Rối loạn chức năng gan do thuốc lao ở bệnh nhân lao/HIV(+)

Chia sẻ: Trần Thị Hạnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này được tiến hành nhằm xác định tỷ lệ phản ứng độc gan, đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và các yếu tố nguy cơ gây phản ứng độc gan do điều trị thuốc kháng lao ở bệnh nhân lao/HIV(+). Nghiên cứu cắt ngang với 151 bệnh nhân lao/HIV(+) (78 bệnh nhân) và lao/HIV(-) (73 bệnh nhân) tại Bệnh viên Đa Khoa Tỉnh An Giang.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Rối loạn chức năng gan do thuốc lao ở bệnh nhân lao/HIV(+)

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học RỐI LOẠN CHỨC NĂNG GAN DO THUỐC LAO Ở BỆNH NHÂN LAO/ HIV(+) Lê Văn Nhi* TÓM TẮT Mở ñầu: Tuổi cao, không nghề nghiệp, học vấn thấp, có tiền căn dị ứng nghiện rượu, có trọng lượng cơ thể, lượng albumin/máu và số lượng CD4/mm thấp. Và những bệnh nhân bị ñồng nhiễm virút viêm gan siêu vi B, C & HIV(+) có nguy cơ tăng phản ứng ñộc gan do thuốc kháng lao. Mục tiêu nghiên cứu: Xác ñịnh tỷ lệ phản ứng ñộc gan, ñặc ñiểm lâm sàng, cận lâm sàng và các yếu tố nguy cơ gây phản ứng ñộc gan do ñiều trị thuốc kháng lao ở bệnh nhân lao/HIV(+) Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang với 151 bệnh nhân lao/HIV(+) (78 bệnh nhân) và lao/HIV(-) (73 bệnh nhân) tại Bệnh viên Đa Khoa Tỉnh An Giang. Kết quả: Tỷ lệ phản ứng ñộc gan với thuốc kháng lao ở bệnh nhân lao/HIV(+) là 30,8% (24/78) với tỷ lệ nam: nữ là 5:1 và ở bệnh nhân lao/HIV(-) là 21,9% (16/73) với tỷ lệ nam: nữ là 2:1 (p < 0,05). Sốt > 380C (67%) buồn nôn, nôn (67%) là các triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan (p = 0,000); 58,3% (14/24) lao ngoài phổi ở nhóm lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan so với lao/HIV(-) (p = 0,03); Các rối loạn chức năng gan và phản ứng ñộc gan ở bệnh nhân lao/HIV(+) thường xảy sau 2 tuần ñiều trị lao (p < 0,05). Tuổi > 35t, không nghề nghiệp, ñời sống bấp bênh, trình ñộ học vấn < cấp I, cư trú vùng biên giới, có tiền căn dị ứng, nghiện rượu mạn tính, cân nặng ≤ 35kg, HBsAg(+) và anti HCV(+), lượng albumin/máu ≤ 35g/l và tình trạng suy giảm miễn dịch nặng là các yếu tố nguy cơ bị phản ứng ñộc gan của bệnh nhân lao/HIV(+) ñiều trị lao tại Bệnh viên Đa khoa Tỉnh An Giang (OR > 1, p < 0,05) Kết luận: Tuổi, giới tính, không nghề nghiệp, tiền căn dị ứng, nghiện rượu, có cân nặng ≤ 35kg, HBsAg(+), và anti HCV(+), albumin/máu ≤ 35g/l là các yếu tố nguy cơ gây phản ứng ñộc gan ở bệnh nhân lao/HIV(+) ñiều trị với thuốc kháng lao tại Bệnh viện Đa khoa - Tỉnh An Giang. ABSTRACT TUBERCULOSIS TREATMENT RELATED LIVER DYSFUNCTION IN TB/HIV(+) PATIENTS Le Van Nhi * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 14 - Supplement of No 2 - 2010: 239 - 246 Setting: Tuberculosis (TB) patients with advanced age, jobless, low education with antecedent of allergy, alcohol abuse, low weight, low serum albumine, low TCD4 count and co-infected with HBV, HCV or HIV(+), are at high risk of drug induced liver injury (DILI) with anti – TB drugs. Objectives: To assess the incidence of drug induced liver in injury (DILI) and the clinical, paraclinical and risk factors of TB/HIV(+) patients under TB treatment. Methods: Cross-sectional study with 151 TB patients including 78 TB/HIV(+) and 73 TB/HIV(-) at the provincial polyclinic of An Giang. Results: Incidence of DILI among TB/HIV(+): 30,8% (24/78), sex ratio male/female 5:1 and incidence of DILI among TB/HIV(-): 21,9% (16/73), sex ratio: 2:1 (p < 0,05); Fever > 380C (67%) and nausea-vomissement (67%) are the frequent signs of DILI in TB/HIV(+) patient (p = 0,000); 58,3% (14/24) of extrapulmonary TB/HIV(+) patients have DILI (p = 0,03). In TB/HIV(+), abnormal liver function testing and DILI occurred after * Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch. Địa chỉ liên lạc: TS. Lê Văn Nhi; ĐT: 091 391 6589 Email: le_vannhi@yahoo.com 2 weeks of TB treatment (p < 0,05). Age > 35y.o, jobless (in precaire economic condition), living near the boundary with Cambodia, low level of primary school education with antecedent of allergic history, alcohol abuse, low weight < 35kg, co-infected with HBV or/and HCV, low serum albumine ≤ 35g/l and with severe immuno depression are the main risk factors for DILI in TB/HIV(+) patients when they are treated with anti TB drugs (OR > 1, p < 0,05) Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2010 239 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học Conclusion: Age, sex, jobless, allergic history, alcohol abuse, low weight < 35g/l, co-infected with HBV or/and HCV, low serum albusmine ≤ 35g/l are the main risk factors for DILI in TB/HIV(+) patients under TB treatment at the provincial polyclinic of An Giang. Key words: DILI: Drug induced liver injury; TB: Tuberculosis; HIV: Human Immunodeficiency virus. lao theo khuyến cáo của Tổ Chức Y Tế Thế Giới và MỞ ĐẦU Chương Trình Chống Lao Quốc Gia: AFB(+) _ Có vi Nhiều nghiên cứu cho thấy tăng men gan (AST, khuẩn kháng cồn toan trong ñàm qua soi kính hiển vi ALT) tạm thời khoảng 10% ñối với bệnh nhân khi sử (sau khi nhuộm bằng kỹ thuật Ziehl Neelsen): • Lao dụng thuốc kháng lao và 1 – 2% bỏ trị do bị phản ứng (2) phổi AFB(+): Có ít nhất 2 AFB(+) hoặc 1 AFB(+) và gan trầm trọng dẫn tới viêm gan cấp . Mặc dầu phản một phim X.quang phổi có tổn thương lao tiến triển; • ứng ñộc gan khó tiên ñoán nhưng chúng ta cũng có Lao phổi AFB(-): Có 6 mẫu ñàm AFB(-) khác nhau thể quan sát ñược nhóm nguy cơ cao có khả năng bị (1,6) qua 2 lần khám cách nhau 2 tuần ñến 1 tháng và hai phản ứng ñộc gan trong suốt quá trình ñiều trị . Một phim X.quang phổi có tổn thương lao tiến triển (chụp số nghiên cứu trước ñây trên thế giới ñã gợi ý rằng cách nhau 1 tháng) và sau khi không ñáp ứng ñiều trị các nhóm bệnh nhân: có ñộ tuổi cao; không nghề với kháng sinh phổ thông rộng hoặc xét nghiệm ñàm nghiệp; học vấn thấp; có tiền căn dị ứng; nghiện rượu; AFB(-) nhưng nuôi cấy ñàm dương tính; • Lao ngoài có trọng lượng cơ thể; albumin/máu và số lượng CD4 phổi: Dựa vào các dữ kiện lâm sàng với sự hỗ trợ của thấp, và những bệnh nhân bị ñồng nhiễm virút viêm X.quang, PCR hoặc cấy bệnh phẩm hoặc mô học, tế gan siêu vi B, C & HIV(+) có nguy cơ tăng phản ứng (1) bào học của sinh thiết và của chọc hút bệnh phẩm xác ñộc gan do thuốc kháng lao . Nhiều nhận xét cho ñịnh là lao. rằng bệnh AIDS có liên quan nhiều ñến sự phát triển (5) phản ứng ñộc gan do thuốc . Đếm số lượng tế bào CD4, thực hiện cho tất cả bệnh nhân lao/HIV(+) trước và sau ñiều trị lao (bình Hiện nay, tại Việt nam chưa có nghiên cứu một thường số lượng CD4 vào khoảng 400 – 1600 tế cách hệ thống các vấn ñề phản ứng ñộc gan do thuốc 3 bào/mm (trung bình > 500)). kháng lao ở bệnh nhân lao/HIV, do ñó chúng tôi khảo sát những yếu tố nguy cơ có khả năng gây phản ứng - Tất cả bệnh nhân tham gia nghiên cứu ñược ñộc gan do thuốc kháng lao ở bệnh nhân lao/HIV(+) thực hiện ñầy ñủ các xét nghiệm và ñược thăm khám và lao/HIV(-) tại khoa lao – “Life-Gap” Bệnh viện Đa lâm sàng trước khi dùng thuốc kháng lao bao gồm Khoa - Tỉnh An Giang. công thức máu toàn phần, và albumin. Xét nghiệm chức năng gan AST (bình thường < 35U/L), ALT (< ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 45U/L), bilirubin toàn phần (< 17Umol/L); trực tiếp Nghiên cứu cắt ngang với ñối tượng nghiên cứu (< 4,3Umol/L); gián tiếp (< 12,7Umol/L), và xét là tất cả bệnh nhân lao/HIV(+) ñiều trị nội trú tại nghiệm serodia ñối với viêm gan B (HbsAg) và kháng Khoa Lao – “Life-Gap” Bệnh viên Đa Khoa An thể viêm gan C (anti HCV) và tất cả những xét Giang từ ngày 01/08/2007 ñến 01/09/2008. Với tiêu nghiệm chức năng gan ñược làm trước khi dùng thuốc chuẩn chọn bệnh: Tất cả bệnh nhân lao mới ñiều trị kháng lao và làm lại ở tuần 1, 2, 4, 6, sau khi dùng nội trú tại Khoa Lao – “Lifegap” Bệnh viên Đa Khoa thuốc kháng lao. – Tỉnh An Giang trong thời gian trên. Và tiêu chuẩn - Chẩn ñoán bị phản ứng ñộc gan do thuốc kháng loại trừ: Những bệnh nhân lao có tiền sử ñiều trị lao lao: Nếu như không có nguyên nhân nào khác làm trước ñây, không ñồng ý xét nghiệm HIV, nhỏ hơn 18 tăng men gan thì theo dõi một trong những xét tuổi, có tiền căn bệnh lý gan mật, những bệnh lý phối nghiệm chức năng gan: các chỉ số tăng gấp 2 lần giá hợp (tiểu ñường, tim mạch, thận, dạ dày, hội chứng trị trên và có các triệu chứng: Buồn nôn, nôn, suy Cushing…). nhược, vàng da, vàng mắt, ñau vùng gan, rung gan(+). Tiêu chuẩn chẩn ñoán HIV Chẩn ñoán phản ứng ñộc gan theo Tổ Chức Y Tế Thế Các mẫu máu (Bảo ñảm thực hiện nguyên tắc an Giới (TC YTTG): Phản ứng ñộc gan chia thành 4 toàn sinh học trong khi lấy máu) lấy từ bệnh nhân mức ñộ dựa trên ALT và Bilirubin toàn phần. ñược sàng lọc bằng kỹ thuật test nhanh HIV (Quick - Tất cả bệnh nhân tham gia nghiên cứu ñược ñiều test) bước 2 lập lại với sinh phẩm Serodia-HIV và trị lao với phác ñồ hoá ngắn ngày có kiểm soát trực cuối cùng xác ñịnh bằng kỹ thuật Western-Blot (WB). tiếp (DOTS) với các thuốc kháng lao hàng thứ nhất: Trước khi làm xét nghiệm có tư vấn và bệnh nhân tự isoniazide, pyrazinamide, rifampicin và ethambutol. nguyện làm xét nghiệm. Phân tích xử lý số liệu bằng phần mềm thống kê Tiêu chuẩn chẩn ñoán lao: Tiêu chuẩn chẩn ñoán SPSS phiên bản 12.0. Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2010 240 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học KẾT QUẢ Qua nghiên cứu 151 bệnh nhân lao mới ñiều trị nội trú tại khoa lao “Life Gap” Bệnh viên Đa Khoa Tỉnh An Giang từ ngày 01/08/2007 ñến ngày 01/09/2008 chúng tôi ghi nhận có 78 bệnh nhân lao/HIV(+) và 73 bệnh nhân lao/HIV(-). Trong ñó có 24/78 (30,8%) bệnh nhân lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan với thuốc kháng lao và 16/73 (21,9%) bệnh nhân lao/HIV(-) bị phản ứng ñộc gan trong quá trình ñiều trị lao. Không bệnh nhân nào bị phản ứng ñộc gan mà phải ngưng ñiều trị thuốc kháng lao hoặc trầm trọng cần nhập viện ñể ñiều trị chuyên khoa. Bảng 1: Tỷ lệ phản ứng ñộc gan của bệnh nhân lao/HIV(-) và lao/HIV(+) Bệnh nhân lao/HIV(-) (n = 73) Độc gan Có 16 (21,9%) Không 57 (78,1%) lao/HIV(+) OR CI (n = 78) 95% 24 (30,8%) 54 (69,2%) p 1,6 0,7 – 0,147 3,2 Nhận xét: So sánh tỷ lệ phản ứng ñộc gan ở 2 nhóm lao/HIV(+) và lao/HIV(-) khác nhau không có ý nghĩa thống kê, p > 0,05. Tỷ lệ phản ứng ñộc gan thường gặp ở nam nhiều hơn nữ, tỷ lệ nam: nữ là 5:1 (lao/HIV(+)) và 2:1 (lao/HIV(-)) p < 0,05. Bảng 2: Triệu chứng lâm sàng ở bệnh nhân lao/HIV(+) và lao/HIV(-) bị phản ứng ñộc gan Bệnh nhân lao/HIV(-) (n = lao/HIV(+) (n = 24) 16) Lâm sàng 0 Sốt > 38 C 7 (43,8%) 16 (66,7%) Vàng da, vàng 5 (31,3%) 8 (33,3%) mắt Sẩn ngứa 5 (31,3%) 9 (37,5%) Buồn nôn, nôn 12 (75%) 16 (66,7%) p 0,15 0,89 0,68 0,57 Nhận xét: Triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân lao/HIV(+) và lao/HIV(-) có phản ứng ñộc gan khác nhau không có ý nghĩa thống kê, p > 0,05. Và các triệu chứng lâm sàng trên xảy ra ở nhóm bị phản ứng ñộc gan nhiều hơn so với nhóm không bị phản ứng ñộc gan p = 0,000 (lao/HIV(-)) và p = 0,000 (lao/HIV(+)). Bảng 3: Các thể lao của bệnh nhân lao/HIV(-) và lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan. Bệnh nhân Thể lao Lao phổi AFB(+) Lao phổi AFB(-) Lao ngoài phổi Lao phối hợp lao/HIV(-) (n = 16) lao/HIV(+) (n = 24) p 10 (62,5%) 6 (37,5%) 4 (25%) 10 (62,5%) 10 (41,7%) 14 (58,3%) 14 (58,3%) 17 (70,8%) 0,19 0,2 0,03 0,6 Nhận xét: Lao ngoài phổi ở nhóm lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan hơn so với nhóm lao/HIV(-), p = 0,03 Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2010 241 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Biểu đồ 1: Theo dõi biến thiên của men gan AST ở bệnh nhân lao/HIV(-) và lao/HIV(+) bị phản ứng độc gan (Trước điều trị lao và sau 1, 2, 4, 6 tuần điều trị lao) Biểu đồ 2: Theo dõi biến thiên của men gan ALT ở bệnh nhân lao/HIV(-) và lao/HIV(+) bị phản ứng độc gan (Trước điều trị lao và sau 1, 2, 4, 6 tuần điều trị lao) Nghiên cứu Y học Biểu đồ 3: Theo dõi biến thiên của Bilirubin toàn phần ở bệnh nhân lao/HIV(+) và lao/HIV(-) bị phản ứng độc gan. Nhận xét: Bilirubin toàn ở bệnh nhân Nhận xét: Xét nghiệm men Nhận xét: Xét nghiệm men phần gan AST ở bệnh nhân lao/HIV(+) gan ALT ở bệnh nhân lao/HIV(+) và lao/HIV(-) bị bị phản ứng độc gan tăng hơn lao/HIV(+) bị phản ứng và phản ứng độc gan đều tăng nhóm bệnh nhân lao/HIV(-) bị nhóm bệnh nhân lao/HIV(-) bị trong suốt 6 tuần theo dõi, phản ứng độc gan ở tuần thứ 2, 4 phản ứng độc gan đều tăng sự khác biệt giữa 2 nhóm (p < 0,05) và không khác biệt ở trong suốt 6 tuần theo dõi, có không có ý nghĩa thống kê sự khác biệt giữa 2 nhóm ở p > 0,05. tuần thứ 6 (p > 0,05). tuầnnhân thứ lao/HIV(-) 4 (p = 0,02). và lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan Bảng 4: So sánh 3 dòng huyết cầu của bệnh Bệnh nhân lao/HIV(-) (n = 16) Dòng huyết cầu Hồng cầu lắng (ESR) 77,12 ± 33,86 Hồng cầu 3,42 ± 0,58 Bạch cầu 10,54 ± 2,69 Tiểu cầu 303 ± 73,51 lao/HIV(+) (n = 24) p 77,79 ± 30,90 0,674 3,63 ± 0,64 9,7 ± 3,05 0,363 0,567 337 ± 66,27 0,742 Nhận xét: Các dòng huyết cầu ở bệnh nhân lao/HIV(+) và lao/HIV(-) khác nhau không có ý nghĩa thống kê, p > 0,05. Bảng 5: So sánh thời gian xảy ra phản ứng ñộc gan ở bệnh nhân lao/HIV(-) và lao/HIV(+) phản ứng ñộc gan. Bệnh nhân Thời gian Sau 1 tuần Sau 2 tuần Sau 4 tuần Sau 6 tuần lao/HIV(-) (n = 16) lao/HIV(+) (n = 24) p 1 (6,3%) 1 (6,3%) 7 (43,8%) 7 (43,8%) 1 (4,2%) 8 (33,3%) 8 (33,3%) 7 (29,2%) 0,7 0,04 0,5 0,3 Nhận xét: Sau 2 tuần ñiều trị, tỷ lệ bị phản ứng ñộc gan ở nhóm lao/HIV(+) nhiều hơn so với nhóm lao/HIV(-), p < 0,05. Bảng 6: So sánh các yếu tố nguy cơ gây phản ứng ñộc gan ở bệnh nhân lao/HIV(-) và lao/HIV(+) Nhóm nguy cơ Lao/HIV(+) OR (95% CI) 1,5 (0,76 – 3,2) p > 0,05 Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2010 242 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nhóm nguy cơ Giới tính Độ tuổi Không nghề nghiệp Học vấn cấp I Cư trú vùng biên giới Tiền căn dị ứng Nghiện rượu Cân nặng HBsAg(+) Anti HCV(+) Albumin/máu OR (95% CI) 4,4 (1,9 – 10,2) 2,2 (1,1 – 4,8) 4,9 (1,7 – 14,1) 2,9 (1,3 – 6,1) 2,4 (1,1 – 5,5) 5,1 (1,6 – 15,4) 4,8 (1,8 – 9,4) 3,4 (1,6 – 7,3) 6,7 (3,1 – 15,1) 3,8 (1,7 – 8,4) 3,2 (1,5 – 7,1) Nghiên cứu Y học p < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 Nhận xét: Tuổi, giới, không nghề nghiệp, học vấn cấp I, cư trú vùng biên giới, tiền căn dị ứng, nghiện rượu, cân nặng ≤ 35kg, tình trạng HBsAg(+); anti HCV(+), albumin/máu ≤ 35g/l là các yếu tố nguy cơ của bệnh nhân lao/HIV(+) và lao/HIV(-) bị phản ứng ñộc gan (OR > 1, p < 0,05). Bảng 7: Mối liên quan giữa CD4/mm3 và HBsAg(+); Anti HCV(+) của bệnh nhân lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan CD4/mm3 HbsAg, Anti HCV HBsAg(+) Anti HCV(+) Nhiễm cả 2 Lao/HIV(+) phản ứng ñộc gan p (n = 24) < 200/mm3 200 – > 500/mm3 499/mm3 10 (38,4%) 2 (66,7%) 0 (0,0%) 0,015 9 (34,6%) 1 (33,3%) 0 (0,0%) 0,006 7 (26,9%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 0,007 Nhận xét: Tỷ lệ CD4/mm3 giảm nhiều ở những bệnh nhân lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan có nhiễm HBsAg(+) và Anti HCV, p < 0,05 BÀN LUẬN Giới tính Valiquette C và cộng sự khảo sát tỷ lệ phản ứng ñộc gan do thuốc kháng lao hàng thứ nhất xảy ra nhiều ở nữ giới (OR = 2,9; 95% CI: 1,3 – 6,3)(19). Tương tự nghiên cứu của chúng tôi cho thấy tỷ lệ phản ứng ñộc gan ở nam nhiều hơn nữ (p < 0,03) (Bảng 1) Độ tuổi Nghiên cứu ở New Delhi, Ấn Độ ñánh giá những tác nhân nguy cơ phát triển ñộc gan do thuốc kháng lao ở bệnh nhân lớn tuổi (OR = 1,2); Khalid và cộng sự cho thấy tuổi từ 13 – 40 (14,4%), tuổi từ 41 – 73 (25,8%) thường bị phản ứng ñộc gan(9). Tuy nhiên cũng có những nghiên cứu cho rằng tuổi không phải là nguy cơ gây phản ứng ñộc gan ở những bệnh nhân dùng thuốc kháng lao(4,13). Ozick L.A. và cs ñánh giá tỷ lệ phản ứng ñộc gan do isoniazid và rifampin và tuổi trung bình bị phản ứng ñộc gan là 38,8 (22 – 58 tuổi). Yee D. và cs cho thấy rifampin liên quan phản ứng ñộc gan ở bệnh nhân > 60 tuổi (OR = 3,9; 95% CI: 1,2 – 14,9) và pyrazinamid liên quan phản ứng ñộc gan ở bệnh nhân > 60 tuổi (OR = 2,6; 95% CI: 1,01 – 6,6) (19). So sánh ñộ tuổi của bệnh nhân lao/HIV(-) và lao/HIV(+) bị phản ứng ñộc gan, ở các ñộ tuổi < 45t khác nhau không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05, nhưng ở 2 ñộ tuổi 46 – 55t và 56 – 65t tỷ lệ bị phản ứng ñộc gan ở nhóm lao/HIV(-) cao hơn nhóm lao/HIV(+) (p < 0,05). Và là yếu tố nguy cơ gây phản ứng ñộc gan ở cả 2 nhóm lao/HIV(+) và lao/HIV(-) (Bảng 6). Nghề nghiệp Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận tỷ lệ không nghề nghiệp của bệnh nhân lao/HIV(+), bị phản ứng ñộc gan xảy ra nhiều hơn ở nhóm lao/HIV(-) sự khác biệt có ý nghĩa thống kê p = 0,01 và là yếu tố nguy cơ gây phản ứng ñộc gan OR = 4,9 (1,7 – 14,1), ñời sống bấp bênh, không nghề nghiệp, vô gia cư, thái ñộ “bất cần” do ñó ít quan tâm ñến chính bản thân là các lý giải cho các nguyên nhân. Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2010 243