Sinh kế và tiếp cận nguồn lực đất đai của phụ nữ tại hai xã nông thôn đồng bằng Bắc Bộ và Nam Bộ - Nguyễn Thị Vân Anh

X· héi häc sè 3 (95), 2006 87<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sinh kÕ vµ tiÕp cËn nguån lùc ®Êt ®ai cña phô n÷<br /> t¹i hai x· n«ng th«n ®ång b»ng B¾c Bé vµ Nam Bé<br /> NguyÔn ThÞ V©n Anh<br /> <br /> <br /> §Æt vÊn ®Ò<br /> Tõ nh÷ng n¨m 1980, sù c¶i thiÖn cña chÝnh s¸ch ®Êt ®ai còng nh− LuËt §Êt<br /> ®ai ®· t¹o nªn mét b−íc ngoÆt lín trong viÖc sö dông ®Êt ë ViÖt Nam khi giao quyÒn<br /> sö dông vµ qu¶n lý ®Êt ®ai dµi h¹n cho c¸c c¸ nh©n vµ c¸c hé gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ ®Êt<br /> n«ng nghiÖp. §iÒu nµy më h−íng cho sù chuyÓn ®æi cña nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt s¶n<br /> xuÊt n«ng nghiÖp ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®Çy khÝch lÖ, gãp phÇn quan träng<br /> trong c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¶i thiÖn thu nhËp cña ng−êi d©n n«ng th«n.<br /> Sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ phô n÷ vµ sö dông ®Êt ®ai ë n«ng th«n do<br /> ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn x· héi thùc hiÖn n¨m 2004 t¹i hai x· thuéc hai ®ång<br /> b»ng lín cña ®Êt n−íc, bµi viÕt th¶o luËn vÒ vai trß vµ sù tham gia cña ng−êi phô n÷<br /> trong ho¹t ®éng t¹o thu nhËp cña gia ®×nh trong mèi liªn hÖ víi tiÕp cËn vµ sö dông<br /> ®Êt ®ai còng nh− nh÷ng c¬ héi vµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi phô n÷ n«ng th«n trong<br /> viÖc kh¼ng ®Þnh quyÒn sö dông vµ kiÓm so¸t ®èi víi ®Êt ®ai, mét nguån lùc quan<br /> träng ®¶m b¶o sinh kÕ cña gia ®×nh hä.<br /> Cuéc kh¶o s¸t ®−îc tiÕn hµnh t¹i x· §¹i §ång (huyÖn Th¹ch ThÊt, tØnh Hµ<br /> T©y) vµ ph−êng Th−êng Th¹nh, thµnh phè CÇn Th¬ (lµ ®Þa bµn x· §«ng Th¹nh míi<br /> ®−îc chuyÓn thµnh ph−êng), víi kÕt qu¶ trªn 1000 hé ®−îc pháng vÊn b»ng b¶ng hái<br /> vµ trªn 50 cuéc pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm tËp trung. §Æc ®iÓm cña hai ®Þa<br /> bµn ®−îc chän kh¶o s¸t lµ ®Þa bµn n«ng th«n n»m cËn kÒ víi khu vùc ®« thÞ. Th−êng<br /> Th¹nh lµ ®Þa bµn ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ. C¸c ngµnh nghÒ dÞch<br /> vô ph¸t triÓn cïng víi nh÷ng lîi nhuËn tõ viÖc b¸n ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®−îc ®Òn bï<br /> ®Êt ®· gãp phÇn c¶i thiÖn møc sèng cña ng−êi d©n. Trong khi ®ã, §¹i §ång vÉn lµ x·<br /> n«ng nghiÖp vµ chØ chÞu ¶nh h−ëng bëi qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa do kho¶ng c¸ch ®Þa lý<br /> kh¸ gÇn víi khu vùc ®« thÞ lín lµ Hµ Néi.<br /> T¹i hai ®Þa bµn ®−îc kh¶o s¸t, ph−¬ng thøc së h÷u ®Êt canh t¸c cã nhiÒu ®iÓm<br /> kh¸c biÖt. ë x· §¹i §ång, ruéng ®Êt manh món h¬n nhiÒu so víi ë Th−êng Th¹nh,<br /> ®Êt canh t¸c chñ yÕu dµnh cho lóa vµ hoa mµu trong khi ë Th−êng Th¹nh chñ yÕu lµ<br /> ®Êt v−ên trång c©y l©u niªn cã gi¸ trÞ cao. TÝnh trung b×nh, c¸c hé gia ®×nh ë Th−êng<br /> Th¹nh cã diÖn tÝch ®Êt canh t¸c gÊp ®«i diÖn tÝch trång trät so víi mét hé gia ®×nh ë<br /> §¹i §ång.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 88 Sinh kÕ vµ tiÕp cËn nguån lùc ®Êt ®ai cña phô n÷...<br /> <br /> ë §¹i §ång, hé gia ®×nh cã ®Êt canh t¸c chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ chÝnh s¸ch<br /> ph©n chia ruéng ®Êt cña nhµ n−íc cho c¸c nh©n khÈu trong hé tõ n¨m 1993 (97%).<br /> Trong khi ®ã, ë Th−êng Th¹nh, ®Êt ®ai ®· ®ùîc t− nh©n hãa trong c¸c giai ®o¹n lÞch<br /> sö tr−íc. PhÇn lín ®Êt ë Th−êng Th¹nh cña c¸c hé gia ®×nh hiÖn nay ®Òu do thõa kÕ<br /> cña gia ®×nh, hä hµng hoÆc mua l¹i (95%).<br /> Sinh kÕ cña c¸c gia ®×nh vµ vai trß ph©n c«ng lao ®éng theo giíi<br /> T¹i c¶ hai ®Þa bµn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng cßn lµ nguån sinh kÕ duy<br /> nhÊt cña hé gia ®×nh. PhÇn lín c¸c gia ®×nh ®Òu cho biÕt c¸c thµnh viªn cña hé tham<br /> gia tÝch cùc vµo mét hay vµi ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp ®Ó cã thu nhËp. KÕt qu¶ kh¶o<br /> s¸t cho thÊy h¬n 80% hé gia ®×nh ®−îc hái ë §¹i §ång vµ 60% hé ë Th−êng Th¹nh<br /> lµm n«ng nghiÖp kÕt hîp víi ho¹t ®éng kiÕm thu nhËp kh¸c nh− bu«n b¸n, lµm dÞch<br /> vô. Khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ho¹t ®éng nµo mang l¹i thu nhËp chÝnh cho gia ®×nh.<br /> C¸c thµnh viªn cña hé gia ®×nh cã thÓ tham gia ®ång thêi vµo nhiÒu ho¹t ®éng kiÕm<br /> thu nhËp, vµ vÉn lµm ruéng, lµm v−ên mÆc dï ruéng v−ên kh«ng cßn lµ nguån thu<br /> nhËp chÝnh cña nhiÒu gia ®×nh (B¶ng 1). Quan s¸t cho thÊy, dÞch vô x· héi vµ bu«n<br /> b¸n ë Th−êng Th¹nh ph¸t triÓn h¬n so víi §¹i §ång. §iÒu nµy xuÊt ph¸t kh«ng chØ<br /> bëi qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ mµ cßn liªn quan tíi lèi sèng cña ng−êi d©n miÒn Nam ®·<br /> quen víi thÞ tr−êng vµ dÞch vô tõ l©u, trong khi ng−êi d©n x· §¹i §ång quen nhiÒu<br /> h¬n qua lèi sèng tù cung tù cÊp. Nh− vËy, nh÷ng nghÒ phi n«ng nghiÖp cña phô n÷<br /> vµ nam giíi ë §¹i §ång còng kh¸c h¬n so víi ë Th−êng Th¹nh - phô n÷ lµm bu«n<br /> b¸n nhá, lµm hµng x¸o, xay x¸t, ®ång n¸t, lµm thuª, vµ nam giíi lµm méc, thî x©y,<br /> thî nÒ lµ chñ yÕu.<br /> B¶ng 1: Nguån thu nhËp chÝnh cña hé gia ®×nh (%)<br /> Th−êng Th¹nh §¹i §ång<br /> (n=494) (n=493)<br /> <br /> ThuÇn n«ng 17,4 16,6<br /> N«ng nghiÖp vµ mét sè nghÒ kh¸c 60,1 80,3<br /> Phi n«ng 22,5 3,0<br /> <br /> <br /> Ph©n c«ng lao ®éng trong hé gia ®×nh<br /> T¹i c¶ hai céng ®ång, cã sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a nam vµ n÷ trong gia ®×nh<br /> thÓ hiÖn râ nÐt vai trß giíi truyÒn thèng. Sè liÖu ë B¶ng 2 cho thÊy ë Th−êng Th¹nh,<br /> nam giíi tham gia nhiÒu vµo c«ng viÖc ®ång ¸ng, lµm v−ên, nh− lµm ®Êt, bãn ph©n.<br /> Phô n÷ còng tham gia lµm n«ng nghiÖp, nh−ng Ýt h¬n ng−êi chång. Cã kho¶ng 1/3 sè<br /> hé ®−îc hái cho biÕt hai vî chång cïng nhau chia sÎ c«ng viÖc ®ång ¸ng. Phô n÷ chÞu<br /> tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc ch¨n nu«i, lµm thuª. §èi víi c¸c viÖc phi n«ng nghiÖp,<br /> phô n÷ tham gia chñ yÕu vµo dÞch vô (67%) vµ bu«n b¸n (68%). NhiÒu hé cho biÕt hai<br /> vî chång cïng tham gia nhiÒu nhÊt trong thêi gian thu ho¹ch mïa vô (42%)<br /> Ng−îc l¹i, xu h−íng phô n÷ ho¸ trong ho¹t ®éng n«ng nghiÖp thÓ hiÖn rÊt râ ë<br /> c¸c gia ®×nh cña x· §¹i §ång. Nam giíi hÇu nh− v¾ng bãng trong c¸c häat ®éng n«ng<br /> nghiÖp. T¹i c¸c gia ®×nh, c«ng viÖc ®ång ¸ng hÇu hÕt ®Òu do phô n÷ ®¶m nhËn, cÊy<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ V©n Anh 89<br /> <br /> (94%), bãn ph©n (91%), lµm cá (89%). §iÒu nµy còng ®−îc kh¼ng ®Þnh l¹i trong c¸c<br /> pháng vÊn ®Þnh tÝnh, nam giíi th−êng di c− ra thµnh phè (lµm thî x©y, thî hå, lµm<br /> méc) vµ ®Ó phô n÷ ë nhµ lµm n«ng nghiÖp. Tuy vËy, hä còng gióp ®ì gia ®×nh khi ®Õn<br /> mïa thu ho¹ch, ch¨n nu«i hay cµy/xíi ®Êt.<br /> B¶ng 2: Ph©n c«ng lao ®éng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (%)<br /> <br /> Th−êng Th¹nh §¹i §ång<br /> Chång Vî C¶ hai Chång Vî C¶ hai<br /> Lµm ®Êt 42,7 25,3 32 9,7 61,1 29,2<br /> <br /> CÊy/x¹ lóa 37,8 28,4 33,8 3,6 93,9 2,5<br /> <br /> Trång c©y 46,3 22,4 31,2 11,3 66,7 22,0<br /> <br /> Lµm cá 40,5 25,9 33,7 5 88,6 6,4<br /> <br /> Bãn ph©n 46,4 22,4 31,3 4,9 90,5 4,6<br /> <br /> Ch¨n nu«i 22,2 61,1 16,7 12,3 36,8 50,9<br /> <br /> Thu ho¹ch 37 20,6 42,3 2,5 33,2 64,3<br /> <br /> B¸n s¶n phÈm 28,6 34,5 37 4,6 72,3 23,1<br /> <br /> KÕt qu¶ t¹i B¶ng 3 cho thÊy rÊt râ vai trß giíi truyÒn thèng ®èi víi ho¹t<br /> ®éng t¸i s¶n xuÊt vÉn cßn nguyªn vÑn: ng−êi phô n÷ lµm hÇu hÕt c¸c viÖc néi trî<br /> mÆc dï trong c«ng viÖc gia ®×nh, vai trß cña nam giíi thÓ hiÖn râ rÖt nhÊt qua<br /> m¶ng viÖc chÝnh lµ söa ch÷a (nhµ cöa, ®å dïng). 69% hé ë Th−êng Th¹nh vµ 63%<br /> hé ë §¹i §ång cho biÕt nam giíi chÞu tr¸ch nhiÖm trong viÖc x©y söa nhµ cöa.<br /> Nh÷ng c«ng viÖc gia ®×nh kh¸c mµ hä chia sÎ víi vî lµ ch¨m sãc ng−êi èm (52% ë<br /> Th−êng Th¹nh vµ 60% ë §¹i §ång).<br /> B¶ng 3: Ph©n c«ng lao déng trong gia ®×nh (%)<br /> <br /> Th−êng Th¹nh §¹i §ång<br /> <br /> Chång Vî C¶ hai Con trai Con g¸i Chång Vî C¶ hai Con trai Con g¸i<br /> <br /> NÊu ¨n 4,6 68,5 4,3 0,3 22,3 5,9 38,0 13,6 14,4 28,3<br /> <br /> Dän dÑp 4,3 68,6 4,6 0,3 22,2 3,7 35,0 12,5 17,3 31,6<br /> <br /> GiÆt giò 4,3 69,3 4,3 0,3 21,8 1,6 52,0 9,7 9,4 27,1<br /> <br /> §i chî 5,5 68,7 4,1 1,0 21,2 3,2 82,0 2,9 2,1 9,7<br /> <br /> Söa ch÷a 66,1 7,5 1,9 23,0 1,6 80,1 4,0 0,9 15,4 -<br /> <br /> X©y söa nhµ cöa 68,8 4,2 3,9 22,0 1,4 63,3 3,0 23,1 9,3 1,4<br /> <br /> Ch¨m sãc ng−êi èm 5,7 33,3 51,9 3,0 6,6 3,9 24,0 59,4 5,0 7,7<br /> <br /> TrÎ em trong gia ®×nh còng theo khu«n mÉu ph©n c«ng lao ®éng theo giíi nh−<br /> vËy - trÎ em nam tËp trung vµo c¸c viÖc söa ch÷a nhµ cöa vµ trÎ em g¸i gióp ®ì mÑ<br /> trong c¸c viÖc néi trî. Tuy kÕt qu¶ cho thÊy nam giíi ë §¹i §ång (chång vµ con trai)<br /> cã xu h−íng tham gia viÖc nhµ nhiÒu h¬n nam giíi ë Th−êng Th¹nh, nh−ng cã thÓ<br /> thÊy rÊt râ rµng b»ng chøng lµ phô n÷ ë §¹i §ång ph¶i g¸nh chÞu “g¸nh nÆng kÐp”-<br /> hä ®¶m nhiÖm hÇu hÕt c¸c viÖc ®ång ¸ng vµ ®ång thêi ph¶i ®¶m nhiÖm hÇu hÕt c¸c<br /> c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 90 Sinh kÕ vµ tiÕp cËn nguån lùc ®Êt ®ai cña phô n÷...<br /> <br /> QuyÒn lùc giíi thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®èi víi ®Êt ®ai<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch ë phÇn trªn cho thÊy vai trß quan träng cña ng−êi phô n÷<br /> trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Cã thÓ thÊy r»ng hä lµ nh÷ng ng−êi sö dông tÝch cùc<br /> nhÊt nguån lùc s¶n xuÊt chÝnh lµ ®Êt ®ai. Nh−ng hä cã tiÕng nãi nh− thÕ nµo trong<br /> viÖc kiÓm so¸t hay quyÕt ®Þnh nguån lùc nµy? LiÖu hä cã ®−îc tham gia vµo qu¸<br /> tr×nh quyÕt ®Þnh trong viÖc sö dông nguån lùc nµy nh− thÕ nµo, ai trong gia ®×nh sÏ<br /> lµ ng−êi cã tiÕng nãi quyÕt ®Þnh quan träng vÒ c¸c ho¹t ®éng sinh kÕ vµ sinh ho¹t<br /> trong gia ®×nh, nam giíi hay phô n÷?<br /> §øng tªn trªn giÊy tê ®Êt canh t¸c<br /> §· cã sù kh¸c biÖt râ nÐt gi÷a hai ®Þa bµn trong viÖc ai ®øng tªn trªn giÊy tê<br /> së h÷u ®Êt canh t¸c. ë Th−êng Th¹nh, 73% sè hé cã chång ®øng tªn trªn giÊy chøng<br /> nhËn quyÒn sö dông ®Êt, cao h¬n h¼n so víi tû lÖ 22% sè hé cã giÊy chøng nhËn<br /> quyÒn sö dông ®Êt ®øng tªn vî (B¶ng 4). Ng−îc l¹i, §¹i §ång cã tû lÖ kh¸ t−¬ng<br /> ®−¬ng gi÷a hé cã chång ®øng tªn trªn giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt ®Êt n«ng<br /> nghiÖp vµ tû lÖ hé cã vî ®øng tªn (t−¬ng øng lµ 51% vµ 46%). Tuy vËy, ë c¶ 2 ®Þa bµn,<br /> cã rÊt Ýt hé cã c¶ hai tªn vî vµ chång cïng xuÊt hiÖn trªn giÊy chøng nhËn quyÒn sö<br /> dông ®Êt ®Êt canh t¸c (1-2%).<br /> B¶ng 4: §øng tªn trªn giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cña hé gia ®×nh (%)<br /> <br /> Th−êng Th¹nh (n=281) §¹i §ång (n=372)<br /> Chång 73,3 50,5<br /> Vî 22,1 46,2<br /> C¶ hai vî chång 1,1 2,2<br /> Ng−êi kh¸c 3,6 1,1<br /> Tæng 100,0 100,0<br /> <br /> ViÖc phô n÷ ®øng tªn trªn giÊy tê chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt ®Êt n«ng<br /> nghiÖp ë §¹i §ång vµ Th−êng Th¹nh cã thÓ ph¶n ¸nh hai khÝa c¹nh kh¸c nhau. T¹i<br /> §¹i §ång, tû lÖ kh¸ cao hé gia ®×nh cã vî ®øng tªn trªn giÊy tê ®Êt canh t¸c cã thÓ lµ<br /> kÕt qu¶ cña chÝnh s¸ch ph©n bè ruéng ®Êt b×nh qu©n ®Çu ng−êi. Ng−îc l¹i, ë Th−êng<br /> Th¹nh viÖc tªn ng−êi phô n÷ xuÊt hiÖn trªn giÊy tê ®Êt ®ai l¹i ph¶n ¶nh mét khÝa<br /> c¹nh kh¸c. §Êt ®ai ë ®©y ®· thuéc vÒ së h÷u t− nh©n tõ kh¸ l©u, do ®ã ng−êi phô n÷ cã<br /> thÓ ®øng tªn trªn m¶nh ®Êt cã ®−îc tõ thõa kÕ tµi s¶n.<br /> ViÖc ng−êi phô n÷ ®øng tªn trªn giÊy tê sö dông ®Êt lµ mét yÕu tè tÝch cùc<br /> ®¶m b¶o quyÒn lîi ph¸p lý cho ng−êi phô n÷ trong viÖc sö dông vµ kiÓm so¸t ®Êt ®ai.<br /> Tuy nhiªn, riªng ®iÒu nµy ch−a ph¶n ¸nh ®−îc sù tham gia vµ tiÕng nãi cña hä trong<br /> qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc sö dông ®Êt ®ai cña hé gia ®×nh. QuyÒn lùc giíi<br /> trong viÖc ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ c¸c giao dÞch ®Êt ®ai trong gia ®×nh cã thÓ ®−îc<br /> ph¶n ¸nh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng giao dÞch ®Êt ®ai - xung quanh 5 quyÒn ®èi víi ®Êt<br /> ®ai cña ng−êi n«ng d©n (chuyÓn nh−îng, trao ®æi, thuª, thõa kÕ vµ thÕ chÊp ®Êt ®ai).<br /> KÕt qu¶ cuéc ®iÒu tra cho thÊy sè l−îng hé gia ®×nh tham gia c¸c giao dÞch ®Êt ®ai<br /> trong vßng 10 n¨m tÝnh tõ thêi ®iÓm 1993 lµ thêi ®iÓm ban hµnh cña LuËt §Êt ®ai<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ V©n Anh 91<br /> <br /> kh«ng nhiÒu vµ dao ®éng tïy theo ®Æc ®iÓm giao dÞch. ë Th−êng Th¹nh, giao dÞch<br /> b¸n hoÆc cÇm cè ®Êt d−êng nh− nhiÒu h¬n trong khi ®ã, ë §¹i §ång, ho¹t ®éng giao<br /> dÞch chñ yÕu lµ thuª ®Êt canh t¸c. Tuy vËy, chóng t«i vÉn sö dông kÕt qu¶ nµy ®Ó<br /> xem xÐt vai trß tham gia cña nam giíi vµ phô n÷ trong c¸c giao dÞch ®Êt ®ai.<br /> KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy cã sù kh¸c biÖt râ rÖt gi÷a hai ®Þa bµn trong viÖc ai<br /> lµ ng−êi cã tiÕng nãi quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Êt ®ai. §èi<br /> víi ®Êt canh t¸c, ë Th−êng Th¹nh, cã tíi 2/3 sè hé ®−îc pháng vÊn cho biÕt chång lµ<br /> ng−êi quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò mua b¸n, thuª hoÆc thÕ chÊp ®Êt. Ng−îc l¹i ë §¹i §ång,<br /> ngo¹i trõ c¸c quyÕt ®Þnh vÒ thÕ chÊp ®Êt ®ai, tû lÖ hé cã phô n÷ lµ ng−êi quyÕt ®Þnh<br /> c¸c vÊn ®Ò vÒ thuª hay cho thuª ®Êt, hoÆc mua l¹i quyÒn sö dông ®Êt cao h¬n tû lÖ hé<br /> cã nam giíi quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò nµy. Tuy vËy, khi liªn quan tíi viÖc sö dông giÊy<br /> chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt ®Ó thÕ chÊp, nam giíi l¹i lµ ng−êi quyÕt ®Þnh vÒ viÖc<br /> cã thÕ chÊp hay kh«ng. (B¶ng 5).<br /> B¶ng 5: Ra quyÕt ®Þnh vÒ c¸c vÊn ®Ò giao dÞch ®Êt canh t¸c trong c¸c hé gia ®×nh (%)<br /> <br /> Th−êng Th¹nh §¹i §ång<br /> Chång Vî n Chång Vî n<br /> B¸n ®Êt canh t¸c 64,3 27,1 70 47,1 52,9 17<br /> Cho thuª ®Êt canh t¸c - - - 33,8 64,9 74<br /> <br /> Thuª ®Êt ®Ó canh t¸c 78,9 21,1 19 25,0 75,2 141<br /> CÇm cè ®Êt 63,9 31,3 83 72,4 24,1 116<br /> §Êu thÇu ®Êt - - - 44,1 55,9 34<br /> <br /> Cã thÓ thÊy sù tham gia tÝch cùc cña ng−êi phô n÷ trong c¸c giao dÞch ®Êt ®ai<br /> n«ng nghiÖp ë §¹i §ång, kÓ c¶ trong c¸c hé gia ®×nh cã chñ hé lµ nam giíi. §iÒu nµy<br /> ph¶n ¸nh vai trß chñ ®éng h¬n cña cña phô n÷ §¹i §ång trong viÖc sö dông vµ tiÕp<br /> cËn ®Êt n«ng nghiÖp. ë §¹i §ång ng−êi phô n÷ th−êng lµ ng−êi quyÕt ®Þnh c¸c vÊn<br /> ®Ò vÒ ®Êt canh t¸c, ®Æc biÖt trong tr−êng hîp gia ®×nh cÇn thuª thªm ruéng ®Ó s¶n<br /> xuÊt. §iÒu nµy kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña ng−êi phô n÷ x· §¹i §ång trong<br /> s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Hä võa lµ ng−êi s¶n xuÊt vµ ®ång thêi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh<br /> trong c¸c c«ng viÖc ®ång ¸ng, cã thÓ nãi hä “®−îc” giao phã toµn bé tr¸ch nhiÖm lo<br /> toan hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi c«ng viÖc ®ång ¸ng.<br /> B¶ng 6: Ng−êi cã tiÕng nãi quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc thuª/cho thuª ®Êt canh t¸c<br /> trong c¸c hé gia ®×nh theo giíi tÝnh chñ hé t¹i x· §¹i §ång (% ng−êi tr¶ lêi)<br /> <br /> X· §¹i §ång<br /> Chång Vî n<br /> <br /> Cho thuª ®Êt canh t¸c<br /> Chñ hé lµ nam 48,7 48,7 25<br /> Chñ hé lµ n÷ 17,1 82,9 48<br /> <br /> Thuª ®Êt ®Ó canh t¸c<br /> Chñ hé lµ nam 29,8 70,2 35<br /> Chñ hé lµ n÷ 10,8 89,2 106<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 92 Sinh kÕ vµ tiÕp cËn nguån lùc ®Êt ®ai cña phô n÷...<br /> <br /> Tuy vËy, vai trß cña hä l¹i d−êng nh− trë nªn mê nh¹t h¬n khi quyÕt ®Þnh<br /> liªn quan têi thõa kÕ ®Êt ®ai (kÓ c¶ víi thõa kÕ ®Êt n«ng nghiÖp). Mét vÊn ®Ò rÊt<br /> ®¸ng l−u ý lµ sù tham gia vµ quyÒn quyÕt ®Þnh ®Æc biÖt cña nam giíi trong vÊn ®Ò<br /> ®Êt ë, lµ lÜnh vùc thÓ hiÖn quyÒn së h÷u mang tÝnh chÊt l©u dµi. ë §¹i §ång, trong<br /> h¬n 70% sè hé ®−îc hái,ng−êi chång lµ ng−êi quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò ®Êt ®ai-mua b¸n,<br /> thÕ chÊp, thuª hay thõa kÕ ®èi víi ®Êt ë (B¶ng 7). Cã thÓ ®−a ra mét nhËn xÐt ®¸ng<br /> l−u ý vÒ tÝnh bÊt b×nh ®¼ng trong quan hÖ vÒ quyÒn lùc th«ng qua mèi quan hÖ kh¸<br /> m©u thuÊn trong vÊn ®Ò kiÓm so¸t ®Êt canh t¸c vµ ®Êt ë. Ng−êi phô n÷, ®Æc biÖt lµ<br /> ng−êi phô n÷ ë §¹i §ång, tuy d−êng nh− hä ®−îc n©ng cao quyÒn lùc vµ quyÒn kiÓm<br /> so¸t ®èi víi sö dông ®Êt canh t¸c, hä d−êng nh− cã ®−îc quyÒn chñ ®éng trong viÖc<br /> thuª, hoÆc nh−îng ®Êt ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, lµ lÜnh vùc mµ hä hÇu nh− ®−îc<br /> “®éc quyÒn”. Nh−ng ng−îc l¹i, phÇn lín trong sè hä l¹i hÇu nh− kh«ng cã ®−îc cã<br /> tiÕng nãi quyÕt ®Þnh khi vÊn ®Ò liªn quan tíi ®Êt thæ c−, lµ lÜnh vùc mµ quyÒn së<br /> h÷u ®−îc kh¼ng ®Þnh mét c¸ch kh¸ ch¾c ch¾n. Mét c©u hái ®Æt ra lµ nÕu nh− ®Êt<br /> canh t¸c trong t−¬ng lai sÏ ®−îc giao h¼n cho hé gia ®×nh sö dông trong mét thêi<br /> gian dµi h¬i h¬n n÷a, liÖu ng−êi phô n÷ ë §¹i §ång cßn ®−îc toµn quyÒn quyÕt ®Þnh<br /> nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi ®Êt canh t¸c cña hä hay kh«ng?<br /> B¶ng 7: Ng−êi quyÕt ®Þnh vÒ mét sè giao dÞch ®Êt ë trong c¸c hé gia ®×nh (%)<br /> <br /> Th−êng Th¹nh §¹i §ång<br /> Chång Vî n Chång Vî n<br /> B¸n ®Êt ë 68,0 18,0 28 72,0 28,0 18<br /> Mua ®Êt ë 35,0 55,0 20 74,2 24,2 120<br /> CÇm cè ®Êt ë 63,9 31,3 83 72,4 24,1 116<br /> Cho ®Êt 50,0 42,0 12 78,0 22,0 18<br /> <br /> Cã thÓ nhËn thÊy yÕu tè bÊt b×nh ®¼ng giíi ë ®©y - nam giíi lµ ng−êi quyÕt<br /> ®Þnh chñ yÕu c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi së h÷u ®Êt, nh− b¸n, hoÆc cho, hoÆc thÕ chÊp,<br /> ®Æc biÖt lµ ®èi víi tr−êng hîp ®Êt ë. ThÝ dô, ë Th−êng Th¹nh vµ §¹i §ång, nghiªn<br /> cøu cho thÊy nãi chung c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan tíi b¸n hoÆc thõa kÕ ®Êt ®Òu thuéc<br /> vÒ ng−êi chång, bÊt kÓ giíi tÝnh cña chñ hé lµ nam hay lµ n÷.<br /> §Êt ®ai ®èi víi c¸c gia ®×nh trÎ<br /> KÕt qu¶ cuéc kh¶o s¸t cho thÊy sù thiÕu hôt ®Êt ë cho nh÷ng thÕ hÖ sau. Søc<br /> Ðp vÒ ®Êt ë cao h¬n ë x· miÒn B¾c lµ n¬i ®Êt ®ai ®· rÊt h¹n hÑp. HiÖn nay chÝnh<br /> quyÒn x· còng thõa nhËn sù thiÕu quÜ ®Êt ë cho ng−êi d©n.<br /> T¹i c¶ hai ®Þa bµn, kÕt qu¶ thu ®−îc t¹i b¶ng 8 cho thÊy c¸c hé gia ®×nh trÎ<br /> (