Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp nhằm tăng cường sự hứng thú, tò mò của học sinh trong việc tổ chức hoạt động tự học ở môn Lịch sử lớp 10

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Một số biện pháp nhằm tăng cường sự hứng thú, tò mò của học sinh trong việc tổ chức hoạt động tự học ở môn Lịch sử lớp 10" nhằm tìm đến những biện pháp phù hợp có thể mang lại hiểu sự hứng thú, tò mò tự học, tự tìm hiểu lịch sử của học sinh, đem lại hiệu quả cao nhất trong quá trình dạy học. Qua đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học. Nhất là trong bối cảnhxã hội hiện nay, việc học lịch sử đang dần bị sao nhãng,học sinh chỉ học đối phó, học vẹt...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp nhằm tăng cường sự hứng thú, tò mò của học sinh trong việc tổ chức hoạt động tự học ở môn Lịch sử lớp 10

MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU...................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài........................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu..................................................................2 3. Đối tượng nghiên cứu...............................................................2 4. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................2 5. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................2 B. NỘI DUNG................................................................................3 1. Cơ sở lý luận .............................................................................3 2. Cơ sở thực tiễn .........................................................................4 3. Nội dung vấn đề .......................................................................5 4. Hiệu quả của SKKN đối với hoạt động giáo dục, bản thân và học sinh........................................................................................13 C. KẾT LUẬN ..........................................................................15 1. Kết luận....................................................................................15 2. Kiến nghị..................................................................................15 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................16
A. PHẦN MỞ ĐẦU 1) Lí do chọn đề tài: Trong những năm gần đây nổi cộm lên hiện tượng tâm lí “sợ” môn Lịch sử , chính điều này làm cho các em học sinh cảm thấy chán nản, không muốn học, hoặc nếu học chỉ là học đối phó, “học vẹt”, kiến thức không thể khắc sâu hoặc “học xong lại trả cho thầy”. Cứ như thế, tâm lí đó theo các em đến hết lớp 12. Kết quả là điểm thi qua các kì thi của môn Lịch sử thường rất thấp. Làm thế nào để các em không còn “sợ” môn Lịch sử, thích môn Lịch sử hơn, qua đó nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử? Đó là vấn đề không chỉ là của người thầy, người trò mà còn là vấn đề của toàn ngành và toàn xã hội. Tại bất kì đất nước nào, những đổi mới giáo dục ở phổ thông mang tính cải cách giáo dục đều bắt đầu từ việc xem xét, điều chỉnh mục tiêu giáo dục với những kì vọng mới về mẫu người học sinh có được sau quá trình giáo dục. Đổi mới dạy học nói chung và đổi mới dạy học Lịch sử nói riêng là một quá trình được thực hiện thường xuyên và kiên trì, trong đó có nhiều yếu tố quan hệ chặt chẽ với nhau. Dạy như thế nào, học như thế nào để đạt được hiệu quả học tập tốt nhất là điều mong muốn của tất cả thầy cô giáo chúng ta. Muốn thế phải đổi mới phương pháp, biện pháp dạy và học. Người giáo viên phải tổ chức một cách linh hoạt các hoạt động của học sinh từ khâu đầu tiên đến khâu kết thúc giờ học, từ cách ổn định lớp, kiểm tra bài cũ đến cách học bài mới, củng cố, dặn dò. Những hoạt động đó giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách tự giác, chủ động, tích cực, sáng tạo và ngày càng yêu thích, say mê môn học. Vậy làm thế nào để tăng cường sự hứng thú, tính tò mò của học sinh trong hoạt động tự học môn lịch sử? Có rất nhiều biện pháp, ví như: Phương pháp sử dụng tư duy 5W1H trong dạy học lịch sử, sử dụng hình ảnh minh họa để khai thác nội dung lịch sử có liên quan, dạy học tích hợp ,liên môn, kể chuyện trong dạy học lịch sử nói chung,tiến hành công tác ngoại khoá... là một trong những biện pháp rất quan trọng, rất có ưu thế để phát triển tư duy của học sinh. Quá trình hoạt động chung, thống nhất giữa thầy và trò nhịp nhàng sẽ làm cho học sinh nắm vững hơn những tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách cho các em, khuyến khích các em tự mày mò, tự tìm hiểu lịch sử, yêu thích lịch sử... Toynbee một sử gia người Anh từng nói: “ Tại sao chúng ta phải nghiên cứu môn lịch sử? Chắc chắn loài người sẽ đi đến chỗ tự diệt vong nếu chúng ta không tạo được một cộng đòng giống như một đại gia đình. Vì thế chúng ta cần phải học cách hiểu lẫn nhau. Có nghĩa là học để hiểu lịch sử của chính dân tộc mình và những dân tộc khác. Bởi vì con người không chỉ sống với hiện tại mà còn sống trong một thứ dòng chảy thời gian của tinh thần , nhớ lại quá khứ và nhìn về tương lai ở phía trước với niềm hy vọng hoặc nỗi lo âu”. 3
Mặt khác nhằm giảm bớt số lượng học sinh yếu kém trong nhà trường và phát huy hết năng lực của các em khá giỏi nắm chắc được kiến thức bài học và hiểu sâu hơn các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử... Để góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng, bản thân tôi mặc dù là giáo viên trẻ chưa có nhiều kinh nghiệm trong giảng dạy cũng xin mạnh dạn trình bày một số vấn đề về: MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG SỰ HỨNG THÚ, TÒ MÒ CỦA HỌC SINH TRONG VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC QUA MÔN LỊCH SỬ LỚP 10. Với việc nghiên cứu đề tài này, tôi mong muốn sẽ góp phần giúp giáo viên tiến hành một giờ dạy học hiệu quả tốt hơn, học sinh tích cực chủ động trong việc tiếp thu lĩnh hội kiến thức của bài học. Đây cũng là lí do tôi chọn đề tài này. 2) Mục đích nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu nhằm tìm đến những biện pháp phù hợp có thể mang lại hiểu sự hứng thú, tò mò tự học, tự tìm hiểu lịch sử của học sinh, đem lại hiệu quả cao nhất trong quá trình dạy học. Qua đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học. Nhất là trong bối cảnhxã hội hiện nay, việc học lịch sử đang dần bị sao nhãng,học sinh chỉ học đối phó, học vẹt... 3) Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp tăng cường sự hứng thú, tò mò của học sinh trong hoạt động tự học bộ môn Lịch sử qua Sách giáo khoa Lịch sử 10. 4) Phạm vi nghiên cứu: Học sinh khối lớp 10 của trường THPT Yên Định 3. 5) Phương pháp nghiên cứu: Để tiến hành làm đề tài này tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: + Phương pháp nghiên cứu tài liệu bổ trợ. + Phương pháp phỏng vấn. + Phương pháp so sánh, đối chiếu. + Thao giảng, dự giờ, trao đổi ý kiến với các đồng nghiệp trong quá trình dạy. + Áp dụng kinh nghiệm, phương pháp mới trên lớp học. + Đánh giá kết quả ban đầu và điều chỉnh bổ sung. + Kiểm tra đánh giá cuối cùng và hoàn chỉnh công việc. 4
B NỘI DUNG: 1) Cơ sở lí luận: Lịch sử có văn hoá, văn hoá gắn liền với các sự kiện lịch sử, trong các sự kiện lịch sử thường xuất hiện các câu chuyện lịch sử. Ngày trước, khi vô tuyến truyền hình, phim truyện chưa nhiều như bây giờ thì các tích truyện, nhân vật lịch sử trong các triều đại phong kiến, những nhà cách mạng qua hai cuộc kháng chiến chồng Pháp và chống Mỹ được đông đảo mọi người biết đến từ chính những bộ phim, vở kịch, chèo, cải lương ít ỏi đó. Nhưng ngày nay công chúng hiểu biết về lịch sử nhân loại cũng như lịch sử dân tộc ít nhiều có giảm đi, điều này phải chăng dân chúng không yêu lịch sử nữa? Không đúng bởi đông đảo mọi người vẫn yêu lịch sử dân tộc với những bản hùng ca dựng nước và giữ nước, nhưng cái khó ở đây là nếu trước kia tuồng, chèo, phim ảnh, đến với công chúng vừa ít lại phần nhiều là theo các tích cổ truyền thống, do vậy kiến thức về lịch sử của họ nhiều hơn, còn ngày nay nguồn thông tin đa chiều, trong khi đó các tác phẩm nghệ thuật lấy đề tài lịch sử lại không thành công, không lôi cuốn được người xem đến với mình, từ đó dẫn tới một chỗ trống qua kênh thông tin đó. Và có lẽ điểm thi môn Lịch sử của học sinh phổ thông trong thời gian vừa qua quá thấp, đã là hồi chuông cảnh tỉnh cho cả xã hội và những người làm giáo dục. Có nhiều ý kiến đổ lỗi do chương trình, sách giáo khoa lịch sử chưa được hoàn chỉnh. Sách còn đề cập tới quá nhiều vấn đề nhưng thời gian trong một tiết học 45 phút không đủ để truyền tải... Và những kiến thức trong sách giáo khoa được xem là phần cứng của giáo trình, giáo viên không được tùy tiện sửa đổi, điều này cũng khiến giáo viên thụ động hoàn toàn khi lên lớp. Bên cạnh đó, đội ngũ giáo viên đứng lớp ở bậc phổ thông vẫn còn nhiều hạn chế. Thực tế hiện nay cho thấy, giáo viên ở bậc học phổ thông hầu hết đã được đào tạo chuẩn đại học, nhưng tâm huyết với quá trình giảng dạy và sự đầu tư cho bộ môn như thế nào là điều cần phải xét lại. Những lý do trên phần nào lý giải vì sao giờ lên lớp môn Lịch sử của giáo viên đơn điệu, thiếu hấp dẫn. Nhiều người cho rằng, do thời gian, điều kiện và cũng là yêu cầu của nội dung bài giảng nên họ chỉ có thể truyền đạt lại cho học sinh những nội dung cơ bản của sách là đủ. Một trong những nguyên nhân của việc dạy và học Lịch sử kém hiệu quả nữa là học sinh không ham mê môn học này là do việc học của học sinh lâu nay là học chay và dạy chay. Chỉ đơn cử như việc cho học sinh xem phim về lịch sử cũng là rất hạn chế chứ chưa nói đến việc đi thực tế các địa danh lịch sử. Lên lớp giáo viên cũng khuyến khích học sinh đối thoại, nhưng tư liệu tham khảo thì lại quá thiếu, thế nên dù muốn, học sinh cũng khó có thể tìm đọc và thảo luận theo yêu cầu của giáo viên. Bên cạnh đó, nhiều học sinh và phụ huynh vẫn coi lịch sử là môn phụ nên rất xem thường. 5
Sau thời gian nghiên cứu và ứng dụng vào dạy học thực tiễn trong nhà trường THPT, tôi có tổng hợp được một số kĩ thuật và phương pháp dạy học tích cực có thể phát huy được tính tích cực, hứng thú và tự học của học sinh như học lịch sử qua nghiên cứu liên hệ với lịch sử địa phương, học qua những câu chuyện lịch sử, nhân vật lịch sử liên quan, học theo phương pháp dạy học tích cực 5W1H... Bởi từ trong bản chất, con người là động vật khát khao hiểu biết. Sự hiểu biết sẽ trở thành mục đích cho chính nó. Muốn làm được điều đó thì người dạy phải có những biện pháp giúp học sinh yêu thích môn lịch sử ở trường THPT nói riêng và các trường phổ thông nói chung. Điều quan trọng và cần thiết nhất là luôn tạo cho các em niềm khát khao tìm hiểu , biết tự đánh giá và nhận xét khách quan các sự kiện hay nhân vật lịch sử nào đó, khiến các em đam mê thực sự chứ không bị gò bó hay ép buộc bởi bất cứ một lí do nào. Đó cũng chính là lí do tôi chọnviệc nghiên cứu đề tài này nhằm kích thích tính tò mò, hứng thú của học sinh trong hướng dẫn hoạt động tự họclàm đề tài sáng kiến, nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng của mình trong năm học 20172018, để trao đổi với đồng nghiệp, đồng thời qua đó giúp đề tài được sử dụng hiệu quả hơn và phổ biến rộng hơn. 2)Cơ sở thực tiễn: Trong cuộc sống kinh tế thị trường ngày nay khi hầu hết các giá trị đều quy đổi thành hàng hóa tiền bạc và lợi nhuận thì kiến thức từ các môn tự nhiên được phụ huynh và học sinh hết sức đề cao. Ngược lại các môn khoa học xã hội, đặc biệt các “môn phụ” như Sử, Địa… thì học sinh chỉ học cho qua loa đại khái thậm chí còn cảm thấy “chán ngán” nếu như giáo viên dạy môn đó không cải tiến phương pháp, dạy theo lối truyền thống “đọcchép”. Câu hỏi “ Học lịch sử để làm gì?” cũng sẽ được qui về giá trị lợi ích mà nó đem lại. Điều này cũng được phản ánh rõ nét nhất bằng các kì thi tốt nghiệp THPT và kì thi ĐH, Cao đẳng những năm gần đây, số học sinh được điểm không môn lịch sử ngày càng nhiều là điều chúng ta dễ hiểu. ở các trường THPT nói chung ,đa số học sinh còn lười học và chưa có sự say mê môn học Lịch sử, ngay cả khi hỏi đến những mốc quan trong nhất của lịch sử dân tộc nhiều em cũng không trả lời được, khi được giải đáp về câu hỏi đó thì cũng không hiểu gì về sự kiện lịch sử ấy. Việc gây hứng thú học tập cho học sinh nói chung, giúp học sinh yêu thích môn Lịch sử nói riêng không phải lúc nào cung được chú ý thường xuyên. Đây không phải là vấn đề mới nhưng để thực hiện tốt không dễ. Làm thế nào để học sinh yêu thích môn Lịch sử? Làm thế nào để Lịch sử trở thành bộ môn được học sinh coi trọng như các môn học khác chính là vấn đề đặt ra với mỗi giáo viên mỗi trường học, mỗi cấp học hiện nay. Bởi vậy trong khuôn khổ sáng kiến kinh nghiệm này tôi mạnh dạn đặt ra vấn đề và bước 6
đầu đề xuất ra những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giờ học Lịch sử cũng như giúp học sinh yêu thích môn học này hơn nữa. Ở trường THPT Yên Định 3 đa số học sinh còn lười học và chưa có sự say mê môn học Lịch sử, cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử ...còn yếu. Các em chưa độc lập suy nghĩ để trả lời một câu hỏi mà chỉ đọc nguyên xi trong sách giáo khoa hay chỉ nêu được diễn biến sự việc mà không lí giải được vì sao nó lại diễn ra như thế hay sự kiện đó nói lên điều gì. Bởi vậy, bản thân các em nên có một phương pháp học như thế nào để chiếm lĩnh kiến thức từ bài giảng của giáo viên. Mặt khác do lâu nay chúng tôi giảng dạy bộ môn lịch sử ở trường một phần nào đó chưa gây được sự hứng thú, tìm tòi và khám phá cho học sinh trong việc học bộ môn, cho nên nhiều học sinh chán ghét bộ môn và học chỉ để đối phó dẫn đến chất lượng kiểm tra một số em ở một số lớp còn thấp và tỉ lệ yếu kém còn nhiều, nếu học sinh đó thực sự không thuộc bài thì không thể viết được một ý gì dù là có liên quan đến câu hỏi kiểm tra. Nhằm giảm bớt số lượng học sinh yếu kém và nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường bản thân tôi đã thấy được điều đó và cố gắng tìm ra các biện pháp học tập tích cực mà cụ thể là: Biện pháp tăng cường hứng thú, tò mò của học sinh trong việc tự học bộ môn lịch sử trong chương trình Lịch sử 10. 3) Các Biện pháp sử dụng để giải quyết vấn đề: a) Biện pháp tăng cường hứng thú của học sinh trong việc học bộ môn lịch sử thông qua kể chuyện nhân vật lịch sử. Việc kể chuyện các nhân vật lịch sử trong tiết dạy Lịch sử là điều không mới mẻ gì đối với một giáo viên giảng dạy Lịch sử, nhưng việc nâng nó lên thành một kỹ năng và gây hứng thú cho học sinh trong quá trình học lại là một vấn đề không đơn giản. Để góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và học môn Lịch sử trong nhà trường phổ thông, chúng tôi xin nêu một vài phương pháp trong việc kể chuyện nhân vật lịch sử trong quá trình giảng dạy để việc dạy của người thầy và việc học của trò được hứng thú và học sinh tiếp thu bài tốt hơn. Khi kể chuyện về nhân vật lịch sử cần lưu ý đến các vấn đề sau: + Nhân vật đó phải gắn với sự kiện lịch sử mà giáo viên đang giảng dạy. Ví dụ 1: Bài 05 “Trung Quốc thời phong kiến” (chương III, lịch sử thế giới thời nguyên thủy,cổ đại và trung đại, ban cơ bản), mục “1 – Trung Quốc thời Tần , Hán”, giáo viên giới thiệu về Tần Thủy Hoàng cho học sinh nắm, để từ đó cho các em thấy ông là người đã đặt nền móng cho chế độ phong kiến ở Trung Quốc, là vị vua đã sáng lập ra triều đại phong kiến đầu tiên của Trung Quốc. Bài 11 “Tây âu thời hậu kì trung đại” (chương VI, lịch sử thế giới cổ đại và trung đại, ban cơ bản), mục “1 Những cuộc phát kiến địa lí”, 7
giáo viên giới thiệu cho học sinh nắm về C. Côlômbô, là người đã tìm ra châu Mĩ, Vaxcô đơ Gama, là người đầu tiên tìm được con đường mới sang phương Đông, Ph. Magienlan, là người đã thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đường biển. Từ đó cho học sinh dễ dàng nắm chắc các sự kiện lịch sử và cảm phục ý chí của các vĩ nhân để các em nỗ lực hơn trong học tập và cuộc sống. + Hoạt động nổi bật hay thành tích của nhân vật lịch sử đó là gì? Ví dụ 2: Bài 16 “Thời bắc thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc” (chương I, lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX, Ban cơ bản), phần II mục 2 – Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu, trong phần “khởi nghĩa Hai Bà Trưng”, giáo viên giới thiệu 02 nhân vật Trưng Trắc và Trưng Nhị đã tập hợp quần chúng nhân dân phất cờ khởi nghĩa, qua đó cho học sinh thấy được tinh thần yêu nước và vai trò của phụ nữ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Bài 19 “Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỉ X XV” (chương II, lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX, Ban cơ bản), phần “II – Các cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông – Nguyên”, giáo viên giới thiệu về nhân vật Trần Quốc Toản và hành động bóp nát quả cam vua ban vì còn nhỏ tuổi không được tham gia bàn việc đánh giặc, Trần Quốc Toản đã về nhà may lá cờ thêu sáu chữ vàng “ Phá cường địch, báo hoàng ân” tập hợp gia nô trong nhà ra trận đánh giặc. Qua đó cho học sinh thấy tinh thần yêu nước của thanh niên Việt Nam và từ đó đặt ngược lại vấn đề tinh thần yêu nước của học sinh ngày nay được thể hiện như thế nào. + Ảnh hưởng hay vai trò của nhân vật đó như thế nào trong sự kiện lịch sử. Ví dụ 3: Bài 23 “Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước , bảo vệ tổ quốc cuối thế kỉ XVIII” (chương III, lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX, Ban cơ bản), phần II mục “2 Kháng chiến chống Thanh (1789)”, giáo viên giới thiệu và thông qua những hoạt động của Nguyễn Huệ, phải làm sao cho học sinh thấy sự ảnh hưởng của người anh hùng áo vải cờ đào Nguyễn Huệ trong việc thống nhất đất nước và bảo vệ tổ quốc. + Có thể cho học sinh tự chuẩn bị và kể hay đóng vai nhân vật lịch sử. Ví dụ 4: Bài 17 “Quá trình hình thành và phát triển nhà nước phong kiến từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XV” (chương II, lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX, Ban cơ bản), phần “I – Bước đầu xây dựng nhà nước độc lập ở thế kỉ X”, giáo viên giới thiệu về Đinh Bộ Lĩnh, Lê Hoàn và giao học sinh chuẩn bị để kể các câu chuyện liên quan đến hai nhân vật này. Thông qua việc học sinh kể chuyện giúp các em nắm chắc về kiến thức hơn và còn nảy sinh sự cảm phục đối với các anh hùng dân tộc và nỗ lực hơn nữa trong học tập và cuộc sống. 8
Tìm hiểu thêm về tiểu sử của nhân vật lịch sử đã được học. Ví dụ 5: Sau khi học xong bài 19 “Những cuộc khánh chiến chống ngoại xâm ở các thế kỉ X XV” (chương II, lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX, Ban cơ bản), với việc được giáo viên giới thiệu tài năng của Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Nguyễn Trãi, học sinh về nhà sưu tầm thêm một số nội dung về nhân vật lịch sử đã được học như: tiểu sử, vai trò của nhân vật trong lịch sử, những địa danh, những huyền thoại xoay quanh nhân vật lịch sử… Sưu tầm các tư liệu có liên quan đến nhân vật lịch sử đã được giáo viên giới thiệu. Trở lại ví dụ 5: học sinh có thể sưu tầm những tư liệu có liên quan đến nhân vật lịch sử trên báo, ti vi, Internet… Có thể lưu ý tìm các công trình (đường phố), hay lưu nhớ ngày kỷ niệm có liên quan đến nhân vật lịch sử đã được biết để khắc sâu hơn về nhân vật lịch sử. Ví dụ 6: Trên các tuyến đường giao thông hiện nay thường gắn với tên một nhân vật lịch sử nên giáo viên khuyến khích các học sinh khi tham gia giao thông trên các tuyến đường này nếu tên đường (nhân vật lịch sử) mà mình chưa biết thì hãy tìm hiểu cho được người đó là người như thế nào, tiểu sử… Như vậy mỗi khi đi qua lại con đường có gắn với tên nhân vật lịch sử đó thì sẽ gợi nhớ lại cho học sinh giúp học sinh khắc sâu kiến thức lịch sử. Phải hình thành xu hướng khi gặp một yếu tố nào đó có liên quan đến nhân vật lịch sử phải cố gắng tìm hiểu để biết nhân vật đó là người như thế nào? Ví dụ 7: Khi xem sách báo hay ti vi… nếu bắt gặp thông tin về một nhân vật lịch sử nào đó mà mình chưa biết hay chưa nắm rõ thì các em có thể tự tìm các nguồn thông tin trên mạng Internet để nghiên cứu kỹ hơn về nhân vật này và sau đó để đảm bảo tính chính xác của thông tin thì các em phải hỏi giáo viên hoặc một ai đó có chuyên môn. Các nhân vật lịch sử với ưu thế của nó: dễ nhớ, dễ ấn tượng, dễ đi vào lòng người… sẽ là một thế mạnh trong việc hỗ trợ đắc lực cho việc truyền thụ kiến thức lịch sử thông qua đó góp phần giáo dục đạo đức, lòng biết ơn đối với truyền thống, lãnh tụ cũng như những anh hùng liệt sĩ đã hi sinh, đã đóng góp xương máu của mình để làm rạng rỡ thêm lịch sử nước nhà. b) Dạy học lịch sử có liên hệ với lịch sử địa phương nhằm khơi thêm sự hứng thú , tò mò ,yêu thích môn lịch sử của học sinh. Lòng yêu quê hương là biểu hiện quan trọng nhất của lòng yêu nước chân chính.Từ thuở bé thơ mỗi chúng ta đều biết về con người, cảnh vật, quá khứ nơi chôn nhau, cắt rốn của mình. Những câu hát ru, những câu chuyện cổ tích của bà, mẹ, chị mà một phần không nhỏ nói về quê hương, đã sớm in sâu vào tâm trí trẻ em, làm tăng thêm lòng yêu quê da diết và là tri thức ban đầu về quê hương. 9
Các môn học về địa phương(địa phương học ) ở trường THPT, trong đó có những tiết lịch sử địa phương có ý nghĩa quan trọng đối với việc cung cấp, bổ sung những kiến thức khoa học về tự nhiên, xã hội của quê hương trên mọi lĩnh vực. Trong các tiết học lịch sử nếu có sự liên hệ với kiến thức lịch sử địa phương, khuyến khích học sinh tìm hiểu mối liên quan giữa các sự kiện lịch sử đó sẽ khích lệ sự húng thú ở các em hơn. Ví dụ: *) Bài :Thời Bắc thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc(tiếp theo) Trong chương trình SGK lớp 10, học kì II tiết 22: yêu cầu học sinh chuẩn bị trước tư liệu viết về Bà Triệu, sưu tầm bản đồ, tranh ảnh... Giáo viên có thể đưa ra câu hỏi cho HS về nhà chuẩn bị như: Bà Triệu tên thật là gì?, Bà quê ở đâu ?Nguyên nhân nổ ra cuộc khởi nghĩa của Bà? Đền thờ Bà nay ở huyện nào?... HS sưu tầm những câu ca, bài đồng dao viết về Bà Triệu mang tính địa phương như bài: "Có bà Triệu tướng Vâng lệnh trời ra. Trị voi một ngà, Dựng cờ mở nước. Lệnh truyền sau trước Theo gót bà Vương" (Đồng dao) GV gợi ý cho HS về nhà sưu tầm thơ ca dân gian viết về bà Triệu được lưu truyền trong nhân dân mà các bà, các chị, vẫn thường hát ru em bé thuở ấu thơ như: "Ai qua Nông Cống tỉnh Thanh Dừng chân nhớ Triệu Thị Trinh anh hùng" Hoặc: "Tùng sơn nắng quyện mây trời Dấu chân Bà Triệu rạng ngời sử xanh" (Thơ ca dân gian) Và HS sưu tầm thơ của Hồ Chủ Tịch viết về bà Triệu...để khắc sâu hình ảnh ngưòi nữ anh hùng dân tộc, tiếp đó giáo viên có thể cho HS chuẩn bị trước các ảnh tư liệu về Bà Triệu: tranh ảnh vẽ về chân dung, về cuộc khởi nghĩa và về đền thờ Bà... *)Ví dụ : Khởi nghĩa Lam sơn Đối với bài dạy này giáo viên cho HS chuẩn bị trước về tiểu sử và sự nghiệp của danh nhân văn hoá thế giới Nguyễn Trãi và Lê Lợi, cùng với một số thủ lĩnh khác cũng ở quê Thanh như:Nguyễn Chích, Lê Lai, Lê Thận, Lê Lý... Ngoài ra GV còn ra câu hỏi cho HS về nhà tìm tài liệu chuẩn bị trước như: Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở đâu? Có những anh hùng hào kiệt và những người yêu nước nào tìm về hưởng ứng cuộc khởi nghĩa...? Em hiểu gì về câu nói:"Hăm mốt Lê Lai, hăm hai Lê Lợi"? 10
HS sưu tầm câu chuyện kể về Lê Lợi, tranh ảnh về cuộc khởi nghĩa... *) Hay khi tìm hiểu về lịch sử văn hóa Việt Nam từ thế kỉ XXV giáo viên có thể liên hệ với Công trình kiến trúc Thành nhà Hồ. Nay thuộc địa phận Huyện Vĩnh Lộc. * Giáo viên lưu ý cho học sinh có những câu ca dao, câu chuyện ca ngợi nhân vật lịch sử ở địa phương trở thành tài sản chung của cả nước. Ví dụ: truyện Sự tích Hồ Gươm viết về ông Lê Lợi sau khi đánh thắng giặc Minh, đất nước thanh bình, vua Lê Lợi trả gươm thần cho Long Quân, qua đây để nói về danh nhân đất mẹ Hương Trù Sơn, huyện Lôi Dương(nay là huyện Thọ XuânThanh Hoá) là của nhân dân địa phương Thọ Xuân nhưng trở thành tác phẩm truyện cổ tích dân gian nổi tiếng của cả nước. Dựa vào kết quả đã chịu khó sưu tầm, chuẩn bị tài liệu có sẵn, giờ học lịch sử sẽ rất sôi nổi và có hiệu quả. c) Về phía nhà trường thường xuyên tổ chức hoạt động ngoại khóa vào thứ 2 hàng tuần do chính các em tự hoạt động: Tìm hiểu kiến thức lịch sử qua các tiết chào cờ, sinh hoạt, giáo dục ngoài giờ lên lớp thực tế ở một số trường tôi đã từng làm bằng cách: Giáo viên môn Lịch sử ra hệ thống câu hỏi đầu tháng in và phô tô dán ở mỗi lớp, yêu cầu học sinh về tìm hiểu và tìm đáp án đúng sau đó giờ chào cờ cuối tháng sẽ có một phần thầy Tổng phụ trách hỏi về nội dung lịch sử đã tung ra của tháng đó( tất nhiên sẽ có một phần quà dành cho học sinh có đáp án trả lời đúng dù là phần quà đó không lớn lắm có khi chỉ là quyển vở, bút chì hay thước kẻ mà thôi). Câu hỏi tìm hiểu về Lịch sử dân tộc có thể được viết dưới dạng câu hỏi bình thường, cũng có thể được viết dưới dạng thơ. Dưới đây là một vài vần thơ đố về Lịch sử mà trường tôi đã áp dụng: 1. Đó ai Yên Thế hùm thiêng Phất cờ khởi nghĩa ở miền Lạng Giang Khi mai phục lúc trá hàng Làm quân cướp nước hoang mang điên đầu ( là ai? Đáp án: Hoàng Hoa Thám) 2. Vua nào mặt sắt đen sì? Vua nào trong thuở hàn vi ở chùa? (Là những ai? Đáp án: Mai Thúc Loan, Lý Công Uẩn) 3. Đố ai trên Bạch Đằng Giang Làm cho cọc nhọn dọ ngang sáng ngời Phá quân Nam Hán tơi bời Gươm thần độc lập, giữa trời vung lên? ( là ai? Đáp án: Ngô Quyền) 4. Ngàn năm trang sử còn ghi Mê Linh, sông Hát chỉ vì non sông Chị em một dạ, một lòng Đuổi quân Tô Định khỏi vùng biên cương 11
(Là ai? Đáp án: Hai Bà Trưng) 5. Đố ai qua Nhật sang Tàu Soạn thành huyết lệ hơn cầu tàn thư Hô hào vận động Đông Du Kết đoàn cùng với sĩ phu khắp miền ( Đáp án: Phan Bội Châu) Ngoài ra còn rất nhiều vần thơ khác đồng nghiệp có thể tìm hiểu ở cuốn Câu đố Việt Nam(NXB Hồng Đức). Qua áp dụng tôi thấy một không khí thi đua tìm hiểu Lịch sử diễn ra sôi nổi và các em rất mong đến tiết chào cờ cuối tháng để trả lời câu hỏi đầu tháng thầy cô đưa ra. Cứ như vậy nhà trường duy trì từ năm này qua năm khác xoay quanh nội dung kiến thức cơ bản về lịch sử sẽ giúp các em khắc sâu hơn để rồi vào giờ học chính khóa môn Lịch sử các em tiếp thu bài nhanh hơn, tự nhiên hơn. d) Sử dụng các biện pháp dạy học tích cực trong giờ học lịch sử như : hệ thống câu hỏi, khăn trải bàn, kĩ thuật 5W1H, dạy học bằng hỡnh ảnh, lược đồ, sơ đồ tư duy,hệ thống câu hỏi qua trũ chơi.... *Sử dụng hệ thống cõu hỏi: Trước khi bước vào bài mới, giáo viên nên nêu ngay câu hỏi định hướng nhận thức cho học sinh. Các câu hỏi nêu vấn đề đưa ra vào đầu giờ nhằm động viên sự chú ý, huy động các năng lực nhận thức của học sinh vào việc theo dõi bài giảng để tìm câu trả lời . Những câu hỏi này là những vấn đề cơ bản của bài học mà học sinh phải nắm. Đương nhiên, khi đặt câu hỏi không yêu cầu học sinh trả lời ngay mà chỉ sau khi giáo viên đã cung cấp đầy đủ sự kiện thì học sinh mới trả lời được. Ví dụ : Khi dạy bài 38.“Công xã Pa ri 1871”( sách giáo khoa lịch sử 10 trang 194). Giáo viên nêu câu hỏi đầu giờ : Vì sao nói “Công xã Pa ri là một hình ảnh thu nhỏ của nhà nước kiểu mới – nhà nước của dân, do dân ,vì dân”để hiểu rõ vấn đề đó các em cần phải tự mình tìm hiểu kĩ vấn đề này, cách tốt nhất là tìm hiểu nguyên nhân,diễn biến từ đó rút ra ý nghĩa của Công xã Pa ri Trong quá trình dạy học, chúng ta vẫn tuân thủ trình tự cấu tạo của sách giáo khoa, song cần khai thác nhấn mạnh, giúp học sinh trả lời câu hỏi nêu trên. Học sinh trả lời được câu hỏi này tức là đã nắm và hiểu được kiến thức chủ yếu của bài. *Sử dụng kĩ thuật tư duy 5W1H trong việc hướng dẫn học sinh tự học: Sau thời gian nghiên cứu và ứng dụng vào dạy học thực tiễn trong nhà trường THPT, tôi thấy một số kĩ thuật và phương pháp dạy học tích cực có thể phát huy được tính tích cực, hứng thú và tự học của học sinh. Một trong số đó là sử dụng Sơ đồ tư duy. Trong Sơ đồ tư duy lại có Kĩ thuật đặt câu hỏi 5W1H thường gọi là Kĩ thuật tư duy 5W1H (Dạy và học tích cực, một 12
số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực của nhà xuất bản Đại học sư phạm, trang 71) Theo đó, kĩ thuật đặt câu hỏi 5W1H là kĩ thuật đặt câu hỏi bằng 6 dạng câu hỏi viết tắt bằng tiếng Anh(Câu hỏi là gì – What? Hỏi khi nào – When? Hỏi ai – Who? Hỏi ở đâu – Where? Hỏi tại sao – Why? Và hỏi như thế nào – How?). Có thể nói, Kĩ thuật tư duy 5W1H là dạng Sơ đồ tư duy đặc biệt và có khả năng ứng dụng cao đối với nhiều môn học trong đó có bộ môn Lịch sử. Cho học sinh làm quen với Sơ đồ 5W1H, đây là bước rất quan trọng với học sinh khối 10 trường THPT Phan Bội Châu, bởi lẽ hầu như các em chưa được tiếp xúc với Sơ đồ này. Trong quá trình dạy học các bài học đầu tiên, giáo viên nêu 6 sẽ là người vẽ Sơ đồ 5W1H với 6 dạng câu hỏi tương ứng 6 từ viết tắt tiếng Anh. Ví dụ: Khi tìm hiểu về Bài 4 Các quốc gia cổ đại phương Tây, giáo viên yêu cầu HS về nhà tìm hiểu trước về Đền Páctênông và Đấu trường ở Rôma theo các câu hỏi sau: Công trình đó được xây dựng khi nào (When)? Ở đâu (Where)? Do ai (Who)? Được xây dựng như thế nào (How)? Đặc điểm nổi bật là gì (What)? Vì sao lại xây dựng (Why)? Qua việc tìm hiểu và trả lời về các câu hỏi trên có nghĩa là học sinh đã tìm hiểu được những nét cơ bản nhất về các công trình này. Mặt khác, qua đó khi học bài mới, giáo viên yêu cầu học sinh trả lời 6 câu hỏi cho trước và giáo viên kết hợp vẽ Sơ đồ 5W1Hlên bảng để các em làm quen với kĩ thuật dạy học này. Sau những bài đầu tiên chỉ yêu cầu học sinh trả lời 6 dạng câu hỏi kết hợp với viêc vẽ Sơ đồ 5W1H tương ứng, ở những bài tiếp theo có nội dung có thể sử dụng sơ đồ, giáo viên sẽ cho học sinh hoạt động vẽ sơ đồ. Ví dụ :Khi dạy bài 9Vương quốc Campuchia và Lào, giáo viên cũng có thể sử dụng Sơ đồ 5W1Hđể khai thác nội dung của bài. Tùy theo mục đích khai thác của giáo viên mà có thể sử dụng ở những thời điểm khác nhau. Cách 1: Yêu cầu học sinh hoạt động và vẽ Sơ đồ 5W1Htrả lời cho các câu hỏi:Chủ nhân là ai? Địa bàn sinh sống ở đâu? Bắt đầu dựng nước từ khi nào? Quá trình phát triển của VQ diễn ra như thế nào? Tại sao lại trở thành thuộc địa của TD Pháp vào cuối thế kỉ XIX? Đặc trưng văn hóa là gì? (Phụ lục 1) Cách 2: Sau khi dạy xong bài, giáo viên củng cố bài học bằng 1 sơ đồ đã chuẩn bị trước để trả lời 6 câu hỏi như trên. Cách 3: Sau khi dạy xong bài, giáo viên ra bài tập về nhà yêu cầu vẽ Sơ đồ 5W1H theo 6 câu hỏi như trên và tiết sau, kiểm tra bài cũ bằng các sơ đồ của học sinh. Ví dụ :“Bài số 11 Tây Âu thời hậu kì trung đại”. Khi dạy bài này, GV khai thác Sơ đồ 5W1Htheo các cách như sau: 13
Cách 1: Hướng dẫn cho học sinh về nhà vẽ sẵn Sơ đồ 5W1Hđể trả lời các câu hỏi như sau: Tại sao thự hiện các cuộc phát kiến địa lí? Các cuộc phát kiến diễn ra ở đâu ? Bắt đầu từ khi nào? Ai là người thực hiện các cuộc phát kiến? Các cuộc phát kiến diễn ra như thế nào? Các cuộc phát kiến để lại hệ quả gì ?(Phụ lục 2) Trong quá trình dạy bài mới, GV có thể chia lớp hoạt động theo nhóm, thảo luận và hoàn thành sơ đồ chung, sau đó dán (hoặc chiếu) sơ đồ của nhóm, yêu cầu đại diện nhóm lên trình bày; các nhóm có thể thảo luận bổ sung. Cuối cùng giáo viên dán (hoặc chiếu) sơ đồ đã chuẩn bị trước để củng cố kiến thức học sinh. Cách 2: Sau khi dạy xong bài, giáo viên củng cố bài học bằng 1 sơ đồ đã chuẩn bị trước để trả lời 6 câu hỏi như trên. Cách 3: Sau khi dạy xong bài, giáo viên ra bài tập về nhà yêu cầu vẽ sơ đồ 5W1H theo 6 câu hỏi như trên và tiết sau, kiểm tra bài cũ bằng các sơ đồ của học sinh. *)Ví dụ khi dạy về các cuộc Cách mạng tư sản trong chương trình Lịch sử lớp 10 thì tương đối nhiều và nhìn chung tất cảc các nội dung như trên đều có thể thực hiện được bằng Sơ đồ 5W1Hvà tương đối hiệu quả. Khi dạy về dạng bài này giáo viên định hướng cho các em học sinh về 6 câu hỏi cần phải trả lời đó là: Tại sao cách mạng bùng nổ? Cuộc cách mạng bắt đầu từ đâu? Cuộc cách mạng bùng nổ khi nào? Ai là người lãnh đạo? Cuộc cách mạng diễn ra như thế nào? Cuộc cách mạng có ý nghĩa gì? Có thể tùy vào thời lượng chương trình, nội dung chương trình và mục đích sử dụng của giáo viên, giáo viên có thể khai thác Sơ đồ 5W1Hở các khâu lên lớp khác nhau thời điểm (yêu cầu học sinh vẽ tại lớp hoặc bài tập về nhà hoặc giáo viên vẽ sẵn và chỉ giới thiệu cho học sinh). Cứ như vậy, khi nhắc tới nội dung về các cuộc chiến tranh, các cuộc cách mạng tư sản, các em học sinh sẽ liên tưởng ngay tới 6 câu hỏi với 6 chữ cái tiếng Anh. Ví dụ: Khi dạy bài 29 Cách mạng Tư sản Anh (Phụ lục 3) Do nội dung của bài ngắn, giáo viên có thể khai thác bằng Sơ đồ 5W1Hnhư sau: Bước 1: yêu cầu học sinh làm việc theo nhóm và lập Sơ đồ 5W1Hđể trả lời được các câu hỏi như sau: Tại sao cuộc cách mạng tư sản lại bùng nổ sớm ở nước Anh? Cuộc cách mạng bùng nổ khi nào? Bắt đầu từ đâu? Ai là người lãnh đạo cuộc cách mạng tư sản Anh? Cách mạng diễn ra như thế nào? Cuộc cách mạng có ý nghĩa gì đối với nước Anh? Bước 2: Yêu cầu đại diện một số tổ lên trình bày kết quả làm việc của nhóm. Bước 3: Các tổ thảo luận và cho ý kiến bổ sung để sơ đồ được hoàn chỉnh. 14
Bước 4: Giáo viên củng cố kiến thức bằng sơ đồ đã chuẩn bị sẵn và kết hợp giới thiệu một số kiến thức cần thiết. 4. Hiệu quả của Sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân và học sinh: Mặc dù thời gian rất hạn chế nhưng tôi đã vận dụng sáng kiến kinh nghiệm này vào các tiết dạy và đã đạt được kết quả khả quan. Trước hết bản thân đã nhận thấy rằng những kinh nghiệm này rất phù hợp với chương trình sách giáo khoa mới và với những tiết dạy theo hướng đổi mới. Học sinh có hứng thú học tập hơn, tích cực chủ động sáng tạo để mở rộng vốn hiểu biết, đồng thời cũng rất linh hoạt trong việc thực hiện nhiệm vụ lĩnh hội kiến thức và phát triển kĩ năng. Không khí học tập sôi nổi ,nhẹ nhàng và học sinh yêu thích môn học hơn,đa số các em đều thích tìm hiểu kiến thức lịch sử. Tôi cũng hi vọng với việc áp dụng đề tài này học sinh sẽ đạt được kết quả cao trong các kì thi và đặc biệt học sinh sẽ yêu thích môn học này hơn. 15
Sau đây là kết quả đối chứng: Lớp(sĩ 10C1 10C2 10C3 (41HS) số) (42 HS) ( 41HS) Nội dung Trước khi Số % Số % Số % áp dụng lượng lượng lượng kinh Không 25 59.5 24 58.5 23 56 nghiệm thích Thích 13 31 16 39 16 39 Rất 4 9.5 1 2.5 2 5 thích Sau khi áp Không 3 7 6 15 9 22 dụng kinh thích nghiệm Thích 15 36 10 24 12 29 Rất 24 57 25 61 20 49 thích 16
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận: Với mục tiêu thực hiện tốt các cuộc vận động “ Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” và cuộc vận động “ Mỗi thầy, cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học sáng tạo” cùng với phong trào “ Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực.” Bản thân tôi với tư cách là một giáo viên bộ môn, tôi luôn suy nghĩ tìm tòi các phương pháp dạy học sao cho học sinh của mình có thể nắm bắt kiến thức một cách dễ hiểu nhất, giúp các em có hứng thú với bộ môn, tránh được áp lực khi học bộ môn này. Bằng sáng kiến của mình, tôi rất mong muốn được đóng góp một phần nhỏ cùng với các bạn đồng nghiệp để học sinh yêu thích học môn Lịch sử hơn. Để giúp học sinh yêu thích môn Lịch sử ngoài những biện pháp mà tôi nêu ở trên thì cần có các giải pháp trước mắt như: chỉnh sửa sgk, thay đổi chế độ thi cử, về lâu dài cần đưa môn Lịch sử thành môn bắt buộc bên cạnh môn Văn, Toán như các nước vẫn làm đối với giáo dục phổ thông: “ Nước Mĩ có hơn 200 năm lịch sử dân tộc nhưng họ dành 5 tiết học lịch sử/ tuần, trong khi nước ta có hàng 1000 năm lịch sử dân tộc thì chỉ dành 1,5 tiết/ tuần”. Việc đưa ra các giải pháp hữu hiệu khắc phục sự sa sút đáng lo ngại của môn lịch sử trong nhà trường là trách nhiệm không chỉ của cơ quan chức năng mà của giới sử học cả nước nói chung rằng môn Lịch sử cần được nâng tầm cho đúng chức năng, vai trò của nó. Đặc biệt trong quá trình đất nước hội nhập thì môn Lịch sử nhất là quốc sử càng cần được coi trọng để giúp giới trẻ xây dựng nhân cách, bản lĩnh con người để giữ gìn bản sắc dân tộc trước sự giao thoa văn hóa thế giới. Cần thay đổi nếp nghĩ, không coi môn lịch sử là “môn phụ” trong nhà trường và toàn xã hội. 2. Kiến nghị: Cần tuyên truyền sâu rộng thông qua hoạt động ngoại khóa nhiều hơn nữa về kiến thức lịch sử ở các tiết GDNGLL, tiết chào cờ.Ở những dịp ngoại khóa này khuyến khích cho học sinh xem thêm nhiều tư liệu lịch sử có liên quan, gắn với những vấn đề lịch sử gần gũi với các em hơn. Thường xuyên tổ chức các chuyên đề để nâng cao chất lượng môn Lịch sử. Cỏc tổ chuyên môn đẩy mạnh triển khai sinh hoạt chuyên đề về đổi mới phương pháp và kĩ thuật dạy học lấy học sinh làm trung tõm. Chỳ trọng tổ chức hoạt động tự học cho học sinh. Ngoài những kiến thức có trong sgk, người giáo viên cần không ngừng học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn, tiếp cận sự kiện mới nhất để giảng cho học sinh. 17
18
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1) Sách giáo khoa Lịch sử 10 – Cơ bản Năm 2008. (Nhà xuất bản giáo dục) 2) Sách giáo viên Lịch sử 10 – Nâng cao Năm 2008. (Nhà xuất bản giáo dục) 3) Lịch sử thế giới trung đại Năm 2003 ( Nhà xuất bản giáo dục) 4)Tài liệu tham khảo: Sách Lịch sử Thanh Hoá . Nhà xuất bản Thanh Hoá 1996 5) Dạy và học tích cực một số phương pháp và kĩ thuật dạy học. NXB Đại học sư phạm 6) Tài liệu tập huấn Tổ trưởng chuyên môn về phương pháp và kĩ thuật tổ chức hoạt động tự học của học sinh trung học phổ thông. Môn Lịch sử.Sở GD&ĐT Thanh hóa tổ chức 20/3/2018. 7) Những mẩu chuyện lịch sử Năm 2001 (Nhà xuất bản giáo dục) 8) Đại cương lịch sử Việt Nam tập 1 – Năm 2003 (Nhà xuất bản giáo dục) 19