Sách truyện - phương tiện giúp trẻ vượt qua khó khăn trong cuộc sống (nhân đọc “khóc, buồn nhưng không bao giờ gục ngã” của Glenn Ringtved)

VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 12/2017, tr 49-51<br /> <br /> SÁCH TRUYỆN - PHƯƠNG TIỆN GIÚP TRẺ<br /> VƯỢT QUA KHÓ KHĂN TRONG CUỘC SỐNG<br /> (NHÂN ĐỌC “KHÓC, BUỒN NHƯNG KHÔNG BAO GIỜ GỤC NGÔ<br /> CỦA GLENN RINGTVED)<br /> Nguyễn Thị Thanh Hương - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Ngày nhận bài: 29/11/2017; ngày sửa chữa: 30/11/2017; ngày duyệt đăng: 08/12/2017.<br /> Abstract: Nowadays, children have to struggle psychological difficulties in their life since early<br /> ages when they face tough situations such as family dispersion, loss of safety, domestic violence,<br /> etc. Therefore, they must be equipped necessary skills to deal with these psychological problems<br /> and to understand that it is a part of life so that they can keep hope, confidence and self-control.<br /> Being considered as an effective means of not only developing language, providing knowledge,<br /> connecting children, story books is also a way to help children have the ability to cope with and<br /> adapt to the difficulties in daily life. The article presents the role of the book as a therapy to help<br /> children overcome stress and the example of Glenn Ringtved's "Cry, Heart, But Never Break" in<br /> how to take the children and overcome challenges about death next to life.<br /> Keywords: Storybook, deal with difficulty, "Cry, Heart, But Never Break", Glenn Ringtved.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Sách truyện cho thiếu nhi ở Việt Nam từ trước tới nay<br /> thường ít những tác phẩm đề cập đến các vấn đề gai góc,<br /> nỗi đau hay sự mất mát trong cuộc sống. Người ta cho<br /> rằng trẻ em là đối tượng cần được bao bọc, cần sự vui<br /> tươi, lạc quan, khó có thể tiếp cận những điều bi thương.<br /> Vì vậy, trong suốt những năm qua, trẻ em hầu hết chỉ<br /> được tiếp cận những câu chuyện có màu sắc lạc quan,<br /> tươi sáng. Nhưng cuộc sống không ngừng chuyển động.<br /> Trong một thập kỉ trở lại đây, khi cuộc cách mạng công<br /> nghệ lan rộng tới Việt Nam, tác động trực tiếp tới mỗi gia<br /> đình, khi những vấn đề sắc tộc, tôn giáo, di cư không chỉ<br /> tồn tại ở một quốc gia, đã có những thay đổi đáng kể<br /> trong xã hội chúng ta. Trẻ em sớm phải đối mặt với<br /> những khó khăn tâm lí khi chúng buộc phải ở trong tình<br /> trạng gia đình li tán, bạo lực, mất an toàn, mất mát,... Do<br /> đó, chúng cần phải học các kĩ năng cần thiết để giải quyết<br /> những vấn đề tâm lí như sự đau đớn, thất vọng, tức<br /> giận,... để hiểu rằng đó là một phần của cuộc sống và có<br /> thể có hi vọng, niềm tin, sự tự chủ.<br /> Theo Schwiebert, khi giải quyết các vấn đề nhạy cảm,<br /> chẳng hạn như cái chết, thậm chí với những đứa trẻ rất<br /> nhỏ sẽ không hữu ích khi giả vờ không có gì sai. Chúng<br /> sẽ cảm nhận thấy đau khổ. Việc bạn sẵn lòng nói về điều<br /> này với chúng, giúp trấn an chúng, nhằm cho chúng hiểu<br /> rằng "chúng ta có thể nói về bất cứ điều gì" và rằng<br /> “chúng có thể chia sẻ mọi suy nghĩ, cảm xúc” [1]. Điều<br /> này cũng được Kastenbaum nhắc đến khi nói đến “Cái<br /> <br /> 49<br /> <br /> chết, xã hội và kinh nghiệm của con người” rằng “Khi trẻ<br /> không được thông báo, hoặc thông tin sai lệch về những<br /> thay đổi xung quanh chúng, điều này có thể gây bất lợi<br /> cho lòng tự trọng của chúng” [2]. Và sách, theo Roberts<br /> cùng Crawford, đóng vai trò để nâng cao kiến thức của<br /> trẻ trước những sự thay đổi trong cuộc sống. Thông qua<br /> việc cho trẻ tiếp cận với sách truyện, người lớn có thể<br /> giúp trẻ vượt qua những giai đoạn khó khăn và thay đổi<br /> trong đời sống.<br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Sách truyện - một “liệu pháp” giúp trẻ vượt qua<br /> căng thẳng<br /> Ngoài những lợi ích như phát triển ngôn ngữ, nhận<br /> thức, đọc sách truyện cho trẻ tạo ra một liên kết bền chặt<br /> giữa người lớn và trẻ em. Hơn thế, nếu những câu chuyện<br /> được lựa chọn dựa trên các chủ đề cụ thể và quan tâm<br /> đến sự phát triển tình cảm xã hội của trẻ, chúng sẽ giúp<br /> trẻ có khả năng ứng phó và thích nghi trước những khó<br /> khăn trong cuộc sống. Điều đó giúp trẻ có cơ hội biết về<br /> những điều người khác đã giải quyết với những vấn đề<br /> tương tự, chúng sẽ quan sát các lựa chọn của câu chuyện<br /> và sau đó xem xét các lựa chọn khả thi cho mình.<br /> Tuy nhiên, để có thể tham gia đầy đủ vào một câu<br /> chuyện, trẻ cần phải “giả định” mình như các nhân vật<br /> của truyện kể - nghĩa là giữa nhân vật và trẻ phải có một<br /> sự tương đồng nhất định về hoàn cảnh, những trở ngại.<br /> Bởi vậy, nếu chúng ta muốn chúng có thể có được những<br /> bài học (từ sách vở) trước các tình huống khó chúng ta<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 12/2017, tr 49-51<br /> <br /> phải có những cuốn sách truyện nói về những điều đó.<br /> Điều đó đồng nghĩa các tác phẩm văn học cho thiếu nhi<br /> không thể mãi khước từ những điều bi thương, mất mát<br /> hay đau khổ. Trẻ em hoàn toàn có thể tiếp cận chúng và<br /> chúng lại chứa “quyền năng” giúp trẻ thích ứng, vượt qua<br /> những trở ngại về tâm lí trong cuộc sống.<br /> Danielle F. Lowe, trong bài viết “Giúp trẻ ứng phó<br /> thông qua văn học” [3] đã kể một câu chuyện vào ngày<br /> 12/9/2001, khi ba đứa trẻ trong lớp bà khóc nức nở, giải<br /> thích rằng cha mẹ chúng không về nhà đêm trước. Khi<br /> ba học sinh lớp một này khóc, những người khác thì cười<br /> nhạo rằng có thể chúng đã nhìn thấy máy bay của họ bay<br /> vào Trung tâm Thương mại Thế giới. Thật may, lúc đó,<br /> một trong những đứa trẻ trong lớp đưa cho tôi một cuốn<br /> sách và yêu cầu tôi vui lòng đọc nó cho chúng. Khi đó,<br /> cuốn sách, ngay lập tức đã mang lại yên tĩnh vào lớp học.<br /> Đó là lúc bà đã nhận ra văn học có khả năng trở thành<br /> cầu nối giúp trẻ em có thể đối phó và chữa lành cho<br /> chúng những chấn thương tâm lí; là công cụ giáo dục hữu<br /> ích cung cấp và hướng dẫn trẻ em học tập và phát triển<br /> tình cảm xã hội. Bà cũng đã thử nghiệm đọc những cuốn<br /> sách truyện về sự mất mát, đau thương cho không chỉ đối<br /> tượng trẻ em 7, 8 tuổi mà còn cho trẻ 5 tuổi và tất cả<br /> chúng đều không muốn bà dừng lại khi câu chuyện chưa<br /> kết thúc.<br /> Vậy một câu chuyện tác động thế nào đến đứa trẻ để<br /> giúp chúng đối diện với những xúc cảm khó khăn? Ta có<br /> thể lí giải cơ chế hoạt động đó như sau:<br /> <br /> Hình. Cơ chế tác động của câu chuyện đến trẻ<br /> Khi tiếp cận với những cuốn sách truyện gần gũi với<br /> tình huống hiện tại, trẻ sẽ mong muốn gắn mình trong<br /> mối liên quan tới nhân vật và câu chuyện. Chúng bắt đầu<br /> tạo ra các kết nối. Từ đó, việc nghe đọc truyện sẽ giúp<br /> chúng có cơ hội an toàn để quan sát và xem xét các lựa<br /> chọn từ xa; và nếu như câu chuyện được trao đổi, gợi mở<br /> nó sẽ giúp trẻ nhỏ có thể hiểu về chính tình huống của<br /> mình. Điều đó giúp chúng không chỉ đồng cảm với nhân<br /> vật trong câu chuyện mà còn giúp chúng khám phá ra<br /> những giải pháp nhằm giải quyết tình huống của bản thân<br /> đồng thời, trẻ cũng hiểu được rằng chúng không hề cô<br /> đơn trong xã hội và rằng khó khăn mà chúng gặp phải<br /> <br /> 50<br /> <br /> cũng là khó khăn không riêng của một người. Cơ chế tác<br /> động này cho thấy trẻ em có thể tiếp cận với những câu<br /> chuyện về sự mất mát và không những thế, những tác<br /> phẩm này có thể giúp trẻ vượt thoát khỏi những tình<br /> huống cảm xúc khó khăn. Tất nhiên, phải có những tiêu<br /> chí riêng cho những cuốn sách như thế.<br /> Bên cạnh đó, để trẻ có thể hiểu được một câu chuyện,<br /> chúng phải được đưa vào quy trình phi ngôn ngữ. Mô tả<br /> quá trình này, Lenkowsky đã xác định được ba thành<br /> phần cơ bản: “Nhận diện, xúc giác và cái nhìn sâu sắc”.<br /> Trước hết, trẻ em cần phải xác định với các nhân vật<br /> trong câu chuyện đang đối mặt với những vấn đề tương<br /> tự. Sau khi xác định với các nhân vật, trẻ em trở nên gắn<br /> kết và tình cảm tham gia vào câu chuyện, cảm nhận cảm<br /> xúc của nhân vật. Cuối cùng, trẻ em có được cái nhìn sâu<br /> sắc hoặc nhận ra rằng các nhân vật của cuốn sách đã làm<br /> việc thông qua các giải pháp và giải quyết được thách thức<br /> đã được xác định. Với sự hiểu biết mới này, trẻ em bắt đầu<br /> hiểu rằng các vấn đề của chúng không phải là không thể<br /> vượt qua được.<br /> 2.2. “Khóc, buồn nhưng không bao giờ gục ngã”<br /> (Glenn Ringtved) - Một cách lí giải thông minh giúp trẻ<br /> hiểu về sự sống và cái chết<br /> Glenn Ringtved là nhà văn viết cho thiếu nhi người<br /> Đan Mạch, người đã nhận được rất nhiều giải thưởng<br /> về văn học cho các sáng tác của mình từ Bộ Văn hóa,<br /> Bộ Giáo dục Đan Mạch. Cuốn truyện “Khóc, buồn<br /> nhưng không bao giờ gục ngã”, xuất bản năm 2017 của<br /> ông cũng là tác phẩm đoạt giải ALA Batchelder Award<br /> (Mĩ). Câu chuyện được thai nghén từ trải nghiệm sâu<br /> sắc của nhà văn trong tình huống mẹ ông đang hấp hối,<br /> cố gắng giải thích với những đứa cháu của bà về cái<br /> chết bằng một giọng nhẹ nhàng mà sâu sắc: “Khóc,<br /> buồn nhưng không bao giờ gục ngã”. Và chúng đã dẫn<br /> lối cho ông tới một câu chuyện - một sự lí giải tuyệt vời<br /> cho trẻ em về cái chết.<br /> Truyện bắt đầu với tình huống người bà của những<br /> đứa trẻ đang trong cơn hấp hối, đó cũng là lúc chúng phải<br /> mở cửa để tiếp đón thần chết, người sẽ mang bà chúng đi<br /> mãi. Để ngăn chặn điều đó, những đứa trẻ đã liên kết với<br /> nhau để “câu giờ” thần chết bằng cách liên tục rót cà phê<br /> cho thần chết với mong muốn ngài sẽ quên đi việc đưa<br /> bà chúng đi. Nhưng cuối cùng, thần chết cũng đã quyết<br /> định ngưng uống cà phê và báo hiệu rằng đã đến lúc.<br /> Ngay lúc ấy, Leah - cô bé út đã nắm lấy tay ngài và nói:<br /> “Tại sao bà lại phải chết ạ?”. Để trả lời cho câu hỏi ấy,<br /> thần chết - người mà ai cũng nghĩ rằng không hề có sự<br /> sống - đã mang đến cho lũ trẻ một câu chuyện về buồn<br /> bã và hân hoan, u sầu và vui vẻ những điều luôn đi cùng<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 12/2017, tr 49-51<br /> <br /> nhau trong cuộc sống như sự sống luôn đi cùng cái chết.<br /> Ngài đã nói “Điều gì sẽ diễn ra nếu sự sống có đó mà cái<br /> chết không có đó? Ai có thể yêu những ngày nắng nếu<br /> chưa từng trải qua những ngày mưa? Và ai có thể ước ao<br /> ánh sáng ban ngày nếu chưa từng trải qua đêm tối?” còn<br /> “lũ trẻ không chắc mình có thể hiểu hết những điều thần<br /> chết nói, nhưng bằng cách nào đó, các bé vẫn biết rằng,<br /> Ngài nói đúng” [4; tr 24]. Chúng đã chia tay bà của chúng<br /> và “trong những năm về sau, cuộc sống của bốn đứa trẻ<br /> chứa đựng cả những nỗi buồn và những niềm vui, nhưng<br /> các bé luôn nhớ tới lời nhắn nhủ của thần chết và cảm<br /> thấy dễ chịu hơn rất nhiều” [4; tr 33].<br /> Cuốn sách đưa trẻ em đối mặt với một tình huống khó<br /> khăn trong cuộc sống mà rồi ai trong mỗi chúng ta cũng<br /> đều gặp phải - cái chết. Nhưng nó, bằng cách khéo léo,<br /> tinh tế nhất đã vừa chạm tới những xúc cảm đau buồn<br /> của con người vừa nhẹ nhàng cùng ta chiêm nghiệm nó<br /> và đưa ta vượt thoát khỏi những mất mát trong đời sống.<br /> Ở đó, độc giả vừa có thể trải lòng mình với những nỗi<br /> đau, sự mất mát với nhân vật hay với chính bản thân<br /> mình vừa được nâng niu hy vọng về sự sống, về cuộc<br /> sống đằng sau mỗi cái chết. Lí giải tất cả những điều<br /> này với trẻ em không phải dễ, nhưng Glenn đã làm được<br /> và làm một cách xuất sắc. Ông không chỉ kể một câu<br /> chuyện về cái chết mà còn kể câu chuyện về sự sống;<br /> ông không chỉ sáng tạo một câu chuyện mà còn lồng<br /> ghép thêm một câu chuyện khác trong tác phẩm. Vị<br /> thần chết đã dùng câu chuyện về hai anh em u sầu, buồn<br /> chán và hai chị em vui vẻ, hân hoan để lí giải về sự tồn<br /> tại của cái chết trong đời sống cho lũ trẻ trong ngôi nhà<br /> và đó cũng là cách mà Glenn dùng toàn bộ truyện kể<br /> “Khóc, buồn nhưng không bao giờ gục ngã” để lí giải<br /> về cái chết cho trẻ em. Ông đã truyền tải một thông điệp<br /> khó khăn qua một sáng tác đầy nhân văn.<br /> Cái chết là điều người ta thường tránh nói với trẻ em<br /> nhưng trong khi thực tế ở xã hội hiện đại, trẻ em lại<br /> thường phải tiếp xúc với cái chết do hậu quả của việc<br /> truyền thông báo chí về chiến tranh và miêu tả bạo lực<br /> qua các trò chơi điện tử và truyền hình. Theo Moller<br /> “nếu các cuộc đối thoại liên quan đến cái chết được<br /> tránh trong nhà, đứa trẻ sẽ tự xây dựng giả thuyết và đối<br /> phó với chính mình”. Vì vậy, biết được chính xác<br /> những gì xảy ra trong đời sống sẽ giúp trẻ giảm bớt sự<br /> sợ hãi đối với những điều khó khăn. Trẻ em không đau<br /> buồn theo như cách của người lớn. Cảm xúc của chúng<br /> có thể bị thay đổi. Một số sẽ thể hiện sự đau buồn dữ<br /> dội trong vài phút sau đó lại vui vẻ chơi; một số khác<br /> có thể có những hành động tức giận hoặc có những dư<br /> chấn mạnh, tác động trầm trọng tới cuộc sống. Vì vậy,<br /> <br /> 51<br /> <br /> những cuốn sách phù hợp khuyến khích trẻ quên đi<br /> hoặc thoát khỏi những áp lực của cuộc sống hàng ngày.<br /> Văn học khơi nhớ những nỗi đau cá nhân, khuyến<br /> khích tầm quan trọng của hi vọng, cung cấp những cách<br /> hỗ trợ thực tiễn và dạy các bài học cuộc sống để giúp<br /> trẻ vượt qua những trở ngại. Ở cuốn sách “Khóc, buồn<br /> nhưng không bao giờ gục ngã”, trẻ em được trải<br /> nghiệm cảm xúc về sự mất mát, gợi nhắc những nỗi<br /> buồn của chính mình và biết cách vượt qua nỗi buồn đó.<br /> Có thể nói, cuốn truyện là cách thức tuyệt vời giúp bạn<br /> đọc trẻ em cũng như người lớn đón nhận và dũng cảm<br /> vượt qua một trong những thử thách lớn lao trong cuộc<br /> đời: cái chết. Đây cũng là một ‘gợi ý” cho các nhà văn,<br /> nhà giáo dục Việt Nam giúp trẻ giải quyết những khó<br /> khăn trong cuộc sống trong các tác phẩm văn học và<br /> những công trình nghiên cứu khoa học của mình.<br /> 3. Kết luận<br /> Mặc dù loại trừ mọi căng thẳng trong cuộc sống của<br /> trẻ em không hoàn toàn là nhờ sách truyện và không phải<br /> tất cả các căng thẳng đều gây tổn hại (một số căng thẳng<br /> là không thể tránh khỏi và cần thiết cho sự phát triển của<br /> con người), nhưng sách truyện, với phương thức đặc thù<br /> của nó là một phương tiện kết nối hữu hiệu chia sẻ, đồng<br /> hành và giúp trẻ em vượt qua những khó khăn trong<br /> đời sống.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1] Schwiebert, Pat (2003). How to help your children.<br /> We Were Gonna Have A Baby, But We Had An<br /> Angel Instead, Grief Watch.<br /> [2] Kastenbaum, R. J (2006). Death, Society, and<br /> Human Experience. New York: Allin & Bacon<br /> Publishers.<br /> [3] Danielle F. Lowe (2009). “Helping Children Cope<br /> through Literature” Forum on Public Policy:<br /> A Journal of the Oxford Round Table; Vol. 2009<br /> Issue 1, Special section pp. 1.<br /> [4] Glenn Ringtved (2017). “Khóc, buồn nhưng không bao<br /> giờ gục ngã” (Mẹ Ong Bông dịch). NXB Lao động.<br /> [5] Moller, David W (1996). Confronting Death,<br /> Values, Institutions, and Human Mortality, Oxford<br /> University Press, New York.<br /> [6] Roberts, S. K. - Crawford, P. A (2008). Literature to<br /> help children cope with famili Stressors. Young<br /> Children, Vol 16, pp.12-18.<br /> [7] Glenn Ringtved, (Illustrated by Charlotte Pardi).<br /> (2016). Cry, Heart, But never break. Enchanted<br /> Lion Books, New York.<br /> <br />