SKKN: Hiện tượng đa nghĩa trong một số đoạn trích của tác phẩm Truyện Kiều

I. PHẦN MỞ ĐẦU<br /> I.1. Lý do chọn đề tài:<br />      Mỗi tác phẩm văn học khi ra đời đều trải qua sự sàng lọc của thời gian để khẳng  <br /> định giá trị trường tồn của mình. Và giá trị của mỗi tác phẩm đó được thẩm định qua  <br /> sự  tiếp nhận và đánh giá của độc giả. Trong nền văn học Việt Nam thì kiệt tác <br /> “Truyện Kiều” của đại thi hào Nguyễn Du vượt qua bao thăng trầm đã khẳng định <br /> được vai trò, giá trị to lớn của mình trong kho tàng văn học và đặc biệt trong tâm hồn  <br /> người Việt.<br />      Từ xưa đến nay chưa có một tác phẩm văn học nào mà được nhân dân cả nước  <br /> yêu thích, ca ngợi như “Truyện Kiều”. Bất cứ là người Việt Nam dù thuộc tầng lớp, <br /> lứa tuổi nào cũng đều biết đến “Truyện Kiều”; có người thuộc năm bảy câu, có <br /> người thuộc cả đoạn, thậm chí là đọc ngược được “Truyện Kiều”.<br />          Một trong những yếu tố  quan trọng để  “Truyện Kiều” có được sự  tiếp nhận <br /> rộng rãi và nghiền ngẫm say sưa của nhân dân như vậy là nhờ  vào biệt tài sử  dụng  <br /> ngôn ngữ của Nguyễn Du. Bên cạnh việc sử  dụng các điển cố, điển tích,… thi hào <br /> đã vận dụng một cách rất tài tình, linh hoạt vốn ngôn ngữ  dân gian như: từ  thuần  <br /> Việt, thành ngữ, tục ngữ,… Chính nhờ  đặc điểm này mà “Truyện Kiều” đã trở  nên <br /> gần gũi, gắn bó với quần chúng lao động, từ  đó ai ai cũng đều có thể  hiểu khi đọc <br /> “Truyện Kiều”.<br /> Do vậy việc nghiên cứu và phân tích “Truyện Kiều”  ở  góc độ  ngôn ngữ  là  rất <br /> cần thiết. Bên cạnh những vấn đề đã được đi sâu vào nghiên cứu như từ Hán Việt, <br /> thành ngữ, tục ngữ,… thì hiện tượng đa nghĩa trong ngôn ngữ “Truyện Kiều” cũng  <br /> giữ  một vai trò nhất định trong việc tạo nên sự  phong phú, đa dạng về  ngữ  nghĩa <br /> của ngôn ngữ, góp phần làm nên sức sống lâu bền của “Truyện Kiều”. Xuất phát từ <br /> những lí do trên bản thân tôi chọn:  “Hiện tượng đa nghĩa trong một số  đoạn <br /> trích của tác phẩm Truyện Kiều” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm để giúp học  <br /> sinh phân biệt được hiện tượng đa nghĩa với hiện tượng đồng âm.<br /> I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:<br />        Việc nghiên cứu, khảo sát hiện tượng đa nghĩa trong một số  đoạn trích của  <br /> “Truyện Kiều” giúp học sinh tìm ra số lượng, đặc điểm và tính chất của hiện tượng  <br /> đa nghĩa. Đồng thời sẽ phân tích, đánh giá, so sánh các dạng biểu hiện và vai trò của <br /> hiện tượng đa nghĩa đối với giá trị nội dung và nghệ thuật của “Truyện Kiều”.<br />      Đề tài sẽ là cơ sở cho các công trình nghiên cứu khác nhau có liên quan đến hiện  <br /> tượng đa nghĩa. Từ đó giúp học sinh xác định và sử dụng ngôn ngữ đúng bối cảnh và  <br /> đúng mục đích diễn đạt. <br /> I.3. Đối tượng nghiên cứu:<br />       Đối tượng nghiên cứu của đề  tài là các từ, các câu thơ  có chứa hiện tượng đa  <br /> nghĩa trong một số đoạn trích của tác phẩm “Truyện Kiều”.<br /> I.4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu:<br />      Học sinh khối 9 trường THCS Nguyễn Trãi trong các năm học 2013­2014; 2014­<br /> 2015 và đặc biệt là học sinh lớp 9A5, 9A7 năm học 2015­2016.<br /> <br /> <br /> 1<br />     Vấn đề chỉ  tập trung vào hiện tượng đa nghĩa trong ngôn ngữ Việt nói chung và  <br /> ngôn ngữ “Truyện Kiều” nói riêng. Để  giải quyết vấn đề  này tôi dựa vào văn bản <br /> “Truyện Kiều” do Đào Duy Anh dịch của nhà xuất bản Phụ nữ, 2007.<br /> I.5. Phương pháp nghiên cứu:<br />  Từ  mục đích, yêu cầu và đối tượng nghiên cứu của đề  tài, tôi đã sử  dụng các <br /> phương pháp nghiên cứu sau:<br /> ­  Phương pháp tiếp cận văn bản: Tìm hiểu những vấn đề  liên quan đến từ  đa <br /> nghĩa và hiện tượng đa nghĩa trong một số đoạn trích của tác phẩm “Truyện Kiều”.<br /> ­ Phương pháp thống kê và phân loại: Thống kê các câu thơ  trong một số  đoạn  <br /> trích của tác phẩm “Truyện Kiều” có chứa hiện tượng đa nghĩa và phân loại chúng  <br /> theo tiêu chí từ loại.<br /> ­ Phương pháp phân tích: Từ tư liệu đã thống kê và phân loại tôi tiến hành phân <br /> tích để rút ra những đặc điểm của nhóm từ đa nghĩa theo tiêu chí đã phân loại.<br /> ­ Phương pháp tổng hợp: Sau khi thống kê, phân loại và phân tích rút ra được  <br /> những nhận xét khoa học, xác đáng về hiện tượng đa nghĩa trong “Truyện Kiều”.<br /> II. PHẦN NỘI DUNG<br /> II.1. Cơ sở lý luận:<br />      Trong thực tế  đời sống văn học nước ta những năm gần đây, việc hiểu và đánh  <br /> giá   tác phẩm nghệ  thuật đã và đang trở  thành một hiện tượng thời sự. Trên bình <br /> diện lý thuyết, người ta đã bắt đầu nói nhiều đến vấn đề tính đa nghĩa của tác phẩm <br /> văn chương. Mặc dù vẫn còn có những ý kiến chưa đồng tình, nhưng nhìn chung <br /> giới nghiên cứu và phê bình văn học ngày nay đã xác nhận hiện tượng đa nghĩa như <br /> là một đặc tính hữu cơ của nghệ thuật nói chung và của văn học nói riêng. <br />       “Truyện Kiều” của Nguyễn Du đến nay không phải là vấn đề  còn quá mới mẻ <br /> đối với những nhà nghiên cứu. Ngay từ khi “Truyện Kiều” mới được công bố nó đã  <br /> thu hút được đông đảo sự  quan tâm của giới trí thức. Đào Duy Anh có cuốn “Khảo  <br /> luận Kim Vân Kiều”. Đây là cuốn sách đầu tiên viết về  nghệ  thuật “Truyện Kiều” <br /> tương đối toàn diện, đặt nền móng cho các thế  hệ  sau này tiến hành nghiên cứu  <br /> “Truyện Kiều” dưới nhiều góc độ khác nhau. <br />            Với “Thư  mục nghiên cứu Truyện Kiều” của Trần Đình Sử  trong cuốn “Thi  <br /> pháp Truyện Kiều” năm 2002, cho thấy có 661 công trình nghiên cứu về  “Truyện  <br /> Kiều” trong đó có hơn 70 công trình nghiên cứu phương diện ngôn ngữ. <br />          Qua các công trình nghiên cứu trên, các tác giả  đã làm rõ được nhiều vấn đề <br /> mang tính chiều sâu và khái quát có liên quan đến Truyện Kiều. Song, các công trình  <br /> nghiên cứu trên chủ  yếu diễn ra trên phương diện văn bản học, chứ  chưa có công  <br /> trình nào chú ý tới hiện tượng đa nghĩa trong “Truyện Kiều” như  một đối tượng  <br /> riêng.<br />       Như vậy, chúng ta có thể thấy rằng hiện tượng đa nghĩa trong ngôn ngữ là một <br /> hình thức nghệ thuật rất phong phú và đa dạng. Từ việc nghiên cứu các vấn đề này  <br /> sẽ  giúp chúng ta có cái nhìn khái quát, đầy đủ  và sâu sắc hơn về  hiện tượng đa <br /> nghĩa. Nắm chắc được các vấn đề lý thuyết cơ bản về hiện tượng đa nghĩa cũng có <br /> <br /> <br /> 2<br /> nghĩa là chúng ta tiếp nhận được yếu tố  dẫn đường, làm cơ  sở  nghiên cứu hiện <br /> tượng đa nghĩa trên các tác phẩm văn học cụ thể. <br />       Từ đó, tôi đưa ra các từ, các câu thơ  có chứa hiện tượng đa nghĩa trong một số <br /> đoạn trích của “Truyện Kiều” rồi yêu cầu các em tìm ra đặc điểm và tính chất của <br /> hiện tượng đa nghĩa. Qua đó, tôi đã phát hiện được nguyên nhân dẫn đến các lỗi mà  <br /> các em còn mắc phải. Để  mang lại hiệu quả  cao cho quá trình lĩnh hội tri thức, tôi <br /> mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiệm đã tích lũy được trong quá trình giảng dạy để <br /> giúp các em học sinh khối 9 nắm được vai trò của hiện tượng đa nghĩa đối với giá trị <br /> nội dung và nghệ  thuật của tác phẩm “Truyện Kiều” .  Đồng thời, khi nghiên cứu <br /> hiện tượng đa nghĩa trong “Truyện Kiều” sẽ phát hiện ra nhiều vấn đề  mới mẻ  và  <br /> thấy được nghệ thuật dùng từ điêu luyện, chuẩn xác của thi hào Nguyễn Du.<br /> II.2. Thực trạng:<br /> Trong những năm vừa qua, tôi luôn được lãnh đạo nhà trường tin tưởng và trực <br /> tiếp phân công giảng dạy các khối lớp và bồi dưỡng học sinh giỏi khối 7. Đặc biệt <br /> trong năm học 2015­2016, tôi được nhà trường giao nhiệm vụ  giảng dạy môn Ngữ <br /> văn lớp 7. Với kinh nghiệm tích lũy được, tôi nhận thấy nhiều học sinh chưa có khả <br /> năng phân biệt hiện tượng đa nghĩa và hiện tượng đồng âm nên mạnh dạn chỉ ra một <br /> số biện pháp, sáng kiến giúp học sinh nắm vững hơn kiến thức cơ bản trên.<br /> a. Những thuận lợi và khó khăn:<br />     * Thuận lợi:<br />       ­ Trong những năm vừa qua, bản thân luôn nhận được sự  quan tâm  sâu sat cua<br /> ́ ̉  <br /> Ban Giam ̣<br /> ́   Hiêu, của Công đoàn giáo dục cùng sự  giup đ<br /> ́ ỡ cua t<br /> ̉ ất cả  các đoàn thể <br /> trong Hội đồng sư phạm nhà trường, đặc biệt là các đồng nghiệp trong tổ Ngữ Văn <br /> trường THCS Nguyễn Trãi.  <br />     ­ Trong năm học này, tôi đang trực tiếp giảng dạy môn Ngữ Văn  7, tôi thấy đa số <br /> học sinh có khả năng tiếp thu bài đồng đều, khả năng lĩnh hội tri thức tương đương  <br /> nhau, số  học sinh chiếm tỉ lệ khá ở  các môn học khá cao. Đại đa số  các em có tinh  <br /> thần học tập, ham học hỏi, hăng say phát biểu ý kiến xây dựng bài, chuẩn bị  bài <br /> tương đối đầy đủ khi lên lớp.<br />     ­ Công tác giảng dạy của giáo viên rất thuận lợi vì có tài liệu tham khảo nhiều.  <br /> Ngoài ra còn có các lớp học nâng cao trình độ nghiệp vụ tạo điều kiện cho giáo viên  <br /> tham gia học tập để theo kịp với xu thế đổi mới hiện nay. Tất cả đều nhằm tạo mọi <br /> điều kiện thuận lợi cho quá trình truyền tải kiến thức của tôi. <br />     * Khó khăn:<br />    ­ Về phía giáo viên: Do chưa có nhiều kinh nghiệm nên trong quá trình giảng dạy <br /> chưa đưa ra các biện pháp tối  ưu để  giúp học sinh phân biệt được hiện tượng đa <br /> nghĩa với hiện tượng đồng âm của từ ngữ. Và cũng do sĩ số lớp còn đông nên rất khó <br /> cho giáo viên trong việc theo sát, kèm cặp từng học sinh trong một tiết dạy.<br />     Thực tế mỗi trường đều có những phương pháp dạy học riêng để  nâng cao chất  <br /> lượng dạy học. Nhưng vấn đề  lớn nhất  ở  đây chính là phương pháp tiếp cận của <br /> giáo viên với học sinh còn rất hạn chế, còn cứng nhắc dẫn đến sự  buồn chán trong  <br /> việc dạy và học tại các nhà trường.<br /> <br /> 3<br />   ­ Về  phía học sinh: Số  lượng học sinh dân tộc thiểu số tương đối đông dẫn đến <br /> tình trạng bỏ học, lười học bài vẫn còn thường xuyên xảy ra. Một số gia đình điều <br /> kiện kinh tế còn hạn hẹp, nhận thức còn hạn chế. Do vậy, các em chưa có điều kiện <br /> mua thêm tài liệu tham khảo nhằm phục vụ cho việc học bộ môn Ngữ văn được tốt <br /> hơn.<br />      Bên cạnh đó vẫn còn một số học sinh chây lười trong quá trình tiếp thu bài học,  <br /> chưa thực sự có hứng thú với môn học nên không chuẩn bị tốt cho giờ học môn Ngữ <br /> văn dẫn đến tình trạng nắm bắt không đầy đủ lượng kiến thức mà giáo viên truyền  <br /> tải.<br />      Hầu như tất cả các em chưa có thói quen tìm hiểu, phân biệt hiện tượng đa nghĩa <br /> và hiện tượng đồng âm trong các tác phẩm văn chương và còn xem nhẹ các môn xã <br /> hội trong đó có môn Ngữ Văn dẫn đến chất lượng học tập không cao.<br /> b. Thành công và hạn chế khi vận dụng đề tài: <br />    ­ Khi vận dụng đề  tài này vào thực tế, đã giúp học sinh phần nào phân tích, đánh  <br /> giá, so sánh các dạng biểu hiện và vai trò của hiện tượng đa nghĩa. Từ đó có cơ  sở <br /> để phân biệt hiện tượng đa nghĩa với hiện tượng đồng âm của từ ngữ.<br />    ­ Thông qua đề  tài giúp học sinh vận dụng được hiện tượng đa nghĩa của từ  vào  <br /> trong bài viết tránh tình trạng dùng lẫn lộn, không xác định được hoàn cảnh sử dụng <br /> từ nhiều nghĩa và từ đồng âm trong giao tiếp cũng như trong học tập.<br />   ­ Giúp học sinh thấy được hiện tượng đa nghĩa trong ngôn ngữ Việt nói chung và <br /> ngôn ngữ “Truyện Kiều” nói riêng cũng giữ một vai trò nhất định trong việc tạo nên <br /> sự  phong phú, đa dạng về  ngữ nghĩa của ngôn ngữ. Từ  đó có thái độ  hăng say với  <br /> môn học và thêm yêu văn học dân tộc.<br />       Bên cạnh những thành công đã đạt được đề  tài còn mắc phải một số  hạn chế <br /> như: Ngoài các từ, các câu thơ có chứa hiện tượng đa nghĩa trong một số đoạn trích  <br /> của “Truyện Kiều”  ở  lớp 9, giáo viên chưa cung cấp thêm được nhiều các từ, các  <br /> câu thơ khác có chứa hiện tượng đa nghĩa cũng như trong các văn bản khác cho học  <br /> sinh tiếp cận nên chưa mở rộng được vốn kiến thức cho học sinh.<br />      Do ý thức học tập của một số học sinh chưa tốt, khả năng tiếp thu chậm nên vẫn  <br /> chưa nắm vững hiện tượng đa nghĩa dẫn đến chưa phân biệt được hiện tượng đa  <br /> nghĩa với hiện tượng đồng âm của từ ngữ. <br /> c. Mặt mạnh, mặt yếu khi vận dụng đề tài:<br />    ­ Với những kinh nghiệm mà bản thân đúc rút ra từ thực tiễn giảng dạy có những <br /> mặt mạnh sau đây:<br />    + Học sinh dân tộc thiểu số chiếm tỉ lệ cao, công tác giảng dạy còn gặp nhiều khó <br /> khăn nhưng khi vận dụng đề  tài vào thực tế  đã giúp học sinh tích cực, chủ  động  <br /> trong việc xây dựng nâng cao chất lượng học tập.<br />    + Học sinh hiểu bài và phân biệt được hiện tượng đa nghĩa với hiện tượng đồng <br /> âm của ngôn ngữ nên phần nào giúp học sinh yêu thích bộ môn hơn.<br />   ­ Bên cạnh đó đề tài vẫn còn một số hạn chế như: Một số em không chịu đọc bài,  <br /> soạn bài, không nắm vững khái niệm, không tìm hiểu thêm kiến thức nên dẫn đến <br /> còn chây lười, khó tiếp thu kiến thức mới. Từ  đó, dẫn đến tình trạng một số  học  <br /> <br /> 4<br /> sinh còn chưa phân định rõ ràng đâu là hiện tượng đa nghĩa và đâu là hiện tượng  <br /> đồng âm.<br /> d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động:<br />         Có rất nhiều nguyên nhân tác động dẫn đến sự  thành công cũng như  hạn chế <br /> trong quá trình vận dụng đề tài vào thực tiễn của người giảng dạy. Cụ thể là:<br />        Bản thân luôn nhận được sự  quan tâm giúp đỡ  của Ban giám hiệu nhà trường, <br /> của tổ  chuyên môn cũng như  các đồng nghiệp trong việc phối hợp để  giáo dục và <br /> hoàn thành nhiệm vụ giảng dạy của mình.<br />       Quá nhấn mạnh việc gắn kết tri thức trong văn bản với đời sống  nên giáo viên <br /> chú ý nhiều tới liên hệ  thực tế, dẫn đến việc khai thác kiến thức cơ  bản chưa đầy <br /> đủ. Vốn kiến thức của giáo viên thiếu sự  mở  rộng. Giáo viên chưa vận dụng linh <br /> hoạt các phương pháp dạy học và các biện pháp tổ  chức dạy học nhằm gây hứng <br /> thú cho học sinh nên giờ dạy còn tẻ nhạt chưa thu hút được sự chú ý của học sinh.<br />   ­ Một số giáo viên còn lúng túng trong việc đưa ra những cách thức phân biệt hiện  <br /> tượng đa nghĩa với hiện tượng đồng âm nên học sinh không khắc sâu được kiến  <br /> thức. Một số  phụ  huynh chưa thực sự quan tâm đến quá trình học tập của con em, <br /> chưa đôn đốc các em việc học bài cũ trước khi đến lớp.<br />    ­ Do học sinh chưa nắm vững khái niệm về từ nhiều nghĩa và từ đồng âm dẫn đến  <br /> tình trạng không phân biệt được từ nhiều nghĩa và từ đồng âm nên hiểu sai bản chất,  <br /> dùng sai từ khi giao tiếp cũng như khi tạo lập văn bản.<br />    ­ Một số em học sinh không học bài, làm bài cũ nên dẫn đến tình trạng học trước  <br /> quên sau và khi có những bài tập cụ  thể  xác định về  từ  nhiều nghĩa sẽ  không biết  <br /> cách giải quyết. Đa số các em chưa trang bị thêm cho mình những tài liệu tham khảo  <br /> về “Truyện Kiều” để làm tài liệu học tập.<br /> e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra:<br />       Sử dụng phân biệt hiện tượng đồng âm và hiện tương đa nghĩa trong tiết dạy có <br /> vai trò quan trọng giúp học sinh nắm vững, khắc sâu và hình thành kiến thức sâu sắc  <br /> hơn tuy nhiên với những khó khăn mà giáo viên đang gặp phải là những khó khăn <br /> cần và có thể giải quyết được giúp ý tưởng có thể đi vào thực tiễn giảng dạy như:<br />    ­ Trước hết, với việc đa dạng học sinh trong lớp dẫn đến sự  khó khăn khi truyền  <br /> tải kiến thức cho nên giáo viên cần có những câu hỏi phù hợp với từng đối tượng  <br /> học sinh.  Do đó, làm cách nào để  có thể  giúp cho học sinh dễ  dàng nắm bắt kiến <br /> thức, nhất là đối với học sinh yếu.  Ở các em có sự  khác biệt về: khả năng tiếp thu  <br /> bài, phong cách nhận thức,… so với những học sinh khác. Có lẽ đây là vấn đề không  <br /> chỉ của riêng ngành giáo dục mà hiện nay cả xã hội cũng đang quan tâm và tìm giải <br /> pháp để  khắc phục tình trạng này. Để  đưa nền giáo dục nước nhà phát triển toàn  <br /> diện thì người giáo viên không những chỉ biết dạy mà còn phải biết tìm tòi phương <br /> pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, giúp giảm dần khoảng cách về trình <br /> độ  trong lớp học. Vấn đề  nêu trên là khó khăn với không ít giáo viên nhưng ngược  <br /> lại, giải quyết được điều này là góp phần xây dựng trong bản thân mỗi giáo viên  <br /> một phong cách và phương pháp dạy học hiện đại, giúp cho học sinh có hướng tư <br /> duy mới trong việc lĩnh hội kiến thức.<br /> <br /> 5<br />    ­ Thứ hai, học sinh chưa nắm rõ các khái niệm, cấu trúc về hiện tượng đa nghĩa,  <br /> hiện tượng đồng âm nên chưa xác định đúng khi gặp trong văn bản.  Ngoài ra, hiện <br /> tượng đa nghĩa trong ba đoạn trích của tác phẩm “Truyện Kiều” (trong chương trình <br /> ngữ văn 9) còn ít nên giáo viên phải tìm tòi, củng cố, khắc sâu và nâng cao thêm kiến <br /> thức cho học sinh. Điều đó đòi hỏi người giáo viên cần đầu tư  thời gian, công sức,  <br /> tài liệu tham khảo nhiều hơn cho các bài giảng của bản thân.<br />      ­  Thứ  ba, với việc học sinh không học bài, làm bài trước khi đến lớp và không  <br /> khắc sâu được kiến thức đã học, đồng thời không đầu tư  vào bài học còn khá phổ  <br /> biến. Chính việc học sinh không đầu tư vào bài soạn nên không khắc sâu được kiến <br /> thức, thường nhầm lẫn giữa hai hiện tượng trên. Tuy nhiên, với đề tài này tôi muốn  <br /> đề  cập  ở  đây chính là một phương pháp học hiệu quả, với cách phân biệt hai hiện  <br /> tượng này bắt buộc học sinh phải có sự  hiểu sâu về  vấn đề  được học đồng thời <br /> biết vận dụng nó một cách linh hoạt vào trong giao tiếp. Học phải biết ghi nhớ các <br /> điểm chính, các từ  chủ  điểm rồi từ  đó suy ra những vấn đề  nhỏ  hơn và hiểu rằng <br /> mình đang học cái gì. Cách ghi nhớ này giúp cho những thông tin cần thiết được lưu <br /> lại trong não một cách hệ thống và được sử dụng có hiệu quả trong những ngữ cảnh <br /> phù hợp. Vì vậy, thông qua SKKN này tôi muốn giúp học sinh khắc sâu, phân biệt  <br /> hiện tượng đồng âm với hiện tượng đa nghĩa này trong việc tạo lập văn bản cũng <br /> như trên thực tế đời sống. <br />   ­ Thứ tư, đối với phần lớn học sinh thì việc học môn Ngữ Văn là một điều gì đó các  <br /> em bị bắt buộc phải làm chứ các em không hề muốn. Học Ngữ Văn lúc này đối với <br /> học sinh là một nghĩa vụ, và chính điều đó khiến cho các em cảm thấy không thoải <br /> mái khi học. Đây chính là thử thách đầu tiên và cũng là lớn nhất mà một người dạy  <br /> lẫn người học môn Ngữ  Văn phải đối mặt, bởi vì khi một người không thích học  <br /> Ngữ Văn thì chắc chắn sẽ không thể học nó tốt được. Chính vì vậy trách nhiệm của <br /> người giáo viên dạy là phải tìm ra những phương pháp dạy học thích hợp nhằm khơi  <br /> gợi niềm đam mê của học sinh, để  các em nhận ra rằng:  Nếu muốn trở  thành một <br /> người công dân tốt, có cảm xúc và biết yêu thương, thì cần phải quan tâm đến bản <br /> thân chính quá trình học môn Ngữ Văn của mình.<br />     ­ Thứ năm, với cuộc sống ngày càng hiện đại hiện nay, trò chơi càng nhiều làm  <br /> ảnh hưởng đến tinh thần học tập của học sinh.  Cho nên, giáo viên đóng vai trò quan <br /> trọng trong việc tạo sự  lôi cuốn học sinh trong từng tiết dạy.  Từ  đó, giáo viên cần <br /> phải luôn tìm hiểu cập nhật những kiến thức mới để tạo ra sự hứng thú đối với học  <br /> sinh. Với sáng kiến kinh nghiệm này, chúng ta có thể xây dựng những bài tập nhanh  <br /> với hình  ảnh hấp dẫn để  thu hút học sinh phân biệt giữa hai hiện tượng vừa chơi  <br /> vừa học nhưng hiệu quả thu lại rất cao. <br /> II.3. Giải pháp, biện pháp: <br /> a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp:<br />       Thông qua sáng kiến này, bản thân cố  gắng giúp học sinh phân biệt được hiện  <br /> tượng đa nghĩa với hiện tượng đồng âm của ngôn ngữ: nắm vững cấu tạo, phân loại <br /> đặc điểm của từng loại để tránh tình trạng dùng sai, dùng không đúng văn cảnh. Từ <br /> <br /> <br /> 6<br /> đó giúp học sinh vận dụng nhuần nhuyễn, thích hợp từ  nhiều nghĩa trong bài viết <br /> cũng như trong giao tiếp hàng ngày.<br /> b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp:<br /> b.1. Hiện tượng đa nghĩa <br />    Khái niệm từ đa nghĩa: <br />        Từ  đa nghĩa (từ  nhiều nghĩa) là những từ  có một số  nghĩa biểu thị  những đặc <br /> điểm, <br /> thuộc tính khác nhau của một đối tượng, hoặc biểu thị những đối tượng khác nhau <br /> của thực tại. <br />      Hay: Một từ  với một hình thức ngữ  âm nhưng có thể  gọi tên nhiều sự  vật, hiện  <br /> tượng, biểu thị nhiều khái niệm khác nhau trong thực tế khách quan thì được gọi là  <br /> từ đa nghĩa.<br />      Ví dụ: Từ đi trong tiếng Việt là một từ đa nghĩa, nó vừa có nghĩa chỉ dịch chuyển  <br /> bằng hai chi dưới  (Tôi đi rất nhanh nhưng vẫn không đuổi kịp anh ấy) vừa có nghĩa <br /> chỉ một người nào đó đã chết (Anh ấy ra đi mà không kịp nói lời trăng trối.) <br />   Cần phân biệt hiện tượng đa nghĩa và hiện tượng đồng âm:<br />      Có thể hiểu từ đa nghĩa là một từ nhưng có nhiều nét nghĩa và các nét nghĩa đó có  <br /> mối liên hệ  với nhau, còn từ  đồng âm là những từ có hình thức ngữ  âm ngẫu nhiên  <br /> giống nhau nhưng hoàn toàn khác nhau về nghĩa và các nét nghĩa đó không có bất kì <br /> một mối liên hệ nào.<br />        Ví dụ:                       “Bà già đi chợ Cầu Đông<br /> Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?<br /> Thầy bói gieo quẻ nói rằng:<br />                           Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.”          (Ca dao)<br />       Từ “ lợi” trong ví dụ trên là từ đồng âm vì 2 từ “ lợi” ở 2 câu hoàn toàn khác nhau <br /> về ý nghĩa. Từ “lợi” trong câu đầu là tính từ chỉ lợi ích (trái với hại), còn “lợi” ở câu <br /> 2 là danh từ  chỉ  bộ  phận trong khoang miệng, đó là phần thịt bao quanh chân răng,  <br /> giữ cho răng vững chắc.<br />        Như  vậy, việc phân biệt hiện tượng đa nghĩa và hiện tượng đồng âm là một  <br /> điều cần thiết trong việc sử dụng ngôn ngữ.<br />    Nguyên nhân biến đổi nghĩa của từ thành từ đa nghĩa:<br />     ­ Nhu cầu giao tiếp: Do nhu cầu giao tiếp ngày càng đa dạng và phức tạp của con  <br /> người mà ngôn ngữ là một phương tiện cần phải bám sát để  thỏa mãn nhu cầu đó. <br /> Số lượng từ có hạn trong khi nhu cầu biểu thị nội dung ý nghĩa lại vô hạn và không  <br /> thể  tính hết. Nếu số  lượng đơn vị  từ  tăng lên quá nhiều sẽ  vượt quá khả  năng ghi  <br /> nhớ  của con người. Vì vậy, để  khắc phục mâu thuẫn trên và để  tuân thủ  quy luật  <br /> tiết kiệm hình thức ngôn ngữ, tiếng Việt đã phát triển theo hướng dùng cái tối thiểu  <br /> của hình thức để biểu đạt tối đa nội dung. Quá trình này đã tạo ra các từ đa nghĩa.<br />   ­ Từ phản ánh sự vật và các thuộc tính sự vật trở thành nét nghĩa của từ: Hệ <br /> quả tất yếu là khi các thuộc tính của sự vật được từ gọi tên thay đổi sẽ kéo theo sự <br /> thay đổi về  nghĩa của từ. Ví dụ:  Thẻ: trước đây, khi chưa phát minh ra giấy viết <br /> nghĩa là “mảnh tre, gỗ được dùng để viết chữ” và chuyển sang hai nghĩa khác là “đồ <br /> 7<br /> dùng trong nghề  mê tín, dị  đoan” (xin  thẻ  ở  đền) và nghĩa “mảnh xương, ngà ghi <br /> chức tước mà các quan đeo ở ngực”. Đến nay thì từ   thẻ có nghĩa “giấy chứng nhận <br /> tư cách thành viên của một tổ chức nào đấy” (thẻ hội viên,…)<br />   ­ Do nhu cầu tạo ra những tên gọi mới: Để biểu thị những sự vật mới hình thành <br /> thì các tên gọi cũ không còn gây ấn tượng. Khi tên gọi mới được hình thành, tên gọi  <br /> này vừa mang nghĩa cũ lẫn nghĩa mới. Ví dụ: mạng nhện ­ mạng internet.<br />  Đặc điểm của từ đa nghĩa:<br />    ­ Tính tiết kiệm – tính tần số sử dụng cao: Ngôn ngữ có quy luật tiết kiệm vô <br /> cùng kì diệu: dùng cái hữu hạn để biểu hiện cái vô hạn. Về mặt từ vựng, quy luật  <br /> tiết kiệm của ngôn ngữ thể hiện ở chỗ: cùng một hình thức ngữ âm có thể diễn đạt  <br /> nhiều nội dung khác nhau. Do đó từ  đa nghĩa là những từ  có tần số  xuất hiện cao, <br /> được sử dụng nhiều nhất trong đời sống ngôn ngữ.<br />   ­ Tính nhiều nghĩa gắn liền với tính hệ  thống: Các nét nghĩa trong từ đa nghĩa <br /> không tồn tại đơn lẻ, cô lập mà thường có quan hệ với nhau. Các nét nghĩa trong từ <br /> đa nghĩa tập hợp với nhau thành ra một tổng thể các nét nghĩa có số  lượng lớn hơn <br /> hai, có quan hệ  qua lại, quy định lẫn nhau và tổ  chức thành một chỉnh thể.  Nằm <br /> trong hệ  thống ý nghĩa của từ  đa nghĩa, các nét nghĩa luôn luôn có một giá trị  nhất  <br /> định. <br />    ­ Tính nhiều nghĩa gắn liền với tính cấu trúc: Quan hệ giữa các nét nghĩa trong <br /> hệ thống ý nghĩa của từ đa nghĩa tạo thành cấu trúc của hệ thống ý nghĩa trong từ đa <br /> nghĩa. Các quan hệ trong hệ thống cấu trúc từ đa nghĩa cũng có nhiều loại khác nhau. <br />  b.2. Tiêu chí và phân loại các kiểu ý nghĩa của từ đa nghĩa<br />      Các ý nghĩa khác nhau của một từ đa nghĩa không tồn tại rời rạc mà quan hệ, quy  <br /> định lẫn nhau tạo thành một kết cấu. Nghiên cứu kết cấu ý nghĩa của từ  cần phải  <br /> tách ra các ý nghĩa khác nhau của nó. Có nhiều cách phân loại ý nghĩa của từ  đa <br /> nghĩa.<br /> b.2.1. Cách phân loại nghĩa truyền thống<br />  Phân loại nghĩa từ theo lịch đại:<br />        Quan điểm này nhìn nhận nghĩa của từ trong tiến trình phát sinh, phát triển của  <br /> nó trong lịch sử và thời gian. Do đó, người ta phân định thành các cặp nghĩa:<br />   ­ Nghĩa cổ và nghĩa mới: <br />       Nghĩa cổ là nghĩa đầu tiên của từ, nghĩa này ít được dùng ở thời điểm hiện tại, <br /> có khi bị loại hẳn trong giao tiếp hiện nay. Thường thì nghĩa cổ chỉ được dùng trong  <br /> những văn bản mà tác giả có dụng ý tái hiện lại không khí cổ kính của câu chuyện. <br />        Nghĩa mới là loại nghĩa xuất hiện sau này của từ, nghĩa mới được nhiều người <br /> biết <br /> đến và sử dụng rộng rãi hơn nghĩa cổ.<br />  Ví dụ: từ  thẻ có nghĩa gốc là chỉ mảnh tre dài, hẹp, mỏng, dùng để viết chữ vào  <br /> đó (khi chưa có giấy viết); hoặc nghĩa cổ  khác là thẻ  ngà có ý nghĩa là vật chứng  <br /> nhận địa vị xã hội của quan lại phong kiến dùng đeo trước ngực. Còn hiện nay nghĩa <br /> đó được sử dụng với nghĩa mới như: thẻ đảng viên, thẻ sinh viên,… với ý nghĩa giấy <br /> chứng nhận.<br /> 8<br />  ­ Nghĩa gốc và nghĩa chuyển:<br />      Nghĩa gốc là nghĩa đầu tiên của từ, là khái niệm đầu tiên mà từ  biểu thị. Nghĩa <br /> chuyển là nghĩa phát sinh từ  nghĩa gốc, có thể  suy ra từ  nghĩa gốc. Nghĩa gốc và <br /> nghĩa chuyển có mối liên hệ với nhau.<br />                            Nghĩa gốc: mùa đầu tiên của một năm (từ tháng giêng đến tháng ba)<br /> Ví dụ: Xuân         Nghĩa chuyển: tuổi trẻ, sức khỏe, một năm (tuổi xuân, sức xuân)<br />  Phân loại nghĩa từ theo đồng đại:<br />       Ta xem xét nghĩa của từ trong trạng thái hoạt động hiện thời của chúng để xác  <br /> lập nội dung mà từ gợi ra. Theo đó, người ta chia ra các cặp nghĩa sau:<br />   ­ Nghĩa trực tiếp và nghĩa gián tiếp:<br />       Nghĩa trực tiếp là nghĩa phản ánh sự  vật, hiện tượng một cách trực tiếp không  <br /> thông qua ý nghĩa nào khác của từ này.<br />       Nghĩa gián tiếp là ý nghĩa phản ánh đối tượng gián tiếp thông qua những nét ý  <br /> nghĩa khác.<br />      Ví dụ: Từ chân chỉ bộ phận để đi, chi dưới của động vật là nghĩa trực tiếp vì nó  <br /> trực tiếp phản ánh đối tượng và người ta không giải thích được vì sao từ  chân lại có <br /> ý nghĩa đó. Ngược lại, các ý nghĩa khác của từ này như: chân tường, chân trời, chân  <br /> đồi… là nghĩa gián tiếp vì có thể giải thích được thông qua ý nghĩa trực tiếp trên.<br />  ­ Nghĩa thông thường và nghĩa thuật ngữ: Phản ánh trình độ nhận thức khác nhau <br /> đối với sự vật, hiện tượng, đủ để có thể phân biệt những đối tượng cùng loại được <br /> khái quát trong ý nghĩa đó đối với những đối tượng khác.<br />      Nghĩa thuật ngữ phản ánh những thuộc tính bản chất của sự vật, hiện tượng.<br />     Nghĩa thông thường: chất lỏng nói chung<br /> Ví dụ: Nước           Nghĩa thuật ngữ: hợp chất của hydro và oxy<br />  ­ Nghĩa đen và nghĩa bóng: <br />          Nghĩa đen là loại nghĩa có thể  nhận thức được một cách trực tiếp cảm tính, <br /> không phải trải qua các bước luận lí phức tạp.<br />      Nghĩa bóng là loại nghĩa được suy ra từ nghĩa đen được hiểu một cách trừu tượng  <br /> thường thông qua phương thức  ẩn dụ. Hai loại này có mối liên hệ  với nhau về <br /> nghĩa.<br />  Nghĩa đen: là một loại kim loại quý<br /> Ví dụ:  Vàng            Nghĩa bóng: chỉ nhân cách cao quý<br />                                  (Bác ấy đúng là người có tấm lòng vàng.) <br /> ­ Nghĩa chính và nghĩa phụ:<br />     Nghĩa chính là nghĩa cơ bản, làm nền tảng cho sự phát triển nghĩa của từ, ít phụ <br /> thuộc vào văn cảnh. Nghĩa chính là nghĩa được nhiều người biết đến và được sử <br /> dụng trong phạm vi rộng rãi, phổ biến.<br />     Nghĩa phụ là nghĩa chỉ sử dụng trong một số trường hợp hạn chế, nhất định.<br />       Nghĩa chính của từ  có thể  trùng với nghĩa gốc. Song có khi nghĩa chính của từ <br /> trong một giai đoạn nhất định lại là nghĩa nhánh, là nghĩa phụ ở một giai đoạn khác.<br />       Ví dụ: Từ chân nghĩa “chi dưới của động vật”, từ chín nghĩa “chỉ trạng thái của <br /> quả <br /> 9<br /> cây” là nghĩa chính. Các nghĩa khác còn lại của hai từ trên là các nghĩa phụ.<br /> ­ Nghĩa ổn định và nghĩa lâm thời:<br />      Nghĩa lâm thời chỉ được sử dụng trong một thời gian, sau đó chúng lại mất đi và <br /> không được sử dụng nữa. Nghĩa lâm thời chính là nghĩa văn cảnh, nghĩa văn chương  <br /> được xét ở một góc độ khác, một tiêu chí khác.<br />       Ví dụ:<br />                                  Nghĩa ổn định: cơ quan sinh sản của cây hạt kín,<br />               Hoa  thường có màu sắc và hương thơm.<br />                                 Nghĩa lâm thời: chỉ Thúy Kiều trong câu thơ sau:<br /> “Rộng thương cỏ nội hoa hèn<br /> Chút thân bèo bọt dám phiền mai sau”<br /> b.2.2. Cách phân loại nghĩa từ hiện đại:<br />  Nghĩa biểu vật:  Là thành phần nghĩa biểu thị  và giới hạn phạm vi sự  vật  <br /> miêu tả hoặc đề cập tới. Từ có thể mang một nghĩa biểu vật, hoặc nhiều nghĩa biểu  <br /> vật. <br /> Ví dụ: Từ chín có các nghĩa biểu vật sau:<br /> 1. Quả, cây đã đến thời kì phát triển cao nhất: Quả chín, lúa chín.<br /> 2. Nấu thức ăn đến lúc ăn được: Cơm chín, thịt chín<br /> 3. Suy nghĩ kĩ, đầy đủ: Nghĩ đã chín mới nói.<br /> 4. Phát triển đến cao độ cần giải quyết: Tình hình xung đột đã chín lắm rồi.<br /> 5. Trạng thái hổ thẹn làm da mặt đỏ rực: Ngượng chín cả người.<br />       Như thế, căn cứ để xác định tính nhiều nghĩa biểu vật của từ là các phạm vi sự <br /> vật hiện tượng khác nhau được từ biểu thị.<br />  Nghĩa biểu niệm: Là thành phần nghĩa trung tâm cơ  bản của một từ. Nghĩa  <br /> biểu niệm phản ánh những hiểu biết của con người về  những thuộc tính bản chất <br /> của sự  vật, hiện tượng trong thực tế  khách quan. Nghĩa biểu niệm thường tồn tại <br /> dưới dạng một cấu trúc. Nó có thể phân chia được thành từng phần nhỏ. Mỗi phần  <br /> nhỏ  là một nét nghĩa. Ví dụ: Đi (hoạt động dời chỗ  từ A đến B), (bằng chân), (tốc <br /> độ bình thường), (tư thế thân mình thẳng), (hai chân không đồng thời nhấc lên khỏi <br /> mặt đất).<br />   Nghĩa biểu cảm: Là tập hợp tất cả những sắc thái đánh giá góp phần bộc lộ <br /> trạng thái tâm lí, tình cảm và sự  đánh giá chủ  quan của cá nhân người nói trước  <br /> người nghe và trước đối tượng được nói đến. Ví dụ: chết, hi sinh,… đều cùng nghĩa <br /> biểu vật nhưng khác nhau về nghĩa biểu cảm.<br /> ­ Ông ta đã chết tối qua rồi. (Sắc thái trung hòa)<br /> ­ Anh ấy đã hi sinh vì Tổ quốc. (Sắc thái trang trọng)<br /> b.2.3. Phương thức chuyển nghĩa của từ đa nghĩa:<br />       Hai phương thức chuyển nghĩa phổ biến nhất trong tất cả các ngôn ngữ trên thế <br /> giới là  ẩn dụ  và hoán dụ. Để  phân biệt với  ẩn dụ  tu từ  và hoán dụ  tu từ  là hai  <br /> phương thức chuyến nghĩa lâm thời trong văn chương thì chúng ta nên gọi đó là  ẩn <br /> dụ từ vựng và hoán dụ từ vựng.<br /> <br /> <br /> 10<br />   Ẩn dụ từ vựng:  Là phương thức chuyển đổi tên gọi giữa sự vật A và sự  vật <br /> B, (hai sự vật này thường không có quan hệ khách quan với nhau). Sự chuyển tên gọi <br /> này được thực hiện bằng phép so sánh liên tưởng thông qua sự  nhận thức về  sự so  <br /> sánh mang tính chất chủ quan và tư duy liên tưởng của con người.  Ẩn dụ từ vựng có <br /> thể được thiết lập dựa trên sự tương đồng giữa hai sự vật trên các mặt sau:<br />   ­ Ẩn dụ  hình thức: Là ẩn dụ dựa vào sự giống nhau về hình thức giữa các sự <br /> vật, <br /> hiện tượng. Đây là sản phẩm của tư duy cảm tính trực quan và nó xuất hiện với tần  <br /> số cao trong lời nói. Ví dụ: mũi người ­ mũi thuyền ­ mũi kim…<br />    ­ Ẩn dụ vị trí: Là ẩn dụ dựa vào sự giống nhau, sự tương quan về vị trí giữa các <br /> sự  vật, hiện tượng.  Ví dụ:  chân người, chân bàn, chân  đồi  (đều là bộ  phận dưới <br /> cùng trong tương quan cấu tạo của cái toàn thể).<br />     ­ Ẩn dụ cách thức: Là ẩn dụ dựa vào sự giống nhau về cách thức thực hiện giữa  <br /> các hoạt động của sự  vật hiện tượng. Ví dụ: Tôi về  thăm quê ­ lũ về (đều là hoạt <br /> động di chuyển trở lại vị trí cũ)<br />    ­ Ẩn dụ về tính chất bổ sung: Là ẩn dụ dùng tên gọi của những cảm giác thuộc <br /> giác quan này để gọi tên những cảm giác của giác quan khác. <br /> Ví dụ: chua, ngọt, cay,… là những cảm giác của vị giác được dùng để  gọi các cảm <br /> giác, thính giác: lời nói ngọt, giọng nói chua loét, nói cay quá...<br />    ­ Ẩn dụ  thuộc tính, tính chất: là những  ẩn dụ  dựa vào sự  giống nhau về  thuộc <br /> tính, tính chất giữa các sự vật, hiện tượng. Ví dụ: đất khô, tình cảm khô,…<br />  Hoán dụ  từ  vựng:  Là phương thức chuyển đổi tên gọi giữa sự  vật A và sự <br /> vật B (hai sự vật này có quan hệ khách quan với nhau). Sự chuyển tên gọi này được <br /> thực hiện bằng phép liên tưởng dựa vào các đặc điểm tương cận, gần gũi nhau giữa <br /> các sự  vật, hiện tượng trong thực tế khách quan thông qua sự  nhận thức và tư  duy  <br /> liên tưởng của con người. Sự  so sánh và liên tưởng này không tùy thuộc nhiều vào  <br /> sự nhận thức chủ quan mà có tính chất khách quan nhiều hơn phương thức ẩn dụ.<br />       Dựa vào sự  quan hệ  nhau của sự  vật, hiện tượng mà ta có thể  chia hoán dụ  từ <br /> vựng ra thành các kiểu khác nhau sau: <br />    ­ Hoán dụ  từ  vựng dựa trên quan hệ  bộ  phận và toàn thể  hoặc chỉnh thể  và bộ <br /> phận của sự vật, hiện tượng. Ví dụ: một ngày công, một đêm văn nghệ…<br />   ­ Hoán dụ từ vựng dựa trên quan hệ các đơn vị  thời gian nhỏ  với đơn vị  thời gian <br /> lớn. Ví dụ: xuân, hạ, thu… để chỉ năm.<br />   ­ Hoán dụ từ vựng dựa trên quan hệ vật chứa và vật bị chứa. Ví dụ: cả làng…, cả  <br /> nhà…, lớp ta đã giật giải… <br />    ­ Hoán dụ  từ  vựng dựa trên quan hệ  vật chứa và lượng chất được chứa. Ví dụ:  <br /> rương quần áo, tủ vải vóc…<br /> b.3. Hiện tượng đa nghĩa trong một số đoạn trích của “Truyện Kiều”:<br />      Trong “Truyện Kiều” số lượng từ đa nghĩa chỉ có khoảng trên 10 từ nhưng tần số <br /> sử dụng của mỗi từ lại tương đối nhiều. Hiện tượng đa nghĩa chủ yếu ở từ đơn và <br /> thuộc từ loại danh từ, tính từ. Ngoài những từ có tần số xuất hiện ít như: lộc, lành,<br /> … thì những từ  còn lại: bạc, hoa, xuân, lòng, được xuất hiện khá nhiều. Mỗi từ đa <br /> <br /> 11<br /> nghĩa lại được thi hào đặt vào từng văn cảnh, từng câu thơ  tạo ra những nét nghĩa <br /> mang những giá trị biểu đạt khác nhau. <br /> b.3.1. Biểu hiện của từ đa nghĩa trong một số đoạn trích của “Truyện Kiều”<br />   Xuân<br />   ­ Nghĩa gốc: Trước hết, cần phải phân biệt rõ ràng hai từ  xuân mà Nguyễn Du đã <br /> sử dụng trong “Truyện Kiều”. Thi hào đã sử dụng hai chữ  xuân khác nhau hoàn toàn <br /> về nghĩa và đó được xem là hiện tượng đồng âm chứ không phải là từ đa nghĩa.<br />     + Từ  xuân thứ nhất, đó là từ  xuân mà nghĩa của nó chỉ cây xuân. Cây xuân thuộc  <br /> loại như cây xoan, thân cây to, gỗ cứng và theo sách Trang tử chép thì đời thượng cổ <br /> có   thứ   cây   xuân   sống   lâu,   mùa   xuân   của   nó   đến   tám   nghìn   năm.   Vì   vậy,   trong <br /> “Truyện Kiều”, nhà thơ Nguyễn Du đã dùng mười một lần từ xuân này kết hợp với <br /> một yếu tố khác để chỉ đấng sinh thành như trong các câu thơ sau:<br />            Xuân và huyên để gọi hai đấng sinh thành:<br /> Xót thay huyên cỗi xuân già,<br />    Tấm lòng thương nhớ biết là có nguôi?  <br />     Dùng để  nói đến cha mẹ  của Thúy Kiều nhưng được dùng với phương thức  ẩn <br /> dụ:<br /> Hạt mưa sá nghĩ phận hèn,<br />      Liều đem tấc cỏ, quyết đền ba xuân <br />       Ba xuân có nghĩa là con cái báo đáp cho cha mẹ như cây cỏ đền bồi mùa xuân.  <br /> Như vậy, từ  xuân trên là để nói đến cha mẹ, nói đến tuổi già hay sức khỏe của cha  <br /> mẹ đã già yếu và nghĩa của nó không hề liên quan đến từ xuân sau đây.<br />     + Từ  xuân thứ hai với nét nghĩa gốc là chỉ mùa xuân, mùa đầu tiên trong năm bắt <br /> đầu từ  tháng 1 đến hết tháng 3 và đây là từ  xuân mà chúng ta cần quan tâm làm rõ <br /> tính đa nghĩa của nó. Mùa xuân là mùa cây cối đâm chồi, nảy lộc, và là mùa mà cảnh  <br /> vật, thiên nhiên trở nên tươi tốt, căng đầy sức sống. Trong “Truyện Kiều”, Nguyễn  <br /> Du đã 41 lần dùng từ xuân, trong đó 22 lần từ xuân xuất hiện với nét nghĩa gốc này. <br />       Cũng như các nhà thơ khác, thi hào đã sử dụng từ  xuân với nét nghĩa vốn có của <br /> từ  để  miêu tả  ngày xuân với những hình  ảnh, không khí của mùa xuân. Chắc hẳn  <br /> không ai xa lạ gì với bức tranh tả cảnh mùa xuân trong sáng và thanh khiết ở những  <br /> câu thơ trong đoạn trích “Cảnh ngày xuân” – Truyện Kiều:<br /> “Ngày xuân con én đưa thoi,<br /> Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.<br /> Cỏ non xanh tận chân trời,<br />                 Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.”     (9) <br />       Chị em Thúy Kiều đi chơi Thanh minh vào một ngày xuân. Mùa xuân là mùa đẹp  <br /> nhất trong một năm; mùa xuân có ba tháng. Do đó, bức tranh thiên nhiên đã được vẽ <br /> lên với những gam màu thật trong sáng: màu cỏ  non xanh mơn mởn và màu trắng  <br /> tinh khiết của hoa lê. Nguyễn Du đã gieo vào lòng người cảm giác say mê, đầy sức  <br /> sống trước cảnh đẹp của đất trời vào những ngày đầu của tháng cuối xuân. Khi  <br /> <br /> <br /> 12<br /> nhắc đến mùa xuân trong mỗi chúng ta đều liên tưởng đến bức tranh tuyệt mĩ  ấy <br /> của Nguyễn Du. Hay câu thơ sau:<br /> Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân. (9)<br /> Xuân lan, thu cúc mặn mà cả hai. <br />       Mùa xuân và mùa thu là hai mùa đẹp nhất trong năm. Nếu mùa xuân trăm hoa đua  <br /> nở, có hoa lan nổi bật lên đẹp rạng rỡ, thì vào mùa thu thiên nhiên, hoa lá lại mang <br /> vẻ đẹp khác với hoa cúc giản dị, mà không hề kém phần xinh tươi. Mỗi mùa đều có <br /> mỗi loại hoa quý, ví như  Thúy Kiều, Thúy Vân hai người con gái xinh đẹp, tài sắc <br /> vẹn toàn. <br />       Xuân­ một từ đa nghĩa được sử  dụng khá phổ  biến trong văn chương cùng với  <br /> các nét nghĩa vốn có của nó. Chỉ  một chữ  xuân thôi cũng đủ  để  nhà thơ  khái quát, <br /> phản ánh được tâm trạng, gợi lên không khí tươi vui, nhộn nhịp của cuộc sống.  <br /> Chẳng thế  mà các thi sĩ của chúng ta đã gọi mùa xuân, nâng niu và khao khát mùa  <br /> xuân đến như thế. Tố Hữu đã từng gọi mùa xuân rất thân mật với đại từ “em”:<br /> Xuân ơi xuân, em mới đến dăm năm,<br /> Mà cuộc sống đã tưng bừng ngày hội.  <br />                                            (Tố Hữu – “Bài ca mùa xuân 1961”)<br />        Nhà thơ  chào đón, ca ngợi mùa xuân của thiên nhiên, của dựng xây, của hạnh  <br /> phúc, lần đầu tiên trong thơ  mùa xuân của đất nước được gọi là “em”. Hay nhà ái <br /> quốc Phan Bội Châu sau hơn ba mươi năm hoạt động cách mạng, phải trở về khuây  <br /> “với bạn đầu xanh” cũng than thở với mùa xuân:<br /> Xuân ơi xuân, xuân có biết cho chăng?<br /> Thẹn cùng sông, buồn cùng núi, tủi cùng trăng.<br />                               (Phan Bội Châu ­ “Bài ca chúc tết thanh niên”)<br />        Quy luật của tự nhiên là thế  nhưng không ai là không tiếc mùa xuân, ngay nhà <br /> thơ Xuân Diệu dẫu trẻ trung, sôi nổi đến như vậy nhưng cũng không sao nguôi được <br /> niềm than tiếc hoài xuân:<br /> Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua,<br /> Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già.<br />                                     (Xuân Diệu – “Vội vàng”)<br />        Nói như vậy, để từ đó chúng ta mới tìm hiểu xem một đại thi hào đã đưa mùa  <br /> xuân vào trong “Truyện Kiều” và cảm nhận về  mùa xuân như  thế  nào? Với chữ <br /> xuân Nguyễn Du đã tinh dụng ra sao?<br />  ­ Nghĩa chuyển:<br />   + Chỉ niềm vui, hạnh phúc: Mùa xuân đẹp, trong xanh, tinh khiết là thế nên mỗi <br /> khi đông qua xuân đến như hứa hẹn bao điều tốt lành, hạnh phúc cho một năm mới.  <br /> Vì vậy mà Nguyễn Du thường hay sử dụng từ  xuân đi kèm một danh từ  nào đó thì <br /> nghĩa của từ đó luôn gợi cho ta một cảm giác thoải mái, sự vui vẻ, những gì tốt đẹp <br /> và may mắn nhất.<br /> “Một tường tuyết trở sương che,<br />      Tin xuân đâu dễ đi về cho năng!”     <br /> <br /> 13<br />  “Tin xuân” là những tin vui, tin tốt lành của người yêu.<br />    Hay từ  xuân trong: đêm xuân, giấc xuân:<br /> Thuý Vân chợt tỉnh giấc xuân,<br /> Dưới đèn ghé đến ân cần hỏi han:  <br />       Đêm xuân, giấc xuân nhà thơ muốn nói đến một đêm an lành, có một giấc ngủ <br /> ngon không phải suy nghĩ về điều gì. Trước tai biến của gia đình, Thúy Kiều đang lo <br /> lắng không thể chợp mắt được thì Thúy Vân vẫn vô tư, vẫn có một giấc ngủ ngon. <br />   + Chỉ tuổi trẻ, sắc đẹp: Như đã nói ở trên, quy luật tuần hoàn xuân đến, xuân đi <br /> nên ai ai cũng có lúc đón mùa xuân đến mà lòng cảm thấy xao xuyến vì mình đang  <br /> thêm một tuổi mới, thêm già đi rồi tuổi trẻ, nhan sắc cũng dần phai tàn theo thời <br /> gian. Do đó, xuân còn chỉ tuổi trẻ, nhan sắc và điều này càng có ý nghĩa quan trọng <br /> hơn đối với người phụ nữ. Nét nghĩa này được thi hào dùng trong câu thơ sau:<br /> Ngày xuân em hãy còn dài,<br />            Xót tình máu mủ, thay lời nước non.      (9)<br />          Vẫn là chữ  xuân  đó nhưng  ở  hai câu thơ  trên lại dùng phương thức hoán dụ, <br /> Nguyễn Du đã dùng từ  ngày xuân để  nói đến tuổi trẻ  và sắc đẹp. Sau buổi đi hội <br /> Đạp thanh và gặp mộ Đạm Tiên thì Thúy Kiều đã dự  đoán được kiếp đoạn trường <br /> của mình sẽ bắt đầu từ đây. Số mệnh của nàng như đã được an bài trước và khi gia  <br /> đình gặp tai biến nàng đã phải trao duyên cho Thúy Vân. Nàng muốn Thúy Vân thay <br /> mình để  nối duyên với chàng Kim, thực hiện lời thề  hẹn trăm năm giữa Kiều và <br /> Kim Trọng. Rồi ở một số trường hợp khác Nguyễn Du cũng đã sử dụng từ xuân với <br /> nghĩa này như:<br /> Phong lưu rất mực hồng quần,<br /> Xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê.  (9)<br />     Hay ngày Vương ông, Vương bà gặp lại đứa con gái hiếu thảo sau mười lăm năm  <br /> thì niềm vui khôn xiết khi thấy con gái mình nay vẫn còn sống khỏe mạnh nhưng  <br /> cũng vô cùng đau lòng, xót xa cho sự hao gầy của con gái.<br /> Bấy chầy dãi nguyệt, dầu hoa,<br />  Mười phần xuân, có gầy ba bốn phần. <br />      Thúy Kiều “phận liễu yếu đào tơ” trải qua mười lăm năm lưu lạc “thanh lâu hai  <br /> lượt, thanh y hai lần” với biết bao đau khổ, ngậm đắng, nuốt cay trong nước mắt thì  <br /> nhan sắc, sự trẻ trung sao còn được nguyên vẹn như ngày trước.<br />  + Chỉ  tình yêu: Sự  tài tình nhất của Nguyễn Du là cách dùng chữ  dưới hình thức <br /> nghệ  thuật  ẩn dụ, hoán dụ  nhưng người đọc, người nghe vẫn có thể  cảm nhận  <br /> được  ẩn ý sâu xa đằng sau những chữ  nghĩa đó. Từ  xuân  tượng trưng cho sự  trẻ <br /> trung, cho cái đẹp như những câu thơ trên nhưng ở những trường hợp sau sự kết hợp  <br /> có phần phũ phàng hơn và xuân giờ lại ẩn chứa thêm một nét nghĩa khác. Có khi tác  <br /> giả dùng từ theo nghĩa thuần Việt: “tỏa” là cái khoá ; “xuân toả” hay “khoá xuân” là <br /> nơi giam giữ người con gái đẹp:<br /> Trước lầu Ngưng Bích khoá xuân,<br />  Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung.  (9)<br /> <br /> 14<br />        Như  vậy, xuân  ở  đây đâu chỉ  là niềm vui, tuổi trẻ  nữa mà đó còn là tình yêu. <br /> Khóa xuân đó là nơi Kiều bị  giam giữ, trói buộc cả  về  thể  xác lẫn tâm hồn. Tình <br /> yêu, tuổi trẻ, sắc đẹp của nàng Kiều rồi cũng sẽ  lụi tàn nơi lầu xanh đó. Và để  rồi  <br /> những khi nhìn lại mình nàng cũng phải ngao ngán, thốt lên rằng:<br /> Những mình nào biết có xuân là gì!<br />      “Chữ trinh đáng giá nghìn vàng” kia khi nàng đã trao cho Mã Giám Sinh một tên vô <br /> học, không biết trân trọng điều đó khi “chơi cho liễu chán hoa chê” xong rồi thì hắn <br /> bán Kiều vào lầu xanh. Và những ngày nối tiếp, khi phải tiếp khách  ở  lầu xanh <br /> “Sớm đưa Tống ngọc, tối tìm Tràng Khanh” những cuộc vui suốt đêm ấy nàng biết  <br /> r