Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Giáo dục bảo vệ tài nguyên du lịch qua hoạt động trải nghiệm tại một số di tích, danh thắng ở địa phương cho học sinh lớp 12 trên địa bàn huyện Yên Thành

Chia sẻ: Mucnang999 Mucnang999 | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:54

Thêm vào BST

Báo xấu

38
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của đề tài là nghiên cứu cách thức tổ chức và các nội dung của loại hình hoạt động trải nghiệm tại các di tích văn hóa và danh thắng ở địa phương, đó là thực địa và tham quan. Từ đó khơi dậy hứng thú học tập của học sinh và giáo dục tinh thần, ý thức bảo vệ tài nguyên du lịch của quê hương mình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Giáo dục bảo vệ tài nguyên du lịch qua hoạt động trải nghiệm tại một số di tích, danh thắng ở địa phương cho học sinh lớp 12 trên địa bàn huyện Yên Thành

SỞ GIAO DUC & ĐAO TAO NGHÊ AN ́ ̣ ̀ ̣ ̣ Trường THPT Bắc Yên Thành Đề tài: GIÁO DỤC BẢO VỆ TÀI NGUYÊN DU LỊCH QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TẠI MỘT SỐ DI TÍCH, DANH THẮNG Ở ĐỊA PHƯƠNG CHO HỌC SINH LỚP 12 TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN YÊN THÀNH Môn: Địa lí Tác giả: Cung Thị Quỳnh Hoa Tổ chuyên môn: Khoa học xã hội Yên Thành 2020. Số điện thoại: 0965966289
MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG I. PHẦN MỞ ĐẦU 3 1.1. Lí do chọn đề tài 3 1.2. Mục đích nghiên cứu 4 1.3. Phạm vi nghiên cứu 4 1.4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4 1.5. Phương pháp nghiên cứu 4 1.6. Tính mới của đề tài 5 II. NỘI DUNG 6 Chương I. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn 6 1. Lí luận về dạy học gắn với trải nghiệm 6 1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản 6 1.2. Ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm sáng taojtrong việc 9 học tập Địa lí 2. Cơ sở thực tiễn 10 2.1. Một số di tích, danh thắng tiêu biểu của Nghệ An và 10 huyện Yên Thành 2.2. Thực trạng chung về dạy học gắn với trải nghiệm ở 10 môn Địa lí 2.3. Thực tiễn về dạy học gắn với tham quan trải nghiệm t ại 12 các di tích – danh thắng ở các trường THPT trên địa bàn Yên Thành Chương II. Cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm tại di 14 tích, danh thắng trên quê hương Yên Thành, Nghệ An 1. Mối liên hệ giữa các di tích, danh thắng với chương 14 trình địa lí lớp 12 1.1. Giới thiệu khái quát về các di tích, danh thắng 14 1.2. Các bài học/nội dung dạy học địa lí có liên quan 22 3
1.3. Thời gian tiến hành hoạt động trải nghiệm 23 2. Cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm tại các di tích, 23 danh thắng trên quê hương Yên Thành 2.1. Cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm 23 2.2. Các nội dung của hoạt động trải nghiệm 26 2. 3. Giáo án thể nghiệm 35 III. Kết luận 45 3.1. Hiệu quả của đề tài 45 3.2. Khả năng nhân rộng 48 3.3. Những kiến nghị 48 4
I. PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. Lí do chọn đề tài Hiện nay, hội nhập nền kinh tế quốc tế đang trở thành xu thế toàn cầu đòi hỏi ở mỗi người sự năng động, nhạy bén, kĩ năng sống và vốn kiến thức phong phú. Xã hội hiện đại luôn cần những con người có đủ yếu tố chân – thiện – mỹ, đức và tài. Đây cũng chính là mục tiêu giáo dục hướng tới, đặc biệt trong thế kỉ XXI thế kỉ của tự do hóa, thương mại hóa. Để làm được điều đó, giáo dục phải không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng phương pháp đào tạo. Học từ trải nghiệm thực tế, trải nghiệm sáng tạo là xu hướng, phương pháp học mới đã thu hút rất nhiều sự quan tâm của những người làm giáo dục. Mô hình học tập từ trải nghiệm ngày càng được nhân rộng và thu hút sự tham gia của nhiều người do tính hiệu quả mà nó đem lại. Học tập trải nghiệm là một quá trình xã hội bao gồm hoạt động dạy và hoạt động học. Hai hoạt động này được liên hệ bằng vốn hiểu biết và kinh nghiệm cụ thể của người học, trên cơ sở đó, giáo viên hệ thống hóa những tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, đáp ứng mục tiêu dạy học. Để thực hiện tốt hoạt động trải nghiệm sáng tạo cần gắn thực tiễn nhà trường với xã hội, hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh đáp ứng những yêu cầu đổi mới giáo dục theo định hướng mà bộ giáo dục đề ra cũng như đáp ứng kì vọng của những người dân vào nền giáo dục của đất nước. Địa lí được coi là "ngành học về thế giới" đưa vào giảng dạy ở các trường phổ thông nhằm mục đích trang bị cho học sinh những kiến thức cơ bản về khoa học địa lí, cũng như vận dụng những kiến thức đó vào cuộc sống để biết cách ứng xử với môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh, đồng thời đáp ứng với yêu cầu phát triển của đất nước. Vì thế, khi hình thành khái niệm địa lí (nhất là các khái niệm địa lí chung) không có gì tốt bằng việc học sinh được tự mình trải nghiệm và rút ra khái niệm sẽ làm vấn đề được rõ nét và khắc sâu hơn. Việc học trải nghiệm giúp tạo hứng thú cho học sinh mà vẫn đảm bảo cung cấp kiến thức theo yêu cầu của chương trình. Tổ chức hoạt động dạy – học địa lí gắn với trải nghiệm thực tế cho học sinh bằng thực hiện hoạt động trải nghiệm sáng tạo các di tích văn hóa, danh thắng, đặc biệt là các di tích văn hóa lịch sử, danh thắng ở nơi học sinh sinh sống sẽ khiến cho bài giảng địa lí được sinh động, sẽ giúp học sinh cảm thấy bài học địa lí gắn bó hơn với cuộc sống ở xung quanh các em, sẽ bồi dưỡng học sinh sự tự hào với những giá trị văn hóa truyền thống do ông cha để lại, càng thêm yêu quê hương, yêu đất nước mình hơn cũng như khơi dậy cho học sinh khát khao tìm hiểu, khám phá và phát huy tiềm năng của quê hương mình. 5
Huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An là một vùng giàu tiềm năng du lịch. Huyện Yên Thành có trên 200 di tích – danh thắng đã được lập danh mục quản lí, trong đó có 23 di tích được công nhận là di tích quốc gia, 35 di tích xếp hạng cấp tỉnh, là huyện có nhiều di tích được công nhận nhất tỉnh Nghệ An. Đó là niềm tự hào mà nhân dân và Đảng bộ huyện Yên Thành đang ra sức phát huy để những giá trị đó mãi mãi trừơng tồn. Tuy nhiên, hầu hết người dân nơi đây chưa thực sự thấy được giá trị của tiềm năng du lịch địa phương mang lại. Đặc biệt, các em học sinh – chủ nhân của quê hương, đất nước cần phải hiểu rõ về tài nguyên du lịch ở địa phương mình để có ý thức, trách nhiệm bảo tồn và phát huy tiềm năng sẵn có, góp phần phát triển kinh tế nơi mình sinh ra và lớn lên. Bản thân mỗi giáo viên Địa lí chúng tôi luôn trăn trở, muốn góp một phần nhỏ bé vào việc giáo dục những truyền thống tốt đẹp, giáo dục ý thức và trách nhiệm giữ gìn và bảo vệ các di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh cũng như tạo cho học sinh niềm đam mê khám phá những giá trị tốt đẹp ngay trên quê hương mình. Xuất phát từ những lí do trên, đồng thời ý thức được trách nhiệm của bản thân trong việc nỗ lực tìm hiểu, học tập những định hướng mới trong giáo dục nhằm nâng cao kiến thức chuyên ngành, góp phần nâng cao hiệu quả trong công việc giảng dạy tại trường phổ thông nên tôi quyết định chọn đề tài sáng kiến:“Giáo dục bảo vệ tài nguyên du lịch qua hoạt động trải nghiệm tại một số di tích, danh thắng ở địa phương cho học sinh lớp 12 trên địa bàn huyện Yên Thành”. 1.2. Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu cách thức tổ chức và các nội dung của loại hình hoạt động trải nghiệm tại các di tích văn hóa và danh thắng ở địa phương, đó là thực địa và tham quan. Từ đó khơi dậy hứng thú học tập của học sinh và giáo dục tinh thần, ý thức bảo vệ tài nguyên du lịch của quê hương mình. Góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực. 1.3. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài được tiến hành nghiên cứu tại cơ sở giáo dục THPT(trung học phổ thông) là trường sở tại và 2 cơ sở trường khác trong huyện, trong lĩnh vực môn Địa lí. Đối tượng áp dụng: Giáo dục bảo vệ tài nguyên du lịch qua hoạt động trải nghiệm thực tế cho học sinh lớp 12 tại một số di tích văn hóa, danh lam thắng cảnh trên quê hương Yên Thành – trên địa bàn các xã thuộc địa phận trường đóng và có học sinh đang theo học tại trường. 1.4. Nhiệm vụ nghiên cứu: Đề tài tập trung làm rõ một số vấn đề sau: 6
Các di tích, danh thắng ở địa phương có liên quan đến chương trình địa lí THPT Nghiên cứu và đề xuất một số định hướng giáo dục ý thức bảo vệ tài nguyên du lịch thông qua hoạt động trải nghiệm thực tế tại các di tích văn hóa, lịch sử và danh thắng trên địa bàn huyện Yên Thành. 1.5. Phương pháp nghiên cứu: Khảo sát, thống kê, phân loại: Khảo sát các tài liệu hướng dẫn cách thức tổ chức của hai loại hình hoạt động trải nghiệm đó là thực địa và tham quan nói chung và trong bộ môn địa lí nói riêng. Phân tích, tổng hợp, quy nạp: Trên cơ sở phân tích cụ thể mục đích, các bước tiến hành một hoạt động trải nghiệm, điều kiện cụ thể của từng đối tượng học sinh ở địa phương, người viết lựa chọn những phương pháp nổi bật, tối ưu, phù hợp với nhu cầu thực tiễn và tâm lí của các em. Thực nghiệm sư phạm: Sau khi xây dựng đề cương, được sự góp ý, phản biện của đồng môn, chúng tôi tiến hành thực nghiệm bằng việc áp dụng cách thức tổ chức hoạt động dạy học gắn với trải nghiệm thực tế tại số di tích lịch sử – văn hóa, danh lam thắng cảnh trên quê hương Yên Thành cho học sinh khối 12 tại trường chúng tôi năm học 2018 – 2019. Khi đã thu nhận được những kết quả ban đầu, đến năm học 2019 – 2020, chúng tôi tiếp tục tiến hành thực nghiệm tại trường đồng thời nhờ các đồng nghiệp nhân rộng mô hình tại các trường THPT khác trong huyện. Kết quả thực nghiệm là cơ sở để chúng tôi đánh giá tính hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm này. 1.6. Tính mới của đề tài Được thể hiện trước hết ở nội dung và đối tượng để học sinh khám phá, trải nghiệm: một số di tích văn hóa, danh lam thắng cảnh trên quê hương Yên Thành. Đó là Đình Sừng thuộc xã Lăng Thành; Nhà thờ Trạng Nguyên Hồ Tông Thốc thuộc xã Thọ Thành; Đền Đức Hoàng thuộc xã Phúc Thành; núi Tháp Lĩnh – đền Cả thuộc xã Hậu Thành. Các nội dung thực hiện hoạt động trải nghiệm mà giáo viên hướng dẫn đều xuất phát và gắn liền với không gian sống của các em. Ở mỗi khu vực trường đều có những di tích lịch sử – văn hóa và danh thắng tiêu biểu. Những địa chỉ mà các em trải nghiệm là những địa chỉ chưa được khai thác hoặc chỉ mới khai thác ở mức độ cầm chừng. Và với những địa chỉ này, nguồn tư liệu trong sách giáo khoa chưa hề có và nguồn tài liệu tham khảo cũng không có nhiều. 7
Nội dung dạy học trên lớp và nội dung tiến hành trải nghiệm được diễn ra trong cùng một khoảng thời gian. Từ đó đảm bảo tính liền mạch giữa kiến thức địa lí trong sách giáo khoa với kiến thức địa lí địa phương và tính liên hệ thực tiễn. Từ đó toát lên đặc điểm nổi bật của địa lí vùng miền, nhằm nâng cao tính giáo dục trong dạy học địa lí. Sáng kiến chưa được công bố ở bất cứ cuộc thi hay tạp chí nào. II. NỘI DUNG Chương I: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn 1. Lí luận về dạy học gắn với trải nghiệm 1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản * Trải nghiệm Từ điển tiếng Việt định nghĩa: Trải có nghĩa là “đã từng qua, từng biết, từng chịu đựng”, còn nghiệm có nghĩa là “kinh qua thực tế nhận thấy điều đó đúng”. Như vậy, trải nghiệm có nghĩa là quá trình chủ thể được trực tiếp tham gia hoạt động và rút ra những kinh nghiệm cho bản thân . Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam “trải nghiệm” được diễn dải theo hai nghĩa. Trải nghiệm theo nghĩa chung nhất “là bất kì một trạng thái có màu sắc xúc cảm nào được chủ thể cảm nhận, trải qua, đọng lại thành bộ phận (cùng với tri thức, ý thức…) trong đời sống tâm lí của từng người”. Theo nghĩa hẹp trải nghiệm “ là những tín hiệu bên trong, nhờ đó các sự kiện đang diễn ra đối với cá nhân được ý thức chuyển thành ý kiến cá nhân, góp phần lựa chọn tự giác các động cơ cần thiết, điều chỉnh hành vi của cá nhân”. * Sáng tạo Khái niệm sáng tạo được sử dụng đồng nghĩa với nhiều thuật ngữ khác như: sự sáng tạo, tư duy hay óc sáng tạo…Các thuật ngữ này đều có liên quan đến một thuật ngữ gốc Latin “Crear” và mang một nghĩa chung là “sự sản xuất, tạo ra, sinh ra một cái gì đó mà trước đây chưa hề có, chưa tồn tại”. Ngoài ra, sáng tạo cũng được hiểu “là tạo ra những giá trị mới về vật chất hoặc tinh thần. Tìm ra cái mới, cách giải quyết mới, không bị gò bó, phụ thuộc vào cái đã có. Có thể sáng tạo trong bất kì lĩnh vực nào: khoa học, nghệ thuật, sản xuất – kĩ thuật, kinh tế, chính trị v.v…” Như vậy, dù quan niệm như thế nào thì sáng tạo chính là việc tạo ra cái mới. Sáng tạo là tiềm năng có ở mọi người bình thường và được huy động trong từng hoàn cảnh sống cụ thể. Mỗi người khi tạo ra cái mới cho cá nhân, 8
thì sáng tạo đó được xem xét trên bình diện cá nhân, còn tạo ra cái mới liên quan đến cả một nền văn hóa thì sáng tạo đó được xét trên bình diện xã hội. * Hoạt động giáo dục, hoạt động dạy học và hoạt động trải nghiệm sáng tạ o Theo nghĩa rộng hoạt động giáo dục là “những hoạt động có chủ đích, có kế hoạch hoặc có sự định hướng của nhà giáo dục, được thực hiện thông qua những cách thức phù hợp để chuyển tải nội dung giáo dục tới người học nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục”. Hoạt động giáo dục này bao gồm: hoạt động dạy học và hoạt động giáo dục theo nghĩa hẹp. Hoạt động giáo dục theo nghĩa hẹp được hiểu là những hoạt động có chủ đích, có kế hoạch, do nhà giáo dục định hướng, thiết kế, tổ chức trong và ngoài giờ học, trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục theo nghĩa hẹp, hình thành ý thức, phẩm chất, giá trị sống, hay các năng lực tâm lý xã hội... Hoạt động dạy học là quá trình người dạy tổ chức và hướng dẫn hoạt động học của người học nhằm giúp người học lĩnh hội tri thức khoa học, kinh nghiệm của xã hội loài người để phát triển trí tuệ và hoàn thiện nhân cách người học. Như vậy, hoạt động dạy học chủ yếu nhằm phát triển mặt trí tuệ, hoạt động giáo dục theo nghĩa hẹp chủ yếu nhằm phát triển mặt phẩm chất đạo đức, đời sống tình cảm. Trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, hoạt động giáo dục (nghĩa hẹp) thực hiện các mục tiêu giáo dục thông qua một loạt các hoạt động như hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động tập thể… Theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới, hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng) bao gồm hoạt động dạy học và các mục tiêu của hoạt động giáo dục (nghĩa hẹp) nói trên sẽ được thực hiện chỉ trong một hoạt động có tên gọi là hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Như vậy, hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ thực hiện tất cả các mục tiêu và nhiệm vụ của các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động tập thể,... và thêm vào đó là những mục tiêu và nhiệm vụ giáo dục của giai đoạn mới. Vậy khái niệm hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông có thể được hiểu là “ các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một bộ phận của quá trình giáo dục, được tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học. Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể và các hành động của học sinh, hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ khai thác kinh nghiệm của mỗi cá nhân, tạo cơ hội cho các em vận dụng một cách tích cực những kiến thức đã học vào thực tế và đưa ra 9
được những sáng kiến của mình, từ đó phát huy và nuôi dưỡng tính sáng tạo của mỗi cá nhân của học sinh”. Từ khái niệm này cho thấy, so với các hoạt động ngoài giờ lên lớp đang được tiến hành hiện nay trong trường phổ thông thì hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ phong phú hơn cả về nội dung, phương pháp và hình thức hoạt động. Đặc biệt mỗi hoạt động phải phù hợp với mục tiêu phát triển những phẩm chất, năng lực nhất định của học sinh. Hiệp hội “Giáo dục trải nghiệm” quốc tế định nghĩa về học qua trải nghiệm “là một phạm trù bao hàm nhiều phương pháp trong đó người dạy khuyến khích người học tham gia các trải nghiệm thực tế, sau đó phản ánh, tổng kết lại để tăng cường hiểu biết, phát triển kĩ năng, định hình các giá trị sống và phát triển các năng lực bản thân, tiến tới đóng góp tích cực cho cộng đồng và xã hội” Hoạt động hoc tập trải nghiệm sáng tạo còn được hiểu là “hoạt động giáo dục, trong đó, từng cá nhân học sinh được trực tiếp hoạt động thực tiễn trong môi trường nhà trường cũng như môi trường gia đình và xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, phẩm chất nhân cách, các năng lực…, từ đó tích luỹ kinh nghiệm riêng cũng như phát huy tiềm năng năng sáng tạo của cá nhân mình”. Các khái niệm này đều khẳng định vai trò định hướng, hướng dẫn của nhà giáo dục (không phải là hoạt động trải nghiệm tự phát). Nhà giáo dục không tổ chức, phân công học sinh một cách trực tiếp mà chỉ hỗ trợ, giám sát. Học sinh được trực tiếp, chủ động tham gia các hoạt động. Phạm vi các chủ đề hay nội dung hoạt động và kết quả đầu ra là năng lực thực tiễn, phẩm chất và tiềm năng sáng tạo; và hoạt động là phương thức cơ bản của sự hình thành và phát triển nhân cách con người. Tuy vậy, không phải giáo viên nào cũng hướng dẫn học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm thành công. Chúng ta cần phải nắm vững đặc trưng (nét khác biệt) của một hoạt động trải nghiệm sáng tạo so với những hoạt động dạy học khác. Đó là việc đặt học sinh trong môi trường học tập đa dạng, học đi đôi với hành, học từ chính hành động của bản thân, học trong nhà trường gắn liền với giải quyết các vấn đề thực tiễn đời sống cộng đồng. Trong hoạt động học tập này, các em vừa là người tham gia,vừa là người kiến thiết, tổ chức hoạt động cho chính mình bằng chính sự trải nghiệm của bản thân. Nói cách khác, khi đặt trong môi trường trải nghiệm và sáng tạo, mỗi học sinh sẽ có điều kiện phát huy tính tích cực, tự chủ của mình. Bởi con người thường bộc lộ tính sáng tạo trong hành vi của mình thông qua các hoạt động. Điều này phù hợp với chủ trương đổi mới chương trình giáo dục và sách giáo khoa theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh hiện nay. 10
Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm là học sinh được học tập trong môi trường thực tiễn, trực tiếp tham gia các hoạt động để khám phá, chiếm lĩnh kiến thức. Vì vậy, hoạt động trải nghiệm trong dạy học địa lí được tiến hành ngoài không gian của lớp học có ưu thế và tạo niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. * Tài nguyên du lịch Theo Luật du lịch năm 2005 của Quốc hội Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Tài nguyên du lịch là cơ sở để phát triển ngành du lịch. Đó là cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử – văn hoá, công trình lao động sáng tạo của con người và các giá trị nhân văn khác có thể được sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch, là yếu tố cơ bản để hình thành các khu du lịch, điểm du lịch, tuyến du lịch, đô thị du lịch. Theo Pirojnik, 1985: “Tài nguyên du lịch là tổng thệ tự nhiên, văn hoá và lịch sử cùng các thành phần của chúng trong việc khôi phục và phát trển thể lực và trí lực của con người, khả năng lao động và sức khoẻ của họ, những tài nguyên này được sử dụng cho nhu cầu trực tiếp và gián tiếp cho việc sản xuất dịch vụ du lịch với nhu cầu thời điểm hiện tại hay tương lai và trong điều kiện kinh tế – kỹ thuật cho phép.” 1.2. Ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong học tập địa lí *Về kiến thức: + Cung cấp sự kiện, tạo biểu tượng địa lí một cách chân thực, cụ thể vì các học sịnh được trực tiếp trải nghiệm. Gắn kiến thức địa lí trong sách vở với thực tiễn làm cho kiến thức địa lí gần gũi, dễ nhớ, dễ hiểu. + Hình thành khái niệm, hiểu được bản chất và những mối liên hệ bên trong của các hiện tượng địa lí tự nhiên và kinh tế xã hội. + Giúp học sinh khắc sâu, nhớ lâu kiến thức địa lí, hình thành các mối liên hệ giữa điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội. * Về kĩ năng + Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo góp phần phát triền khả năng quan sát, tìm tòi suy nghĩ, đặc biệt là khả năng tư duy đến cao độ… +Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo luôn luôn gắn liền với thực tiễn chính vì thế nó nâng cao tính cộng đồng, tập thể, có thể coi đây là hoạt động đời thường có ý nghĩa vượt ra khỏi phạm vi không gian lớp học. Học sinh có điều kiện nghiên cứu khoa học, làm việc với tài liệu, rèn luyện một số các kĩ năng, phát triển năng lực cho học sinh: năng lực tự học, năng lực giao tiếp ứng xử, năng lực hợp tác, năng lực công nghệ thông tin và truyền thông. 11
* Về thái độ + Góp phần vào việc giáo dục tư tưởng, tình cảm cho học sinh. Đó là lòng yêu quê hương, đất nước và con người, ý thức trách nhiệm trong xây dựng kinh tế và bảo vệ tổ quốc. + Hình thành cho học sinh lòng tự tin, ý chí quyết tâm đạt kết quả cao trong học tập, lòng trung thực, tinh thần tập thể, ý thức giúp đỡ nhau trong học tập, khắc phục chủ quan, tự mãn, ỷ lại tạo ra tâm thế động lực tích cực cho người học, cho học sinh quen với việc làm có tính hệ thống. + Hình thành những phẩm chất: sống yêu thương (thể hiện ở sự sẵn sàng tham gia các hoạt động giữ gìn, bảo vệ đất nước, phát huy truyền thống gia đình Việt Nam, các giá trị di sản văn hoá của quê hương, đất nước; tôn trọng các nền văn hoá trên thế giới, yêu thương con người, biết khoan dung và thể hiện yêu thiên nhiên, cuộc sống), sống tự chủ, sống trách nhiệm… 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Một số di tích, danh thắng tiêu biểu của tỉnh Nghệ An và huyện Yên Thành Nghệ An là vùng đất có bề dày lịch sử và giàu truyền thống văn hóa . Nơi đây nổi lên nhiều di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh nổi bật. Hiện nay tỉnh Nghệ An có 1.395 di tích, danh thắng đã được kiểm kê, phân cấp quản lí, trong đó có 375 di tích, danh thắng được xếp hạng gồm 4 di tích Quốc gia đặc biệt, 137 di tích quốc gia và 235 di tích cấp tỉnh. Các di tích lịch sử văn hóa tiêu biểu như đền Cuông ở Diễn Châu, đền thờ Mai Thúc Loan ở Kim Liên Nam Đàn, đền Quang Trung ở TP Vinh; Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Nam Đàn, nhà cụ Phan Bội Châu ở Nam Đàn, nhà đồng chí Lê Hồng Phong ở Hưng Nguyên, nhà đồng chí Phan Đăng Lưu ở Yên Thành,…Về danh lam thắng cảnh có vườn quốc gia Pù Mát, hang Thấm Ồm, núi Quyết… Huyện Yên Thành là một trong sáu tuyến du lịch trọng điểm của tỉnh trên cơ sở tiềm năng và khả năng phát triển du lịch của huyện trước mắt và trong tương lai. Hiện tại, huyện có hệ thống di tích dày đặc ( trong đó có 23 di tích được công nhận là di tích quốc gia, 35 di tích xếp hạng cấp tỉnh), là huyện có nhiều di tích được công nhận nhất tỉnh Nghệ An trong đó có những di tích tiêu biểu như : Đình Sừng, đền Đức Hoàng, nhà thờ Hồ Tông Thốc, khu lưu niệm Bác Hồ về thăm Vĩnh Thành, nhà lưu niệm đồng chí Phan Đăng Lưu, chùa Gám, nhà thờ và lèn đá Bảo Nham... Về danh thắng có hồ Vệ Vừng, hồ Tăm Hương, rừng lim Hậu Thành và Lăng Thành... 2.2. Thực trạng chung về dạy học gắn với trải nghiệm ở môn địa lí 12
Bộ môn địa lí ở trường THPT có vai trò quan trọng trong việc cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, khách quan, có hệ thống về tự nhiên, kinh tế, xã hội thế giới và Việt Nam, góp phần bồi dưỡng lòng yêu nước, hiểu biết về các hiện tượng tự nhiên và vấn đề kinh tế xã hội, từ đó hình thành ý thức, tư duy phát triển. Tuy nhiên, thực trạng học địa lí ở trường phổ thông hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Kiến thức địa lí vẫn mang tính chất sách vở nặng nề nên học sinh không mấy hứng thú với môn học này. Hầu hết học sinh đều cảm thấy học địa lí khó nhớ và mau quên. Và đặc biệt, đa số học sinh không hiểu được bản chất của các hiện tượng tự nhiên, kinh tế xã hội và cũng không coi trọng mảng kiến thức này với lí do đây là “môn phụ”. Những năm gần đây, bộ môn địa lí ở trường phổ thông cả nước nói chung và trên địa bàn tỉnh Nghệ An nói riêng đã có nhiều thay đổi tích cực về nội dung, phương pháp dạy học. Nhiều phương pháp dạy học mới được giáo viên tiến hành trong quá trình giảng dạy như: dạy học dự án, thảo luận nhóm, dạy học nêu vấn đề…đã mang lại kết quả tốt, giúp học sinh có thể lĩnh hội kiến thức một cách tốt hơn. Phương pháp dạy học trải nghiệm thực tế tại các di tích văn hóa lịch sử, danh thắng tiêu biểu trong dạy học địa lí ở các trường phổ thông đã và đang được khá nhiều trường THPT trên cả nước cũng như trên địa bàn tỉnh Nghệ An (chủ yếu là những trường ở trung tâm) triển khai và cho thấy hiệu quả thực sự nhìn từ tất cả các góc độ, đặc biệt là từ tinh thần và thái độ học tập của học sinh đối với môn địa lí. Tuy nhiên, để tiến hành hoạt động trải nghiệm thực tế, điều này sẽ liên quan đến nhiều vấn đề, như về mặt thời gian, điều kiện, kinh phí… Đây cũng chính là lí do dẫn đến việc tiến hành hoạt động trải nghiệm mặc dầu đã được nhiều trường phổ thông đã tiến hành, nhưng số lần tiến hành trong năm học và đối tượng học sinh được tham gia ở các khối lớp còn còn rất hạn chế. Thậm chí nhiều trường nông thôn, miền núi, khi điều kiện còn nhiều khó khăn thì việc tiến hành hoạt động trải nghiệm, nhất là trải nghiệm tại các di tích lịch sử, các địa danh ở trung tâm thành phố là cả một vấn đề nếu không nói là chưa biết đến lúc nào mới có thể tiến hành. Như chúng ta đã biết, hiện nay Nghệ An có 1.395 di tích đã được kiểm kê, phân cấp quản lý, trong đó có 375 di tích, danh thắng được xếp hạng, gồm 4 di tích Quốc gia đặc biệt, 137 di tích Quốc gia và 235 di tích cấp tỉnh. Có thể nói, hệ thống di tích – danh thắng Nghệ An được sinh ra và nuôi dưỡng bằng tín ngưỡng, đạo lý và phong tục truyền thống của dân tộc nên có sức sống, sức lan tỏa lâu bền, mãnh liệt. Di tích danh thắng với mái đình, ngôi đền, chùa chiền, bến nước… là những ký ức đẹp về quê hương, gắn bó mật 13
thiết với văn hóa làng xã, văn hóa tâm linh của mỗi người. Đó cũng là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá để phát triển du lịch ở địa phương. Trên cả nước cũng như ở tỉnh Nghệ An có rất nhiều di tích tầm cỡ. Song, ở từng địa phương, di tích văn hóa có đặc trưng, vị trí quan trọng riêng trong tâm linh người dân ở từng địa phương. Vì vậy cần phải chú ý, cần phải đưa vào khai thác trong hoạt động dạy và học để khai thác được một cách tối đa những giá trị của nó. Ở nhiều địa phương, có rất nhiều những di tích, điểm du lịch mà nguồn tư liệu trong sách giáo khoa chưa hề có và nguồn tài liệu tham khảo cũng không có nhiều, mặc dầu rất gần gũi với đời sống, sinh hoạt hàng ngày với các em học sinh, ví dụ như: Những ngôi đình làng, nhà thờ Trạng Nguyên, hay kể cả đền thờ thần, chùa chiền ở các xã (phường) ,… Đây thực sự là những địa chỉ nếu được đưa vào khai thác trong dạy – học sẽ mang tính giáo dục rất cao. Nhưng trong thực tế, điều này chưa thực sự có sự quan tâm thích đáng trong dạy học địa lí. Bởi thực tế cho thấy, có những di tích hay địa danh ngay trên địa bàn mà học sinh đang theo học, đang sinh sống nhưng bản thân các em chỉ có sự hiểu biết rất ít ỏi, hoặc có nhiều em không biết gì. Thậm chí mới chỉ nghe tên chứ chưa được đến tham quan thực tế. Tiến hành hoạt động trải nghiệm tại các di tích văn hóa, địa danh du lịch ngay chính trên quê hương, gắn liền với không gian sinh sống, học tập của học sinh cũng chính là định hướng học sinh vào tìm hiểu những di sản văn hóa ở địa phương, sẽ giúp các em cảm thấy bài học địa lí gắn bó hơn với cuộc sống xung quanh của các em, sẽ bồi dưỡng cho học sinh tình cảm tự hào với những giá trị văn hóa truyền thống do cha ông để lại, càng thêm yêu quê hương đất nước mình hơn và có một cái nhìn rộng mở cho sự phát triển kinh tế của địa phương. Tuy vậy, vấn đề này chưa được chú ý để khai thác nhiều hoặc chỉ mới khai thác cầm chừng. Đó chính là thực trạng trong dạy học ở huyện Yên Thành chúng tôi. Đây cũng chính là lí do khiến tôi trăn trở và thực hiện đề tài này. 2.3. Thực tiễn về dạy học địa lí gắn với tham quan trải nghiệm tại các di tích – danh thắng ở các Trường THPT trên địa bàn Yên Thành. 2.3.1.Thuận lợi Trong quá trình thực hiện phong trào “Xây dựng trường học thân thiên, học sinh tích cực”, hầu hết các trường THPT đã luôn có nhiều hoạt động, như việc tổ chức nhiều hoạt động đền ơn, đáp nghĩa được đông đảo giáo viên và học sinh nhiệt tình hưởng ứng. Gần như ở các trường THPT, đều có di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh, và khoảng cách từ nhà trường đến các di tích, danh thắng không xa (trong khoảng từ 1 km đến 5 km) nên việc đi lại khảo sát thực tế, sưu tầm tư liệu và tổ chức cho học sinh đến chăm sóc cũng như tiến hành hoạt động trải nghiệm rất thuận lợi. 14
Khi triển khai dạy học tại các di tích trên địa bàn, thuận lợi nhất đối với nhà trường là sự ủng hộ nhiệt tình của Đảng ủy và chính quyền, nhân dân các xóm, các xã trên huyện nhà. Đây là một yếu tố hết sức quan trọng quyết định đến chất lượng của hoạt động trải nghiệm. Trong quá trình giảng dạy tại trường, bản thân giáo viên đã được tổ chuyên môn tổ chức học tập bài bản, khoa học, có chất lượng các nội dung tập huấn chuyên đề đổi mới phương pháp của Sở GD&ĐT Nghệ An. Các thành viên trong tổ góp ý, đánh giá giờ dạy thẳng thắn, chân thành, cầu tiến. Đồng nghiệp luôn có những trao đổi bổ ích về chuyên môn trực tiếp hoặc trên email, trên trang Facebook riêng của tổ. Ban chuyên môn của nhà trường cũng đã tổ chức thao giảng, hội thảo đổi mới phương pháp dạy học. Không chỉ thế, kể từ năm học 2014 – 2015 đến nay, hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo được sở Giáo dục đào tạo Nghệ An chú trọng triển khai. Ở các trường THPT, hoạt động này được thực hiện rộng rãi ở tất cả các tổ chuyên môn với nhiều hình thức như tổ chức học sinh tham quan, dã ngoại, thành lập các câu lạc bộ như: Câu lạc bộ Tiếng Anh, câu lạc bộ lịch sử, tổ chức các buổi ngoại khóa,... Thời gian gần đây, trên địa bàn huyện Yên Thành và ở trường chúng tôi nói riêng cũng đã có những hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo như tham quan các di tích lịch sử cách mạng, nhà máy sản xuất sữa TH True Milk… Không chỉ thế, trên mạng Internet, nhiều nhà nghiên cứu cũng đã có bài viết sâu sắc về hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Đó là những tài liệu quý báu để chúng tôi học hỏi, tham khảo. Yên Thành là một vùng quê có truyền thống lịch sử lâu đời, gắn liền với quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, là vùng quê giàu truyền thống văn hóa và giàu tài nguyên du lịch, kể cả tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn. Trên khắp địa bàn Yên Thành, hầu hết xã nào cũng có di tích, danh thắng, địa danh tiêu biểu, hầu như trên địa phận các trường học đóng, đều có tài nguyên du lịch nhân văn, địa điểm thu hút sự quan tâm của nhiều du khách . Đó là kho tài nguyên phong phú để giáo viên địa lí khai thác trong quá trình giảng dạy. Đối với các em học sinh, được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất giàu truyền thống văn hóa, với những địa danh nổi tiếng, tiềm ẩn giá trị du lịch vô cùng lớn lao các em đang có một điều kiện thuận lợi để khám phá, trải nghiệm vốn địa lí – văn hóa của quê hương, tăng thêm tình yêu, niềm hứng thú với bộ môn địa lí, nhất là để hình thành những năng lực cơ bản cho bản thân. Các hoạt động thực tiễn này là cơ sở để chúng tôi rút kinh nghiệm, đưa ra những giải pháp phù hợp với đặc thù đề tài của mình. 2.3.2. Khó khăn 15
Bên cạnh những thuận lợi, khi thực hiện đề tài này chúng tôi cũng đã gặp một số khó khăn mà trước hết là tình trạng học sinh hiện nay trở nên ngại, không chọn môn địa lí để học, coi là môn phụ. Những giờ học địa lí vì thế mà nhiều lúc trở nên khiên cưỡng: học trò uể oải, thụ động, giáo viên độc thoại trên bục giảng. Giờ học trở nên khô khan. Các em tiếp xúc với những đối tượng, hiện tượng trên những trang giấy như tiếp xúc với những câu chữ vô hồn. Mặc dù huyện Yên Thành có nhiều tiềm năng về du lịch, nhiều di tích lịch sử đã được công nhận di tích lịch sử Quốc gia, nhưng việc tuyên truyền về di tích, danh thắng trong nhân dân và học sinh lại chưa nhiều. Cơ sở hạ tầng chưa được đầu tư nên đường đi vào nhiều di tích còn gặp khó khăn. Thời gian, điều kiện, kinh phí để tổ chức các hoạt động trải nghiệm các di tích trong năm học rất khó bố trí. Vì thế chúng tôi phải đầu tư thời gian, công sức để sưu tầm tư liệu, tổ chức tuyên truyền về di tích, danh thắng trong giáo viên và học sinh, phối hợp với các bộ phận chức năng của nhà trường xây dựng kế hoạch để tổ chức hoạt động trải nghiệm tại di tích, danh thắng có hiệu quả. Quê lúa Yên Thành là một huyện nửa trung du miền núi, nửa đồng bằng, kinh tế chủ yếu là nông nghiệp. Những năm qua đời sống của nhân dân đã có nhiều khởi sắc, các hoạt động giáo dục cũng đã được các bậc phụ huynh chú ý nhiều hơn nhất là những hoạt động nhằm tăng tính trải nghiệm cho con trẻ. Tuy vậy đa số học sinh tại cơ sở THPT trên địa bàn Yên Thành sinh sống trong gia đình còn nhiều khó khăn, ngoài giờ học ở trường ít khi các em được tham gia những hoạt động trải nghiệm khác ở các câu lạc bộ, các trung tâm vui chơi hay đơn giản là những chuyến tham quan dã ngoại. Các em có thể tiếp thu nhanh những tri thức từ sách vở nhưng những kĩ năng mềm để xử lí tình huống trong cuộc sống vẫn còn thiếu hụt. Đó là chưa kể, nhiều học sinh hiện nay tỏ ra chơi bời, lêu lổng, sa vào thế giới ảo, xa rời những giá trị lịch sử – văn hóa tốt đẹp của quê hương. Thực tế đó nhắc nhở chúng tôi cần có những giải pháp để kết nối các em với đời sống xã hội, nhất là cuộc sống xung quanh, xây dựng lối sống lành mạnh bồi dưỡng tình yêu với di tích lịch sử – văn hóa dân tộc. Không chỉ thế, về phần tài liệu tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh THPT chưa tập hợp thành hệ thống như đối với THCS (trung học cơ sở). Với đặc điểm tâm lí, lứa tuổi, yêu cầu chuẩn về phẩm chất năng lực đầu ra, chúng tôi không thể áp dụng máy móc những gì đã có trong tài liệu THCS. Hơn nữa, mặc dù hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một hoạt động không mới trong dạy học trong những năm gần đây, nhưng nội dung đề tài chúng tôi đặt ra là khá mới mẻ, đó chính là nội dung và đối tượng trải nghiệm, khai thác cũng như cách thức khai thác và giải pháp tiếp cận với các di tích khi nguồn tư liệu trong sách giáo khoa, tài liệu tham khảo về lịch sử địa phương 16
không có nhiều, đặc biệt là đối với các di tích trên quê hương mà chúng tôi muốn giới thiệu và cho học sinh tiến hành hoạt động trải nghiệm. Từ những thuận lợi và khó khăn đặt ra trong thực tiễn kết hợp với ánh sáng của cơ sở lí luận soi đường, chúng tôi đã đề xuất cách thức và một số nội dung, giải pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh tại cơ sở giáo dục của mình. Chương II: Cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm tại di tích, danh thắng trên quê hương Yên Thành, Nghệ An. 1. Mối quan hệ giữa các di tích, danh thắng với chương trình địa lí lớp 12 Chúng tôi đã chọn 4 địa chỉ để học sinh hoạt động trải nghiệm, cụ thể: Đình Sừng thuộc xã Lăng Thành, Yên Thành, Nghệ An Núi Tháp Lĩnh – đền Cả thuộc xã Hậu Thành, Yên Thành, Nghệ An. Đền Đức Hoàng thuộc xã Phúc Thành, Yên Thành, Nghệ An. Nhà thờ Trạng Nguyên Hồ Tông Thốc thuộc xã Thọ Thành, Yên Thành, Nghệ An. 1.1. Giới thiệu khái quát về các di tích, danh thắng 1.1.1. Đình Sừng Đình Sừng nằm ở phía Đông Nam của xã Lăng Thành, cách thành phố Vinh 65 km về phía Tây Bắc và cách huyện lỵ Yên Thành 7 km về phía Đông Bắc. Đây di tích cổ nhất và đẹp nhất với quy mô nghệ thuật trang trí, điêu khắc, chạm trổ vào loại bậc nhất của Đông Thành nhị huyện xưa. Làng Quỳ Lăng xưa có tên là gọi là kẻ Sừng, đây là một ngôi làng cổ, có địa thế tương đối độc đáo. Trước mặt là cánh đồng rộng lớn, sau là núi rừng trùng điệp, một vùng đất không những thuận lợi cho việc phòng thủ trong chiến tranh, tiến có thể đánh, lui có thể giữ mà còn có nhiều lợi thế về phát triển kinh tế. Chính vì lợi thế độc đáo đó mà vùng đất kẻ Sừng đã sớm trở thành nơi quần cư của người Kinh và là một trong những trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa quan trọng của phủ Châu Diễn nói riêng và của cả nước nói chung. Theo lịch sử của huyện Yên Thành và lịch sử địa phương thì ngay từ khi nhà Đường lấy huyện Hàm Hoan trong châu để đặt ra Diễn Châu, làm thành một trong 12 châu của An Nam đô hộ phủ. Từ năm 679 đến hết triều đại nhà Đinh năm 979, liên tục trong 3 thế kỉ, kẻ Sừng đã được chọn làm nơi đóng lỵ sở của Diễn Châu. Đến năm 980 – năm đầu tiên của triều tiền Lê, lỵ sở Diễn Châu được chuyển đến kẻ Dền – Công Trung Thượng, nay thuộc xã Văn Thành, huyện Yên Thành. Theo các văn bia hiện còn lại tại đình Sừng thì đình Sừng được nhân dân làng Quỳ Lăng bắt đầu xây dựng vào tháng 11 năm 1583 để làm nơi hội họp, 17
sinh hoạt văn hóa của dân làng. Nguyên xưa đình được làm bằng tranh tre, nứa lá nằm giữa một vùng dân cư đông đúc, xung quanh có làng mạc, cây đa, bến nước và con sông Sừng uốn khúc như dải lụa mềm chở nặng phù sa tắm mát cho ruộng đồng. Cùng với kiến trúc cổ đặc sắc như cầu đá, cổng làng... đã tôn vinh vẻ đẹp độc đáo, tinh túy của ngôi đình cổ. Đến năm 1797, làng dựng thêm tòa Hậu cung để làm nơi thờ các vị thần Thành hoàng của làng. (Ảnh: Những chạm khắc tinh xảo của đình Sừng) Nguyên xưa đình được làm bằng tranh tre, nứa lá nằm giữa một vùng dân cư đông đúc, xung quanh có làng mạc, cây đa, bến nước và con sông Sừng uốn khúc như dải luạ mềm chở nặng phù sa. Đến năm 1979, do nhu cầu văn hóa cao, ngôi đền đã không đủ chỗ cho dân làng làm lễ tế trong các dịp lễ trọng nên làng đã xây dựng têm nhà Hậu cung làm nơi bài trí thờ phụng các vị nhân thần và nhiên thần. Từ đó, cứ vào dịp lẽ cầu yên vào ngày 15/3 âm lịch hàng năm làng lại tổ chức lễ lớn tại đình Sừng. Trong quá trình tồn tại và phát triển, đình đã được tu sửa nhiều lần vào các năm 1637, 1677, 1797, 1844, 1913 và đến năm 1929 đình được trùng tu, xây dựng lại to đẹp như ngày nay. Việc này được ghi lại trong bản sơ thảo lịch sử quê hương, xã Lăng Thành còn chép lại: Vào năm Đinh Mão 1927, dân làng Quỳ Lăng bắt tay vào việc chuẩn bị lấy gỗ, tiền bạc... để tu sửa lại đình. Về gỗ, làng chia cho 11 giáp là giáp Đông, giáp Tây, giáp Nam, giáp Bắc, giáp Nghè, giáp Danh, giáp Trụ Sáo, giáp Thọ Cầu, giáp Đồng Lạc, giáp Đa, giáp Trung đi chọn và khai thác các loại gỗ lim tốt nhất trong rừng của làng Quỳ Lăng. Về tiền, làng đặt cho thợ 5 ngàn quan thu từ việc bán các chức sắc của làng như hiệu xã, thần tổ của làng tu bổ theo đinh, điền. Về ngói, làng tự lập ra tổ thợ mở lò, dập theo khuôn riêng và nung theo tiêu chuẩn. Sau 3 năm chuẩn bị, đến 18
năm 1929, việc tôn tạo, xây dựng lại đình Sừng được khởi công dưới sự chỉ đạo của đốc công Hoàng Doãn Cù. Để rút ngắn thời gian thi công, làng đã thuê hai hiệp thợ, một hiệp thợ của ông phó Tu người làng Phú Minh, xã Quỳnh nghĩa, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An – chịu trách nhiệm làm các vì phía Đông, một hiệp thợ của ông phó Tới – người xã Diễn Hoa, huyện Diễn Châu – chịu trách nhiệm làm các vì phía Tây. Sau 6 tháng thi công, đến đầu năm 1930, việc trùng tu, tôn tạo lại đình đã được hoàn thành với kiến trúc thời Nguyễn với quy mô đồ sộ. Hai nhà Tả vu và Hữu vu cũng được xây dựng trong thời kì này. Đến nay, địa phương vẫn còn truyền miệng nhiều thơ ca dân gian phản ánh phần nào không khí sôi động của làng trong lần tôn tạo, xây dựng đình năm 1929 như sau: “Bấy giờ họp xã đinh, tiền Người bỏ vô điện, người bỏ vô đình. Dưới trên ai nấy thuận tình Trống đánh rập rình reo ca cả đêm. Ba năm kéo gỗ một miền Đắp nền thuê thợ tức thì làm ngay”. Nhưng từ sau những năm 1930 – 1931, các kiến trúc cổ quanh đình đã dần bị mất mát và hư hỏng. Đặc biệt là từ khi công trình thủy lợi Vách Bắc được đào đắp, xây dựng vào năm 1978, vùng đất này thường xuyên bị lũ lụt kéo dài nên làng mạc, chợ búa ở quanh đình phải dời đi nơi khác, cảnh quan quanh đình cũng dần thưa thớt. Hiện nay, đình Sừng nằm giữa một vùng đất rộng bằng phẳng, bốn bề là những cánh đồng rộng lớn, tuy hơi xa nhưng cảnh quan nơi đây vẫn thoáng đãng, mát mẻ. Nằm cách đình một quãng về phía Đông là sông Dinh, 1 đoạn trong hệ thống tưới tiêu Vách Bắc, phía Tây là làng mạc, chợ búa sầm uất nằm xen giữa những vườn đồi và rừng cổ thụ bạt ngàn. Trải qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử, đình Sừng vẫn giữ được vẻ đẹp nguyên sơ và gắn liền với những chứng tích lịch sử của đất và người Quỳ Lăng. Trong những năm 1930 – 1931, đình là địa điểm hội họp bí mật của Chi bộ Quỳ Lăng – một trong những Chi bộ Đảng đầu tiên của huyện Yên Thành.Sau đó, thực dân Pháp dùng làm nơi bắt bớ, giam cầm cách mạng Việt Minh. Trong kháng chiến chống Mĩ, đình Sừng từng là nơi đóng xưởng dệt của Quân khu 4 trong một thời gian dài. Ngày nay, đình là trung tâm diễn ra nhiều hoạt động mang đậm bản sắc văn hóa địa phương như tế thần, rước kiệu, hát ả đào, hát chèo, vật cù lộ, đồng thời, đình còn là nơi tổ chức hội họp của các đoàn thể, tổ chức địa phương. Trước đây đình Sừng trước đây có 5 công trình là Đình, Hậu cung, nhà Tả vu – Hữu vu và một nhà Miếu nhưng nhà Tả vu và Hữu vu đã bị dỡ để làm trường học nên hiện nay còn 3 hạng mục công trình là Đình, Hậu cung và nhà Miếu được làm theo lối kiến trúc thời Nguyễn. 19
Đình còn có một mảnh vườn diện tích 4.206m2 được trồng rau, cây ăn quả xung quanh là một lớp bờ rào bằng cây xanh.Tòa đình hai đầu xây tường bẻ góc về phía trước còn hai mặt trước sau để trống. Trên bờ nóc trang trí rất đơn giản, phía ngoài trang trí giống bốn góc mái đều là các đầu đao dạng vân mây, giữa là hình ảnh lưỡng long chầu nguyệt. Hai đầu tường bít đốc đắp nổi các họa tiết rồng cách điệu rất sinh động. Trong khi bít đốc phải đắp nổi hình tượng rồng rất đơn giản, rõ nét thì bít đốc phía trái được trang trí có vẻ rườm rà nhưng vẫn rất sắc sảo và tinh tế. Đình dài 24,7m, rộng 11,2m, quay mặt về phía Nam, khung làm hoàn toàn bằng gỗ lim, kích thước lớn, lợp ngói âm dương. Nền nhà được làm bằng đất sạn sỏi, có độ cứng cao, móng đình cao hơn 0,5m so với sân và vườn đình. Xung quanh móng được giằng bằng đá ong. Trong đình có kiến trúc độc đáo, chạm trổ tinh vi. Đình có 2 bia đá được khắc chữ 2 mặt, dụng vào năm 1637, ghi lại lịch sử dựng đền, thời gian tu sửa và sự đóng góp của mọi người. Bia có kiểu dáng đơn giản, mảnh mai và còn nguyên vẹn. Qua tòa đình là khoảng sân lộ thiên rộng 8m là đến nhà Hậu cung. Theo tài liệu kiểm kê di tích năm 1964, thì ban đầu, nhà Hậu cung gồm có 3 gian, với diện tích là 81,6m2. Khung nhà cũng dược làm hoàn toàn bằng gỗ lim, mái lợp ngói âm dương, 3 phía xây tường, đóng mở bằng cửa bàn khoa. Trên các xà, kèo được chạm lộng tinh vi, sắc xảo. Phía trước đắp phù điêu tượng quan văn, quan võ ở 2 bên tường. Trong nhà có bài trí 2 long ngai, 2 hương án và nhiều đồ tế khí đẹp, trong đó có một lư hương đá cao 0,24m được làm vào năm 1875. Nhưng do chiến tranh mà tòa hậu cung đã bị phá dỡ trong chiến tranh chống Mỹ. Ngoài ra, ngôi đình cổ này còn nhiều công trình khác, tuy nhiên đến nay, ngôi đình chỉ còn lại một số công trình chính cùng văn bia, đây trở thành một địa điểm diễn ra các lễ hội, cuộc vui của làng. Có thể nói, Đình Sừng là một trong những công trình kiến trúc cổ, có quy mô đồ sộ, nghệ thuật trang trí, điêu khắc chạm trổ đẹp vào loại bậc nhất ở Nghệ An. Với những giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa và kiến trúc của di tích, ngày 29/10/2003, Đình Sừng đã được công nhận là di tích lịch sử kiến trúc Quốc gia. Đến năm 2010, được sự hỗ trợ của nhà nước, chính quyền địa phương đã đầu tư trùng tu, nâng cấp một số hạng mục, nhằm giữ gìn những tư liệu quý, giúp cho các nhà khoa học tìm hiểu, nghiên cứu về nghệ thuật kiến trúc của di sản văn hóa cổ và cũng là nơi giáo dục truyền thống cho các thế hệ mai sau. Đình Sừng xứng đáng là điểm đến của du khách khi đến với xã Lăng Thành nói riêng, huyện Yên Thành nói chung, và là biểu tượng của lịch sử dân tộc tại huyện, chứng tỏ một làng quê trù phú bên dòng sông có từ thời xưa với những nét văn hóa dân tộc. 1.1.2. Núi Tháp Lĩnh – đền Cả 20