Rừng ngập mặn với ứng phó biến đổi khí hậu ở đồng bằng sông Cửu Long

NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI<br /> <br /> RÖØNG NGAÄP MAËN ÖÙNG PHOÙ VÔÙI BIEÁN ÑOÅI KHÍ HAÄU<br /> ÔÛ ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG<br /> PGS.TS BUØI THÒ NGA<br /> Tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô<br /> <br /> 1. Röøng ngaäp maën öùng phoù bieán ñoåi khí haäu<br /> Röøng ngaäp maën (RNM) laø heä sinh thaùi coù giaù trò cöïc kyø lôùn khoâng chæ laø nguoàn taøi nguyeân<br /> caàn thieát cho coäng ñoàng daân cö vuøng ven bieån maø laø böùc töôøng xanh vöõng chaéc (hình 1) choáng gioù<br /> baõo, soùng thaàn ñeå baûo veä vuøng bôø bieån traùnh nhöõng taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu. Trong nhieàu<br /> tröôøng hôïp, röøng ngaäp maën goùp phaàn baûo veä vuøng bôø bieån traùnh khoûi nhöõng taùc ñoäng töø thieân tai.<br /> ÔÛ AÁn ñoä vaø Philippines, daân laøng ñaõ ñöôïc baûo veä traùnh khoûi nhöõng côn baõo vaø loác xoaùy nhôø coù<br /> röøng ngaäp maën. Soùng thaàn laø moái ñe doaï khuûng khieáp ñoái vôùi heä sinh thaùi röøng ngaäp maën vaø daân<br /> cö soáng phía sau röøng. ÔÛ moät soá tröôøng hôïp, RNM ñoùng vai troø quan troïng trong baûo veä söï soáng vaø<br /> ngaên ngöøa nhöõng côn soùng töø ngoaøi bieån. Vai troø naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh sau ñôït soùng thaàn ôû AÁn<br /> Ñoä Döông ngaøy 26/12/2004 ñaõ giaûm nheï löïc taùc ñoäng cuûa soùng vaø baûo veä daân cö cuõng nhö haï taàng<br /> cô sôû ôû vuøng ven bieån. Nôi naøo coù RNM coøn nguyeân veïn thì thieät haïi raát ít. Keát quaû khaûo saùt cuûa<br /> IUCN (Hieäp hoäi Baûo toàn Thieân nhieân Theá giôùi) vaø UNEP (Chöông trình Moâi tröôøng Theá giôùi) cuøng<br /> caùc nhaø khoa hoïc ôû ñôït soùng thaàn khuûng khieáp naêm 2004 cuõng cho thaáy, nhöõng laøng xoùm ôû phía<br /> sau “böùc töôøng xanh” RNM vôùi baêng röøng roäng gaàn nhö coøn nguyeân veïn vì naêng löôïng soùng ñaõ<br /> ñöôïc giaûm töø 50 % ñeán 90 %, neân thieät haïi veà ngöôøi raát thaáp hoaëc khoâng bò toån thaát.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Röøng ngaäp maën böùc töôøng xanh ven bieån (B.T.Nga vaø ctv, 2007)<br /> <br /> Thöïc teá cuõng cho thaáy, ôû nöôùc ta, RNM coù vai troø giaûm moái nguy haïi töø thieân tai (baõo) ñeán<br /> caùc ñeâ bieån, tieát kieäm ñöôïc kinh phí raát lôùn trong söûa chöõa ñeâ. Tuy nhieân, coøn raát nhieàu ngöôøi chöa<br /> hieåu heát giaù trò to lôùn cuûa RNM. Do ñoù caàn cung caáp thoâng tin moät caùch kòp thôøi ñeå ngöôøi daân hieåu<br /> ñöôïc vai troø vaø taàm quan troïng cuûa RNM, vaø caùc bieän phaùp caáp baùch ñeå öùng phoù vôùi thieân tai<br /> trong phuïc hoài vaø phaùt trieån hôïp lyù RNM. Ngoaøi ra, röøng ngaäp maën giuùp laøm giaûm möïc trieàu<br /> cöôøng nhôø coù heä reã caây chaèng chòt treân maët ñaát giuùp laøm giaûm cöôøng ñoä cuûa soùng neân haïn cheá<br /> doøng chaûy vaøo noäi ñòa moãi khi trieàu cöôøng. ÔÛ thaønh phoá Hoà Chí Minh, trong thôøi gian gaàn ñaây<br /> trieàu cöôøng ñaõ gaây ngaäp nhieàu khu daân cö trong ñoù coù moät nguyeân nhaân laø haàu heát caùc keânh raïch<br /> coù nhöõng daõy döøa nöôùc vaø nhieàu loaøi caây ngaäp maën khaùc nhö baàn, maém, suù, trang… ôû caùc quaän<br /> Nhaø Beø (nhieàu nhaát laø ôû Phuù Xuaân), quaän Bình Chaùnh ñaõ bò chaët phaù vaø laáp ñaát ñeå xaây döïng caùc<br /> khu coâng nghieäp, khu daân cö neân khoâng coù choã cho nöôùc thoaùt. Röøng phoøng hoä ôû Thaïnh Phuù, Beán<br /> Tre vaø moät soá nôi khaùc, nhôø coù röøng khi trieàu leân, soùng yeáu, tieâu nöôùc toát neân nöôùc maën khoâng theå<br /> xaâm nhaäp saâu vaøo noäi ñoàng. Vieäc thöïc hieän caùc chöông trình giaûm nheï bieán ñoåi khí haäu döïa vaøo<br /> röøng seõ khoù thaønh coâng neáu khoâng ñöôïc thöïc hieän ñoàng boä moät caùch beàn vöõng. Maëc duø ñaõ coù<br /> nhieàu chöông trình troà#ng röøng ñaõ ñöôïc trieån khai lieân tuïc khoaûng gaàn 20 naêm qua, nhöng söï phuïc<br /> NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI<br /> <br /> hoài dieän tích khoâng ñaùng keå vaø chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu naâng cao chaát löôïng RNM. Beân caïnh<br /> ñoù, heä thoáng vaø bieän phaùp quaûn lyù RNM vaãn chöa phuø hôïp vaø coøn nhieàu baát caäp.<br /> 2. Röøng ngaäp maën ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL)<br /> 2.1 Phaân boá röøng ngaäp maën ôû caùc tænh ven bieån ÑBSCL<br /> Dieän tích RNM ôû ÑBSCL chieám cao nhaát so vôùi caùc vuøng khaùc trong caû nöôùc khoaûng<br /> 128.537 ha, trong ñoù röøng töï nhieân chieám 22.400 ha vaø röøng troàng 106.137 ha ñöôïc chia thaøn h 3<br /> loaïi röøng: röøng phoøng hoä (45.213 ha), röøng ñaëc duïng (23.806 ha), röøng saûn xuaát (59.518 ha), söï<br /> phaân boá röøng ôû ÑBSCL ñöôïc trình baøy chi tieát trong baûng 1<br /> Baûng 1: Dieän tích vaø phaân boá RNM ôû caùc tænh ven bieån ÑBSCL<br /> Ñôn vi: ha<br /> Ñòa danh Toång dieän tích Röøng töï nhieân Röøng troàng<br /> ÑBSCL 128,537 22,400 106,137<br /> Tieàn Giang 1,511 89 1,422<br /> Beán Tre 3,689 1,069 2,620<br /> Traø Vinh 5,045 738 4,307<br /> Soùc Traêng 3,505 699 2,806<br /> Baïc Lieâu 3,612 2,346 1,266<br /> Caø Mau 64,554 7,914 56,613<br /> Kieân Giang 34,310 8,718 25,529<br /> Long An 12,311 800 11,511<br /> (Nguoàn: Boä Noâng Nghieäp & PTNT, 2012)<br /> 2.2 Phaân boá RNM theo heä thoáng ñeâ bieån ÑBSCL<br /> Keát quaû khaûo saùt cuûa Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch Röøng (2006) cho thaáy, ÑBSCL coù chieàu daøi<br /> ñeâ coù RNM/chieàu daøi ñeâ bieån laø 780/1.259 km chieám khoaûng 62 % toång chieàu daøi ñeâ bieån; phía<br /> tröôùc ñeâ coù baõi nhöng chöa coù röøng baûo veä laø 144 km chieám 11% chieàu daøi ñeâ bieån; phaà n chieàu<br /> daøi ñeâ coøn laïò (27%) chöa theå troàng röøng do khoâng coù baõi hoaëc baõi bò saït lôû, nhieàu buøn, phuø sa<br /> loaõng (baûng 2).<br /> Baûng 2: Phaân boá RNM theo heä thoáng ñeâ bieån<br /> Chieàu daøi ñeâ coù baõi troàng röøng<br /> Coù röøng tröôùc<br /> Toång chieàu Chöa coù röøng Chieàu daøi ñeâ chöa<br /> ñeâ<br /> Stt Tænh daøi ñeâ theå troàng röøng<br /> Chieàu Dieän Chieàu Dieän<br /> (km) (km)<br /> daøi ñeâ tích daøi ñeâ tích<br /> (km (ha) (km) (ha)<br /> 1 ÑBSCL 1.259 780 37.009 144 4.043 335<br /> 2 Tieàn Giang 137 77 1.314 15 163 45<br /> 3 Beán Tre 173 83 1.426 16 717 74<br /> 4 Traø Vinh 169 110 1.426 16 717 43<br /> 5 Soùc Traêng 195 133 3.505 25 617 37<br /> 6 Baïc Lieâu 110 75 3.479 14 227 21<br /> 7 Caø Mau 246 135 21.136 26 819 85<br /> 8 Kieân Giang 229 167 4.723 32 783 30<br /> (Nguoàn: Boä Noâng Nghieäp & PTNT, 2012)<br /> <br /> 2.3 Thöïc traïng quaûn lyù vaø quy hoaïch RNM ôû ÑBSCL<br /> NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI<br /> <br /> Coâng taùc quy hoaïch, quaûn lyù vaø söû duïng RNM ôû ÑBSCL thieáu söï phoái hôïp giöõa caùc ngaønh lieân<br /> quan töø trung öông ñeán ñòa phöông. Heä thoáng toå chöùc quaûn lyù RNM ôû caùc ñòa phöông ñaõ ñöôïc hình<br /> thaønh töø tænh ñeán huyeän vaø xaõ nhöng chöa hieäu quaû.<br /> Thieáu ñaàu tö nghieân cöùu vaø aùp duïng tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät vaøo coâng taùc khoâi phuïc, phaùt<br /> trieån vaø söû duïng beàn vöõng RNM. Trôû ngaïi lôùn nhaát ñoái vôùi coâng taùc troàng RNM laø söùc ñaàu tö troàng<br /> röøng thaáp trong khi ñieàu kieän ñaát ñai khoâng thuaän lôïi (ñaát baõi boài khoâng ñaûm baûo tyû leä phuø sa, xoùi<br /> moøn, saït lôû…). Maët khaùc, chaát löôïng caây troàng chöa ñöôïc choïn loïc, kyõ thuaät laâm sinh chöa ñöôïc<br /> quan taâm.<br /> Nhieàu ñaàu tö troàng vaø baûo veä RNM thoâng qua caùc chöông trình döï aùn, song dieän tích RNM<br /> bò maát qua caùc naêm vaãn lôùn hôn dieän tích taùi sinh phuïc hoài röøng töï nhieân vaø röøng troàng môùi laø do<br /> chöa taäp trung vaøo coâng taùc troàng röøng. Chaúng haïn döï aùn baûo veä vaø phaùt trieån nhöõng vuøng ñaát<br /> ngaäp nöôùc ven bieån mieàn Nam Vieät Nam (CWDP) ñöôïc trieån khai treân caùc tænh Caø Mau, Baïc Lieâu,<br /> Soùc Traêng vaø Traø Vinh giai ñoaïn 2000 - 2005 vôùi phaïm vi leân ñeán 65,936 ha (chieám 3.9%). Haïng<br /> muïc ñaàu tö chuû yeáu cuûa döï aùn bao goàm quaûn lyù, baûo veä heä sinh thaùi vaø troàng RNM, hoã trôï kinh teá<br /> kyõ thuaät cho caùc hoä gia ñình, phaùt trieån xaõ hoäi cho nhöõng xaõ ngheøo, taùi ñònh cö, giaùm saùt vaø ñaùnh<br /> giaù söû duïng chaát löôïng ñaát, chaát löôïng nöôùc, ña daïng sinh hoïc,… Tuy nhieân, döï aùn naøy mang naëng<br /> noäi dung chuyeån giao kyõ thuaät, naâng cao nhaän thöùc, khoâng ñaàu tö tröïc tieáp cho troàng röøn g.<br /> 3. Quaûn lyù RNM öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu ôû ÑBSCL<br /> Nguyeân nhaân cuûa bieán ñoåi khí haäu raát ña daïng nhöng chuû yeáu do con ngöôøi laø heát söùc traàm<br /> troïng (do caùc hoaït ñoäng phaùt thaûi khí nhaø kính trong coâng nghieäp, giao thoâng, chaët phaù röøng böøa<br /> baõi ôû ñaàu nguoàn, thaâm canh quaù möùc, …). Vieäc phaù RNM phoøng hoä ven bieån ñeå laøm ñaàm toâm, caùc<br /> hoaït ñoäng vì lôïi ích tröôùc maét hieän ñaõ taïo ñieàu kieän cho thieân tai taøn phaù, gaây ra nhöõng toån thaát to<br /> lôùn cho coäng ñoàng. Vì vaäy , ñeå giaûm thieåu taùc haïi naøy moät soá giaûi phaùp caàn thöïc hieän caùc böôùc nhö<br /> sau:<br /> - Moäât laø xaùc ñònh vaø baûo veä nhöõng khu vöïc RNM quan troïng coù vò trí chieán löôïc trong ñoái<br /> phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu. Nhöõng khu RNM gaàn vôùi khu daân cö caàn ñöôïc ñaëc bieät chuù yù baûo veä do<br /> chuùng raát deã bò khai phaù cuûa con ngöôøi. yùKieåm soaùt nhöõng taùc ñoäng cuûa con ngöôøi ñoái vôùi RNM<br /> nhö hoaït ñoäng ñoâ thò, khu coâng nghieäp, noâng nghieäp, nuoâi troàng thuûy saûn vaø nhöõng hình thöùc phaùt<br /> trieån khaùc. Nhaø quaûn lyù caàn phaûi giaûm ñi nhöõng moái nguy haïi naøy baèng caùch caûi thieän chaát löôïng<br /> nöôùc, kieåm soaùt oâ nhieãm ñaàu nguoàn, cung caáp nöôùc saïch röûa oâ nhieãm thoâng qua heä thoáng keânh<br /> möông.<br /> - Hai laø nhaân gioáng vaø baûo veä caây con taïi vöôøn öôm ñeå döï phoøng khi coù thaûm hoïa thieân tai<br /> xaûy ra. Nhöõng maãu toát caàn ñöôïc löu tröõ trong heä thoáng baûo toàn, vaø ñöôïc phaân loaïi theo möùc ñoä vaø<br /> chöùc naêng sinh thaùi.<br /> - Ba laø phuïc hoài nhöõng khu vöïc coù RNM ñaõ vaø ñang bò suy thoaùi, thieát laäp vaønh ñai xanh vaø<br /> vuøng ñeäm RNM coù theå giaûm nheï taùc ñoäng do caùc hoaït ñoäng söû duïng ñaát lieàn keà gaây ra. Nghieân<br /> cöùu caáu truùc thaûm thöïc vaät, maät ñoä, möùc ñoä phong phuù vaø ña daïng cuûa caùc loaøi thöïc vaät vaø thaân<br /> meàm vuøng RNM, naêng suaát sô caáp, cô cheá thuûy vaên, toác ñoä quaù trình traàm tích vaø möïc nöôùc bieån<br /> daâng.<br /> - Boán laø ñaûm baûo 100% dieän tích RNM hieän coù vaø troàng môùi phaûi ñöôïc giao khoaùn vaø baûo<br /> veä, hoà sô giao khoaùn phaûi chi tieát vaø cuï theå, coâng taùc giao khoaùn, kieåm tra nghieäm thu chaëc cheõ, öu<br /> tieân khoaùn cho coäng ñoàng ñòa phöông. Nghieân cöùu tyû leä röøng/toâm hôïp lyù. Phuïc hoài RNM maø coù söï<br /> keát hôïp giöõa baûo toàn ña daïng sinh hoïc vaø coù lieân heä nuoâi troàng thuûy saûn seõ thaønh coâng hôn so vôùi<br /> vieäc phuïc hoài röøng chæ laø troàng caây.<br /> - Naêm laø khuyeán khích vaø hoå trôï coäng ñoàng ñòa phöông phaùt trieån baèng caùch löïa choïn sinh<br /> keá phuø hôïp, ñieàu naøy giuùp laøm giaûm khaû naêng khai thaùc RNM. Chaúng haïn, saûn xuaát than töø gaùo<br /> NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI<br /> <br /> döøa thay vì töø goã caây ngaäp maën, khai thaùc ong töø röøng vaø khai thaùc hôïp lyù loaøi thuûy saûn döôùi taùn<br /> röøng. Xaây döïng moái quan heä vôùi ñoái taùc vaø caùc beân tham gia ñeå taïo nguoàn taøi chính hoã trôï khoâi<br /> phuïc RNM, huy ñoäng caùc nguoàn hoã trôï töø caùc caáp ñòa phöông, vuøng, khu vöïc vaø theá giôùi. Thieát laäp<br /> moái quaûn lyù giöõa caùc ngaønh (Noâng nghieäp, Du lòch, Quaûn lyù taøi nguyeân nöôùc,…).<br /> - Saùu laø xaây döïng cô sôû döõ lieäu neàn vaø quan traéc caùc phaûn öùng cuûa RNM vôùi BÑKH. Söï<br /> thay ñoåi veà nhieät ñoä, möïc nöôùc bieån daâng, ñoä maën taêng, taàng suaát vaø taàn soá cuûa baõo taêng ñeàu aûnh<br /> höôûng ñeán söï phaân boá RNM. Keát hôïp vôùi caùc toå chöùc vieän trôï, tìm kieám kinh phí cho nghieân cöùu<br /> nhöõng bieän phaùp giaûm thieåu nguy haïi ñeán RNM, xaùc ñònh khaû naêng öùng phoù cuûa RNM vaø coù chieán<br /> löôïc baûo veä RNM cho hieän taïi vaø töông lai.<br /> <br /> Taøi lieäu tham khaûo<br /> <br /> Buøi Thò Nga, Nguyeãn Vaên Tho, Phaïm Vieät Nöõ vaø Nguyeãn Myõ Hoa, 2007. Haøm löôïng kim loaïi naëng trong<br /> ñaát vaø nöôùc vuøng ven bieån tænh Caø Mau. Baùo caùo nghieäm thu ñeà taøi caáp Boä.<br /> Bui Thi Nga & Huynh Quoc Tinh, 2008. Mangrove-Shrimp Systems in the Mekong Delta Vietnam: Present<br /> status, Researches, and Conservations. Selected papers of the Internatioïnnal Conference on Mangroves-<br /> Important Issue for the coastal Environment. Publishing at Nagoyao University, Japan.<br /> Phan Nguyeân Hoàng, Vuõ Ñoaøn Thaùi, Leâ Xuaân Tuaán, 2006. Taùc duïng cuûa röøng ngaäp maën trong vieäc phoøng<br /> choáng thieân tai ôû vuøng ven bieån. Hoäi thaûo Toaøn quoác: "Khoa hoïc coâng ngheä vaø kinh teá bieån phuïc vuï coâng<br /> nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc”. Ñoà Sôn, Haûi Phoøng, 25-26/10/2006: 200-211.<br /> Phan Nguyeân Hoàng, Leâ Xuaân Tuaán, Vuõ Ñình Thaùi, 2007. AÛnh höôûng cuûa nöôùc bieån daâng ñeán heä sinh thaùi<br /> röøng ngaäp maën vaø khaû naêng öùng phoù. Taïp chí Bieån soá 7-8/2007. Lieân hieäp Hoäi Khoa hoïc Kyõ thuaät: 16-<br /> 17.<br /> IUCN, 2005. The economic value of coastal ecosystems in reducing tsunami impacts the case of mangroves in<br /> Kaputhernwala and Wadurupa, Sri Lanka - Case studies in wetland valuation #1. Aug 2005 IUCN.<br /> Joshi, G.V., L. Bhosale, B.B. Jamale and B.A. Karadge, 1975. Ion regulation in mangroves. In: Proc. Intern.<br /> Symp. Biol. Manag. Mangroves. Honolulu: 595-607.<br /> Mazda, Y., F.Parish, F.Danielsen, F.Imamura, 2006. Hydraulic funtions of mangroves in relation to tsunami.<br /> In: Mazda, Y, E. Wolanski and P.V. Ridd (eds.) The role of physical processes in mangrove<br /> environments. Manual for Preservation and utilization of mangrove ecosystems. TERRAPUB: 204-220.<br /> Sriskanthan, G., 2006. The role of ecosystems in protection of shoreline, lives and livelihoods: Lessons from<br /> the Asian tsunami. In: Phan Nguyen Hong (ed.) The role of mangrove and coral reef ecosystem in natural<br /> disaster mitigation and coastal life improvement. Agricultural Publishing House, Hanoi: 27-44.<br /> Vuõ Ñoaøn Thaùi, Mai Syõ Tuaán, 2006. Khaû naêng laøm giaûm ñoä cao cuûa soùng taùc ñoäng vaøo bôø bieån cuûa moät soá<br /> kieåu RNM troàng ôû ven bieån Haûi Phoøng. Taïp chí Sinh hoïc, taäp 28, soá 2, thaùng 6/2006: 34-43.<br /> Vuõ Ñoaøn Thaùi. 2007. Böôùc ñaàu nghieân cöùu khaû naêng chaén soùng, baûo veä bôø bieån trong baõo qua moät soá caáu<br /> truùc röøng ngaäp maën troàng ven bieån Haûi Phoøng. Vai troø cuûa heä sinh thaùi röøng ngaäp maën vaø raïn san hoâ<br /> trong vieäc giaûm nheï thieân tai vaø caûi thieän cuoäc soáng ven bieån, NXB Noâng Nghieäp Haø Noäi, 2007: 77-88.<br />