Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS THPT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS THPT" nhằm nghiên cứu các công văn hướng dẫn của Bộ giáo dục đào tạo, khảo sát thực trạng của việc kiểm tra đánh học sinh trong trường phổ thông hiện nay, đề tài đi sâu nghiên cứu một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 với mục đích góp phần giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, giảm áp lực và tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập. Đồng thời phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS THPT

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ HÌNH THỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC CHO HỌC SINH THPT (Sách Cánh Diều) LĨNH VỰC: LỊCH SỬ
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT TÂN KỲ 3 ===== ===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ HÌNH THỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC CHO HỌC SINH THPT (Sách Cánh Diều) LĨNH VỰC: LỊCH SỬ Nhóm tác giả : Đặng Thị Hương Phan Thị Na Đàm Thị Hoài Tổ bộ môn : Xã hội Số điện thoại : 0943039112 NĂM HỌC 2022 - 2023
MỤC LỤC Trang ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 2 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ................................................ 2 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 3 6. Đóng góp của đề tài ........................................................................................ 4 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC................. 5 1.1. Cơ sở lí luận về KTĐG theo định hướng PTPCNLHS ................................. 5 1.1.1. Cơ sở lí luận về dạy học theo định hướng PTPCNL ........................... 5 1.1.2. Cơ sở lí luận về KTĐG theo định hướng PTPCNL ............................ 5 1.1.3. Quan điểm hiện đại về KTĐG theo hướng PTPCNLHS .................... 6 1.1.4. Đặc điểm sách giáo khoa Lịch sử 10 và các phẩm chất, năng lực cần hình thành .................................................................................... 7 1.1.5. Cơ sở để nâng cao KTĐG nhằm phát triển phẩm chất năng lực trong dạy học Lịch sử 10 .................................................................... 8 1.2. Cơ sở thực tiễn của kiểm tra đánh giá theo định hướng PTPCNL ................ 9 1.2.1. Thực trạng chung ............................................................................... 9 1.2.2. Thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử nhằm phát triển phẩm chất năng lực tại trường THPT Tân Kỳ 3 hiện nay ..... 11 Chương 2. MỘT SỐ HÌNH THỨC, PHƯƠNG PHÁP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ 10 NHẰM PTPCNL CHO HỌC SINH THPT .............................................................................................. 14 2.1. Kết hợp hình thức kiểm tra đánh giá ở trong lớp học và ở ngoài lớp học, tăng cường kiểm tra quá trình (KTTX) ..................................................... 14 2.1.1. Hình thức kiểm tra, đánh giá trong lớp học ...................................... 14 2.1.2. Hình thức kiểm tra, đánh giá bên ngoài lớp học ............................... 16 2.2. Một số phương pháp kiểm tra, đánh giá trong dạy học lịch sử 10 nhằm PTPCNL cho học sinh THPT ........................................................................... 24
2.2.1. Phương pháp quan sát trong dạy học và kiểm tra đánh giá ............... 24 2.2.2. Phương pháp kiểm tra viết ............................................................... 30 2.2.3. Phương pháp đánh giá thông qua dự án học tập ............................... 34 2.2.4. Phương pháp đánh giá thông qua sản phẩm học tập ......................... 36 2.3. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất ................ 39 2.3.1. Mục đích khảo sát ............................................................................ 39 2.3.2. Nội dung và phương pháp khảo sát .................................................. 39 2.3.3. Đối tượng khảo sát ........................................................................... 40 2.3.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ......................................................................................... 40 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .......................................................... 42 3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................... 42 3.2. Đối tượng, địa bàn, thời gian thực nghiệm................................................. 42 3.3. Tiến trình thực nghiệm .............................................................................. 42 3.4. Giáo án thực nghiệm ................................................................................. 43 3.5. Kết quả việc áp dụng các hình thức, phương pháp KTĐG trong dạy học Lịch sử 10 nhằm PTPCNL cho học sinh THPT ........................................ 43 3.5.1. Kết quả định lượng .......................................................................... 43 3.5.2. Kết quả định tính.............................................................................. 44 PHẦN KẾT LUẬN ............................................................................................. 47 1. Trình bày về quá trình nghiên cứu, quy trình nghiên cứu, kết quả nghiên cứu .... 47 2. Ý nghĩa của đề tài ......................................................................................... 47 3. Khả năng ứng dụng, triển khai kết quả sáng kiến kinh nghiệm ..................... 48 4 . Kiến nghị đề xuất ........................................................................................ 48 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................. 50 PHẦN PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TĂT Nội dung Viết tắt Dự án DA Đối chứng ĐC Đánh giá kết quả học tập ĐGKQHT Dạy học dự án DHDA Giáo viên GV Học sinh HS Kiểm tra đánh giá KTĐG Kiểm tra đánh giá thường xuyên KTĐGTX Năng lực NL Phát triển phẩm chất năng lực PTPCNL Tiếp cận năng lực TCNL Trung học phổ thông THPT Thực nghiệm TN Thực nghiệm sư phạm TNSP
ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Nhằm đáp ứng công cuộc đổi mới đất nước, đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa, Đảng và nhà nước chủ trương coi trọng phát triển giáo dục - đào tạo, phát huy nguồn lực con người có đủ phẩm chất, năng lực. Để thực hiện mục tiêu đổi mới giáo dục theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh và thực hiện chương trình giáo dục phổ thông tổng thể (2018), các môn học nói chung cũng như môn Lịch sử nói riêng phải có những đổi mới toàn diện, trong đó kiểm tra, đánh giá là một khâu không thể tách rời của quá trình dạy học, là công cụ hành nghề quan trọng của giáo viên, là một bộ phận quan trọng của quản lí giáo dục, quản lí chất lượng dạy và học. Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) mới ban hành Thông tư số 26/2020/TT- BGDĐT sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế đánh giá, xếp loại học sinh THCS, THPT ban hành kèm theo Thông tư số 58/2011/TT-BGDĐT. Theo đó, Thông tư 26 thể hiện rõ quan điểm đổi mới về hoạt động kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh; bảo đảm hoạt động kiểm tra, đánh giá như một hoạt động học tập. Vì vậy, đổi mới KTĐG trong dạy học Lịch sử hiện nay là một vấn đề đề bắt buộc, mang tính thời sự và rất cấp thiết đối với mọi giáo viên trong quá trình dạy học. Tuy nhiên, thực trạng công tác KTĐG trong dạy nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng ở các trường phổ thông hiện nay, đang tồn tại nhiều hạn chế và bất cập. Phần lớn các giáo viên trong quá trình giảng dạy thường áp dụng hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá truyền thống, chú trọng đến việc kiểm tra kiến thức, ít chú ý đến đánh giá và phát huy phẩm chất, năng lực cho học sinh; chỉ coi trọng các bài kiểm tra định kì tại thời điểm cụ thể mà thiếu quan tâm đến đánh giá quá trình cả học tập, rèn luyện; thường sử dụng hình thức kiểm tra đơn điệu, bài kiểm tra được thực hiện trên lớp và làm vào giấy, chủ yếu đánh giá một chiều mà ít quan tâm đến đánh giá lẫn nhau và tự đánh giá. Điều này đã dẫn đến kết quả kiểm tra, đánh giá học sinh thiếu tính khách quan, toàn diện, chưa phát huy hết năng lực của học sinh đồng thời còn tạo nhiều áp lực, căng thẳng cho học sinh. Kiểm tra đánh giá học sinh chưa tạo ra những động lực tích cực cho giáo viên và học sinh trong việc nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử. Bên cạnh đó, một bộ phận giáo viên đã cố gắng đổi mới hình thức và phương pháp trong kiểm tra đánh giá học sinh nhưng quá trình thực hiện, áp dụng phương pháp mới còn lúng túng, khó khăn và chưa mang lại hiệu quả thực sự. Việc tìm giải pháp để khắc phục những khó khăn trong việc đổi mới hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá học sinh trong dạy học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng là việc làm có ý nghĩa thiết thực và cần thiết. Năm học 2022 -2023 là năm đầu tiên thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 cho cấp THPT, áp dụng cho dạy học khối 10. Việc thực hiện 1
chương trình giáo dục phổ thông mới đặt ra nhiều khó khăn và thử thách cho cán bộ quản lí giáo dục, nhất là đội ngũ giáo viên trực tiếp đứng lớp giảng dạy. Tuy nhiên cũng là cơ hội cho những nhà giáo dục đề xuất những sáng kiến về phương pháp dạy học nhằm hướng tới mục tiêu phát triển năng lực cho học sinh. Vì vậy, đổi mới về kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học nói chung và dạy học lịch sử lớp 10 nói riêng là một tất yếu. Trong dạy học lịch sử nói chung, quá trình thực hiện chương trình lịch sử phổ thông mới 2018 tại khối lớp 10, bản thân chúng tôi đã áp dụng vào thực tiễn việc đổi mới hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực và thu được kết quả tốt. Xuất phát những lí do trên chúng tôi mạnh dạn thực hiện đề tài: “Một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 nhằm phát triển phẩm chât, năng lực cho HS THPT”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu các công văn hướng dẫn của Bộ giáo dục đào tạo, khảo sát thực trạng của việc kiểm tra đánh học sinh trong trường phổ thông hiện nay, đề tài đi sâu nghiên cứu một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 với mục đích góp phần giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, giảm áp lực và tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập. Đồng thời phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu, khái quát, tổng hợp hóa các cơ sở lí luận của đề tài. - Khảo sát, điều tra, thu thập và thống kê số liệu về thực trạng của kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay, từ đó thấy được hạn chế trong hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá truyền thống để tìm ra giải pháp mới hiệu quả. - Nghiên cứu, đề xuất một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử nhằm phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh. - Xây dựng các giáo án thực nghiệm kiểm tra đánh giá học sinh nhằm phát triển phẩm chất năng lực trong dạy học Lịch sử lớp 10. - Nghiên cứu hiệu quả của việc áp dụng đổi mới hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 nhằm phát triển triển phẩm chất năng lực cho học sinh THPT. 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài “Một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS THPT”, thuộc chương trình Lịch sử 10 THPT (Bộ sách Cánh Diều). Cụ thể là hình thức và 2
phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 phần kiến thức học kỳ I và một phần học kỳ II. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Thời gian: Năm học 2022-2023. - Không gian: Học sinh các lớp khối 10 tại trường THPT Tân Kỳ 3 huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An. - Nội dung: Nghiên cứu việc đổi mới hình thức, phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực, áp dụng vào thực tiễn dạy học Lịch sử khối 10 (Bộ sách Cánh Diều). 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu khoa học - Phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Cơ sở phương pháp luận: Cơ sở phương pháp luận nghiên cứu của đề tài là lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và giáo dục lịch sử. - Phương pháp thu thập số liệu. Tiến hành thu thập số liệu từ các nguồn tài liệu và điều tra thực tiễn. 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết - Phương pháp lịch sử. Xem xét và trình bày lịch sử vấn đề nghiên cứu theo trình tự liên tục, trong mỗi liên hệ và tác động qua lại lẫn nhau giữa các sự kiện. - Phương pháp phân tích, tổng hợp lí thuyết. Tiến hành thu thập tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau: Sách báo chuyên ngành, tài liệu nghiên cứu khoa học và luận văn tốt nghiệp có liên quan, tài liệu tập huấn chuyên môn...để xem xét đối tượng được nghiên cứu trong một hệ thống hoàn chỉnh, từ đó xác định những nội dung cần thiết của đối tượng nghiên cứu. 5.3. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra, khảo sát. Phương pháp này được sử dụng để điều tra, thu thập thông tin về thực trạng kiểm tra đánh giá cho học sinh lớp 10 ở các môn học, môn lịch sử ở các trường học hiện nay. Từ cơ sở đó rút ra những kết luận về tình hình dạy học và KTĐG Lịch sử nói chung và lịch sử lớp 10 nói riêng ở trường THPT và đề xuất một số giải pháp. - Phương pháp thống kê. Tiến hành thống kê số liệu khảo sát về thực trạng của vấn đề nghiên cứu từ hai đối tường HS và GV. 3
- Phương pháp phân tích, tổng kết. Từ kết quả thu được qua khảo sát thực trạng các tác giá tiến hành phân tích số liệu và rút ra nhận xét, kết luận. - Phương pháp thực nghiệm. Thực nghiệm sư phạm là phương pháp quan trọng để kiểm định các giả thuyết khoa học và tính khả thi của đề tài. Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm và dạy đối chứng ở một số lớp 10 tại trường THPT để kiểm chứng hiệu quả của các biện pháp được lựa chọn. 6. Đóng góp của đề tài Đề tài đề cập đến một nội dung mới, một khâu quan trọng trong dạy học theo định hướng PCNL nói chung và môn Lịch sử nói riêng đó là kiểm tra, đánh giá trong dạy học; vừa mang ý nghĩa lí luận vừa có giá trị thực tiễn trong giáo dục. - Đề tài nghiên cứu một cách hệ thống lí luận về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. - Đề tài thực hiện việc điều tra, thu thập, thống kê số liệu khoa học để phân tích thực trạng của vấn đề kiểm tra đánh giá trong dạy học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng ở trường THPT hiện nay. - Đề tài đề xuất một số hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử 10 nhằm phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh. - Xây dựng và thực nghiệm giáo án bài kiểm tra với các hình thức, phương pháp kiểm tra đánh giá và bộ công cụ đánh giá tương ứng. - Thông qua nghiên cứu đề tài, các tác giả đang tích cực tham gia vào sự nghiệp đổi mới giáo dục của đất nước; đồng thời góp phần vào việc phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh THPT. - Đồng thời nội dung đề tài hoàn toàn mang tính mới, tiếp cận với xu hướng dạy học hiện đại và là một khâu quan trọng trong việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018 của Bộ giáo dục và đào tạo. Đề tài là kết quả nghiên cứu độc lập và sáng tạo của bản thân các tác giả. - Đề tài không chỉ góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập bộ môn lịch sử của học sinh theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực mà còn giúp giáo viên phát huy hơn nữa năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, tăng thêm tình yêu nghề, yêu trò. - Đề tài có khả năng áp dụng ở các trường THPT trên bàn tỉnh Nghệ An. 4
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC 1.1. Cơ sở lí luận về KTĐG theo định hướng PTPCNLHS 1.1.1. Cơ sở lí luận về dạy học theo định hướng PTPCNL Giáo dục định hướng phẩm chất, năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất, nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 chú trọng giáo dục năng lực, phẩm chất, theo đó nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức. Chương trình dạy học định hướng năng lực không quy định những nội dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo dục, trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về lựa chọn nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu dạy học tức là đạt được kết quả đầu ra mong muốn.Trong chương trình dạy học định hướng năng lực, mục tiêu học tập, kết quả đầu ra mong muốn được mô tả thông qua các hệ thống năng lực. Kết quả học tập mong muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được. Học sinh đạt được nhũng kết quả yêu cầu đã quy định trong chương trình. Để hình thành và phát triển năng lực cần xác định các thành phần và cấu trúc của chúng. Có nhiều loại năng lực khác nhau. Việc mô tả cấu trúc và các thành phần năng lực cũng khác nhau. Cấu trúc chung của năng lực hành động được mô tả là sự kết hợp của 4 năng lực thành phần: Năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng lực cá thể. 1.1.2. Cơ sở lí luận về KTĐG theo định hướng PTPCNL - Nghị quyết Hội nghị trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới trí thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng,chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và tryền thông trong dạy và học; “Đổi mới hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, đảm bảo trung thực, khách quan. Việc thi, kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần được từng bước theo các tiêu chí 5
tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kì, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của nhà trường gia đình với đánh giá của gia đình và của xã hội”. Nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới kiểm tra, đánh giá (KTĐG) thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học (PPDH), trong những năm qua, Bộ giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đã tập trung chỉ đạo đổi mới các hoạt động này nhằm tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong các trường trung học nói chung và cấp THPT nói riêng. 1.1.3. Quan điểm hiện đại về KTĐG theo hướng PTPCNLHS Theo quan điểm cũ trước đây, đánh giá được xem là nguồn cung cấp các chỉ số về việc học tập. Hoạt động KTĐG luôn diễn ra theo trình tự: GV giảng dạy, kiểm tra kiến thức của HS, tiến hành đánh giá về HS, dựa trên kết quả KT đó làm cơ sở cho các hoạt động tiếp theo. Tuy nhiên thời gian gần đây trước những yêu cầu của xã hội, trong bối cảnh sự phát triển của khoa học đã cung cấp những vấn đề bản chất của hoạt động học thì đánh giá không chỉ dừng ở việc thu thập và phân tích dữ liệu về kết quả học tập mà còn thực hiện các chức năng nhiệm vụ cao hơn với mục đích cuối cùng là sự tiến bộ không ngừng của đối tượng được đánh giá. Sau đây là một số quan điểm hiện đại về KTĐG. Thứ nhất, quan điểm đánh giá vì sự tiến bộ của người học: Với quan điểm hiện đại về KTĐG theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS chú trọng đánh giá để phát hiện kịp thời sự phát triển của HS và vì sự tiến bộ của Hs, từ đó điều chỉnh và tự điều chỉnh kịp thời hoạt động dạy và hoạt động học quan điểm này thể hiện rõ việc coi mỗi hoạt động đánh giá như là một hoạt động học tập và đánh giá vì hoạt động học tập học tập của HS. Thứ hai, đánh giá vì học tập diễn ra thường xuyên trong quá trình dạy học nhằm phát hiện sự tiến bộ của HS, từ đó hỗ trợ điều chỉnh quá trình dạy học. Kết quả đánh giá không nhằm so sánh giữa các HS với nhau mà để làm nổi bật những điểm mạnh, điểm yếu của mỗi HS. Thứ ba, trong giáo dục, đánh giá được hiểu là cách thức giáo viên thu thập và sử dụng thông tin trong lớp học của mình nhằm đưa ra phán xét, nhận định, quyết định để điều chỉnh hoạt động dạy và giúp học sinh học tập tiến bộ. Như vậy, trong giáo dục kiểm tra đánh giá là một khâu không thể tách rời của quá trình dạy học, là công cụ hành nghề quan trọng của giáo viên, là một bộ phận quan trọng của quản lí giáo dục, quản lí chất lượng dạy và học. - Mục đích của kiểm tra, đánh giá trong giáo dục. Ở cấp độ nhà trường, lớp học, kiểm tra, đánh giá phục vụ 3 mục đích: Hỗ trợ hoạt động dạy và học; cho điểm cá nhân, xác định thành quả học tập của HS để phân loại, chuyển lớp, cân bằng; hỗ trợ nhà trường đáp ứng đòi hỏi giải trình với xã hội. 6
Như vậy, mục đích cuối cùng của đánh giá nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động giáo dục, chương trình giáo dục, sản phẩm giáo dục. Vì vậy đánh giá cần phải mang tính dự đoán, giàu thông tin, có tác động điều chỉnh, phát triển, nâng cao. - Hình thức KTĐG theo định hướng PTPCNL môn LS + Đánh giá thường xuyên (đánh giá quá trình) + Đánh giá định kì (đánh giá tổng kết). - Phương pháp KTĐG theo định hướng PTPCNL + Với hình thức đánh giá thường xuyên (đánh giá là học tập, đánh giá vì học tập), phương pháp đánh giá thường sử dụng như: Phương pháp hỏi- đáp, phương pháp quan sát, phương pháp đánh giá qua hồ sơ học tập, phương pháp đánh giá qua sản phẩm học tập,.. + Với hình thức đánh giá định kỳ (đánh giá kết quả học tập), các phương pháp thường sử dụng như phương pháp kiểm tra dạng viết tự luận, trắc nghiệm, kết hợp tự luận trắc nghiệm; phương pháp đánh giá qua hồ sơ học tập… 1.1.4. Đặc điểm sách giáo khoa Lịch sử 10 và các phẩm chất, năng lực cần hình thành Sách giáo khoa Lịch sử 10 (bộ Cánh Diều) với cấu trúc 7 chủ để bao gồm 17 bài đề cập đến cập đến 4 nội dung kiến thức sau: Nội dung 1- Phần Nhập môn: Chủ đề 1,2 đề cập những nội dung lí luận về Lịch sử và sử học. Nội dung 2- Lịch sử thế giới gồm 2 chủ đề (Chủ đề 3: Một số nền văn minh thời kì cổ - trung đại; chủ đề 4: Các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới) Nội dung 3- Lịch sử Đông Nam Á gồm 1 chủ đề (Chủ đề 5: Văn minh Đông Nam Á) Nội dung 4- Lịch sử Việt Nam gồm 2 chủ đề (Chủ đề 6: Một số nền văn minh trên đất nước Việt Nam (Trước năm 1858); Chủ đề 7: Cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Khác với cách cấu trúc, sắp xếp các nội dung trong sách giáo khoa cũ trước đây được trình bài theo chương bài, trình bày những nội dung, sự kiến theo thời gian, thì Sách giáo khoa Lịch sử mới của chương trình giáo dục 2018 này được trình bày theo dạng chủ đề, với sự kết hợp của các mảng kiến thức: Kiến thức lịch sử thế giới trong tương quan với Lịch sử Đông Nam Á và Lịch sử Việt Nam; kết hợp nội dung khó học với nội dung các bài học định hướng nghề nghiệp. Ngoài ra, trong sách giáo khoa không giành riêng phần viết bài thực hành nhưng trong chương trình giáo dục môn Lịch sử lớp 10 mới quy định giành 10% 7
tổng số tiết học cho các tiết thực hành sau mỗi chủ đề. Việc sắp xếp và xây dựng kế hoạch giáo dục môn Lịch sử nói chung và kế hoạch giáo dục các tiết thực hành nói riêng do các nhà trường chủ động thực hiện. Môn sử nói chung và Lịch sử lớp 10 nói riêng góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung cũng như năng lực đặc thù theo các mức độ phù hợp với môn học, cấp học đã được quy định như sau: - Chương trình môn Lịch sử góp phần phát triển các phẩm chất sau: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trách nhiệm và trung thực. - Chương trình môn Lịch sử góp phần phát triển các năng lực chung: NL tự chủ và tự học; NL giao tiếp và hợp tác; NL giải quyết vấn đề và sang tạo - Chương trình môn Lịch sử góp phần phát triển các năng lực đặc thù sau: Năng lực đặc thù Năng lực thành phần môn Lịch sử 1. Nhận diện được các loại tư liệu. 2. Hiểu được nội dung, khai thác và sử dụng được tưu TÌM HIỂU liệu trong học tập. LỊCH SỬ 3. Tài hiện hoặc trình bày được các sự kiện, nhận vật, quá trình lịch sử từ dễ đến khó. 1. Giải thích được nguồn gốc, sự vận động của sự kiện lịch sử. NHẬN THỨC VÀ 2. So sánh được sự tương đồng và khác biệt giữa các TƯ DUY LỊCH SỬ sự kiện Lịch sử 3. Đưa ra ý kiến đánh giá, nhận xét của cá nhaanveef sự kiện, nhân vật, quá trình Lịch sử… 1. Bước đầu rút ra được những bài học Lịch sử 2. Vận dụng kiến thức Lịch sử để lí giải những vấn đề VẬN DỤNG của thực tiễn cuộc sống. KIẾN THỨC, KĨ NĂNG ĐÃ HỌC 3. Vận dụng tri thức Lịch sử để phát triển khả năng sáng tạo, xử lí thông tin và có ý thức và năng lực học tập Lịch sử suốt đời 1.1.5. Cơ sở để nâng cao KTĐG nhằm phát triển phẩm chất năng lực trong dạy học Lịch sử 10 Môn Lịch sử nói chung và Lịch sử 10 nói riêng giúp học sinh học tập và làm việc hiệu quả trong môi trường học tập ở nhà trường và xã hội; hình thành và phát triển năng lực giao tiếp, hợp tác, mỗi quan hệ nhân quả giữa các vấn đề của quá khứ, hiện tại và tương lai, có cơ hội trải nghiệm thực tế tại các di tích Lịch sử, văn 8
hóa… có định hướng cho sự lựa chọn nghề nghiệp phù hợp nhất với bản thân, chuẩn bị các tri thức nền tảng để theo học các ngành nghề phục vụ cho bản thân, đất nước. Đánh giá kết quả giáo dục trong môn Lịch sử lớp 10 rất quan trọng và hết sức cần thiết trong xu thế đổi mới giáo dục hiện nay bởi các lí do sau: Thứ nhất sẽ cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, có giá trị về mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình và sự tiến bộ của học sinh để hướng dẫn hoạt động học tập. Thứ hai là căn cứ để đánh giá kết quả giáo dục của học sinh là các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực được quy định trong chương trình giáo dục chung và chương trình môn Lịch sử nói riêng. Thứ ba về nội dung đánh giá, bên cạnh đánh giá kiến thức, hiện nay cần tăng cường đánh giá các kĩ năng của học sinh như: làm việc với sách giáo khoa, các nguồn tư liệu, tranh ảnh, quan sát, thu thập, xử lí và hệ thống hoá thông tin,.sử dụng công nghệ và thông tin truyền thông trong học tập,... Chú trọng đánh . giá khả năng vận dụng tri thức vào những tình huống cụ thể. Thứ tư với sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại, các hình thức kiểm tra đánh giá ngày càng đa dạng, phục vụ tốt hơn cho việc tổng hợp kết quả, tạo điều kiện cho học sinh có định hướng tốt hơn cho lựa chọn các trường đại học, nghề nghiệp của mình. Để đáp ứng được các yêu cầu đó, môn Lịch sử nói chung là Lịch sử 10 nói riêng cần nâng cao các hình thức, phương pháp lẫn kĩ thuật kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học và định hướng nghề nghiệp cho học sinh. 1.2. Cơ sở thực tiễn của kiểm tra đánh giá theo định hướng PTPCNL 1.2.1. Thực trạng chung - Hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông chưa mang lại hiệu quả cao. Truyền thụ tri thức một chiều vẫn là phương pháp dạy học chủ đạo của nhiều giáo viên. Số giáo viên thường xuyên chủ động, sáng tạo trong việc phối hợp các phương pháp dạy học cũng như sử dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh còn chưa nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức lí thuyết. Việc rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết các tình huống thực tiễn cho học sinh thông qua khả năng vận dụng tri thức tổng hợp chưa thực sự được quan tâm. Việc ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông, sử dụng các phương tiện dạy học chưa được thực hiện rộng rãi và hiệu quả trong các trường trung học phổ thông. - Hoạt động kiểm tra, đánh giá chưa bảo đảm yêu cầu khách quan, chính xác, công bằng; việc kiểm tra chủ yếu chú ý đến yêu cầu tái hiện kiến thức và đánh giá qua điểm số đã dẫn đến tình trạng giáo viên và học sinh duy trì dạy học theo lối "đọc - chép" thuần túy, học Lịch sử tập thiên về ghi nhớ, ít quan tâm vận dụng kiến 9
thức. Nhiều giáo viên chưa vận dụng đúng quy trình biên soạn đề kiểm tra nên các bài kiểm tra còn nặng tính chủ quan của người dạy. Hoạt động kiểm tra, đánh giá ngay trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học trên lớp chưa được quan tâm thực hiện một cách khoa học và hiệu quả. Các hoạt động đánh giá định kỳ, đánh giá diện rộng quốc gia, đánh giá quốc tế được tổ chức chưa thật sự đồng bộ hiệu quả. - Thực trạng trên đây dẫn đến hệ quả là không rèn luyện được tính trung thực trong thi, kiểm tra; nhiều học sinh phổ thông còn thụ động trong việc học tập; khả năng sáng tạo và năng lực vận dụng tri thức đã học để giải quyết các tình huống thực tiễn cuộc sống còn hạn chế. Thực trạng nói trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có thể chỉ ra một số nguyên nhân cơ bản sau: + Nhận thức về sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá và ý thức thực hiện đổi mới của một bộ phận cán bộ quản lý, giáo viên chưa cao. Năng lực của đội ngũ giáo viên về vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, sử dụng thiết bị dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông trong dạy học còn hạn chế. + Lý luận về phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá chưa được nghiên cứu và vận dụng một cách có hệ thống; còn tình trạng vận dụng lí luận một cách chắp vá nên chưa tạo ra sự đồng bộ, hiệu quả; nghèo nàn các hình thức tổ chức hoạt động dạy học, giáo dục. + Chỉ chú trọng đến đánh giá cuối kỳ mà chưa chú trọng việc đánh giá thường xuyên trong quá trình dạy học, giáo dục. + Năng lực quản lý, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá từ các cơ quan quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường trung học phổ thông còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu. Việc tổ chức hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá chưa đồng bộ và chưa phát huy được vai trò thúc đẩy của đổi mới kiểm tra, đánh giá đối với đổi mới phương pháp dạy học. Cơ chế, chính sách quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá chưa khuyến khích được sự tích cực đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá của giáo viên. Đây là nguyên nhân quan trọng nhất làm cho hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá ở trường trung học phổ thông chưa mang lại hiệu quả cao. + Nguồn lực phục vụ cho quá trình đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá trong nhà trường như: cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, hạ tầng công nghệ thông tin - truyền thông vừa thiếu, vừa chưa đồng bộ, làm hạn chế việc áp dụng các phương pháp dạy học, hình thức kiểm tra, đánh giá hiện đại. + Nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới kiểm tra, đánh giá thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có chủ trương tập trung chỉ đạo đổi mới kiểm tra, đánh giá, đổi mới phương pháp dạy học, tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy học, góp phần 10
nâng cao chất lượng giáo dục trong các trường trung học; xây dựng mô hình trường phổ thông đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục. 1.2.2. Thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử nhằm phát triển phẩm chất năng lực tại trường THPT Tân Kỳ 3 hiện nay Để nắm được thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử hiện nay tại trường THPT Tân kỳ 3 và một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An, chúng tôi đã tiền hành khảo sát trên hai đối tượng, khảo sát 166 học sinh trường THPT Tân Kỳ 3 ở hai khối lớp 10 và 12, và khảo sát 28 lượt giáo viên ở trường chúng tối công tác và một số GV giảng dạy bộ môn Lịch sử ở các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Các câu hỏi khảo sát được thiết kế trên phần mềm google form, tiến hành gửi đường linhk cho GV và HS tiến hành trả lời. 1.2.2.1. Kết quả khảo sát thực trạng về KTĐG nhằm phát triển phẩm chất năng lực từ phiếu hỏi HS - Về hình thức kiểm tra: 77,7% cho rằng hình thức kiểm tra đánh giá thường xuyên và định kỳ được các giáo viên sử dụng trong quá trình KTĐG học sinh, hình thức kiểm tra chủ yếu diễn ra trong lớp học; còn lại là ý kiến khác. Ngoài ra 55,4% câu trả lời HS cho rằng GV vẫn thực hiện hoạt động KTĐG học sinh ở không gian bên ngoài lớp học. - Về mức độ đổi mới hình thức và phương pháp KTĐG: 71,1% câu trả lời cho rằng thầy cô đã tiến hành đổi mới các hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá HS ở mức độ thường xuyên. - Về phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Lịch sử hiện nay: Đa số các câu trả lời của HS cho rằng GV đã sử dụng nhiều phương pháp KTĐG khác nhau trong dạy học môn Lịch sử, trong đó phương pháp được sử dụng nhiều nhất là phương pháp viết tự luận, trắc nghiệm, hoạt động trải nghiệm. - Về thái độ của HS đổi với việc đổi mới hình thức và phương pháp KTĐG: 68,1% câu trả lời cho rằng việc đổi mới hình thức và phương pháp KTĐG trong dạy học Lịch sử là việc làm rất cần thiết và rất thú vị và các em sẵn sàng hợp tác; 28,3% cho rằng việc đổi mới là cần thiết và thú vị, còn lại có ý kiến về thái độ bình thường. Kết quả điều tra cho thấy: Trong kiểm tra đánh giá KQHT môn Lịch sử, phần lớn là sử dụng bài kiểm tra kiểu trắc nghiệm, tự luận và hình thức kết hợp, một số phương pháp chưa được GV chú trọng nhiều như đánh giá thông qua sản phẩm học tập hay dự án học tập, hoạt động câu lạc bộ. Sở dĩ GV sử dụng phương pháp kiểm tra trắc nghiệm và tự luận này có lẽ do những ưu điểm của hai phương pháp này như ít tốn thời gian thiết kế bài kiểm tra, chấm bài nhanh và chính xác, có thể kiểm tra được nhiều nội dung học tập trong một bài kiểm tra. Các phương pháp kiểm tra khác tốn nhiều thời gian, công 11
sức để kiểm tra hơn, nhất là trong bối cảnh giáo dục phổ thông môn Lịch sử thi theo hình thức trắc nghiệm là chính. Bên cạnh đó cũng qua khảo sát cho thấy trong dạy học Lịch sử, các thầy cô giáo đã tích cực tham gia vào sự nghiệp đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới KTĐG nói riêng. Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân khác nhau hoạt động đổi mới KTĐG vẫn chưa có những kết quả đột phá và to lớn. Đổi mới KTĐG trong dạy học Lịch sử 10 vấn được đặt ra rất cấp thiết. 1.2.2.2. Kết quả khảo sát thực trạng về KTĐG nhằm phát triển phẩm chất năng lực từ phiếu hỏi GV + Về tầm quan trọng của đổi kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử trong bối cánh ngày nay: Đa phần GV (28 câu trả lời) cho rằng sử dụng các hình thức phương pháp kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất năng lực là việc làm có ý nghĩa rất quan trọng (75%) và quan trọng (25%). Kết quả này cho thấy giáo viên đã có định hướng đúng đắn về vấn đề đổi mới. + Về mục tiêu kiểm tra đánh giá kết quả học tập: (85,7%) các thầy cô chorằng đánh giá kết quả học tập của học sinh cần chú trọng vào PTPCNL, (3,6%) chuẩn kiến thức, kỹ năng môn học và (10,7%) chú trọng vào vận dụng kiến thức môn học vào thực tiễn. Chưa quan tâm đến kỹ năng thực hành bộ môn. Như vậy GV đã bước đầu xác định đúng mục tiêu kiểm tra đánh giá kết quả học tập HS theo chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay. + Về hình thức kiểm tra đánh giá kết quả học tập: (46,4%) các thầy cô cho rằng đánh giá kết quả học tập của học sinh diễn ra trong không gian lớp học, (53,6%) các thầy cô cho rằng đánh giá kết quả học tập của học sinh diễn ra trong và ngoài lớp học. Như vậy GV đã có định hướng đúng đắn về việc kết hợp các hình thức KTĐG trong dạy học nhằm PTPCNL cho HS. + Về sử dụng các phương pháp KTĐG nhằm PTPCNL cho HS: (78,6%) các thầy cô cho rằng đánh giá kết quả học tập của học sinh bằng phương pháp viết trắc nghiệm khách quan, (71,4%) các thầy cô cho rằng đánh giá kết quả học tập của học bằng bài viết tự luận, (67,9%) chọn phương pháp KTĐG thông qua quan sát, hỏi đáp và sản phẩm học tập, (42,9%) ý kiến thầy cô sử dụng phương pháp KTĐG qua dự án, (39,9%) câu trả lời thầy cô giành cho phương pháp KTĐG qua trải nghiệm và thực hành bộ môn, còn 14,3% ý kiến GV là sử dụng cho các phương pháp khác. Như vậy trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh các thầy cô thường lựa chọn hình thức kiểm tra trắc nghiệm là chủ yếu, sau đó là tự luận, quan sát hỏi - đáp và sản phẩm học tập. Các hình thức khác ít được các thầy cô sử dụng vì điều kiện thực tế của môn học. + Về mức độ thực hiện đổi mới hình thức và phương pháp KTĐG nhằm phát triển PTPCNL cho HS: (78,6%) t r ả l ờ i các thầy cô là đổi mới ở mức độ thường xuyên, (17,9%) thực hiện ở mức độ thỉnh thoảng, có (3,5%) thầy cô hiếm khi tiến 12
hành đổi mới trong hình thức và phương pháp KTĐG học sinh. Như vậy các thầy cô đa phần đã có nhận thức và tham gia vào sự nghiệp đổi mới giáo dục rất tích cực. Tuy nhiên quá trình thực hiện đó chưa mang lại những hiệu quả lớn, đặc biệt còn một bộ phận GV vẫn chưa nhận thức được vấn đề cấp thiết hiện nay và chịu khó đổi mới. + Về những khó khăn trong quá trình thực hiện đổi mới hình thức và phương pháp KTĐG nhằm PTPCNL cho HS: GV lựa chọn nhiều nhóm khó khăn trong quá trình đổi mới cụ thể là (44,4%) GV gặp khó khăn về thời gian và điều kiện cơ sở vật chất trong quá trình đổi mới, (33,3%) GV gặp khó khăn từ phía HS, (18,5%) GV gặp khó khăn trong tâm lí ngại đổi mới; (11,1%) GV gặp khó khăn do kiến thức được trang bị về vấn đề đổi mới còn hạn chế và (18,5%) GV gặp những khó khăn khác. Từ kết quả điều tra thực trạng việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập c á c mô n h ọ c n ó i c h u n g v à môn Lịch sử ở THPT nói riêng từ hai đối tượng HS và GV có thể rút ra một số nhận xét sau: Thứ nhất, trong nhà trường hiện nay việc đổi mới KTĐG trong dạy học được thầy cô nhận thức một cách khá đầy đủ về tầm quan trọng của vấn đề. Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân khác nhau việc đổi mới hình thức và phương pháp trong KTĐG chưa mang lại những kết quả lớn. Vì vậy sự nghiệp đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới trong KTĐG vẫn tiếp tục là một vấn đề cấp thiết cần nghiên cứu Thứ hai, hình thức kiểm tra đánh giá được GV sử dụng phổ biến là đánh giá trong lớp học, đánh giá cuối kì, tổng kết, chưa chú trọng nhiều đến đánh giá quá trình học tập, đánh giá nhằm hướng tới phẩm chất năng lực HS. Thứ ba, trong KTĐG các GV và HS đều sử dụng nhiều nhất các phương pháp tự luận và trắc nghiệm khách quan, còn các phương pháp khác còn sử dụng hạn chế. Vì vậy với học sinh học môn Lịch sử ở trường THPT phải xác định rõ mục tiêu học tập môn Lịch sử 10 là vừa để phát triển các năng lực vừa phục vụ thi cử và vừa có điểm số cao trong quá trình học. Học sinh cũng cần biết được nội dung và yêu cầu của kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực. Từ những phân tích về thực trạng được đề cập trên thể hiện hướng nghiên cứu của đề tài có tính khả thi. 13
Chương 2 MỘT SỐ HÌNH THỨC, PHƯƠNG PHÁP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ 10 NHẰM PTPCNL CHO HỌC SINH THPT 2.1. Kết hợp hình thức kiểm tra đánh giá ở trong lớp học và ở ngoài lớp học, tăng cường kiểm tra quá trình (KTTX) 2.1.1. Hình thức kiểm tra, đánh giá trong lớp học 2.1.1.1. Hình thức đánh giá thường xuyên/ đánh giá quá trình -Khái niệm: Đánh giá thường xuyên hay còn gọi là đánh giá quá trình là hoạt động đánh giá diễn ra trong tiến trình thực hiện dạy học môn học, cung cấp thông tin phản hồi cho GV và HS nhằm mục tiêu cải thiện hoạt động dạy và hoạt động học tập. Đánh giá thường xuyên được xem là đánh giá vì quá trình học tập hoặc vì sự tiến bộ của HS. - Mục đích đánh giá thường xuyên nhằm thu thập các minh chứng liên quan đến kết quả học tập của HS trong quá trình học để cung cấp những phản hồi cho GV và HS biết những gì họ đã làm được so với mục tiêu, yêu cầu của bài học, của chương trình và những gì họ chưa làm được để điều chỉnh hoạt động dạy và học. - Nội dung đánh giá thường xuyên/ đánh giá quá trình là đánh giá sự tích cực, chủ động của học sinh trong quá trình tham gia các hoạt động học tập, rèn luyện được giao: GV không chỉ giao nhiệm vụ, xem HS có hoàn thành hay không mà phải xem từng HS hoàn thành như thế nào (có chủ động, tích cực, có khó khăn gì...có hiểu rõ mục tiêu và sẵn sàng thực hiện). GV thường xuyên theo dõi và thông báo về sự tiến bộ của HS hướng đến việc đạt được các mục tiêu học tập/ giáo dục. - Thời điểm đánh giá thường xuyên thường linh hoạt trong quá trình dạy học và giáo dục, không bị giới hạn bởi số lần đánh giá. Mục đích là khuyến khích học sinh nỗ lực học tập, vì sự tiến bộ của HS. - Đối tượng tham gia đánh giá: GV đánh giá, HS tự đánh giá, HS đánh giá đồng đẳng, phụ huynh đánh giá và đoàn thể, cộng đồng đánh giá. - Phương pháp, công cụ đánh giá: Phương pháp KTĐG thường xuyên có thể là kiểm tra viết, quan sát thực hành, đánh giá qua hồ sơ và sản phẩm học tập... Công cụ có thể dùng là phiếu quan sát, các thang đo, bảng kiểm, thẻ/ phiếu kiểm tra, các phiếu đánh giá tiêu chí, phiếu hỏi, hồ sơ học tập, các loại câu hỏi vấn đáp... được giáo viên tự biên soạn hoặc tham khảo từ các tài liệu hướng dẫn. GV có thể thiết kê các công cụ từ tài liệu tham khảo cho phù hợp với từng tình huống, bối cảnh đánh giá dạy học, đánh giá giáo dục (mang tính chủ quan của từng giáo viên). 2.1.1.2. Hình thức đánh giá định kì/ đánh giá tổng kết -Khái niệm: Đánh giá định kì/ đánh giá tổng kết là đánh giá kết quả học tập của HS sau một giai đoạn học tập, rèn luyện nhằm đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ học tập của HS so với yêu cầu cần đạt so với quy định trong chương 14
trình giáo dục phổ thông và sự hình thành, phát triển năng lực, phẩm chất HS. - Mục đích chính của đánh giá định kì là thu thập thông tin từ HS để đánh giá thành quả học tập và giáo dục sau một giai đoạn học tập nhất định. Dựa vào kết quả này để xác định thành tích của HS, xếp loại HS và đưa ra kết luận giáo dục cuối cùng. - Nội dung đánh giá định kì là đánh giá mức độ thành thạo của HS ở các yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực sau khi kết thúc một giai đoạn học tập (giữa kì/ cuối kì). - Thời điểm đánh giá: Đánh giá định kì thường được tiến hành sau khi kết thúc một giai đoạn học tập (giữa kì/ cuối kì). - Người thực hiện đánh giá: GV đánh giá, nhà trường đánh giá và tổ chức kiểm định các cấp đánh giá. - Phương pháp và công cụ đánh giá: Phương pháp đánh giá định kì có thể là kiểm tra viết trên giấy hoặc trên máy tính, thực hành, vấn đáp, đánh giá thông qua sản phẩm học tập và thông qua hồ sơ học tập... - Công cụ đánh giá định kì có thể là câu hỏi, bài kiểm tra, dự án học tập, sản phẩm nghiên cứu. Theo quan điểm mới về KTĐG hiện nay, trong quá trình dạy học Lịch sử lớp 10 chúng tôi thực hiện đánh giá HS theo hai hình thức là đánh giá thường xuyên và đánh giá tổng kết, định kỳ. Tuy nhiên, số lượng các lượt đánh giá thường xuyên được thực hiện liên tục trong mỗi tiết học, bài học để làm điểm tích lũy hoặc lấy nhiều hơn số lượng điểm thường xuyên theo quy định, sau đó sẽ chọn những điểm số cao nhất để lấy điểm đánh giá chính thức. Như vậy với cách thức này HS sẽ được phát triển về một số phẩm chất như chăm chỉ (chăm chỉ học tập và tích lũy mỗi ngày). Bài tập thường xuyên sẽ được giao với nhiều cách thức khác nhau tạo điều kiện cho HS phát triển các năng lực và sở trường của mình. * Ví dụ áp dụng Chúng tôi tiến hành áp dụng giải pháp: Tăng cường KTĐG thường xuyên với mục đích vì sự tiến bộ của người học trong quá trình học tập. Đánh giá là học tập diễn ra thường xuyên liên tục trong các bài học, tiết học. Chúng tôi tiến hành áp dụng phương pháp này ở 3 lớp thực nghiệm 10A9, 10A10,10A11. -Cách tiến hành: + Trong các giờ học, tổ chức các hoạt động học tập theo phiếu học tập hoặc trò chơi theo cá nhân hoặc nhóm HS để vừa giúp các em chiếm lĩnh tri thức nhưng cũng để tạo động lực cho các em tích cực, hứng thú đồng thời phát triển các phẩm chất năng lực cho HS. + Sau mỗi bài học và chủ đề đều tiến hành ra bài tập cho HS hoàn thành, sử dụng nhiều cách thức giao bài khác nhau: Vẽ sơ đồ tư duy khái quát bài và chủ đề 15