quiet - sức mạnh của người hướng nội: phần 2

7. TẠI SAO PHỐ WALL SỤP ĐỔ VÀ WARREN<br /> BUFFETT THÀNH CÔNG?<br /> Người Hướng Nội và Hướng Ngoại Suy Nghĩ (và Xử lý Dopamine) Khác<br /> Nhau Như Thế Nào<br /> Tocqueville đã thấy rằng kiểu sống với liên tục những hành động và quyết<br /> định, được đồng hành bởi tính dân chủ và tính chuyên nghiệp của người Mỹ<br /> đặt nặng ưu tiên vào sự mạnh bạo và sẵn sàng của suy nghĩ, những quyết<br /> định nhanh chóng, vào việc biết nắm thời cơ ngay tức khắc—và tất cả những<br /> hoạt động này đều không thuận lợi cho những sự cân nhắc kỹ lưỡng, những<br /> soạn thảo tỉ mỉ, và những sự chính xác trong suy nghĩ.<br /> —RICHARD HOFSTADTER, trong cuốn “Anti-Intellectualism in<br /> America”<br /> Chỉ vừa ngay sau thời điểm 7:30 ngày 11 tháng 12 năm 2008, năm của cuộc<br /> sụp đổ chứng khoán kỷ lục, điện thoại của tiến sĩ Janice Dorn đổ chuông.<br /> Các thị trường chứng khoán đã bắt đầu mở cửa trở lại trên khu vực Bờ Đông,<br /> chỉ để đón nhận tiếp một cơn thảm họa khác nữa. Giá nhà ở tăng nhanh đột<br /> biến, thị trường tín dụng đóng băng, và tập đoàn GM thì đang bấp bênh trên<br /> bờ vực phá sản.<br /> Dorn nhận cuộc điện thoại từ phòng ngủ của mình, như bà hay làm, vẫn đang<br /> mang tai nghe gắn microphone và nhoài mình trên tấm mền xanh của mình.<br /> Căn phòng được trang trí rất xuềnh xoàng. Thứ rực rỡ nhất trong căn phòng<br /> này chính là Dorn, với mái tóc đỏ rực buông dài, nước da trắng ngà, và cặp<br /> kính viền dầy, trông bà như một phiên bản lớn tuổi của Lady Godiva vậy.<br /> Dorn có một bằng Tiến sĩ ngành khoa học thần kinh, với chuyên ngành giải<br /> phẫu não. Bà đồng thời cũng là một bác sỹ y khoa được đào tạo về bệnh học<br /> tâm thần, một nhà đầu tư tích cực vào thị trường vàng, và một “bác sĩ tâm lý<br /> tài chính”, đã từng tư vấn cho ước tính gần sáu trăm nhà giao dịch.<br /> “Chào Janice!”, người gọi đến vào buổi sáng hôm đó nói, một người đàn ông<br /> với giọng nói tự tin có tên Alan. “Cô có chút thời gian nói chuyện không?”<br /> Tiến sĩ Dorn không có thời gian. Là một nhà giao dịch luôn tự hào với việc<br /> ra vào thị trường cứ mỗi nửa giờ, bà đang rất nóng lòng muốn đầu tư ngay.<br /> Nhưng Dorn cảm thấy như có một cảm giác tuyệt vọng trong giọng nói của<br /> Alan. Bà đồng ý nói chuyện.<br /> <br /> Alan là một người miền trung Tây sáu mươi tuổi, người mà Alan có ấn<br /> tượng là dạng người hết sức tốt bụng, thật thà, chăm chỉ và trung thành. Ông<br /> có thái độ hồ hởi và đầy tự tin của một người hướng ngoại, và ông đã duy trì<br /> thái độ vui vẻ đó ngay cả trong lúc kể cho Dorn về câu chuyện thảm họa của<br /> mình. Alan cùng vợ đã làm lụng chăm chỉ suốt cả một đời, và xoay sở cất<br /> giữ được khoảng một triệu đô-la để dưỡng già. Nhưng bốn tháng trước đó<br /> ông đã có một ý tưởng rằng, bất chấp việc không có chút kinh nghiệm nào<br /> trong thị trường chứng khoán, ông sẽ mua một trăm ngàn đô-la cổ phiếu của<br /> GM, dựa trên những báo cáo cho rằng chính phủ Mỹ có thể sẽ trợ giúp cho<br /> ngành công nghiệp xe hơi. Ông tự tin rằng đây sẽ là một khoản đầu tư<br /> không-thể-lỗ được.<br /> Sau khi việc mua bán đã thành công, các phương tiện đại chúng bỗng dưng<br /> thông báo rằng việc chính phủ Mỹ trợ giúp cho thị trường xe hơi có lẽ sẽ lại<br /> không xảy ra nữa. Cả thị trường vội bán tống tháo cổ phiếu của GM, và giá<br /> cổ phiếu rớt thảm hại. Nhưng Alan mơ tưởng đến niềm sung sướng của việc<br /> thắng lớn. Nó thật đến nỗi ông như có thể chạm thấy được. Ông vẫn giữ chặt<br /> đám cổ phiếu và không chịu bán ra. Giá cổ phiếu thì cứ giảm, giảm nữa, và<br /> tiếp tục giảm cho đến khi Alan cuối cùng cũng phải bán, với một mức lỗ<br /> khổng lồ.<br /> Mọi chuyện còn tệ hơn nữa. Khi luồng tin tức tiếp theo gợi ý rằng sự trợ<br /> giúp của chính phủ rút cục sẽ vẫn xảy ra thôi, Alan lại đầy hào hứng như cũ,<br /> và quyết định đầu tư thêm một trăm nghìn đô-la nữa, mua thêm nhiều cổ<br /> phiếu hơn với mức giá đang rất thấp. Nhưng điều tương tự như lần trước lại<br /> xảy ra: sự trợ giúp của chính phủ bắt đầu trở nên không chắc chắn.<br /> Alan suy luận rằng giá không thể xuống thấp hơn được nữa. Ông giữ lại cổ<br /> phiểu, nhấm nháp ý tưởng về việc ông và vợ sẽ vui sướng đến đâu khi được<br /> thoải mái tiêu tất cả chỗ tiền ông sẽ tạo ra. Lại một lần nữa giá cổ phiếu<br /> xuống thấp hơn. Khi cuối cùng nó chạm đến mức bảy đô-la một cổ phiếu,<br /> Alan mới bán. Và rồi lại mua lại một lần nữa, trong một cơn phấn khích, khi<br /> ông nghe được tin rằng gói trợ giúp từ chính phủ rút cuộc rồi sẽ đến thôi...<br /> Đến thời điểm giá cổ phiếu của GM rơi xuống chỉ còn hai đô một cổ phiếu,<br /> Alan đã mất bảy trăm ngàn đô-la Mỹ, tức 70% món tiền dưỡng già của ông.<br /> Ông trở nên hoàn toàn suy sụp. Ông hỏi Dorn liệu bà có cách nào giúp ông<br /> gỡ gạc lại món tiền đã mất không. Bà không có cách nào hết. “Nó đã mất<br /> hẳn rồi”, bà bảo với ông. “Ông sẽ không bao giờ kiếm lại được số tiền đó<br /> đâu”.<br /> <br /> Alan hỏi rằng ông ấy đã làm sai ở đâu.<br /> Dorn có rất nhiều ý tưởng về việc này. Là một người không chuyên, ngay từ<br /> đầu Alan đã không nên tham gia buôn bán cổ phiếu mới phải. Và ông đã lại<br /> mạo hiểm quá nhiều tiền; lẽ ra ông chỉ nên giới hạn mức thử của mình ở mức<br /> 5% món tiền để dành của ông, tức tối đa là 50.000 đô mà thôi. Nhưng vấn đề<br /> lớn nhất có lẽ nằm ngoài tầm kiểm soát của Alan: Dorn tin rằng ông ấy đã<br /> phải trải qua một mức cao hơn bình thường rất nhiều của một thứ mà các nhà<br /> tâm lý học vẫn gọi là “sự nhạy cảm về phần thưởng” (reward sensitivity).<br /> Một người nhạy-cảm-về-phần-thưởng sẽ có ham muốn rất mạnh mẽ trong<br /> việc tìm kiếm phần thưởng—từ việc được thăng cấp cho đến trúng số, cho<br /> đến một buổi tối chơi bời thật thỏa thích với bạn bè. Sự nhạy cảm về phần<br /> thưởng tạo động lực để chúng ta theo đuổi những mục tiêu như tiền bạc hay<br /> tình dục, địa vị hay quyền lực xã hội. Nó thúc giục chúng ta leo lên các bậc<br /> thang và với tới những nhánh cây ở xa hơn nữa, để thu gom được những trái<br /> ngon nhất của cuộc sống.<br /> Nhưng đôi lúc chúng ta lại quá nhạy cảm với các phần thưởng. Sự nhạy cảm<br /> với phần thưởng, khi quá độ, có thể lôi con người ta vào đủ loại rắc rối.<br /> Chúng ta có thể trở nên hết sức hào hứng trước viễn cảnh của những phần<br /> thưởng hấp dẫn, như thắng lớn trên thị trường chứng khoán, đến mức chúng<br /> ta dám chấp nhận những sự mạo hiểm lớn khổng lồ và tảng lờ đi những cảnh<br /> báo nguy hiểm rất hiển nhiên ngay trước mắt.<br /> Alan đã được cho xem vô khối các dấu hiệu nguy hiểm như thế, nhưng ông<br /> đã quá bị hớp hồn bởi viễn cảnh thắng lớn đến độ không thể thấy chúng. Quả<br /> thực, ông đã rơi vào quy luật điển hình của một sự nhạy cảm phần thưởng<br /> đang làm loạn: tại đúng những thời điểm khi mà các dấu hiệu nguy hiểm cho<br /> thấy nên chậm lại, ông lại tăng tốc lên—đổ đi những đồng tiền ông không<br /> thể để mất được, vào hàng loạt những cuộc mua bán chỉ dựa trên suy đoán<br /> của mình.<br /> Lịch sử ngành tài chính đầy ắp các ví dụ về những người chơi đã tăng tốc<br /> trong khi đúng ra họ nên đạp phanh. Các nhà kinh tế học hành vi (behavioral<br /> economists) đã từ lâu để ý thấy rằng các giám đốc điều hành khi mua các<br /> công ty khác thường quá phấn khích trong việc muốn đánh bại đối thủ cũng<br /> muốn mua đến độ bỏ qua những dấu hiệu cho thấy rằng họ đang trả giá quá<br /> cao. Điều này xảy ra thường xuyên tới mức nó có cái tên: “cơn sốt của giao<br /> dịch”, theo sau bởi “lời nguyền của kẻ chiến thắng”. Vụ sát nhập giữa AOL<br /> và Time Warner, thứ đã làm sụt giảm giá trị cổ phiếu của Time Warner tới<br /> <br /> 200 tỷ đô-la Mỹ, là một ví dụ điển hình. Đã có rất nhiều cảnh báo cho thấy<br /> rằng cổ phiếu của AOL, thứ được dùng làm đơn vị thanh toán cho cuộc sát<br /> nhập, đã được định giá quá cao; ấy vậy nhưng ban giám đốc của Time<br /> Warner vẫn quyết định nhất trí hoàn toàn với thỏa thuận.<br /> “Tôi đã làm thế với mức độ hào hứng và nhiệt thành như lần đầu tiên tôi làm<br /> tình cách đây hơn bốn mươi hai năm vậy”, Ted Turner, thành viên của ban<br /> giám đốc, và là một trong những cổ đông lớn nhất, kêu lên. “TED TURNER:<br /> NÓ CÒN TUYỆT HƠN CẢ SEX”, tờ New York Post hôm sau đó giật tít<br /> này, thông báo rằng thỏa thuận đã được ký kết; một cái tiêu đề chúng ta sẽ<br /> còn trở lại bởi sức mạnh của nó trong việc lý giải tại sao những người thông<br /> minh lại đôi lúc có thể quá nhạy-cảm-với-phần-thưởng.<br /> Có thể bạn sẽ thắc mắc điều này thì có liên quan gì đến tính hướng nội với<br /> hướng ngoại. Chẳng phải tất cả chúng ta đều có những lúc nhất thời bồng bột<br /> hay sao?<br /> Câu trả lời là đúng vậy, chỉ trừ việc là một số trong chúng ta làm thế nhiều<br /> hơn những người khác. Dorn đã để ý thấy rằng các khách hàng hướng ngoại<br /> của bà thường có xu hướng cao là người nhạy-cảm-cao- với-phần-thưởng,<br /> trong khi những người hướng nội thường có xu hướng để tâm nhiều hơn đến<br /> các dấu hiệu nguy hiểm. Họ thành công hơn trong việc điều hòa tham vọng<br /> hoặc cảm giác phấn khích của mình. Họ tự bảo vệ bản thân mình tốt hơn<br /> trước những hậu quả xấu. “Những nhà giao dịch hướng nội tôi từng làm việc<br /> với thường sẽ rất hay nói ‘OK, Janice, tôi có cảm thấy niềm hưng phấn đang<br /> trào dâng đây, nhưng tôi hiểu rằng tôi không thể hành động dựa vào chúng<br /> được’. Những người hướng nội giỏi hơn nhiều trong việc vạch ra một kế<br /> hoạch, theo sát một kế hoạch, và rất giữ kỷ luật”.<br /> Để hiểu tại sao người hướng nội và người hướng ngoại lại phản ứng khác<br /> nhau trước viễn cảnh về phần thưởng, Dorn nói, ta cần phải biết một chút về<br /> cấu trúc của não bộ. Như chúng ta đã thấy ở chương 4, hệ viền (limbic<br /> system) của chúng ta, thứ chúng ta chia sẻ chung với những loài động vật có<br /> vú nguyên thủy nhất, và là thứ Dorn gọi là phần “bộ não cổ xưa”, điều khiển<br /> cảm xúc và bản năng. Nó bao gồm nhiều lớp cấu trúc, trong đó có cả thùy<br /> hạnh nhân (amygdala), và nó có liên kết tương tác rất chặt chẽ với vùng nhân<br /> não nucleus accumbens, đôi lúc còn được gọi là trung khu khoái cảm của<br /> não. Chúng ta đã biết về mặt lo lắng của bộ não cổ xưa khi khám phá vai trò<br /> của thùy hạnh nhân đối với mức độ phản ứng cao và sự hướng nội. Giờ<br /> chúng ta sẽ sắp sửa được thấy mặt tham lam của nó.<br /> <br />