Sáng kiến kinh nghiệm: Biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy và học

Chia sẻ: Phạm Thế Phương | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

368
lượt xem 126
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm: Biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy và học nhằm đề xuất một số biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học, hiện thực hoá chủ trương đổi mới phương pháp dạy học của ngành Giáo dục và Đào tạo và góp phần nâng cao hiệu quả quản lý cho cán bộ quản lý trường Tiểu học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy và học

Biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy và học PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Chất lượng dạy học phụ thuộc vào nhiều thành tố trong một hệ thống bao gồm: mục tiêu đào tạo, nội dung đào tạo, phương pháp dạy học, môi trường giáo dục,... Trong đó phương pháp dạy học là thành tố trung tâm. Để quá trình dạy học đạt hiệu quả thì người giáo viên phải am hiểu sâu sắc nội dung dạy học, làm chủ kiến thức, biết chế biến nó theo ý đồ sư phạm, biết thiết kế các hoạt động học để học sinh tham gia chiếm lĩnh kiến thức và học sinh phải tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học tập. Qua thực tế thử nghiệm phương pháp dạy học "bàn tay nặn bột" (BTNB), đây là một phương pháp dạy học tích cực, giúp hình thành thế giới quan khoa học và niềm say mê sáng tạo cho học sinh. Ở phương pháp này, HS được tham gia các thí nghiệm, rồi tự đưa ra đánh giá, thảo luận so sánh kết quả với các bạn trong nhóm để đi đến kết quả. Hầu hết HS đều cảm thấy hứng thú, chủ động trong suốt quá trình thời gian của tiết học, nắm vững kiến thức, hiểu bài sâu hơn. Để vận dụng phương pháp này vào giảng dạy, y kiến của giáo viên các trường THCS tại đây đều nhận định: đội ngũ giáo viên các trường THCS hiện nay đều chuẩn về trình độ và vững vàng về chuyên môn, sẵn sàng cho ứng dụng phương pháp BTNB vào giảng dạy. Tuy nhiên, giáo viên vẫn còn một số băn khoăn, như: nếu áp dụng phương pháp BTNB vào giảng dạy thì cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học chỉ có thể đáp ứng được một phần trong tổng sĩ số các trường hiện có, lớp học thực tế đông hơn lớp học thử nghiệm rất nhiều; một bộ phận giáo viên còn thiếu kĩ năng về phương pháp mới.
Trong những năm qua đã có không ít những nghiên cứu đề cập tới đổi mới phương pháp dạy học trong đó phải kể đến Đề án “ Triển khai phương pháp Bàn tay nặn bột ở trường phổ thông giai đoạn 20112015” đã được Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt. Để thực hiện Đề án này, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục và Đào tạo đã có những hướng dẫn cụ thể, đã tổ chức tập huấn về phương pháp Bàn tay nặn bột. Tuy nhiên, việc triển khai áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào giảng dạy một số môn học trong trường Tiểu học đến nay vẫn còn rất nhiều hạn chế. Vậy nguyên nhân nào dẫn tới hiện tượng này? Theo tôi có rất nhiều nguyên nhân và một trong những nguyên nhân là việc chỉ đạo áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột của cán bộ quản lý trường Tiểu học chưa đáp ứng yêu cầu. Vì thế tôi lựa chọn vấn đề nghiên cứu: “ Biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy và học.”. 2.MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU: Đề xuất một số biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học, hiện thực hoá chủ trương đổi mới phương pháp dạy học của ngành Giáo dục và Đào tạo và góp phần nâng cao hiệu quả quản lý cho cán bộ quản lý trường Tiểu học. 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU: 3.1 Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài. 3.2 Điều tra, khảo sát và đánh giá thực trạng chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học. 3.3 Đề xuất một số biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học tại trường Tiểu học Linh Đàm. 4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU: 2
Đề tài tập trung nghiên cứu những biện pháp chỉ đạo của cán bộ quản lí về việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học môn Tự nhiên Xã hội và môn Khoa học tại trường Tiểu học Linh Đàm, Hà Nội. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: 5.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu tài liệu, thu thập phân tích thông tin để tìm hiểu về phương pháp Bàn tay nặn bột, lí luận về quản lí chỉ đạo dạy học... Nghiên cứu một số văn bản về định hướng đổi mới giáo dục của Đảng, một số Hướng dẫn về đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học của Bộ Giáo dục và Đào tạo. 5.2. Phương pháp điều tra, khảo sát: Thông qua phiếu hỏi, phỏng vấn cá nhân và dự giờ. Việc điều tra khảo sát được thực hiện trên hai nhóm đối tượng: Giáo viên trực tiếp giảng dạy ở trường Tiểu học Linh Đàm và một số trường Tiểu học của quận nhằm phân tích, đánh giá thực trạng của việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào giảng dạy môn Tự nhiên Xã hội và môn Khoa học. Cán bộ quản lý của một số trường Tiểu học trong quậnnhằm đánh giá thực trạng việc chỉ đạo triển khai áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào giảng dạy môn Tự nhiên Xã hội và môn Khoa học. 5.3. Phương pháp thực nghiệm: Thực hiện một số biện pháp chỉ đạo việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào giảng dạy môn Tự nhiên Xã hội và môn Khoa học tại trường Tiểu học Linh Đàm để kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất. 3
PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN CHỈ ĐẠO ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN – XÃ HỘI VÀ MÔN KHOA HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Cơ sở lí luận: Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo đã chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực...” Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Vinh Hiển khẳng định: hiện nay, giáo viên các trường học trên địa bàn có thế mạnh và thuận lợi là tuổi đời trẻ, năng động, sáng tạo trong giảng dạy, có nhiều kĩ năng dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin, cũng như sử dụng tốt trang thiết bị dạy học vào các tiết học. Tất cả những thế mạnh, kĩ năng đó đều rất cần thiết cho áp dụng phương pháp BTNB vào giảng dạy. 4
Thứ trưởng cho biết, trên thực tế, phương pháp BTNB thực ra không hoàn toàn là mới đối với các giáo viên. Về cơ bản, đây là phương pháp tổng hợp của các phương pháp dạy học trước đây mà giáo viên đã từng tiếp xúc như: phương pháp giảng dạy giải quyết vấn đề, phương pháp dạy học tích cực...Trong phương pháp BTNB, yêu cầu đặt ra đối với giáo viên là tạo tình huống để học sinh phát hiện ra vấn đề trong bài học, từ đó để các em tự đưa ra các tình huống giải quyết vấn đề để đi đến kết quả. Thứ trưởng Nguyễn Vinh Hiển nhận định, phương pháp BTNB là phương pháp giúp tạo lập cho học sinh thói quen làm việc như các nhà khoa học và niềm say mê sáng tạo phát hiện, giải quyết vấn đề. Mục tiêu này rất quan trọng bởi trong cuộc sống các em gặp phải rất nhiều vấn đề cần phải giải quyết. Do vậy giáo viên phải là người hướng dẫn cho học sinh kĩ năng tự mình phát hiện và giải quyết vấn đề ngay từ khi đang ngồi trên ghế nhà trường. Về các khó khăn mà các giáo viên nêu, Thứ trưởng cho rằng, đây là những khó khăn trước mắt, hoàn toàn có thể khắc phục trong quá trình ứng dụng phương pháp BTNB vào giảng dạy. 1.2. Một số vấn đề về phương pháp Bàn tay nặn bột: 1.2.1.Khái niệm “Bàn tay nặn bột”: Theo Gioerges Charpak thì: “Bàn tay nặn bột” vượt quá sự tách đôi truyền thống giữa phương pháp và chương trình. Trong đó, trẻ em hành động, thí nghiệm, nghiên cứu, tìm kiếm và có những câu hỏi đi kèm, hướng tới xây dựng những kiến thức cơ bản để hiểu biết thế giới tự nhiên và kỹ thuật. Như vậy: Phương pháp “Bàn tay nặn bột” là một phương pháp dạy học mà trong đó, học sinh tiến hành các thao tác trí tuệ có sự hỗ trợ của 5
một sô dụng cụ và những giác quan để nghiên cứu, tìm tòi, khám phá ra tri thức mới. Tất cả suy nghĩ và kết quả được học sinh mô tả lại bằng chữ viết, lời nói, hình vẽ. Hay nói cách khác: “ Bàn tay nặn bột” là một phương pháp dạy học được tổ chức nhằm giúp học sinh tự phát hiện ra tri thức khoa học. Trên cơ sở vận dụng tất cả các giác quan của mình, kinh nghiệm, tri thức cũ vàtham gia làm thực nghiệm khoa học. Chúng ta thấy rõ phương pháp Bàn tay nặn bột đề cao vai trò chủ thể tích cực, độc lập, sáng tạo của HS, hình thành cho các em phương pháp học tập đúng đắn. Các em học tập nhờ hành động, cuốn hút mình trong hành động. Các em sẽ tiến bộ dần bằng cách tự nêu những thắc mắc, nghi vấn, hỏi đáp với bạn, trình bày quan điểm của mình, đối lập với các quan điểm của người khác, tranh luận, tạo ra môi trường học tập tích cực. 1.2.2 Một số đặc điểm của phương pháp “ Bàn tay nặn bột”: Mục tiêu hàng đầu của phương pháp là giúp học sinh tiếp cận dần các khái niệm khoa học và kỹ thuật thực hành, kèm theo sự vững vàng trong diễn đạt, trong nói và viết. Phương pháp “Bàn tay nặn bột” đưa ra một tiến trình ưu tiên cho việc xây dựng tri thức bằng hoạt động, thí nghiệm và thảo luận. Đó là sự thực hành khoa học bằng hành động hỏi đáp, tìm tòi, thực nghiệm, xây dựng một tập thể tốt và thu được kiến thức cơ bản để hiểu biết thế giới tự nhiên và kĩ thuật. Phương pháp này đặt học sinh vào vị trí của một nhà nghiên cứu khoa học. Các em tự mình tìm tòi, khám phá ra kiến thức của bài học thông 6
qua việc tiến hành các thí nghiệm khoa học, trao đổi, thảo luận nhóm dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Học sinh học tập nhờ hành động. Các em học tập tiến bộ dần bằng cách tự nghi vấn. Bạn bè trao đổi, quan niệm về một vấn đề khoa học nào đó với nhau và được kiểm tra (sự đúng sai) bằng cách tiến hành làm các thí nghiệm. Trong phương pháp “Bàn tay nặn bột”, học sinh được thoải mái đưa ra quan điểm của mình về sự vật, hiện tượng. Đó là những hiểu biết ban đầu của học sinh. Những hiểu biết này có thể đúng, chưa đầy đủ, hoặc có thể sai, đôi khi là ngây thơ, ngờ nghệch nhưng vẫn được tôn trọng, động viên và khích lệ. Khi học sinh đưa ra biểu tượng ban đầu của mình về vấn đề đặt ra, giáo viên không đưa ra lời nhận xét đúng, sai mà để các em tự nhận thấy được trong quá trình kiểm tra giả thuyết. * Đối với học sinh: Khi tồn tại quan niệm sai hoặc không thích hợp, các em sẽ được tự mình nhận thức lại, sửa chữa lại ở cuối tiết học hoặc trong quá trình diễn biến của tiết học. Do có sự khác nhau về quan niệm nên gây ra sự tranh luận, thắc mắc mà muốn được tháo gỡ thì phải đi tìm câu trả lời chính xác (tìm ra chân lý khoa học). Vậy muốn có câu trả lời thì buộc phải suy nghĩ, mày mò để tìm một hướng đi hiệu quả và tiến hành hành động để đi đến đích cuối cùng. Tóm lai, đối với học sinh, biểu tượng ban đầu là điểm xuất phát, là nền tảng mà trên đó kiến thức sẽ được thành lập. * Đối với giáo viên: Giáo viên biết được sự hiểu biết của học sinh về vấn đề sắp học đạt ở mức độ nào để tính đến những chướng ngại ẩn ngầm, nhận thức được con đường còn phải trải qua giữa các quan niệm 7
của người học với mục đích của giáo viên để tìm cách xử lý thích hợp như: xác định một cách thực tế về trình độ bắt buộc phải đạt được, lựa chọn những tình huống sư phạm, các kiểu can thiệp và những công cụ so với kiến thức hoa học được coi là chuẩn thích đáng nhất. và cuối cùng để có sự đánh giá chuẩn mực, sát thực nhất. 1.2.3. Một số nguyên tắc khi sử dụng phương pháp“ Bàn tay nặn bột” vào quá trình dạy học: Trong quá trình sử dụng phương pháp“ Bàn tay nặn bột” để thực sự có hiệu quả, cần tuân thủ theo các nguyên tắc sau: Các em cần được quan sát một số sự vật, hiện tượng của thế giới thực tại, gần gũi, dễ cảm nhận và tiến hành thực nghiệm về chúng. Trong quá trình học tập, các em tự lập luận và đưa ra các lý lẽ, thảo luận những ý nghĩ và các kết quả đạt được trên cơ sở xây dựng kiến thức cho mình. Một hoạt động mà hoàn toàn chỉ dựa trên sách vở là không đủ. Các hoạt động giáo viên đề ra cho học sinh được tổ chức trong các giờ học nhằm đến một sự tiến bộ trong học tập. Các hoạt động này gắn với chương trình và dành phần lớn quyền tự chủ cho học sinh. Mỗi học sinh có một quyển vở ghi chép thí nghiệm và các em trình bày trong đó bằng ngôn ngữ của riêng mình. Mục tiêu chính là sự chiếm lĩnh dần dần các khái niệm khoa học và kĩ thuật được thực hành, kèm theo sự vững vàng trong diễn đạt nói và viết. 1.2.4. Bản chất của việc dạy – học theo phương pháp “Bàn tay nặn bột”: 8
Dạy học theo phương pháp “ Bàn tay nặn bột, các em có thể tiến hành những nghiên cứu dẫn đến sự hiểu biết. Nhưng các em cần được hướng dẫn và giúp đỡ bởi các câu hỏi của thầy giáo và hoạt động trong khuôn khổ một đề tài đã được xây dựng chứ không phải chỉ lựa chọn theo các “cơ hội”. Trong quá trình nghiên cứu, học sinh phải sử dụng tất cả các giác quan để tìm ra tri thức mới. Các em cần có vở ghi chép cá nhân để ghi lại những ý tưởng của mình, những điều đã được sửa chữa lại, cho phép giữ lại vết tích của những thử nghiệm liên tiếp, đánh dấu được tiến trình nghiên cứu. Vở ghi chép được học sinh giữ suốt trong thời gian học Tiểu học và cuối cấp học sẽ hình thành một tập vở ghi nhớ đặc biệt. Như vậy bản chất của “ Bàn tay nặn bột” không phải là phương thức mới cho phép các em hội nhập tốt hơn vào đời sống tự nhiên mà tạo cho các em một cách xử lý độc lập, có phần nào giống như một nhà nghiên cứu. Khi xử lý độc lập, học sinh sử dụng giác quan và một số dụng cụ hỗ trợ cho các thao tác trí tuệ. Dạy học theo phương pháp “Bàn tay nặn bột” không đòi hỏi phải sử dụng những dụng cụ thí nghiệm phức tạp, hiện đại, đắt tiền mà các dụng cụ ở đây không quá tốn kém, đa số là các vật dụng dễ kiếm và dễ sử dụng, không nặng nề. Nó được sử dụng hàng ngày với vài vật liệu đơn giản là đủ. Các thao tác trên những dụng cụ thí nghiệm cũng hết sức đơn giản và không cần có hiểu biết kĩ thuật gì đặc biệt. Các em có thể thử nghiệm nhu cầu của cây trồng bằng cách thay đổi các thông số : đất, nước, ánh sáng, nhiệt độ, không khí, bằng cách so sánh và phân tích kết quả thực nghiệm. Các em sẽ phát hiện ra rằng: chỉ cần thay đổi mỗi lần một thông số là có thể có những kết luận khác nhau.Và trong quá trình ấy, học sinh sẽ đặt ra những câu hỏi thắc mắc: Tại sao có những loại cây sống bám trên cây khác 9
mà không cần đến yếu tố đất? Tại sao sự nảy mầm không chỉ xảy ra trong đất mà còn cả trên nhựa, tờ giấy?... Như vậy trong hạt có gì? Cây trồng có ăn đất không? Tại sao lại bón phân cho cây ?.... 1.2.5. Tiến trình dạy học môn Tự nhiên Xã hội và môn khoa học ở trường Tiểu học theo phương pháp Bàn tay nặn bột: Bước 1: Đưa ra tình huống xuất phát và nêu vấn đề. Bước 2: Làm bộc lộ biểu tượng ban đầu của học sinh. Bước 3: Đề xuất câu hỏi (dự đoán/ giả thiết) và phương án tìm tòi. Bước 4: Thực hiện phương án tìm tòi. Bước 5: Kết luận kiến thức. 1.2.6. Một số lưu ý khi sử dụng phương pháp “Bàn tay nặn bột” trong dạy học: Trong quá trình HS thực hành, GV phải khéo léo theo dõi, quan sáthọc sinh xem các em đang nghĩ gì về vấn đề mà mình đặt ra để nắm được tình hình. Nếu có điều gì không khớp với dự định ban đầu thì cần phải có sự điều chỉnh cho phù hợp. Các biểu tượng HS đưa ra có thể đúng, có thể sai nhưng giáo viên không đánh giá và cũng không đưa ra câu trả lời. GV chỉ gợi ý hay đặt thêm những câu hỏi dẫn dắt HS đi tìm câu trả lời cho câu hỏi của chính các em chứ không làm thay. Ví dụ; “ Theo em, nó sẽ như thế nào”? “ Em nghĩ (làm) thử xem”? “Em tìm cách làm nào đó để xem có đúng không”?..... Ví dụ khi 10
các em lọc nước mà kết quả vẫn đục Gv chỉ gợi ý “ Các em thử xem thiết bị thí nghiệm có vấn đề gì không”? “ Xem lại các bước tiến hành lọc nước của các em”.....Trong trường hợp thí nghiệm cần đến các điều kiện, GV phải giúp các em xác định được điều kiện của thí nghiệm (Ví dụ: Về mặt thời gian, môi trường, nhiệt độ...). Điều này, bước đầu HS có thể gặp khó khăn nhưng thực hiện nhiều lần các em sẽ quen dần trong việc đặt điều kiện cho thí nghiệm để đảm bảo độ chính xác cao. * Tình huống xuất phát từ câu hỏi phải đảm bảo các yêu cầu sau : Câu hỏi thường mang tính chất mở hoặc nửa mở phù hợp với mục tiêu bài học và phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh sao cho các em có khả năng giải quyết. Có tác dụng khêu gợi trí tò mò và ham hiểu biết khoa học, kích thích các em suy nghĩ và tiến hành giải quyết để đem lại những hiểu biết. Câu hỏi phải gọn, rõ ràng, dễ hiểu, hạn chế những từ ngữ mang khái niệm mà các em chưa biết. Nếu có, GV nên tìm những từ ngữ thay thế sao cho vừa đảm bảo HS hiểu được vừa vẫn giữ nguyên được ý nghĩa của nó. Khi nêu câu hỏi phải đảm bảo cho tất cả học sinh nghe và biết được mình cần phải làm gì. Việc chuẩn bị các vật liệu, đồ dùng dạy học có ý nghĩa quan trọng. Đối với phương pháp Bàn tay nặn bột nếu không có đồ dùng dạy học thì không thể tiến hành được. 11
Đối với phương pháp Bàn tay nặn bột nếu chỉ dừng lại ở việc đánh giá bằng điểm số thì chưa đủ mà cần phải phối hợp đánh giá về năng lực quan sát, năng lực tư duy, khả năng suy luận và phán đoán, kỹ năng làm thí nghiệm, cách sử dụng ngôn ngữ để biểu đạt (kể cả trong khi nói và viết), sự hứng thú tìm tòi, sự tò mò ham hiểu biết, sự tham gia tích cực trong giờ học...Tất cả những điều đó nhằm kích thích, lôi kéo các em khám phá thế giới không ngừng, tạo ra sự cân đối ở các em giữa kiến thức và kỹ năng, giữa lý thuyết và thực hành. Không chia nhóm HS quá đông, mỗi nhóm chỉ từ 2, 4 đến 6 em và từ hai bàn ghép lại. Không nên cho HS biết trước kiến thức của bài học một cách tiêu cực mà phải để cho các em tự khám phá ra chúng. Không để các em sử dụng sách giáo khoa để trả lời câu hỏi mà giáo viên đưa ra vì như vậy sẽ làm cho HS có thói quen ỷ lại không chịu suy nghĩ, tìm tòi trong học tập. Sách giáo khoa có thể chỉ được sử dụng làm tài liệu quy chiếu với các kết quả nghiên cứu của HS ở cuối tiết học. Không nêu tên bài học trước khi học (với những bài thể hiện nội dung bài học ở đề bài). Lựa chọn hoạt động phù hợp với phương pháp Bàn tay nặn bột để áp dụng, không nhất thiết hoạt động nào cũng áp dụng phương pháp này. 1.3. Cơ sở lý luận quản lý giáo dục: Quá trình quản lý là quá trình hoạt động của chủ thể quản lý nhằm thực hiện tổ hợp các chức năng quản lý, đưa hệ quản lý tới mục tiêu. Quá trình quản lý bao gồm 4 chức năng: Kế hoach hoá 12
Tổ chức Chỉ đạo Kiểm tra Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tôi tập trung vào chức năng chỉ đạo. 1.3.1. Khái niệm chức năng chỉ đạo: Chức năng chỉ đạo là quá trình tác động ảnh hưởng tới hành vi, thái độ của những người khác nhằm đạt tới các mục tiêu chất lượng cao. 1.3.2. Vị trí, vai trò của chức năng chỉ đạo: Chức năng chỉ đạo là chức năng thứ 3 trong 1 quá trình quản lý, nó có vai trò cùng với chức năng tổ chức để hiện thực hoá các mục tiêu. Chức năng chỉ đạo được xác định từ việc điều hành và hướng dẫn các hoạt động nhằm đạt được mục tiêu có chất lượng và hiệu quả. Thực chất của chức năng chỉ dạo là quá trình tác động và ảnh hưởng của chủ thể quản lý tới những người khác nhằm biến những yêu cầu chung của tổ chức, hệ thống giáo dục và nhà trường thành nhu cầu của mọi cán bộ công chức, trên cơ sở đó mọi người tích cực tự giác và mang hết khả năng để làm việc. Do đó chức năng chỉ đạo là cơ sở để phát huy các động lực cho việc thực hiện các mục tiêu quản lý và góp phần tạo nên chất lượng và hiệu quả cao của các hoạt động. 1.3.3. Nội dung chủ yếu của chức năng chỉ đạo: Chức năng chỉ đạo là một chức năng quản lý quan trọng và cần thiết cho việc hiện thực hoá các mục tiêu, do trong chỉ đạo giáo dục quán triệt phương châm “duy trì ổn định đổi mới phát triển” trong các hoạt động của nhà trường và cả hệ thống giáo dục, từ đó, chức năng chỉ đạo trong giáo dục cần thực hiện các nội dung sau: (1). Thực hiện quyền chỉ huy và hướng dẫn triển khai các nhiệm vụ 13
(2). Thường xuyên đôn đốc, động viên và kích thích. (3). Giám sát và sửa chữa. (4). Thúc đẩy các hoạt động phát triển. Thực hiện quyền chỉ huy và hướng dẫn triển khai các nhiệm vụ cũng như tác động ảnh hưởng tới các thành viên khác phảI đảm bảo phù hợp, thiết thực và cụ thể với khả năng và trình độ của từng thành viên trong tổ chức hay trong trường học. Việc thực hiện thường xuyên đôn đốc, động viện và kích thích lao động có tác dụng như quá trình tạo động cơ làm việc của mọi thành viên. Trong giai đoạn này, người quản lý cần có những tác động cần thiết tới các đối tượng nghiên cứu để biến các yêu cầu tập thể thành nhu cầu hoạt động của từng người. Khi đó mọi người sẽ thể hiện được hết khả năng và công sức của mình cho việc thực hiện các mục tiêu chung của tổ chức. Giám sát là quá trình hoạt động của chủ thể quản lý theo dõi việc thực hiện các nhiệm vụ của cấp dưới, khi thấy có sự sai lệch, lúng túng thì giúp sữa chữa hoặc hỗ trợ, giúp đỡ đối tượng thực hiện tốt các nhiệm vụ được giao. Như vậy chỉ đạo đổi mới PPDH nằm trong mục tiêu của hệ thống giáo dục quốc dân, chịu sự chỉ đạo chung và tuân thủ theo lý luận quản lý. Chỉ đạo hoạt động đổi mới PPDH của Hiệu trưởng ở trường THCS về thực chất là sự can thiệp của Hiệu trưởng trong toàn bộ quá trình dạy học, huy động lực lượng giáo viên tham gia thực hiện đổi mới PPDH, điều khiển hoạt động đổi mới PPDH, phối hợp các lực lượng trong nhà trường thực hiện kế hoạch đưa hoạt động đổi mới PPDH đạt tới mục tiêu đã định. Trong quá trình chỉ đạo Hiệu trưởng chú ý tạo điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất cũng như các điều kiện khác cho hoạt động đổi mới PPDH. 14
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VIỆC CHỈ ĐẠO ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT VÀO DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN XÃ HỘI VÀ MÔN KHOA HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC Để tìm hiểu thực trạng chỉ đạo áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột và dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học ở trường Tiểu học , tôi đã tiến hành điều tra khảo sát thực trạng ở trường Tiểu học Linh Đàm và một số trường Tiểu học trên địa bàn quận . Trên cơ sở nghiên cứu thực tế cùng với phân tích và xử lý số liệu đã thu thập , tôi đã có được một số nét cơ bản về thực trạng việc chỉ đạo áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột và dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học ở trường Tiểu học. 2.1.Thực trạng: Bảng kết quả điều tra về mức độ hiểu biết và kỹ năng vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột của giáo viên trường Tiểu học Linh Đàm( thời điểm tháng 11 năm 2013): Mức độ hiểu biết Kĩ năng vận dụng về PP Bàn tay nặn bột PP Bàn tay nặn bột Không Hiểu Hiểu Chưa Biết Vận Số lượng GV hiểu rõ biết vận dụng tham gia khảo sát vận dụng thành dụng thạo 30 8% 70% 22% 80% 13% 7% Bảng kết quả điều tra về năng lực của học sinh trường Tiểu học Linh Đàm ( thời điểm tháng 11 năm 2013): Kĩ năng làm thí nghiệm Kĩ năng diễn đạt 15
Rất Thành Chưa Rất Thành Chưa Số lượng HS thành thạo đạt thành thạo đạt tham gia khảo sát thạo thạo 100 5% 15% 80% 20% 29% 51% Với kết quả như bảng trên chứng tỏ rằng đa số giáo viên đã hiểu biết về phương pháp Bàn tay nặn bột nhưng chưa mạnh dạn áp dụng phương pháp này vào dạy học dẫn đến kĩ năng vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột còn hạn chế. 2.2. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng: Qua thực tế điều tra cho thấy giáo viên rất ít khi sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học với nhiều lí do khác nhau: STT Lí do Tỷ lệ % GV 1 Thiếu cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học 2 Thiếu kĩ năng về phương pháp Bàn tay nặn bột 3 Mất nhiều thời gian chuẩn bị cho tiết dạy 4 Số học sinh/lớp đông 5 Ít tài liệu phục vụ giảng dạy và học tập Kết quả điều tra cho thấy trong quá trình áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học các giáo viên đều gặp phải những khó khăn, tuy mức độ có khác nhau nhưng trên đây là những nguyên nhân chính cản trở việc áp dụng phương pháp bàn tay nặn bột. Ngoài khó khăn chủ quan của mỗi giáo viên thì có nguyên nhân khách quan liên quan đến công tác quản lí chỉ đạo. Qua điều tra, khảo sát thực tế cho thấy trường Tiểu học Linh Đàm và một số trường Tiểu học trên địa bàn quận đã triển khai áp dụng phương 16
pháp “Bàn tay nặn bột” theo hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo tại Công văn số 3535/BGDĐTGDTrH; đã tổ chức tập huấn cho100% giáo viên về phương pháp Bàn tay nặn bột. Đa số các đồng chí cán bộ quản lí đều cho rằng: Bàn tay nặn bột là một phương pháp dạy học tích cực, giúp hình thành cho học sinh thói quen làm việc như các nhà khoa học và niềm say mê sáng tạo giải quyết vấn đề. Tuy nhiên hiệu quả của việc chỉ đạo áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học ở trường Tiểu học chưa cao vì việc chỉ đạo một số cán bộ quản lí còn nhiều bất cập, nhiều yếu tố không đồng bộ: Hầu hết chỉ đạo theo phương pháp chung chung, thiếu trọng tâm, không theo qui trình.Tính kế hoạch trong chỉ đạo còn hạn chế nên việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột và dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học ở trường Tiểu học chưa thường xuyên, liên tục. Công tác chỉ đạo bồi dưỡng giáo viên còn nhiều hạn chế, nội dụng bồi dưỡng chưa cụ thể, một số nội dung cần thiết chưa được quan tâm, hình thức bồi dưỡng chưa hợp lý nên hiệu quả thấp. Thiếu tác động nâng cao động lực làm việc đối với giáo viên trong việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học, chưa khuyến khích, động viên đúng mức tạo niềm say mê, hứng thú để giáo viên việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học. Tóm lại: Kết quả khảo sát thực trạng việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học cho thấy một bộ phận giáo viên đã có những cố gắng nhất định trong việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột nhằm giúp học sinh hình thành thế giới quan khoa học và niềm say mê sáng tạo song chúng ta phải thừa nhận một thực 17
tế: giáo viên vẫn chưa mạnh dạn sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong quá trình dạy học. Nguyên nhân của thực trạng trên là do nhiều yếu tố nhưng cần phải nhấn mạnh vai trò chỉ đạo của cán bộ quản lí. Những thực trạng nêu trên cũng chính là điểm xuất phát để tìm ra những biện pháp phù hợp với đặc điểm và điều kiện của nhà trường để việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học môn Tự nhiênXã hội và môn Khoa học đạt hiệu quả cao, đáp ứng yêu cầu đổi mới của ngành Giáo dục và Đào tạo. CHƯƠNG 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP CHỈ ĐẠO VIỆC ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT VÀO DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊNXÃ HỘI VÀ MÔN KHOA HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC LINH ĐÀM 3.1 Chỉ đạo xây dựng đội ngũ giáo viên : 3.1.1. Nâng cao nhận thức cho giáo viên về sự cần thiết của việc đổi mới phương pháp dạy học và những ưu điểm của phương pháp Bàn tay nặn bột: Phương pháp dạy học là một vấn đề có tính lịch sử, muốn đổi mới phương pháp dạy học thì phải đổi mới trước hết ở ý thức.Trong việc thực hiện đổi mới PPDH thì vai trò của giáo viên là rất quan trọng bởi khó mà chỉ đạo hoạt động đổi mới PPDH đạt kết quả cao khi giáo viên không muốn đổi mới. Đây là mâu thuẫn trong thực tế mà nhiều cán bộ quản lí cần phải giải quyết. Để nâng cao nhận thức cho giáo viên về sự cần thiết của việc đổi mới phương pháp dạy học và những ưu điểm của phương pháp Bàn tay nặn bột, tôi đã thực hiện một số biện pháp sau: Tổ chức các buổi sinh hoạt tư tưởng, chính trị như tổ chức cho cán bộ giáo viên được nghe thời sự, được đọc sách báo, … để nắm được sự biến chuyển của xã hội, sự phát triển về kinh tế, văn hoá giáo dục của địa phương của đất nước, nắm vững đường lối chính sách của Đảng và Nhà 18
nước, bám sát các chương trình hành động quốc gia của tỉnh, của huyện, … để giúp mọi thành viên trong nhà trường nâng cao nhận thức hiểu biết về chính trị xã hội, làm cho họ có ý thức quan tâm đến những vấn đề cấp thiết của cuộc sống, của thời đại. Tổ chức cho cán bộ, giáo viên học tập các văn bản pháp quy Giáo dục và đào tạo: Làm cho mọi thành viên của nhà trường nắm vững đường lối, quan điểm giáo dục, chính sách của Đảng và Nhà nước, qua việc tổ chức học tập các Nghị quyết, Chỉ thị, các giải pháp, mục tiêu Giáo dục và đào tạo điều này rất quan trọng với bậc Tiểu học; làm cho cán bộ giáo viên hiểu rõ nhiệm vụ, quyền hạn của mình và mọi người, ý thức được trách nhiệm của mình trong mỗi công việc được giao, xây dựng tập thể sư phạm đoàn kết, nhất trí cộng đồng trách nhiệm, cùng nhau thực hiện nhiệm vụ, phấn đấu vì mục đích chung. Giúp giáo viên có nhận thức đúng đắn về đổi mới phương pháp dạy học: Xuất phát từ yêu cầu đặt ra trong công cuộc đổi mới , đổi mới phương pháp dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu, mục tiêu giáo dục hiện đại và đào tạo con người lao động năng động, tự tin, linh hoạt, sáng tạo phù hợp với làn sóng đổi mới kinh tế và xã hội hiện nay. Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội đối với giáo dục đào tạo thế hệ trẻ, đáp ứng với yêu cầu của đất nước trong giai đoạn mới cần phải có phương pháp dạy học mới phù hợp với yêu cầu tiến bộ của xã hội. Bởi thế việc áp dụng lí luận dạy học tích cực vào giảng dạy các môn học là rất quan trọng và cần thiết. Tổ chức cho giáo viên tham gia học tập các chuyên đề về đổi mới phương pháp, tiếp cận với các phương pháp dạy học tích cực đặc biệt là phương pháp Bàn tay nặn bột. Cần phải làm cho giáo viên thấy rõ ưu điểm nổi bật của phương pháp Bàn tay nặn bột: Học sinh là người chủ động trong các hoạt động học tập, tự xây dựng kiến thức thông qua khám phá, 19
thử nghiệm, thảo luận, hợp tác với bạn, dưới sự định hướng, giúp đỡ của giáo viên. Qua đó học sinh nắm vững kiến thức, phát triển năng lực nhận thức và tư duy sáng tạo; phát triển năng lực quan sát, thực hành; kĩ năng làm việc hợp tác theo nhóm,... Góp phần phát triển năng lực tự học của học sinh. Ngoài việc chú trọng đến kiến thức khoa học, dạy học theo phương pháp Bàn tay nặn bột còn chú ý nhiều tới rèn kĩ năng diễn đạt qua ngôn ngữ nói và viết, giúp học sinh phát triển khả năng diễn đạt, ngôn ngữ khoa học. Qua việc tích cực tham gia các hoạt động, qua các bước của phương pháp Bàn tay nặn bột, hình thành được ở học sinh tác phong và thói quen làm việc khoa học, thói quen độc lập suy nghĩ, sáng tạo trong hành động, rất có lợi cho việc học tập và nghiên cứu sau này. 3.1.2. Tổ chức bồi dưỡng cho giáo viên về phương pháp Bàn tay nặn bột: 3.1.2.1.Nội dung bồi dưỡng: Giới thiệu chung về phương pháp Bàn tay nặn bột: + Khái niệm phương pháp Bàn tay nặn bột + Các nguyên tắc cơ bản của dạy học theo phương pháp Bàn tay nặn bột. + Ưu điểm của phương pháp Bàn tay nặn bột. + Khó khăn, hạn chế của phương pháp Bàn tay nặn bột. + Các bước dạy học theo phương pháp Bàn tay nặn bột. Một số vấn đề về sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, môn Khoa học ở Tiểu học. Thiết kế một vài tiết dạy Tự nhiên – Xã hội và Khoa học theo phương pháp Bàn tay nặn bột. 1.1.2.2. Hình thức bồi dưỡng: a.Tổ chức chuyên đề về phương pháp Bàn tay nặn bột theo hướng 20