intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm

Chia sẻ: Convetxao | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST
Báo xấu
35
lượt xem 4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm thực hiện đổi mới dạy học môn Ngữ văn, lấy học sinh làm chủ thể giờ học và học sinh được định hướng phát triển các năng lực cơ bản. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn. Đúc kết, tích luỹ kinh nghiệm cho bản thân trong quá trình dạy học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm

  1. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm MỤC LỤC PHẦN THỨ NHẤT ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................. 3 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN .......................................................................................... 3 II. CƠ SỞ THỰC TIỄN ................................................................................... 3 III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ...................................................................... 5 IV. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ................................................................... 5 V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................... 5 1. Tìm đọc tài liệu ............................................................................................. 5 2. Khảo sát, điều tra ......................................................................................... 5 3. Đúc rút kết quả, kinh nghiệm trong quá trình thực hiện ý tưởng ............. 5 PHẦN THỨ HAI GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ........... 6 I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÍ LUẬN CỦA PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG MÔN NGỮ VĂN ................................................................. 6 1. Đặc điểm của phương pháp thảo luận nhóm .............................................. 6 2. Tác dụng của phương pháp thảo luận nhóm .............................................. 6 3. Cách thức tổ chức hoạt động nhóm ............................................................. 6 3.1. Chia nhóm, qui định thời gian thảo luận ................................................... 7 3.2. Giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm. ....................................................... 7 3.3. Điều khiển, hỗ trợ các nhóm thảo luận, thực hiện nhiệm vụ. ................... 7 3.4. Tổ chức báo cáo kết quả thực hiện: ........................................................... 7 3.5.Giáo viên tổng kết ........................................................................................ 7 4. Những điều cần lưu ý ................................................................................... 7 4.1. Chia nhóm linh hoạt................................................................................... 7 4.2. Lựa chọn chủ đề ......................................................................................... 7 4.3. Hình thức báo cáo ...................................................................................... 7 4.4. Vai trò của giáo viên ................................................................................... 8 II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ............................................................................ 8 1. Thuận lợi ....................................................................................................... 8 2. Khó khăn....................................................................................................... 8 III. CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ TIẾN HÀNH ........................................................ 9 1. Chú trọng công tác chuẩn bị ........................................................................ 9 1.1. Thiết kế giáo án .......................................................................................... 9 1.2. Giao nhiệm vụ cho học sinh theo nhóm ................................................... 10 2. Quá trình thực hiện trong giờ dạy học ...................................................... 10 2.1. Kết hợp hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học truyền thống ............................................................................................. 10 1/23
  2. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm 2.2. Tích cực ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm......................................................................... 11 2.3. Rèn luyện để tạo thói quen tốt cho học sinh trong thảo luận nhóm ........ 12 2.4. Phát huy vai trò của giáo viên .................................................................. 12 3. Một số ví dụ minh họa phương pháp thảo luận nhóm ............................. 13 3.1. Bài “Thầy bói xem voi”( lớp 6)................................................................. 13 3.2. Bài “Cảnh ngày xuân”(lớp 9) .................................................................. 13 3.3. Bài “Chuyện người con gái Nam Xương”(lớp 9) .................................... 14 3.4. Bài “Bến quê” (hướng dẫn đọc thêm) của Nguyễn Minh Châu (lớp 9) .. 15 3.5. Bài “Nghĩa tường minh và hàm ý”(lớp 9)................................................ 15 3.6. Bài “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải (lớp 9) ................................... 16 3.7. Bài “Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận (lớp 9) ................................... 17 3.8. Bài “Ôn tập văn miêu tả. Luyện tập viết đoạn văn miêu tả” (lớp 6) ........ 18 IV. KẾT QUẢ THỰC HIỆN ......................................................................... 18 1. Thành công ................................................................................................. 19 2. Tồn tại ......................................................................................................... 20 PHẦN THỨ BA KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................... 22 I. Kết luận ....................................................................................................... 22 II. Khuyến nghị .............................................................................................. 22 1. Về phía giáo viên ........................................................................................ 22 2. Về phía học sinh ......................................................................................... 23 3.Về phía các cấp ngành................................................................................. 23 2/23
  3. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm PHẦN THỨ NHẤT ĐẶT VẤN ĐỀ I. CƠ SỞ LÍ LUẬN Như chúng ta đã biết, từ nhiều năm nay, ngành Giáo dục - Đào tạo luôn đẩy mạnh việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học nhằm hướng tới hiệu quả giáo dục cao nhất để tạo ra nguồn lực con người có chất lượng cho đất nước. Đó là những con người phát triển toàn diện, có tri thức khoa học, biết chiếm lĩnh đỉnh cao trong học tập và lao động sáng tạo, có nếp sống văn minh thanh lịch, biết kế thừa và phát huy những nét đẹp trong truyền thống đạo lý của dân tộc. Về bản chất, đổi mới phương pháp dạy học là đưa phương pháp dạy học mới vào giảng dạy trên cơ sở phát huy mặt tích cực của phương pháp dạy học truyền thống để nâng cao chất lượng dạy học. Mục đích của việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông là thay đổi lối dạy học truyền thụ một chiều, lối học thụ động, máy móc sang dạy học theo “phương pháp dạy học tích cực” nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kỹ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau. Qua đó, bồi dưỡng cho học sinh niềm say mê học tập và ý chí vươn lên. Trong nhà trường, tất cả các môn học đều cần sự đổi mới nhằm đạt được mục tiêu trên. Trong đó, không thể không nói đến môn Ngữ văn với những đặc trưng riêng biệt. Đây là môn học có vai trò quan trọng trong sự hình thành và phát triển nhân cách của học sinh, có nhiệm vụ giúp học sinh thấm nhuần những đạo lí ngàn đời của dân tộc, đồng thời có những phẩm chất, nhân cách của con người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, phù hợp với xu thế phát triển và tiến bộ của thời đại. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của dạy học môn Ngữ văn là tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học bằng cách thực hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh với sự tổ chức và hướng dẫn của giáo viên nhằm phát triển tư duy độc lập, sáng tạo góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu, khả năng tự học, bồi dưỡng hứng thú học tập, tạo niềm tin và niềm vui cho các em trong học tập. Do đó, việc đổi mới phương pháp theo hướng phát huy tính tích cực và tạo hứng thú cho học sinh là điều tất yếu. II. CƠ SỞ THỰC TIỄN Trên thực tế, trong việc dạy học môn Ngữ văn hiện nay, giáo viên nói chung và trên địa bàn Hà Nội nói riêng đã có nhiều thuận lợi hơn. Trước hết là 3/23
  4. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm về phương tiện, thiết bị hiện đại, một số quận huyện đã trang bị đồng bộ cho 100% số phòng học bộ công nghệ thông tin (CNTT) phục vụ giảng dạy gồm máy tính, máy projector. Nhiều nhà trường cũng đã có kế hoạch trang bị máy chiếu đa vật thể ở các phòng chức năng. Đồng thời, hệ thống mạng Internet đã được kết nối với tất cả các phòng học. Các đồng chí cán bộ, giáo viên, nhân viên trong các nhà trường đã được tham dự lớp học bồi dưỡng kĩ năng về CNTT. Đó là những tín hiệu rất đáng mừng, bởi giáo viên đã có thể sưu tầm tư liệu qua mạng Internet và từng bước ứng dụng CNTT vào dạy học theo chủ trương của ngành. Thêm nữa, các cơ quan chức năng ngành dọc như Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục và Đào tạo cùng Ban giám hiệu các nhà trường đã coi trọng công tác bồi dưỡng giáo viên. Tuy nhiên, có thể nói chưa bao giờ chúng ta đang phải đối mặt với một thực trạng đáng buồn trong việc dạy học môn Ngữ văn như hiện tại. Đúng như thầy Chu Văn Sơn, khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội nhận định “Chúng ta đang trong tình trạng dạy và học văn đầy nghịch lý: Chưa bao giờ người dạy văn Việt Nam được trang bị nhiều kiến thức, phương pháp, được sự hỗ trợ bởi những phương tiện tối tân, đặc biệt là những phương tiện gắn liền với công nghệ thông tin như bây giờ. Đáng ra với điều kiện đó, chất lượng học văn phải cao hơn, học trò yêu văn hơn. Nhưng nghịch lý là chưa bao giờ học sinh chán học văn như bây giờ.” Và do đó, việc đáp ứng yêu cầu đổi mới dạy học, đảm bảo chất lượng dạy học càng trở nên nan giải.(Thực trạng này do rất nhiều nguyên nhân. Trước hết là về phía học sinh, độ chăm chỉ đang có xu hướng giảm dần do thiếu ý chí và do mặt trái của nền kinh tế thời hội nhập có nhiều thứ để các em dễ bị thu hút, bị phân tâm. Có thể nói cơ chế thị trường cũng đã len lỏi vào nhận thức của học sinh và cả phụ huynh học sinh. Vì vậy, mặc dù môn Ngữ văn luôn là môn thi bắt buộc vào lớp 10 THPT nhưng các em vẫn chỉ chú trọng vào các môn khoa học tự nhiên, ngoại ngữ, tin học... Từ việc không hứng thú, học sinh rất thụ động và đối phó trong quá trình học tập: chỉ nghe, ghi chép những gì giáo viên nói mà chưa có thói quen chủ động tham gia tìm hiểu, khám phá bài học. Một nguyên nhân khác cũng cần phải nói đến là về phía giáo viên. Bên cạnh những giáo viên đã cố gắng tìm tòi, đổi mới phương pháp nhằm mang lại hiệu quả cho mỗi giờ dạy học, hướng tới nhận thức và tình cảm của học sinh, còn một số ít có thể do chưa hiểu sâu sắc bản chất của đổi mới phương pháp dạy học là “phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên.”(Luật Giáo dục năm 2012), hoặc ngại suy nghĩ hay vì nhiều lý do khác nên vẫn chưa thoát li hẳn với kiểu dạy học truyền thụ kiến thức một chiều: giáo viên giảng 4/23
  5. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm giải, học sinh nghe, ghi, tái hiện. Cũng có những giáo viên đã thực hiện đổi mới dạy học về mặt phương pháp nhưng còn nặng về tính hình thức nên hiệu quả giờ dạy học bị hạn chế. Bản thân tôi là một giáo viên đã có ba mươi hai năm gắn bó với dạy học môn Ngữ văn, môn học đã ghi dấu từng bước trưởng thành của tôi. Vì thế, tôi luôn trăn trở và mong ước góp một phần nhỏ bé với hi vọng từng bước cải thiện thực trạng đáng buồn nói trên. Hưởng ứng chủ trương đổi mới dạy học của ngành Giáo dục Thủ đô, cũng như các đồng nghiệp, tôi đã cố gắng tích cực tìm hiểu, trao đổi, vận dụng một số phương pháp dạy học bên cạnh các phương pháp truyền thống nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học. Trong đó, phương pháp thảo luận nhóm theo tôi là một trong những giải pháp có khá nhiều ưu thế để phát huy năng lực học sinh như: năng lực hợp tác, năng lực giao tiếp, năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực công nghệ thông tin và truyền thông… cho học sinh. Điều đó hoàn toàn phù hợp với chủ trương đổi mới dạy học chú ý đến định hướng phát triển năng lực học sinh của ngành năm học 2015-2016 này. Tổ chức tốt phương pháp thảo luận nhóm sẽ góp phần giải quyết vấn đề tạo hứng thú cho học trò trong dạy học Ngữ văn. Xuất phát từ những suy nghĩ trên, sau một thời gian tìm tòi, trải nghiệm thực tế, tôi xin trình bày một vài kinh nghiệm nho nhỏ của mình về vấn đề “Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm”. III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 1. Thực hiện đổi mới dạy học môn Ngữ văn, lấy học sinh làm chủ thể giờ học và học sinh được định hướng phát triển các năng lực cơ bản. 2. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn. 3. Đúc kết, tích luỹ kinh nghiệm cho bản thân trong quá trình dạy học. IV. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Học sinh khối 6 và học sinh khối 9. V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Tìm đọc tài liệu 2. Khảo sát, điều tra 3. Đúc rút kết quả, kinh nghiệm trong quá trình thực hiện ý tưởng 5/23
  6. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm PHẦN THỨ HAI GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÍ LUẬN CỦA PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG MÔN NGỮ VĂN 1. Đặc điểm của phương pháp thảo luận nhóm Dạy học theo nhóm là hình thức dạy học đặt học sinh vào môi trường học tập tích cực, tổ chức cho học sinh bàn bạc, trao đổi trong phạm vi nhóm nhằm giúp cho mọi thành viên tham gia một cách chủ động vào quá trình học tập, tạo cơ hội cho các em có thể chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến để giải quyết một vấn đề, một tình huống, chủ đề nào đó có liên quan đến nội dung bài học. Như vậy, học sinh học tập thông qua giao tiếp, trao đổi, tranh luận, chia sẻ, có cơ hội để diễn đạt ý nghĩ của mình, tìm tòi và mở rộng suy nghĩ. Còn giáo viên là người tổ chức các hoạt động, gợi mở, hướng dẫn, kích thích và hỗ trợ học sinh bằng kinh nghiệm giáo dục của mình. Nói cách khác, thảo luận nhóm là một hình thức xã hội của dạy học, trong đó học sinh của một lớp học được chia thành các nhóm lớn, nhỏ; trong một khoảng thời gian nhất định, mỗi nhóm phải tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm được trình bày và đánh giá trước lớp hoặc được giáo viên đánh giá sau giờ học. 2. Tác dụng của phương pháp thảo luận nhóm Hoạt động nhóm là quá trình học sinh được tham gia một chuỗi các hoạt động học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên, được khuyến khích để trao đổi kinh nghiệm và được tạo ra cơ hội làm việc hợp tác với người khác, được rèn luyện kĩ năng giao tiếp. Phương pháp thảo luận nhóm làm tăng tính khách quan khoa học cho học sinh. Kiến thức bài học trở nên sâu sắc, bền vững, dễ nhớ và nhớ nhanh hơn; không khí lớp học thoải mái; học sinh tự tin hơn trong việc trình bày ý kiến của mình; đồng thời có cơ hội lắng nghe, đồng tình hoặc phản đối ý kiến của các thành viên khác, các nhóm khác. Ngoài ra, thảo luận nhóm còn phát huy tính tích cực, thói quen chia sẻ công việc một cách bình đẳng và tinh thần hợp tác, một tiêu chuẩn cấp thiết cho mỗi công dân trong thời đại mới. 3. Cách thức tổ chức hoạt động nhóm Để thực hiện một tiết dạy học Ngữ văn có sử dụng hình thức thảo luận nhóm, giáo viên cần thực hiện các bước sau: 6/23
  7. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm 3.1. Chia nhóm, qui định thời gian thảo luận - Qui mô nhóm: Chia học sinh thành các nhóm một cách linh hoạt, phù hợp với nội dung bài học. Cần chú ý nhóm không nên có số lượng quá lớn vì như vậy, các thành viên không có cơ hội để thể hiện ý kiến của mình. - Cơ cấu nhóm: Hướng dẫn các nhóm tự bầu ra trưởng nhóm điều khiển hoạt động của nhóm; thư kí ghi chép kết quả các công việc của nhóm; báo cáo viên thay mặt nhóm trình bày kết quả công việc của nhóm; còn lại tất cả các thành viên trong nhóm có trách nhiệm tham gia tích cực vào công việc của nhóm. Học sinh trong nhóm nên lần lượt thay nhau đảm nhiệm các nhiệm vụ nói trên. Không nhất thiết phải đủ các thành phần, tuy nhiên không thể thiếu được nhóm trưởng. - Quy định thời gian thảo luận: Tùy từng bài học, đơn vị kiến thức cụ thể, căn cứ vào thảo luận trên lớp hay ở nhà mà quy định cho phù hợp. 3.2. Giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm. 3.3. Điều khiển, hỗ trợ các nhóm thảo luận, thực hiện nhiệm vụ. 3.4. Tổ chức báo cáo kết quả thực hiện: Đại diện nhóm trình bày kết quả thảo luận trước lớp. Các nhóm khác lắng nghe, chất vấn hoặc trao đổi, bổ sung ý kiến. 3.5.Giáo viên tổng kết Trên cơ sở tổng kết ý kiến của các nhóm, giáo viên có thể bổ sung, khái quát và đưa ra nội dung cần đạt. 4. Những điều cần lưu ý 4.1. Chia nhóm linh hoạt Khi chia nhóm, có thể dựa vào tính chất câu hỏi, dựa vào số lượng học sinh, chọn nhóm ngẫu nhiên, cùng trình độ, sở trường hoặc theo cách bố trí lớp học, theo bàn, theo tổ...Quy mô nhóm có thể lớn hoặc nhỏ tùy theo vấn đề thảo luận. Tuy nhiên, nhóm từ hai đến năm học sinh là phù hợp nhất với nội dung thảo luận và không gian lớp học còn khiêm tốn hiện tại ở các trường học trên địa bàn thành phố. 4.2. Lựa chọn chủ đề Chủ đề thảo luận phải sát với nội dung bài học và phù hợp với trình độ của học sinh. Nội dung thảo luận của các nhóm trong cùng một thời điểm có thể giống hoặc khác nhau tuỳ theo thời lượng kiến thức hoặc nội dung của bài học. 4.3. Hình thức báo cáo - Học sinh luân phiên nhau đại diện cho nhóm trình bày kết quả thảo luận để tất cả cùng được rèn luyện kỹ năng giao tiếp phát huy tính năng động sáng tạo. 7/23
  8. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm - Kết quả thảo luận có thể được trình bày dưới nhiều hình thức: Bằng ngôn ngữ nói hoặc viết, bằng sơ đồ viết lên giấy khổ lớn (nếu không có máy chiếu vật thể), đoạn video hoặc hình thức power point do chính các em thực hiện... 4.4. Vai trò của giáo viên - Giáo viên cần quy định rõ thời gian thảo luận và trình bày kết quả thảo luận cho các nhóm. - Trong quá trình học sinh thảo luận theo nhóm, giáo viên cần hỗ trợ tích cực, bao quát tinh thần làm việc của học sinh, lắng nghe ý kiến của học sinh, nhắc nhở hoặc gợi ý cho các em nếu cần thiết. Khi các nhóm trình bày xong, giáo viên cần tóm tắt, tổng hợp, liên kết nội dung của từng nhóm để nêu bật lên được nội dung của bài học rồi nhận xét ngắn gọn về ý thức, tinh thần làm việc của các nhóm. II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ 1. Thuận lợi - Tổ chức hoạt động nhóm sẽ tạo được không khí vui tươi, sinh động cho giờ dạy. Điều đó rất phù hợp với tâm sinh lí lứa tuổi học sinh cấp THSC nên được các em vui vẻ đón nhận. - Phần đông học sinh cấp THCS rất thích được giao nhiệm vụ và hào hứng hoàn thành rất có trách nhiệm. Thêm vào đó là nhiều em có năng lực về công nghệ thông tin, hội họa, văn nghệ, khả năng diễn xuất, kỹ năng và hành vi giao tiếp…Khi được thầy cô khuyến khích, các em rất tích cực thể hiện trong hoạt động nhóm. 2. Khó khăn - Như chúng ta đã biết, chương trình tổng thể các môn học ở cấp THCS còn khá cồng kềnh đòi hỏi học sinh phải tập trung đồng thời cho quá nhiều đơn vị kiến thức ở nhiều môn học. Đó là chưa kể đến độ chăm chỉ cùng ý thức tự giác của học sinh lại càng ngày càng giảm đi. Trong đó, chương trình Ngữ văn cấp THCS hiện nay cũng khá nặng về khối lượng kiến thức. Thời lượng dành cho nhiều đơn vị kiến thức, đặc biệt là các giờ “Đọc - hiểu văn bản” còn quá eo hẹp. - Học sinh trong lớp thường ở trên các địa bàn dân cư khá rộng nên việc thực hiện nội dung thảo luận nhóm ở nhà còn khó khăn. - Tổ chức hoạt động nhóm một cách nghiêm túc, nhất là với những nhiệm vụ giao về nhà, đòi hỏi giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian và công sức hướng 8/23
  9. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm dẫn học sinh chuẩn bị. Trên lớp, nếu không có kế hoạch và cách thức tổ chức. giáo viên thường bị động về thời gian hoặc rơi vào tình trạng hình thức. - Lớp học hiện nay thường có số lượng quá đông (trên khoảng 40 học sinh), không gian lớp học lại chật hẹp, gây trở ngại trong việc sắp xếp vị trí và tổ chức, quản lí các nhóm. - Một số học sinh còn ngại chuẩn bị hoặc có tâm lí ỷ lại hoặc do chưa yêu thích bộ môn nên không muốn tham gia. Mỗi nhóm thường chỉ tập trung ở một số đối tượng tích cực, có năng lực nên chưa mang lại hiệu quả như mong muốn. - Do vậy, muốn hoạt động thảo luận nhóm thành công, giáo viên phải nắm vững phương pháp, biết cách tổ chức, biết kết hợp nhiều phương tiện, kỹ thuật hỗ trợ. Song yếu tố quyết định vẫn là ở học sinh. Vì thế, ngoài việc phải năng động, tích cực, các em cần được hướng dẫn cụ thể trước khi tiến hành thảo luận và ngay cả khi chuẩn bị soạn bài ở nhà trong tiết học trước. - Về phía giáo viên, một số vẫn chưa thực sự nỗ lực tìm tòi, nghiên cứu, học hỏi và là kiên trì tìm giải pháp thực hiện đổi mới dạy học bằng cách tổ chức học sinh hoạt động nhóm. Do đó, phương pháp này, hoặc bị xem nhẹ, hoặc thực hiện nặng về tính hình thức nên kết quả hạn chế, học sinh không hứng thú tham gia. III. CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ TIẾN HÀNH 1. Chú trọng công tác chuẩn bị 1.1. Thiết kế giáo án Một nét nổi bật dễ nhận thấy của bài học theo phương pháp dạy học tích cực là hoạt động của học sinh chiếm tỷ trọng cao so với hoạt động của giáo viên, về mặt thời gian cũng như cường độ làm việc. Thực ra, để có một tiết học phát huy tính tích cực của học sinh ở trên lớp thì trong khâu soạn bài, giáo viên phải đầu tư rất nhiều công sức và tâm sức. Khi soạn giáo án theo hướng sử dụng phương pháp tích cực, những dự kiến của giáo viên phải tập trung chủ yếu vào các hoạt động của học sinh. Hay nói đúng hơn là những hoạt động nhận thức của học sinh. Do vậy, giáo án phải thể hiện được các hoạt động nhận thức mà giáo viên dự kiến sẽ tổ chức cho học sinh. Ở mỗi bài soạn, giáo viên phải suy nghĩ một cách công phu về những khả năng diễn biến các hoạt động đề ra cho học sinh, dự kiến những giải pháp điều chỉnh để không bị “cháy” giáo án. Như vậy, giáo án phải được giáo viên thiết kế theo nhiều phương án và cần linh hoạt điều chỉnh theo diễn biến của tiết học, lôi cuốn sự tham gia tích cực của học sinh. Mặt khác, thảo luận nhóm chỉ là một trong số những phương phương pháp giáo viên sử dụng nên không thể có một giờ dạy học hiệu quả nêu như không có thiết 9/23
  10. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm kế bài giảng hợp lí, sáng tạo. Để phát huy được mặt tích cực của phương pháp thảo luận nhóm, trước hết, giáo viên phải chọn được nội dung cho phù hợp vì không phải bất kì nội dung nào trong bài học cũng áp dụng được phương pháp này một cách hiệu quả. Một điều cần chú ý là khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy, giáo viên cần xây dựng các tình huống, các vấn đề vừa mang hơi thở cuộc sống, vừa phải thật gần gũi với nhận thức, tâm lý lứa tuổi học sinh mà vẫn phải phải đậm chất văn chương.Ví dụ: Khi dạy bài thơ “Nói với con” của nhà thơ Y Phương, có thể đưa ra nội dung thảo luận nhóm: “ So sánh hình ảnh thô sơ da thịt (ở hai lần xuất hiện trong bài thơ) để thấy ngôn ngữ thơ Y Phương rất giản dị, trong sáng; hình ảnh thơ mộc mạc, cô đọng, phong phú và sinh động”. Sau khi các nhóm trình bày ý kiến, tranh luận, phản bác, giáo viên dẫn dắt học sinh đi đến kết luận. Lần thứ nhất cụm từ thô sơ da thịt được dùng để nói với con về sức sống mạnh mẽ, sức mạnh truyền thống của quê hương. Lần thứ hai, ở cuối bài, người cha nhắc lại để con khắc cốt ghi xương một điều: Quê hương mình tuy mộc mạc, chất phác; người đồng mình tuy có thô kệch nhưng có vẻ đẹp về ý chí, nghị lực, phẩm chất, tâm hồn, tính cách,... Vì vậy, trên con đường đời, con phải làm được những điều đẹp đẽ, phải sống cao thượng, tự trọng để xứng đáng là người đồng mình. Từ đó, học sinh vừa hiểu được thứ “ngôn ngữ thổ cẩm” quyến rũ, ngọt ngào của Y Phương, vừa thấy được lời cha nói với con chính là lời gửi trao thiêng liêng giữa hai thế hệ. 1.2. Giao nhiệm vụ cho học sinh theo nhóm Trên thực tế, trong một số bài học về Tiếng Việt, Tập làm văn cũng như một số văn bản (với các giờ Hướng dẫn tự học, ôn tập), cần cân nhắc để giao bài tập cho học sinh từ giờ học trước để học sinh có nhiều thời gian chuẩn bị. Cần chú ý đến những câu hỏi phát huy khả năng tư duy, kích thích khả năng sáng tạo cho học sinh. Cần tạo cho học sinh thói quen chủ động, giáo viên có kế hoạch trong công việc và cần giám sát để động viên, hướng dẫn các em kịp thời. 2. Quá trình thực hiện trong giờ dạy học 2.1. Kết hợp hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học truyền thống Để phát huy được tính tích cực học tập của học sinh, phụ thuộc rất nhiều vào cách sử dụng phương pháp sao cho hiệu quả chứ không phải bản thân phương pháp đó. Việc lựa chọn và phối hợp các phương pháp dạy học phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như nội dung bài học, đối tượng học sinh, cơ sở vật chất của nhà trường, sự dẫn dắt của giáo viên… Giáo viên cần lựa chọn và vận dụng phương pháp dạy học để học sinh được hoạt động tích cực về mặt nhận thức 10/23
  11. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm cũng như về mặt thực hành và tự khám phá tri thức mới. Mặt khác, chúng ta cũng không nên quan niệm một cách cứng nhắc rằng phương pháp này tích cực hơn hay phương pháp kia tốt hơn mà vấn đề là ở chỗ trên cơ sở nắm vững đặc điểm của chúng cần vận dụng sao cho hiệu quả theo mục đích dạy học, khả năng của giáo viên và học sinh. Do đặc trưng của dạy học môn Ngữ văn là sức mạnh của ngôn từ nên rất cần chú ý đến phương pháp thuyết trình. Đây là phương pháp tưởng như có thể làm cho học sinh thụ động nhưng chính ngôn ngữ của giáo viên đã ẩn chứa sức mạnh vô hình, vừa để lại những dư âm sâu lắng, vừa gợi ra bao nghĩ suy trong học trò. Như vậy, mặt bên trong của phương pháp thuyết trình đã thể hiện mức độ tính tích cực nhận thức của học sinh, đòi hỏi tư duy tìm tòi, sáng tạo của các em. Giáo viên phải nhận thức sâu sắc rằng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh không có nghĩa là gạt bỏ, loại trừ hoặc thay thế hoàn toàn các phương pháp dạy học truyền thống. Đối với môn Ngữ văn, do đặc thù tri thức của bộ môn, nên các phương pháp truyền thống nếu biết vận dụng hợp lý thì vẫn rất hiệu quả. Cần kế thừa và phát triển những mặt tích cực của phương pháp dạy học truyền thống như phương pháp thuyết trình, vấn đáp (những phương pháp này đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh của nó trong những thập niên trước của thế kỉ hai mươi)… Đồng thời, vận dụng một cách sáng tạo, linh hoạt các phương pháp hiện đại nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập phù hợp với hoàn cảnh dạy học bộ môn hiện nay như phương pháp thảo luận nhóm. Thực tiễn giảng dạy đã cho tôi hiểu rằng vận dụng hợp lý các phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học hiện đại sẽ mang lại hiệu quả khả quan. 2.2. Tích cực ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm Như chúng ta đã biết, theo tinh thần chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhiều năm gần đây, các giáo viên đã đẩy mạnh ứng dụng CNTT vào dạy học theo hướng sử dụng CNTT như một phương tiện hỗ trợ đắc lực nhất cho đổi mới phương pháp dạy học.Vì vậy, từng bước áp dụng các phương tiện hiện đại như: máy chiếu đa năng, máy chiếu vật thể, projector... vào dạy học là con đường hữu hiệu có tác dụng nâng cao hiệu quả tiết học. Mặt khác, nếu ứng dụng thành công CNTT vào dạy học bộ môn Ngữ văn nói chung, vào việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm nói riêng, thì chắc chắn học sinh sẽ hứng thú hơn. Đặc biệt, ở cấp THCS, do các em đã được trang bị kiến thức về CNTT nên giáo viên có thể huy động học sinh cùng tham gia xây dựng bài giảng qua các tình huống được thể hiện trên clip hoặc trình chiếu Powerpoint dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 11/23
  12. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm 2.3. Rèn luyện để tạo thói quen tốt cho học sinh trong thảo luận nhóm Trước hết, cần yêu cầu học sinh soạn bài theo hướng dẫn của giáo viên. Đây là công việc phải được thực hiện một cách tự giác để học sinh bước đầu tự khám phá tri thức, cảm nhận được vẻ đẹp của tác phẩm văn chương. Cần rèn cho học sinh có thói quen đọc tác phẩm kỹ càng, ghi nhớ và suy ngẫm những câu, những đoạn mà mình tâm đắc nhất. Bên cạnh đó, cần rèn cho các em thói quen sẵn sàng hợp tác trong nhóm, trong lớp, có ý thức chuẩn bị các tình huống đóng vai được thầy cô giao về nhà một cách thật nhiệt tình, say mê và sáng tạo. Rèn kỹ năng nói qua việc mạnh dạn trình bày ý kiến trước lớp và tranh luận phản bác với các nhóm khác. 2.4. Phát huy vai trò của giáo viên Cần phải hiểu rằng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh không có nghĩa là hạ thấp hay giảm nhẹ vai trò của giáo viên. Muốn vận dụng phương pháp dạy học tích cực đạt hiệu quả cao, người giáo viên phải thực sự trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động học tập độc lập hoặc theo nhóm để học sinh chiếm lĩnh tri thức mới, hình thành kỹ năng, thái độ, tình cảm và niềm tin theo yêu cầu của nội dung, chương trình. Để đạt được điều đó, hoạt động của giáo viên phải đa dạng hơn, phức tạp hơn và khó khăn hơn nhiều. Khi vận dụng các phương pháp tích cực, giáo viên có sự giao tiếp thường xuyên với học trò. Vì vậy, giáo viên phải có chuyên môn, có kinh nghiệm sư phạm vững vàng, làm chủ được diễn biến của tiết học thì mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập của học sinh. Trên hết, giáo viên cần có tâm huyết và lòng nhiệt tình, thật sự say mê để sáng tạo và đổi mới không ngừng trong quá trình dạy học. Về cách thức tổ chức học sinh thảo luận nhóm, trước hết, giáo viên phải dứt khoát trong động thái, nghiêm túc về tư thế tác phong sư phạm, linh hoạt trong xử lý tình huống. Ngoài ra, cần phải duy trì nề nếp lớp học do việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm dễ gây ra những xáo trộn trong lớp. Cần phải có quy định về các nguyên tắc thảo luận nhóm cho học sinh. Bởi một lớp học không phải tất cả học sinh đều có ý thức tự giác trong học tập. Chính vì vậy, trong thời gian thảo luận giáo viên phải đề ra các quy định cho các nhóm, cụ thể là tất cả học sinh phải tham gia thảo luận cùng với nhóm. Ngoài ra, cần quy định rõ về thời gian thảo luận, thời gian trình bày để tránh tình trạng học sinh trình bày lan man, không đảm bảo thời gian cho tiết học. Phương pháp thảo luận nhóm nên chú trọng đối thoại, phát huy dân chủ rộng rãi, thông tin đa chiều nhưng cũng cần hướng vào trọng tâm, mục đích yêu cầu nội dung thảo luận 12/23
  13. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm tránh nói lan man, dài dòng. Giáo viên cũng cần hết sức chú ý đến phần nhận xét, đánh giá học sinh để khích lệ các em. 3. Một số ví dụ minh họa phương pháp thảo luận nhóm 3.1. Bài “Thầy bói xem voi”( lớp 6) Đây là một truyện ngụ ngôn xúc tích, truyền tải ý nghĩa rất sâu xa. Tác giả dân gian đã rất tinh tế và sâu sắc xây dựng cốt truyện đơn giản mà đầy dụng ý: năm ông thầy bói mù từ việc ngồi chuyện gẫu đến việc cùng “xem” voi và kết quả là một cuộc khẩu chiến gay gắt rồi một cuộc hỗn chiến đến “ toác đầu, chảy máu” chỉ vì ai cũng kiên quyết cho là mình phán đúng nhất về voi, nhất quyết phủ nhận ý kiến của người khác. Để học sinh nhận thức bài học ngụ ngôn một cách tự nhiên, tôi đã cho các em thảo luận nhóm: “Nếu được chứng kiến cảnh các thầy bói lao vào đánh nhau, em sẽ làm gì ?”. Đưa tình huống mở như vậy, học sinh đã rất hào hứng đưa ra ý kiến của nhóm mình và bổ sung, phản bác cùng các nhóm bạn. Qua đó, các em đã nhận thức được cần xem xét sự vật, sự việc một cách toàn diện, thấu đáo. 3.2. Bài “Cảnh ngày xuân”(lớp 9) Để thấy rõ nét tài hoa của thi hào Nguyễn Du trong cách dùng từ, tôi đã đưa ra chủ đề thảo luận: “Chứng minh rằng trong sáu câu thơ cuối, Nguyễn Du đã sử dụng từ láy rất tài tình”. Sau khi các nhóm trình bày, giáo viên tổng hợp ý kiến của các nhóm, giúp học sinh nhận thấy: chỉ trong sáu câu thơ, Nguyễn Du sử dụng tới năm từ láy (tà tà, thơ thẩn, thanh thanh, nao nao, nho nhỏ); có từ láy vừa gợi sắc thái cảnh vật, vừa gợi tâm trạng con ngườivà còn góp phần dự báo về điều không hay sắp xảy ra. Cảnh vật hiện lên với nét thanh, dịu dàng, tĩnh lặng đồng điệu với tâm trạng bâng khuâng tiếc nuối của con người. Tiếp đó là một nội dung thảo luận về sự tài tình trong bút pháp tả cảnh ngụ tình của thi sĩ: Hai cặp câu thơ sau đều tả hình ảnh cây cầu và dòng sông. Vì sao chúng lại có sắc thái ý nghĩa khác nhau ? “ Nao nao dòng nước uốn quanh Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.” và “Dưới cầu nước chảy trong veo Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha.” Các ý học sinh cần nhận ra là cùng miêu tả một đối tượng (một cây cầu, một dòng sông) qua cái nhìn của cùng một nhân vật ở hai thời điểm rất gần nhau nhưng lại gắn với tâm trạng không giống nhau. Vì vậy, sắc thái cảnh vật cũng khác nhau. Khi Kiều đi du xuân trở về trong niềm bâng khuâng tiếc nuối, lại chuẩn bị gặp mộ Đạm Tiên thì cảnh vật vắng lặng, ảm đạm gợi buồn (cặp câu 13/23
  14. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm thơ thứ nhất). Nhưng ngay sau đó, khi nàng gặp Kim Trọng, những rung cảm về mối tình đầu “Tình trong như đã, mặt ngoài còn e” đã khiến không không gian trở nên trong sáng, êm đềm, dịu nhẹ như ở chốn thần tiên. Qua hai tình huống tổ chức thảo luận nhóm, học sinh hiểu rõ hơn về tài năng sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình của thi hào Nguyễn Du. 3.3. Bài “Chuyện người con gái Nam Xương”(lớp 9) Tôi đã cho học sinh thảo luận nhóm với nội dung: Nêu ý nghĩa của chi tiết “cái bóng” trong câu chuyện. Sau khi các nhóm trình bày, giáo viên chốt lại: Chi tiết này hàm chứa nhiều ý nghĩa sâu xa. Trước hết, nó giúp người đọc hiểu được đức hạnh của Vũ Nương; đồng thời tạo ra bi kịch (chứa đựng những yếu tố dễ nghi ngờ, được nói ra từ miệng một đứa trẻ) của Vũ Nương; khắc hoạ đậm nét nỗi oan vô bờ của nàng khiến người đọc thêm căm phẫn xã hội phong kiến bất công, tàn ác. Đây là chi tiết làm câu chuyện phát triển, không có nó ta không thể biết được hoàn cảnh và số phận, tính cách của Vũ Nương. Sau đó là nội dung: “Chuyện người con gái Nam Xương” đáng lẽ có thể kết thúc ở chi tiết Vũ Nương tự tử ở bến Hoàng Giang nhưng tác giả đã thêm vào một đoạn truyện có rất nhiều yếu tố truyền kì. Nêu ý nghĩa của những yếu tố đó. Từ ý kiến các nhóm, giáo viên tổng kết những ý nghĩa của chi tiết này: Trước hết, chi tiết cái bóng khẳng định được bản chất tốt đẹp của Vũ Nương: được sống bình yên, đầy đủ dưới thuỷ cung vẫn ý thức được bổn phận làm vợ, làm con. Nó còn góp thêm một tiếng nói chứng minh cho chân lý “ ở hiền gặp lành”, thể hiện ước mơ ngàn đời của nhân dân ta: người tốt gặp oan ức sẽ có ngày được đền trả. Đặc biệt, nó tạo ra kết thúc phần nào có hậu cho câu chuyện vì Vũ Nương trở về lộng lẫy, trang trọng từ một cuộc sống bình yên, sung sướng; nàng trở về từ chính nơi âm thầm ra đi khiến người đọc cảm nhận được cuộc sống của nàng như không hề đứt đoạn, nàng đã trở về trong ánh sáng của đàn tràng giải oan do chính Trương Sinh dựng nên. Tuy nhiên, đây cũng là kết thúc không có hậu vì cuộc sống dưới thuỷ cung chỉ là cuộc sống ảo, tác giả chỉ thêm vào câu chuyện nhằm làm tăng thêm tính chất truyền kì và hoàn chỉnh nét đẹp của nhân vật; hình ảnh Vũ Nương trở về chỉ là hình ảnh ảo, lúc ẩn lúc hiện rồi biến mất bởi nếu nàng có trở về thì cũng không thể chắp vá được những mảnh vỡ của hạnh phúc; bé Đản mãi mãi thiếu vắng sự chăm chút yêu thương của người mẹ, vợ chồng mãi xa nhau và phần mộ tổ tiên vẫn thiếu một bàn tay chăm sóc. 14/23
  15. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm 3.4. Bài “Bến quê” (hướng dẫn đọc thêm) của Nguyễn Minh Châu (lớp 9) Trước hết, sau khi học sinh nêu được tình huống truyện, giáo viên yêu cầu học sinh thảo luận về ý nghĩa của những tình huống truyện để các em hiểu được thông qua tình huống truyện, Nguyễn Minh Châu muốn gửi gắm tới người đọc những suy tư chiêm nghiệm về cuộc đời con người. Đó là cuộc sống và số phận con người chứa đầy những điều bất thường, những nghịch lí, ngẫu nhiên, vượt ra ngoài những dự định và ước muốn; trên đường đời, con người thật khó tránh khỏi những điều vòng vèo hoặc chùng chình; bình thường, con người không dễ gì nhận ra sự giàu có và mọi vẻ đẹp ở những sự vật bình dị quanh ta. Tuy nhiên, đây là bài hướng dẫn đọc thêm nên giáo viên có thể đưa ra nội dung để học sinh thảo luận, tìm hiểu ở nhà. Giáo viên kết hợp tổng kết trong giờ ôn tập. Cũng trong bài học này, để học sinh hiểu sâu sắc ý nghĩa tác phẩm cũng như sự tài hoa của Nguyễn Minh Châu trong việc sử dụng những hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng, giáo viên cho các em thảo luận nội dung: Nêu ý nghĩa nhan đề “Bến quê”. Từ đó, giáo viên tổng kết ý kiến của các em: Nghĩa thực là bến đò quê hương, bờ bãi bên kia sông, nơi con người sinh ra và lớn lên. Nghĩa tượng trưng là vẻ đẹp gần gần gũi, bình dị, thân thiết và giàu có mà đến tận cuối đời Nhĩ mới phát hiện và trân trọng. Bến quê thể hiện một tình yêu cuộc sống mãnh liệt của Nhĩ trước những gì thân quen, thương yêu nhất như người vợ của anh và những gì hồn nhiên, gần gũi nhất như bầy trẻ, ông lão hàng xóm... Bến quê còn biểu tượng cho những gì thuần phác nhất, cổ xơ nhất của mảnh đất đã sinh ra và nhận ta về khi nhắm mắt xuôi tay...Từ đó, học sinh càng hiểu sâu sắc chủ đề của truyện ngắn có kiểu nhân vật tư tưởng. Đồng thời các em cũng hiểu được thông qua “Bến quê”, Nguyễn Minh Châu muốn thức tỉnh ở mỗi con người những vẻ đẹp bình dị, gần gũi và rất giàu có của gia đình, quê hương… 3.5. Bài “Nghĩa tường minh và hàm ý”(lớp 9) Đây là bài học nhằm cung cấp cho học sinh những hiểu biết về ý nghĩa ngôn từ trong giao tiếp hàng ngày và trong thơ văn. Trong khi soạn bài, tôi đã xây dựng nội dung hoạt động thảo luận nhóm sao cho thật gần gũi, đời thường để các em tiếp cận kiến thức một cách tự nhiên nhất từ những tình huống do chính các em xây dựng. Tôi đã giao bài tập thảo luận nhóm cho học sinh chuẩn bị ở nhà với nội dung: Xây dựng đoạn đối thoại có sử dụng hàm ý trong thời gian tối đa là hai phút để người theo dõi giải đoán được hàm ý và nhận xét tác dụng của hàm ý. Các học sinh trong nhóm đã thảo luận để thống nhất việc xây dựng kịch bản theo nội dung bài tập dưới sự gợi ý của giáo viên. Sau đó, các nhóm đã phân công thực hiện tình huống dưới hình thức sắm vai và chính các 15/23
  16. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm em ở hai nhóm đã quay phim (bằng máy ảnh, điện thoại,…) rồi đưa lên máy tính và sử dụng để trình chiếu. Trên lớp, khi được xem đoạn clip, học sinh rất bất ngờ trước khả năng diễn xuất của các bạn và hào hứng nhận xét, bày tỏ quan điểm. Từ đó, các em hiểu được hiệu quả của việc sử dụng hàm ý trong giao tiếp là tạo ra sự tế nhị, kín đáo. Đồng thời, học sinh cũng hiểu được cần sử dụng hàm ý với thái độ thân thiện, hướng tới mối quan hệ tốt đẹp giữa con người với con người. Như vậy, các em đã hiểu được kiến thức, hình thành kĩ năng, thái độ một cách hết sức tự nhiên. Bên cạnh đó, để học sinh tránh những tình huống sử dụng hàm ý với mục đích không đẹp (mỉa mai, dè bỉu người khác), giáo viên cũng có thể giao bài tập về nhà từ giờ học trước: xây dựng tình huống sử dụng hàm ý với mục đích không đẹp này. Sau đó, cho học sinh nhận xét về cách sử dụng hàm ý của nhân vật. Một số nhóm đã ghi hình đoạn hội thoại thể hiện tình huống và diễn xuất khá tự nhiên. Vì đây là một tình huống rất đời thường (hai bạn bàn luận về trường hợp một bạn cùng lớp được điểm cao môn Văn, một bạn tỏ ý ngưỡng mộ, một bạn tỏ ý ghen tị một cách kín đáo bằng cách sử dụng hàm ý) nên các em đã rất hào hứng bày tỏ quan điểm của mình. Đại đa số các em đều thấy được là không nên có thái độ như nhân vật trong tình huống. Theo tôi, qua đó, học sinh đã có sự nhận thức của riêng mình để từ đó biết tránh sử dụng hàm ý vào những mục đích không tốt. 3.6. Bài “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải (lớp 9) Trong hoạt động thứ nhất: Hướng dẫn học sinh cảm nhận vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên mùa xuân xứ Huế và cảm xúc của nhà thơ, giáo viên đưa ra câu hỏi thảo luận: Trong hai câu thơ: “Từng giọt long lanh rơi. Tôi đưa tay tôi hứng”, có người hiểu từ “giọt” là giọt mưa xuân, có người lại cho là giọt âm thanh của tiếng chim chiền chiện được nói đến ở câu thơ trước đó. Ý kiến của em thế nào? Các nhóm có rất nhiều ý kiến trái chiều và đều đưa ra lý lẽ để bảo vệ ý kiến của mình. Tôi đã tổng kết ý kiến của các nhóm để tự các em nhận thấy ý kiến nào là phù hợp hơn: Hiểu từ “giọt” ở đây là giọt mưa xuân hay giọt âm thanh đều có phần hợp lý. Mưa xuân cũng là một nét quen thuộc của khung cảnh mùa xuân và gợi cảm xúc xôn xao trong lòng người. Vì mưa xuân thường nhẹ và ấm không giá lạnh như trong tiết đông nhưng cũng có chỗ chưa hợp lý vì mưa xuân thường là mưa rất nhỏ, khó có thể tạo thành “Từng giọt long lanh rơi”. Còn cách hiểu đó là giọt âm thanh của tiếng chim chiền chiện lại xuát phát từ chỗ cho rằng giữa hai câu thơ này với hai dòng thơ trước có sự liền mạch. 16/23
  17. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm Hiểu như vậy thì câu thơ không chỉ dừng lại ở nghĩa tả thực mà còn biểu thị sự chuyển đổi cảm giác gợi ra tiếng chim lảnh lót, vang vọng, trong trẻo được cảm nhận như một dòng âm thanh tuôn chảy vào ánh sáng tươi tắn, rạng rỡ của trời xuân; giọt âm thanh ấy trong cảm nhận của nhà thơ rất long lanh nên ông trân trọng, nâng niu đưa tay đón lấy. Tôi cảm nhận học sinh ở các nhóm tuy có ý kiến trái chiều nhưng đều thoải mái tiếp nhận sự phân tích của cô giáo. Sau đó, để củng cố bài học, tôi lại cùng các em trao đổi một nội dung dưới hình thức thảo luận nhóm: Nhan đề “Mùa xuân nho nhỏ” gắn bó thế nào với quan niệm sống của tác giả?. Sau khi học sinh trình bày, tôi tổng kết ý kiến của các nhóm: Tên bài thơ gắn bó chặt chẽ với quan niệm sống của tác giả. “Mùa xuân nho nhỏ” ở đây nghĩa là một mùa xuân khiêm tốn, bé nhỏ, hữu hạn của mỗi con người trước mùa xuân lớn lao, hùng vĩ của thiên nhiên và đất nước. Nhà thơ quan niệm mỗi một con người dù già hay trẻ, suốt cả cuộc dời đều phải cống hiến phần nhỏ bé của mình cho xã hội, đất nước và đó phải là một sự cồng hiến khiêm nhường, tự nguyện. Trong bài thơ, nhà thơ đã ước mình là một mùa xuân nho nhỏ, là một con chim, một cành hoa, một nốt nhạc trầm xao xuyến để nhập vào bản hoà ca lớn lao của cả dân tộc. Đây chính là khát vọng được dâng hiến cho đời của nhà thơ. Qua phần thảo luận này, các em đã hiểu được chủ đề của bài thơ và ít nhiều cũng đã có những nghĩ suy về một lý tưởng sống đẹp đã trong hiện tại và tương lai. 3.7. Bài “Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận (lớp 9) Như chúng ta đã biết, đối với các tác phẩm văn chương, cần chú trọng tới việc hướng dẫn học sinh phân tích vẻ đẹp của ngôn từ. Vì vậy, tôi đã cho học sinh thảo luận nhóm: Phân tích cái hay của từ “lại” trong câu thơ “Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi. Câu hát căng buồm cùng gió khơi”. Đây là một câu hỏi tương đối khó với học sinh lớp 9 nên các em cũng chỉ cảm nhận được ở một mức độ nào đó. Trên cơ sở ý kiến của học sinh, tôi bổ sung để các em hiểu từ “lại” trong câu thơ rất giàu ý nghĩa. Nó vừa biểu thị sự lặp lại tuần tự một hoạt động thường nhật;vừa diễn tả nhịp điệu lao động khẩn trương, liên tục diễn ra ngày này qua ngày khác, năm này qua năm khác, có khi gặp bó với cả cuộc đời người dân chài lưới nhưng họ vẫn say mê lao động, quên cả thời gian. Nó còn biểu thị sự tương phản với hai câu thơ trên: Trong cảnh màn đêm buông xuống, mọi vật đã chìm vào cái tĩnh lặng, êm đềm, kỳ bí của cảnh biển đêm thì đoàn thuyền lại ra khơi bắt đầu một hành trình mới với khí thế băng băng lướt sóng, đầy quyết tâm. Vậy là chỉ với một phó từ mà Huy Cận đã ca ngợi được tinh thần 17/23
  18. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm hăng say, nhiệt tình lao động đáng trân trọng của những con người lao động mới làm chủ cuộc đời, làm chủ quê hương. Tôi còn cho học sinh cùng tìm hiểu ý nghĩa của từ “xoăn” và “chùm". Phân tích cái hay của hai từ trong câu thơ “Sao mờ kéo lưới kịp trời sáng. Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng”. Qua thảo luận, các em đã hiểu được “xoăn” là trạng thái bị cuộn lại thành từng vòng nhỏ, còn chùm là tập hợp nhiều vật cùng loại chụm lại quanh một điểm. Trong câu thơ, ta có thể thấy “xoăn tay” không phải là tay bị xoăn mà đó là lưới xoăn lại bởi chùm cá trong lưới rất nặng. Khi tay người kéo lên thì phải xoắn chùm lưới lại để kéo cho dễ. Từ “chùm” còn gợi hình ảnh một túi lưới đầy ắp cá, gợi sức nặng và nhiều vô kể cá trong lưới. Đó là món quà mà biển cả ban tặng cho con người, đồng thời là thành quả xứng đáng của tinh thần hăng say, quyết tâm chinh phục biển khơi… 3.8. Bài “Ôn tập văn miêu tả. Luyện tập viết đoạn văn miêu tả” (lớp 6) Đây là bài ôn tập những kiến thức đã học về văn miêu tả nhằm giúp học sinh nắm vững đặc điểm, yêu cầu của một bài văn miêu tả; củng cố và hệ thống hóa các bước, các thao tác và kĩ năng cơ bản để làm bài miêu tả. Học sinh nắm vững các thao tác, kĩ năng, đặc biệt là cách quan sát, nhận xét, so sánh và liên tưởng trong văn miêu tả… Từ đó, học sinh có ý thức phát triển tư duy ngôn ngữ, làm phong phú vốn từ khi viết văn miêu tả và được rèn luyện viết đoạn văn miêu tả. Với lượng kiến thức không nhỏ như vậy, nếu ôm đồm thực hiện hết trong giờ dạy học thì sẽ dễ dẫn đến tình trạng thiếu thời gian và nội dung luyện viết văn miêu tả sẽ rất hình thức. Để phát huy năng lực tự học và năng lực hợp tác của học sinh, tôi đã giao nhiệm vụ cho các nhóm từ tiết học trước: “Nêu yêu cầu và bố cục của văn tả cảnh, văn tả người?”. Và tôi quan sát các nhóm thực hiện nhiệm rất hào hứng. Các em đã trình bày ở dạng sơ đồ tư duy rất ngộ nghĩnh, đáng yêu. Qua hoạt động nhóm, các em vừa nắm vững kiến thức, vừa thể hiện khả năng hội họa của mình. Cũng ở bài học này, phần Luyện tập viết đoạn văn miêu tả, tôi đã cho các em quan sát hình ảnh cây cầu Long Biên, một cảnh quan quen thuộc của thủ đô Hà Nội. Sau đó, yêu cầu các em thảo luận nhóm: Lập ý cho đoạn văn tả cây cầu trong thời gian 5 phút. Các nhóm cũng đã thể hiện ý kiến qua sơ đồ tư duy khá ấn tượng. Nắm chắc từ bước lập ý, sau đó các em đã hoạt động cá nhân phần viết đoạn văn khá tốt. IV. KẾT QUẢ THỰC HIỆN 18/23
  19. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm 1. Thành công Vận dụng phương pháp thảo luân nhóm trong dạy học môn Ngữ văn, tôi nhận thấy giờ học đã có phần sôi nổi, kiến thức truyền thụ cho học sinh một cách tự nhiên và sâu sắc hơn. Thêm vào đó là thầy và trò có cơ hội gần gũi, cởi mở, thân thiện hơn qua những tình huống cùng chuẩn bị thảo luận xây dựng kịch bản cho tình huống thảo luận, thể hiện kịch bản, quay clip… Trong quá trình đó, có những khoảnh khắc thật khó quên trong ký ức thầy và trò. Học sinh phần đông tỏ vẻ thích thú khi dược làm việc theo nhóm, được bộc lộ năng lực bản thân trong sáng tác, tranh luận, điều khiển hoạt động ... Sự năng động, tự tin trong các em được khích lệ nhiều hơn. Do đó, giờ họckhông còn là sự độc diễn của người thầy như trước mà đã có sự hoạt động song phương nhịp nhàng giữa thầy và trò. Đặc biệt với các giờ dạy học văn bản, học sinh vốn thường rất ngại, rất sợ thì giờ đây các em đã tỏ ra chủ động hơn trong chiếm lĩnh kiến thức. Sau mỗi bài học, các em đã tỏ ra linh hoạt hơn khi ứng dụng vào những bài kiểm tra. Kỹ năng nói và viết của các em cũng đã được nâng lên. Việc thăm dò học sinh hai lớp 6A1 và 9A1 tôi đã vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào đầu năm học, cuối kì I và cuối năm cho thấy số lượng học sinh yêu thích môn Ngữ văn đã tăng. Kết quả cụ thể như sau: Thời gian khảo Số HS được Số HS yêu Số HS chưa Lớp sát thăm dò thích yêu thích Đầu năm học 46 24 22 9A1 Cuối học kì I 46 29 17 Cuối năm học 46 37 9 Đầu năm học 50 32 18 Cuối học kì I 50 37 13 6A1 Cuối năm học 50 40 10 Do số lượng học sinh yêu thích bộ môn tăng, kết quả học tập cũng tăng lên rõ rệt so với chất lượng khảo sát đầu năm: Kết quả Số học Lớp 0-2,5 3-4,5 5-6,5 7-8,5 9-10 Thời gian sinh 19/23
  20. Tạo hứng thú trong giờ dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm Đầu năm học 46 0 0 7 38 1 9A1 Cuối học kì I 46 0 0 4 40 2 Cuối năm học 46 0 0 0 41 5 Đầu năm học 50 0 0 9 38 3 6A1 Cuối học kì I 50 0 0 6 39 5 Cuối năm học 50 0 0 2 42 6 Đáng mừng hơn, lớp 9A1 tôi trực tiếp giảng dạy và đội tuyển học sinh giỏi của trường tôi được phân công trực tiếp bồi dưỡng có 8 học sinh tham dự kỳ thi Học sinh Giỏi cấp Quận môn Ngữ văn thì có 7 học sinh đoạt giải: - Em Trần Thu Trang Trang: Giải Nhì - Em Cao Thu Trang: Giải Nhì - Em Nguyễn Minh Hạnh: Giải Ba - Em Nguyễn Thu Thủy: Giải Khuyến khích - Em Bùi Minh Nguyệt: Giải Khuyến khích… Hai em Nguyễn Minh Hạnh và Trần Thu Trangđược lựa chọn vào đội tuyển Học sinh Giỏi quận Thanh Xuân tham gia kì thi Học sinh Giỏi cấp Thành phố. Đó chính là những kết quả ghi dấu sự thành công của việc vận dụng kết hợp phương pháp dạy học tích cực, cũng chính là động lực thôi thúc tôi tiếp tục thực hiện đổi mới dạy học hiệu quả hơn. 2. Tồn tại Tuy nhiên, trên thực tế khi thực hiện, tôi vẫn thấy còn một số tồn tại và bất cập. Như đã nói ở trên, thời lượng cho các bài học còn quá ít (có những tác phẩm thơ học sinh chỉ được học trong một tiết) nên lựa chọn nội dung thảo luận nhóm dễ dẫn đến tình trạng hình thức, áp đặt. Bên cạnh đó, không gian lớp học dành cho việc tiến hành thảo luận nhóm còn chật chội, địa điểm cho học sinh thảo luận, thực hiện, quay clip khi được giao nhiệm vụ về nhà còn khó khăn. Việc thực hiện thảo luận nhóm, nhất là với nội dung cần thể hiện qua hình thức đóng vai mất khá nhiều thời gian và công sức, trong khi quĩ thời gian của cả thầy, đặc biệt là trò còn eo hẹp do các em đang tập trung cho nhiều môn học. Học sinh của trường ở trên địa bàn dân cư tương đối rộng, lịch học ở các Trung tâm văn hoá buổi chiều của các em lại không trùng nhau nên nhiều khi tập trung theo nhóm không phải là chuyện dễ. Mặt khác, vẫn còn những học sinh còn nhút nhát, tự ti, không dám bày tỏ ý kiến trước số đông nên ngại tham gia thảo luận hoặc chỉ tham gia một cách hình thức. Số ít học sinh chưa thực sự tự giác trong khâu soạn bài nên vẫn còn hiện tượng đối phó. Trong hoạt động nhóm, có học 20/23
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

EXAM.06: Bộ 240 Đề Thi Thử THPT Quốc Gia 2023
240 tài liệu
1111 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2