụ là một "điểm kỳ dị" chưa có<br />
không gian, thời gian và không thể nhận thức bởi các quy tắc khoa học.<br />
Thứ hai, thời kỳ vũ trụ hình thành còn khiếm khuyết<br />
Từ hỗn mang không có gì tồn tại đã xuất hiện vũ trụ hữu hình. Thời điểm vũ trụ hình<br />
thành là khi những yếu tố cơ bản cho sự tồn tại của thế giới xuất hiện. Trời đất được tạo ra và<br />
dần định hình rõ rệt, ánh sáng và hơi ấm thay thế bóng tối và sự lạnh lẽo. Trong vũ trụ, các<br />
yếu tố đầu tiên cho sự sống như nước (mưa, sông, biển), không khí (gió)… hình thành. Sau<br />
đó, muôn loài, con người được sinh ra, tồn tại trong các mối liên hệ khăng khít đã tạo nên<br />
sinh khí và sự đa dạng của vũ trụ. Tuy nhiên, vũ trụ ở thời điểm mới hình thành là một vũ trụ<br />
nhiều khiếm khuyết.<br />
Sự khiếm khuyết của vũ trụ phổ biến trong không gian và thời gian của chính nó. Khiếm<br />
khuyết trong giới vô sinh và hữu sinh, khiếm khuyết ở sự vật, hiện tượng nhỏ bé đến to lớn.<br />
Trạng thái khiếm khuyết trên bầu trời biểu hiện ở sự dư thừa các thiên thể cần cho sự sống<br />
khi có nhiều mặt trời, nhiều mặt trăng làm cho mặt đất khô nóng, thời tiết khắc nghiệt. Trạng<br />
thái khiếm khuyết dưới mặt đất là có nơi thừa nước bị lũ lụt, có nơi thiếu nước bị hạn hán...<br />
Sự khiếm khuyết trong giới hữu sinh biểu hiện ở muôn loài chưa có đủ các bộ phận để đạt<br />
đến trạng thái tối ưu cho sự sống, chưa có đôi đực cái cho sự sinh sôi nảy nở, chim không có<br />
chân, bươm bướm không có râu, các loài thú lớn không có sừng ngà, "trẻ không có mắt và<br />
tay chân, người ta thẳng đuột không có khớp, con người không cử động được tứ chi..." [8].<br />
Sự quấy nhiễu của ma quỷ và các lực lượng xấu, ác đe doạ cuộc sống con người cũng là một<br />
phần của vũ trụ khiếm khuyết.<br />
Thần thoại Việt Nam thừa nhận rằng từ hỗn mang hình thành nên vũ trụ hữu hình là do<br />
một vị thần tối cao xuất hiện từ chính trạng thái hỗn mang ấy và thiết lập ra vũ trụ như Thần<br />
Trụ Trời (Kinh), Ải Lậc Cậc (Thái), Ải Đăng Đeng (Tày), Aê Ađiê (Ê Đê), thần Bung (Gia<br />
Rai), Tầm Thênh (Chăm). Vũ trụ cũng có thể hình thành nhờ đôi thần nam nữ như một lực<br />
lượng thân cận với con người như Nữ Oa - Tứ Tượng (Kinh), ông Thu Tha - bà Thu Thiên<br />
(Mường), ông Chày - bà Chày (H'Mông)… Mặt khác, trong một số thần thoại thì các thần<br />
không phải là nguyên nhân và động lực duy nhất khiến cho vũ trụ hình thành và trở nên có<br />
trật tự mà các thần chỉ có tác động hỗ trợ cho quá trình thiết lập vũ trụ. Hơn nữa, bản thân<br />
các thần không tự ý sáng tạo ra vũ trụ chỉ bằng quyền năng của mình mà phải trải qua quá<br />
trình lao động vất vả và bền bỉ. Vũ trụ ấy không hoàn thiện ngay từ đầu dù được các thần tạo<br />
dựng nên.<br />
Trong thần thoại kể về sự sáng thế của một số dân tộc, đặc biệt là thần thoại Đẻ đất đẻ<br />
nước của người Mường, bên cạnh nguyên nhân trên thì trạng thái vũ trụ hình thành còn bao<br />
gồm nguyên nhân nội tại trong bản thân thế giới và các sự vật hiện tượng: "Chim cu muốn<br />
dậy đã có tràng cườm/ Bươm bướm muốn dậy đã có râu/ Mong tường mong ống (thú lớn)<br />
muốn dậy đã có sừng, có ngà.../ Trâu muốn dậy đã có bò/Chim nhò muốn dậy đã có chim<br />
chiện/Bói cá muốn dậy đã có chim trả..." [9]. Như vậy, sự thiết lập mối liên hệ tự thân giữa<br />
<br />
51<br />
cái bộ phận với cái toàn thể trong một sự vật hiện tượng và mối liên hệ giữa các sự vật hiện<br />
tượng với nhau dần tạo nên tính hoàn chỉnh và ổn định của thế giới.<br />
Thứ ba, thời kỳ vũ trụ ổn định và hài hòa<br />
Trạng thái vũ trụ ổn định và hài hòa là trạng thái xuất hiện các yếu tố thúc đẩy sự sống<br />
muôn loài và con người tồn tại, phát triển; mọi thứ trở nên xác định, trời đất không còn rời<br />
rạc, mông lun; muôn loài đã có đầy đủ các bộ phận để tồn tại và phát triển như: "Con gà có<br />
cựa; Dây dưa biết leo; Con người có tiếng..." [10]. Các hiện tượng tự nhiên trở nên chan hoà<br />
và phù hợp với sự sinh sôi của muôn vật và con người.Trong vũ trụ ổn định, mọi thứ dần trở<br />
nên hợp lý, có tính quy luật "con người chết cốt, con rắn lột lại", một năm là năm tháng nóng,<br />
bảy tháng ấm, một tháng có ba mươi ngày. Khi thời gian trở nên hợp lý thì vạn vật vận động<br />
trong không gian, muôn loài biết hoạt động, có đường đi lối lại trên mặt đất và lên trên Trời,<br />
chuột biết khoét lỗ cây, chim sáo biết đậu cành, chim công biết múa…<br />
Sau khi các vị thần tối cao tạo ra vũ trụ (có khiếm khuyết), các thần khác ở cấp độ thấp<br />
hơn sẽ đóng vai trò trợ giúp để làm nên vũ trụ hài hoà, hoàn thiện. Trong một số trường hợp<br />
vũ trụ trở nên hài hoà nhờ vai trò của những con người có sức khoẻ phi thường hoặc do sự<br />
vận động tự thân của các sự vật hiện tượng dưới sự hỗ trợ của các thần.<br />
Điểm khác biệt trong mô hình vũ trụ của thần thoại Việt Nam so với thần thoại một số<br />
nước khác là thần không tạo ra vũ trụ bằng quyền năng hay sự vĩ đại của mình mà phải trải qua<br />
quá trình lao động (ông Bàn Cổ trong thần thoại Trung Hoa đứng lên chống trời chứ không<br />
xây đắp "cột chống trời" như ông Thần Trụ Trời của người Việt. Như vậy, công việc khai thiên<br />
lập địa của ông Bàn Cổ và ông Thần Trụ Trời vừa có chỗ giống nhau, vừa có chỗ khác nhau).<br />
Nguyên nhân vận động, phát triển của vũ trụ không chỉ có nguyên nhân bên ngoài mà còn bao<br />
gồm sự vận động tự thân của các sự vật hiện tượng trong vũ trụ.<br />
2.2. Quan niệm về các yếu tố hợp thành vũ trụ<br />
Về cơ bản, vũ trụ mà thần thoại Việt Nam khắc họa gồm ba tầng không gian và tương<br />
ứng có bốn thế giới. Không gian phía trên có Trời là nơi ở của các vị thần, không gian phía<br />
dưới có Đất (Âm phủ). Ở giữa là Trần gian (Trần gian bao gồm Nhân gian và Thuỷ phủ). Ba<br />
tầng vũ trụ và bốn thế giới này có mối liên thông với nhau nên các thần và người trần có thể<br />
đi đến và trở về giữa các thế giới.<br />
Vũ trụ bao gồm ba yếu tố cơ bản là Trời, Đất, Người. Trời là một thể bao quanh Đất và<br />
Người, bao gồm khoảng không, mặt trời, mặt trăng, tinh tú, có hình tròn, màu sắc thay đổi.<br />
Đất ở dưới Trời và xuất hiện cùng với Trời. Đất nuôi dưỡng muôn loài và là nơi con người<br />
sinh sống. Đất có ranh giới hữu hạn, có màu sắc và hình thể bề ngoài phong phú. Đất gồm<br />
các sự vật hiện tượng cảm tính, bề mặt không bằng phẳng. Đất dày và tối, dưới Đất là một<br />
thế giới riêng gọi là cõi "Âm". Dưới cõi Âm có ma, quỷ, được cai quản bởi Thần và là nơi<br />
sống của các linh hồn chờ đến ngày xét xử để được tái sinh hay bị trừng phạt.<br />
Sau khi các vị thần làm công việc sáng tạo ra vũ trụ thì muôn loài được sinh ra. Trong<br />
thần thoại Việt Nam, vạn vật muôn loài đều mang linh hồn (vật linh luận). Muôn loài ban<br />
<br />
52<br />
đầu được tạo ra còn có nhiều khiếm khuyết nên ông Trời phải tu bổ các giống vật để chúng<br />
hoàn thiện hơn. Quan niệm ông Trời, vị thần tối cao của vũ trụ làm công việc tiếp theo với<br />
công việc sáng tạo vũ trụ là hoàn chỉnh, tu bổ các giống vật cho thế giới dưới mặt đất, tạo ra<br />
sự sống thể hiện cái nhìn vận động phát triển về giới hữu sinh.<br />
Con người tồn tại trên Đất và ở dưới Trời, là kết tinh của khí Đất - Trời. Con người là<br />
sản phẩm cao nhất của vũ trụ và đứng trên muôn loài vì có hiểu biết, có tình cảm, biết chế<br />
ngự, sai khiến các loài khác, biết tạo ra các vật dụng cần thiết cho cuộc sống. Con người<br />
được nhào nặn từ khí chất tinh tuý của Đất bởi đấng siêu nhiên, hay nở ra từ cái trứng rồi tồn<br />
tại nhờ vào Trời và Đất. Con người có kiếp trước kiếp sau, có số mệnh. Con người là thể<br />
thống nhất của thân xác và linh hồn. Thân xác là phần vật chất trong con người, hữu hạn<br />
trong không gian, thời gian và nằm trong vòng sinh - lão - bệnh - tử, còn linh hồn sống qua<br />
nhiều kiếp trong nhiều thế giới.<br />
Các vị Thần có quyền uy rất lớn nên con người phải cố gắng tìm hiểu tính cách của các<br />
vị để khỏi làm trái ý các Thần. Tuy vậy, không phải các Thần muốn làm gì thì loài người đều<br />
khuất phục. Trong một số trường hợp, con người sẵn sàng chống lại khi các vị Thần sai trái<br />
quá nhiều. Hình ảnh người mò tôm bắt ốc Cường Bạo lập mưu làm ngã thần Sét, chiến thắng<br />
sự trừng phạt của thần Nước, tước đoạt lưỡi búa của thần Sét doạ nên đến Thiên Đình hay<br />
thần Đất bị đánh bởi một người trần gian trong thần thoại dân tộc Kinh đã thể hiện vai trò tác<br />
động trở lại của con người với các thần tự nhiên trong thế giới.<br />
Tự nhiên như là "thân thể vô cơ" của con người, không chỉ là nơi con người tồn tại mà<br />
còn luôn gợi nên khao khát giải thích của người xưa. Họ đã thần thánh hoá các hiện tượng tự<br />
nhiên và gán cho thiên nhiên bí ẩn sức mạnh của những vị thần tối linh rồi họ thờ phụng và<br />
ngưỡng mộ. Con người mong ước nương nhờ tự nhiên, mong đất - nước che chở, hoà thuận<br />
với mình nhưng những bất trắc và tai ương thì vẫn luôn ập đến với họ. Con người không chỉ<br />
biết cầu khấn mà còn khát khao chinh phục các hiện tượng tự nhiên để sống hài hoà với tự<br />
nhiên.<br />
Vai trò cải biến tự nhiên của con người thể hiện trong các thần thoại kể về việc những<br />
người anh hùng của cộng đồng chống lại sự hà khắc của thiên nhiên bị điều khiển bởi các vị<br />
thần. Chàng Hậu Nghệ giương cung bắn rụng chín mặt trời và chỉ để một mặt trời ở lại;<br />
chàng Quải ném cát bụi vào mặt nữ thần mặt trời và nữ thần mặt trăng làm cho khí hậu bớt<br />
nóng bức, mặt đất không còn khô nứt; Giàng Do chống lại thần Dư Nhung đi săn mặt trời,<br />
mặt trăng; chàng Lương Vung bắn rụng mặt trời... chàng Cóc lên tận trời kiện thần mưa; Sơn<br />
Tinh nâng núi ngăn nước lũ,… Tất cả những anh hùng thần thánh đó cùng góp phần phản<br />
ánh sinh động mơ ước lớn lao của con người trong công cuộc thử sức với tự nhiên, chinh<br />
phục tự nhiên. Họ chính là đại diện cho những mơ ước vĩ đại của con người trong cuộc chiến<br />
đấu không cân sức giữa họ với tự nhiên.<br />
Như vậy, quan niệm về vũ trụ trong thần thoại Việt Nam được hình thành từ chính nhận<br />
thức và thực tiễn chinh phục tự nhiên của của người Việt Nam, đồng thời được sáng tạo, bổ<br />
<br />
53<br />
sung tương ứng với nhu cầu tồn tại, phát triển của dân tộc trong quá trình dựng nước và giữ<br />
nước, bao gồm việc sáng tạo lại, Việt hoá (trong quá trình phát triển) những yếu tố về vũ trụ<br />
quan (thần thoại, triết học) được tiếp nhận từ bên ngoài mà chủ yếu từ Trung Quốc và Ấn Độ.<br />
3. Kết luận<br />
Nhìn chung, quan niệm về vũ trụ trong thần thoại Việt Nam chứa đựng những tư tưởng<br />
riêng biệt và thể hiện tư duy độc đáo khi coi con người và thế giới là một hợp thể, vạn vật<br />
trong vũ trụ đều mang linh hồn, muôn loài hoà hợp, tương tác với nhau chan hoà và bình<br />
đẳng. Người Việt Nam xưa nhìn nhận thế giới trong mối quan hệ giữa cái tổng thể với cái bộ<br />
phận, tính hợp thành và tương tác giữa hai mặt đối lập: trên/dưới; đực/cái; âm/dương… và sự<br />
vận động, hoà hợp giữa chúng để tạo ra muôn loài.<br />
Mô hình vũ trụ trong thần thoại Việt Nam gợi nên những khía cạnh không gian và thời<br />
gian mà khi tước bỏ đi yếu tố duy tâm thần linh thì thấy quan niệm này có điểm rất gần với<br />
khoa học. Một số nhà nghiên cứu trên thế giới đã từng khẳng định rằng có những sáng tạo<br />
dân gian (thần thoại) đã đi trước các nhà khoa học khi đặt vấn đề nguồn gốc của vũ trụ<br />
và "rất có thể nhiều giả thuyết của các nhà khoa học về vũ trụ được sinh ra bởi sự thúc đẩy<br />
của tâm thức dân gian nhiều hơn bởi các suy luận khoa học" [11].<br />
Thần thoại Việt Nam phản ánh những nét độc đáo trong tư duy người Việt Nam về vũ<br />
trụ trước khi chịu ảnh hưởng của các trào lưu văn hoá ngoại lai. Tiếc rằng, những tư tưởng<br />
về vũ trụ của người Việt Nam đã được khơi nguồn trong thần thoại sau này không có điều<br />
kiện phát triển trong thời kỳ văn hoá nước ta phải chịu đựng sự "tiếp biến cưỡng bức". Dù<br />
sao, những yếu tố sơ khai của một vũ trụ quan như vậy vẫn tồn tại trong triết lý dân gian và<br />
tạo nên nét độc đáo so với các tư tưởng Trung Hoa và Ấn Độ về vũ trụ.<br />
<br />
<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
[1]. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant (2002), Từ điển biểu tượng văn hoá thế giới, Nxb. Đà<br />
Nẵng, tr.453<br />
[2]. Micéa Eliade (2005), Cái thiêng và cái phàm, Đỗ Lại Thuý giới thiệu, Huyền Giang dịch<br />
từ tiếng Pháp, Tạp chí Văn học nước ngoài, số 1, tr.192<br />
[3]. Tổng hội Hội thánh Tin lành Việt Nam (miền Bắc) (2005), Kinh thánh Cựu Ước và Tân<br />
Ước, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr.2<br />
[4]. Nguyễn Văn Khoả (2004), Thần thoại Hy Lạp (tái bản), Nxb. Văn học, Hà Nội, tr.35<br />
[5]. Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia - Viện Văn học (1999), Tuyển tập<br />
văn học dân gian Việt Nam (tập 1), Thần thoại truyền thuyết, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, tr.22<br />
[6]. Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia - Viện Văn học (1999), Tuyển tập<br />
văn học dân gian Việt Nam (tập 1), Thần thoại truyền thuyết, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, tr.131.<br />
[7]. Trương Sỹ Hùng, Bùi Thiện (1995), Vốn cổ văn hoá Việt Nam, Nxb Văn hoá thông tin,<br />
Hà Nội, tr.732<br />
[8]. Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia - Viện Văn học (1999), Tuyển tập<br />
văn học dân gian Việt Nam (tập 1), Thần thoại truyền thuyết, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, tr.132<br />
[9]. Phan Đăng Nhật (2008), Qua sử thi sáng thế tìm hiểu quan niệm nguyên sơ về thế giới<br />
và con người của người Việt - Mường và người Mường, Tạp chí Văn hoá dân gian, số 5, tr.<br />
9-10<br />
54<br />
8. Phan Đăng Nhật (2008), Qua sử thi sáng thế tìm hiểu quan niệm nguyên sơ về thế giới và<br />
con người của người Việt - Mường và người Mường, Tạp chí Văn hoá dân gian, số 5, tr. 12<br />
[11]. Lê Đắc Tất (2004), Vũ trụ không chỉ hiện lên trong kính chiếu yêu Big Bang, Báo An<br />
ninh cuối tháng, số 35, tr. 9<br />
<br />
<br />
THE CONCEPTION OF THE UNIVERSE<br />
IN THE MYTHOLOGY OF VIETNAM<br />
Pham Van Hung<br />
Faculty of political education, Hai Phong University<br />
<br />
Abtract: Since the early days, humans have always desired to discover the origin of the universe;<br />
therefore, humans' original conceptions of the universe were shown in the mythlogical stories. The conception<br />
of the universe in these stories had appeared very soon in the self-awareness history of human beings before<br />
the conceptions of the universe within religion and science were born. Through myths, ancient Vietnamese<br />
conceptualized the universe with particular features reflecting perception of indigenous people. Although the<br />
conception of the universe in Vietnamese mythology demonstrated an innocent and infantile view of the world,<br />
it attempted to imply distinguished aspects relating to philosophy.<br />
Key word: Universe, mythology.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
55<br />