SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm ở chương trình hóa học Trung học cơ sở

SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> PHẦN I: MỞ ĐẦU<br /> 1. Lí do chọn đề tài<br /> Trong các môn học của chương trình trung học cơ  sở  thì Hóa học là  <br /> môn học được học sinh tiếp cận muộn hơn so với các môn học khác, phải tới  <br /> lớp 8 học sinh mới được học môn hóa học. Trong khi đó các môn học như <br /> Toán và Tiếng Việt đã có từ  bậc tiểu học, được học sinh được làm quen từ <br /> trước nên việc học tập sẽ  có phần thuận lợi hơn, nội dung kiến thức được  <br /> dàn trải đều trong suốt cả cấp học. Đối với môn Hóa học, do được tiếp cận <br /> muộn nên việc nghiên cứu, học tập của học sinh không được thuận lợi bằng  <br /> các môn học khác. Để  học sinh làm quen với cách học bộ  môn hóa học, giáo  <br /> viên cần phải sử dụng đến các phương tiện trực quan đặc trưng của bộ môn <br /> hóa học ­ đó là hệ thống các thí nghiệm hóa học.<br /> Các thí nghiệm hóa học chính là điểm thuận lợi để giáo viên có thể kết <br /> nối bản chất của sự  vật, hiện tượng với kiến thức lí thuyết trong chương  <br /> trình một cách hiệu quả  mà không hề  khô khan. Bằng cách tiến hành các thí <br /> nghiệm trực quan hoặc cho học sinh làm thí nghiệm theo nhóm, giáo viên giúp <br /> học sinh tìm ra bản chất của sự vật, hiện tượng bằng cách quan sát trực tiếp. <br /> Nhờ  đó, học sinh sẽ  dễ  hiểu bài, nhớ  kiến thức, từ  đó vận dụng được kiến  <br /> thức đã học vào thực tế cuộc sống.<br /> Qua thực tế giảng dạy môn Hóa học chương trình trung học cơ sở, bản  <br /> thân tôi nhận thấy hệ thống thí nghiệm mà bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn <br /> tuy có làm rõ trọng tâm bài học nhưng chưa thực sự  hấp dẫn để  kích thích <br /> được hứng thú của người học.<br /> Hưởng ứng cuộc vận động đổi mới phương pháp dạy học theo hướng  <br /> lấy học sinh làm trung tâm, giáo viên đóng vai trò là người tổ  chức, hướng  <br /> dẫn học sinh khám phá kiến thức. Tuy nhiên, hệ  thống thí nghiệm nếu như <br /> xây dựng rập khuôn theo sách giáo khoa có thể  chưa tạo được điểm nhấn,  <br /> chưa có sức thu hút học sinh dù tiến hành nhiều thí nghiệm. Vì vậy, tôi nhận  <br /> thấy cần phải nghiên cứu, thay thế  một số  thí nghiệm trong sách giáo khoa  <br /> bằng những thí nghiệm sinh động, hấp dẫn, kích thích tính tò mò, sáng tạo, <br /> khám phá kiến thức của học sinh mà vẫn đảm bảo nội dung bài học.<br /> Trên cơ sở Sáng kiến kinh nghiệm của bản thân từ năm học 2015­2016  <br /> cùng với sự  nghiên cứu, đổi mới và sáng tạo trong quá trình dạy học nhằm <br /> giúp học sinh học tập bộ môn hóa học hứng thú hơn, tăng khả năng vận dụng  <br /> kiến thức vào cuộc sống, nâng cao chất lượng dạy học hóa học; tôi đề  xuất  <br /> đề tài: “Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí  <br /> nghiệm  ở  chương trình hóa học Trung học cơ  sở”. Mong rằng đề  tài sẽ <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 1<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> giúp học sinh học tập bộ môn Hóa học một cách hứng thú, thêm yêu mến môn <br /> học này hơn.<br /> <br /> <br /> 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài<br /> a) Mục tiêu:<br /> Mục tiêu của đề tài là xây dựng kĩ năng thực hành thí nghiệm, tạo hứng  <br /> thú học tập và hình thành cho học sinh khả năng giải quyết vấn đề  một cách  <br /> khoa học, sáng tạo, đưa hóa học và thực tế cuộc sống lại gần nhau hơn, góp <br /> phần nâng cao hiệu quả  của hoạt động dạy học môn Hóa học trong trường  <br /> Trung học cơ sở.<br /> b) Nhiệm vụ:<br /> Giáo viên lựa chọn, thay thế, thêm bớt các thí nghiệm trong mỗi bài dạy <br /> sau đó tổ chức cho học sinh tiến hành theo từng nhóm nhỏ  (nếu có nhiều thí <br /> nghiệm thể  hiện tính chất của chất thì nên cho học sinh làm liên tiếp, ghi  <br /> hiện tượng quan sát vào bảng sau đó nêu các tính chất của chất rồi viết các  <br /> phương trình hóa học để tiết kiệm thời gian). <br /> Giáo viên tạo điểm nhấn khi thực hiện các thí nghiệm  bằng cách thay  <br /> thế  một số  thí nghiệm trong sách giáo khoa bằng những thí nghiệm vui, hấp  <br /> dẫn, tương đương mà vẫn đảm bảo về  mặt nội dung kiến thức. Những thí  <br /> nghiệm thay thế  phải tạo được sự  hứng thú vượt trội so với thí nghiệm ban <br /> đầu.<br /> Để  học sinh có thể  nhớ  tốt kiến thức, giáo viên nên để  cho các em tự <br /> mình chuẩn bị  dụng cụ, hóa chất gần gũi với cuộc sống (như  giáo viên đã <br /> định hướng trong đề  tài); sau đó là hãy để các em tự là thí nghiệm theo nhóm <br /> vì chỉ có tự làm thí nghiệm học sinh mới nâng cao được kĩ năng tiến hành thí <br /> nghiệm, tăng cường khả  năng quan sát hiện tượng thí nghiệm, phát hiện ra <br /> những quy luật bản chất và từ  đó học sinh sẽ  tìm thấy vấn đề  cần giải  <br /> quyết. Để tạo động lực khám phá kiến thức, giáo viên cần chuẩn bị h ệ thống <br /> câu hỏi gợi mở, giúp học sinh tự mình chiếm lĩnh tri thức Có như vậy, các em  <br /> mới dần làm quen được phương pháp làm việc một cách khoa học, rèn luyện  <br /> tính cẩn thận, tư  duy suy luận logic và quan trọng hơn là biết phối hợp với <br /> các thành viên trong nhóm để  giải quyết nhiệm vụ  học tập, tăng cường tình <br /> đoàn kết.<br /> 3. Đối tượng nghiên cứu <br /> Đối tượng nghiên cứu của đề  tài này là một số bài dạy có sử  dụng thí <br /> nghiệm trong chương trình hóa học Trung học cơ sở.<br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 2<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> 4. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu<br /> Khuôn khổ  nghiên cứu: Các bài dạy có sử  dụng thí nghiệm hóa học  <br /> trong chương trình Trung học cơ sở.<br /> Đối tượng khảo sát: Học sinh lớp 8,9 trường THCS Dur Kmăn.<br /> Thời gian: Năm học 2015 ­ 2016<br /> <br /> <br /> 5. Phương pháp nghiên cứu<br /> a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: <br /> ­ Phương pháp phân tích – tổng hợp tài liệu: Qua việc nghiên cứu các <br /> tài liệu bồi dưỡng giáo viên; tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức,  <br /> kĩ năng; sách giáo khoa, sách giáo viên ; một số  thiết kế  bài dạy và tài liệu <br /> khác có liên quan (phương pháp giảng dạy bộ  môn hóa học) … đã giúp tôi <br /> định hướng được cách thức, phương pháp tối ưu trong giảng dạy bộ môn Hóa  <br /> học. Đặc biệt, một nguồn tài liệu vô cùng phong phú, đa dạng về thể loại và  <br /> hình thức – đó là mạng Internet. Qua việc tìm hiểu các thí nghiệm  ở  trang  <br /> điện tử  này, tôi đã thu thập được rất nhiều thí nghiệm vui, hấp dẫn (pháo  <br /> hoa, làm sữa chua…). <br /> b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: <br /> ­ Phương pháp điều tra: giáo viên điều tra về việc học bộ môn hóa học <br /> như: niềm yêu thích bộ  môn, được làm thí nghiệm, thích làm thí nghiệm hóa  <br /> học, kết quả  học tập bộ môn hóa học, đã hiểu biết/  ứng dụng thực tế  kiến  <br /> thức hóa học vào thực tế cuộc sống.<br /> ­ Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục: qua soạn giáo án và  <br /> giảng dạy trong thực tế, dự  giờ, rút kinh nghiệm từ  các tiết dạy của đồng  <br /> nghiệp cũng như  thái độ  học tập, kết quả  học tập của học sinh, từ đó tổng  <br /> kết kinh nghiệm giáo dục.<br /> ­ Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động: thường xuyên trò <br /> chuyện với học sinh để biết được tâm tư nguyện vọng về cách thức học tập  <br /> của các em, về  những phương pháp giáo viên giảng dạy có tạo chuyển biến  <br /> gì về kiến thức, nhận thức, hành động của các em…<br /> ­ Phương pháp khảo nghiệm, thử  nghiệm: Giáo viên yêu cầu học sinh  <br /> tự  làm thí nghiệm dựa vào các hóa chất, dụng cụ  mà giáo viên/ tự  bản thân  <br /> các em chuẩn bị theo yêu cầu của giáo viên. Kết hợp với thí nghiệm mà giáo  <br /> viên đưa vào là hệ thông câu hỏi gợi mở kiến thức. Giáo viên đo lường hiệu  <br /> quả  của thí nghiệm đó mang lại có khác gì so với thí nghiệm như trong sách  <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 3<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> giáo khoa yêu cầu tiến hành hay không. Từ  đó, giáo viên rút ra kinh nghiệm <br /> cho bản thân.<br /> c) Phương pháp thống kê toán học: với mục đích đầu tiên là khảo sát  <br /> định lượng về  sự  yêu thích bộ  môn hóa học trong hệ  thống các môn học  ở <br /> cấp Trung học cơ  sở; thứ hai là tính toán tỉ  lệ  phần trăm chất lượng học bộ <br /> môn hóa học của học sinh;  thứ ba là xem xét mức độ vận dụng kiến thức bài <br /> học vào thực tế cuộc sống.<br /> PHẦN II: NỘI DUNG<br /> 1. Cơ sở lí luận<br /> Theo nghị  quyết 29 NQ/TW Trung  ương 8 khóa XI: Tiếp tục đổi mới  <br /> mạnh mẽ  phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích <br /> cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc  <br /> phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách <br /> học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và  <br /> đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực.  Giáo viên khai thác thiết bị dạy <br /> học (trong đó có công nghệ  thông tin) tăng cường thí nghiệm, thực hành trực <br /> quan (kênh chữ, kênh hình) để  nâng cao hiệu quả  dạy học và gắn bài giảng <br /> sát với thực tế của cuộc sống. Đã có nhiều phương pháp dạy học tích cực đã <br /> được áp dụng, triển khai và mang lại kết quả  hết sức khả  quan:   Phương  <br /> pháp dạy học nhóm, phương pháp giải quyết vấn đề, phương pháp dạy học  <br /> theo dự án, phương pháp bàn tay nặn bột… <br /> Trường tôi công tác là 1 trong 12 trường trên cả nước thí điểm mô hình <br /> Trường học mới. Sự khác biệt của mô hình Trường học mới so với mô hình <br /> giáo dục đại trà chủ  yếu nằm  ở 2 điểm quan trọng: Thay đổi cách thức tiếp <br /> cận tài liệu của học sinh và phương pháp tổ chức hoạt động dạy học và giáo <br /> dục của giáo viên.  Qua gần 3 năm dạy học theo mô hình này đã chứng minh <br /> việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực mang lại nhiều kết  <br /> quả tốt đẹp. Trong đó, học sinh đóng vai trò trung tâm của hoạt động dạy học  <br /> còn giáo viên là người trực tiếp tổ  chức và chỉ  đạo học sinh tiến hành các  <br /> hoạt động học tập. Do đó, phương pháp tổ  chức hoạt động dạy học và giáo <br /> dục của giáo viên gần như quyết định hoàn toàn đến năng lực, phẩm chất của <br /> học sinh. Nếu giáo viên biết vận dụng linh hoạt, khéo léo các phương pháp  <br /> cũng như phương tiện dạy học  thì kết quả dạy học sẽ từng bước được nâng <br /> cao. <br /> Qua việc nghiên cứu, áp dụng, khảo sát thực tiễn tôi nhận thấy đối với <br /> môn đặc thù như  Hóa học, nếu giáo viên khai thác được lợi thế  của bộ  môn  <br /> (thí nghiệm, thực hành) sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực: tạo hứng thú, rèn <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 4<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> luyện khả  năng quan sát, tính cẩn thận, kĩ năng làm thí nghiệm, tư  duy khoa <br /> học, gắn kiến thức bài học vào thực tế cuộc sống.<br /> Đề  tài mà bản thân tôi muốn đề  xuất phần nào cũng đã đáp  ứng được <br /> yêu cầu trên. Trước mắt là giúp học sinh nắm được nội dung trọng tâm của <br /> bài học, tạo hứng thú học tập. Sau nữa là tạo cho học sinh tâm thế chủ động <br /> khám phá kiến thức mới. Đồng thời, hình thành tư  duy khoa học, năng lực <br /> giải quyết vấn đề, các kĩ năng làm việc nhóm,  góp phần hình thành phẩm <br /> chất và tăng khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống cho các em <br /> học sinh.<br /> a. Vai trò quan trọng của thí nghiệm trong dạy học hóa học<br /> Thí nghiệm có vai trò rất quan trọng trong nghiên cứu khoa học và quan <br /> trọng đặc biệt trong dạy học hóa học<br />           Thí nghiệm có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình phát triển nhận  <br /> thức của con người về thế giới. Thí nghiệm là một phần của hiện thực khách  <br /> quan được thực hiện hoặc tái tạo lại trong những điều kiện đặc biệt, trong đó <br /> con người có thể chủ động điều khiển các yếu tố tác động vào quá trình xảy  <br /> ra để phục vụ cho các muc đích nhất định. Thí nghiệm giúp con người gạt bỏ <br /> những cái phụ, không bản chất để tìm ra cái bản chất của sự vật hiện tượng.  <br /> Thí nghiệm giúp con người phát hiện ra các quy luật còn ẩn náu trong thế giới  <br /> tự  nhiên. Mặt khác, nó còn giúp con người kiểm chứng, làm sáng tỏ  những <br /> giả  thuyết khoa học. Đúng như  Ăng ghen đã nói:  “Trong nghiên cứu khoa <br /> học tự  nhiên, cũng như  lịch sử, phải xuất phát từ  những sự  thật đã có, <br /> từ những hình thái hiện thực khác nhau của vật chất; cho nên trong khoa <br /> học lí luận về tự nhiên, chúng ta không thể cấu tạo nên mối liên hệ  để <br /> ghép chúng vào sự  thật, mà phải từ  những sự thật đó, phát hiện ra mối <br /> liên hệ   ấy, rồi phải hết sức chứng minh những mối liên hệ   ấy bằng  <br /> thực nghiệm”.<br />           Thí nghiệm là nền tảng của việc dạy học hóa học. Nó giúp học sinh  <br /> chuyển từ  tư  duy cụ  thể  sang tư  duy trừu tượng và ngược lại. Khi làm thí <br /> nghiệm, học sinh sẽ làm quen với các chất hóa học và trưc tiếp nắm bắt các <br /> tính chất lí, hóa của chúng. Từ  đó các em hiểu được các quá trình hóa học,  <br /> nắm vững các khái niệm, định luật của hóa học. Nếu không có thí nghiệm thì:<br />          + Giáo viên sẽ tốn nhiều thời gian để giảng giải nhưng vẫn không rõ và <br /> không hết ý vì không phải mọi thứ  đều có thể  diễn đạt trọn vẹn bằng lời.  <br /> Lời nói thì trừu tượng còn các thí nghiệm thì cụ thể.<br />          + Học sinh tiếp thu kiến thức thiếu chính xác và vững chắc. Các em sẽ <br /> khó hiểu bài vì không có những biểu tượng rõ ràng, cụ  thể  về  các chất, các <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 5<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> hiện tượng hóa học. Ví dụ: Phản ứng tạo kết tủa đồng (II) hiđroxit dạng keo,  <br /> màu xanh. Nếu không có thí nghiệm thì học sinh không thể  hình dung được  <br /> dạng keo như thế nào. Màu xanh thì có nhiều màu xanh khác nhau.<br />            + Học sinh sẽ  chóng quên khi không hiểu bài, không có  ấn tượng sâu <br /> sắc về các hình ảnh cụ thể...<br />          Thí nghiệm là cầu nối giữa lí thuyết và thực tế. Nhiều thí nghiệm rất <br /> gần gũi với đời sống, với các quy trình công nghệ. Vì vậy, thí nghiệm giúp  <br /> học sinh vận dụng những điều đã học vào thực tế cuộc sống.<br />          Thí nghiệm giúp học sinh rèn luyên các kĩ năng thực hành (các thao tác <br /> và cách thức tiến hành thí nghiệm), hình thành những đức tính của người lao <br /> động mới: cẩn thận, khoa học, kỉ luật.<br />            Thí nghiệm giúp học sinh phát triển tư  duy, hình thành thế  giới quan  <br /> duy vật biện chứng. Khi tự tay làm thí nghiệm hoặc được tận mắt nhìn thấy <br /> những hiện tượng hóa học xảy ra, học sinh sẽ tin tưởng vào kiến thức đã học <br /> và cũng thêm tin tưởng vào chính bản thân mình.<br />           Khi làm thí nghiệm rất dễ  gây húng thú học tập. Học sinh không thể <br /> yêu thích bộ môn và không thể say mê khoa học với những bài giảng lí thuyết <br /> khô khan. Thí nghiệm cùng với những hiện tượng thí nghiệm kì lạ, hấp dẫn  <br /> chính là thuận lợi riêng của bộ môn hóa học so với các bộ môn khoa học khác.  <br /> Nếu giáo viên biết tận dụng, phát triển một cách sáng tạo, linh hoạt trong quá <br /> trình dạy học thì kết quả  của hoạt động dạy học hóa học trong trường phổ <br /> thông chắc chắn sẽ được nâng cao.<br /> b. Các nguyên tắc xây dựng hệ  thống thí nghiệm trong chương  <br /> trình hóa học Trung học cơ sở<br /> Muốn các thí nghiệm đi vào các bài dạy hóa học  ở  chương trình trung <br /> học cơ sở một cách hiệu quả thì phải xây dựng hệ thống thí nghiệm theo các <br /> nguyên tắc sau:<br /> Thí nghiệm phải gắn với nội dung bài dạy, tốt nhất là chọn được các  <br /> thí nghiệm giúp học sinh tiếp thu được các kiến thức cốt lõi, trọng tâm.<br /> Thí nghiệm phải trực quan, hiện tượng rõ ràng, có tính thuyết phục<br />           Thí nghiệm phải hấp dẫn, kích thích hứng thú với người dạy và người <br /> học <br /> Thí nghiệm dễ kiếm hóa chất, đơn giản, dễ làm<br /> Việc thực hiện thí nghiệm không được mất quá nhiều thời gian, làm <br /> ảnh hưởng đến nội dung bài dạy<br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 6<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> Thí nghiệm phải an toàn, càng ít độc hại càng tốt. Nên thay các thí  <br /> nghiệm độc bằng các thí nghiệm không độc hoặc ít độc hại hơn.<br /> Số  lượng thí nghiệm trong 1 bài dạy cần hợp lí, không nên quá nhiều <br /> để học sinh có thời gian rèn các kĩ năng khác<br /> 2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu<br /> Trước khi áp dụng đề tài, tôi đã tiến hành khảo sát nhận thức của học  <br /> sinh về  tầm quan trọng của thí nghiệm, các tiết thực hành môn hóa học; và <br /> các hình thức tiếp xúc với thí nghiệm của học sinh ở trường Trung học cơ sở <br /> Dur Kmăn. Kết quả nhận được như sau: <br /> Nhận thức của học sinh về tầm quan trọng của thí nghiệm hóa <br /> học<br />          13,2%<br /> KHÔNG QUAN TRỌNG<br />                                            27,4%<br /> <br />                      KHÔNG RÕ<br />                                                29,2%<br /> <br />            ÍT QUAN TRỌNG                                      25,5%<br /> <br />                 QUAN TRỌNG 4,7%<br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ  1: Nhận thức của học sinh trường Trung học cơ  sở  Dur Kmăn về  <br /> tầm quan trọng của thí nghiệm trong tiết học hóa học <br /> <br /> CÁC HÌNH THỨC TIẾP XÚC THÍ NGHIỆM HÓA HỌC CỦA HỌC SINH<br /> Chưa bao giờ làm thí nghiệm,chỉ xem các bạn làm                              30,6%<br />                                            Trực tiếp làm thí nghiệm                           27,8%<br /> <br /> Chỉ thầy cô làm thí nghiệm, học sinh ngồi quan sát                                            42,5%<br /> 9,3%<br />                 Thầy cô chiếu thí nghiệm trên màn chiếu<br />                                   32,4%<br />     Thầy cô chỉ dạy lí thuyết, không làm thí nghiệm<br /> <br /> BBiểu đồ  2: Các hình thức tiếp xúc thí nghiệm của học sinh trường  <br /> Trung học cơ sở Dur Kmăn trong các tiết học có sử dụng thí nghiệm hóa học<br /> Một số nguyên nhân của tình trạng trên:<br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 7<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> Thứ nhất: Do chương trình sách giáo khoa<br /> Hệ thống thí nghiệm được xây dựng trong sách giáo khoa môn Hóa học <br /> 8, 9 hiện hành cơ  bản đã đáp  ứng được phần nào các yêu cầu làm rõ trọng  <br /> tâm bài học, hình thành được 1 số kĩ năng làm thí nghiệm đơn giản; khả năng  <br /> quan sát, suy luận, tư duy logic trong quá trình học tập hóa học ở các bài dạy <br /> có sử  dụng thí nghiệm.  Tuy nhiên, các thí nghiệm trong sách giáo khoa còn <br /> mang nặng tính rập khuôn, máy móc, chưa kích thích được niềm đam mê  <br /> nghiên cứu học tập, tính sáng tạo của học sinh. <br /> Thứ hai: Do nhận thức của học sinh <br /> Đa số học sinh trong địa bàn trường tôi công tác có hoàn cảnh khó khăn, <br /> nhà xa trường, bố  mẹ  chưa quan tâm đúng mức, đầu vào thấp, nhận thức <br /> chậm. Ngoài ra, nhiều học sinh lười học bài, ham chơi, học tập chưa chuyên <br /> cần làm cho hiệu quả dạy học vẫn  ở mức thấp. Rất nhiều học sinh vẫn hào <br /> hứng khi được làm thí nghiệm nhưng lại lười suy nghĩ, học tập thụ động, đối <br /> phó,chưa mạnh dạn, không chịu khó tìm tòi, ôn luyện nên gây ra nhiều khó <br /> khăn cho giáo viên đứng lớp.<br /> Theo khảo sát của bản thân trước khi áp dụng đề  tài: có đến 60% học  <br /> sinh không thích các tiết học hóa học, hơn 70% học sinh không muốn làm thí  <br /> nghiệm. Nguyên nhân, qua tìm hiểu là do các em yếu kĩ năng thực hành, sợ <br /> hóa chất độc hại, cháy nổ  và chưa tìm thấy niềm vui, sự  cần thiết phải học  <br /> bộ môn Hóa học.<br /> Thứ ba: Do điều kiện cơ sở vật chất của trường<br /> Ở  một số  thí nghiệm, do một số  hóa chất khó bảo quản (dung dịch  <br /> AgNO3, CaC2, dung dịch Br2…), một số dụng cụ thí nghiệm đắt tiền, dễ hỏng <br /> (thiết bị điện phân nước, cân Robecvan…) nên giáo viên không làm/ cho học  <br /> sinh làm thí nghiệm được mà phải dạy chay hoặc chiếu thí nghiệm  ảo trên <br /> màn hình chiếu. Điều này đã làm giảm khả  năng thuyết phục học sinh tin <br /> tưởng vào khoa học, làm giamt hứng thú học tập của các em <br /> Thứ tư: Do thời lượng của tiết học<br /> Vì thời lượng của một tiết học tương đối ít (bao gồm  ổn định lớp,  <br /> kiểm tra bài cũ, sửa bài tập, dạy bài mới, củng cố, dặn dò, giải quyết một số <br /> tình huống sư phạm­ nếu có) nên làm giáo viên ngại chuẩn bị thí nghiệm cho <br /> học sinh làm. Nếu để học sinh tự mình tiến hành thí nghiệm thì có thể   giáo  <br /> viên không dạy hết bài (vì học sinh làm thí nghiệm chậm).<br /> Thứ năm: Do giáo viên dạy bộ môn Hóa học<br /> <br /> <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 8<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> Nguyên nhân chủ quan đến từ giáo viên: một số giáo viên chưa chịu khó  <br /> đổi mới phương pháp dạy học,  thường xuyên tránh các tiết học thực hành, <br /> chưa đầu tư  nhiều vào bài dạy cũng như  việc chuẩn bị  thí nghiệm , làm thí <br /> nghiệm trên lớp làm giảm hứng thú học tập của học sinh và chất lượng dạy  <br /> học, giáo dục. Một nguyên nhân nữa xuất phát từ  giáo viên, đó là chưa thực  <br /> sự quan tâm đến các em học sinh: chưa đi sâu, đi sát để tháo gỡ khó khăn cho <br /> các em; chưa kịp thời động viên, khích lệ sự cố gắng, tiến bộ dù là nhỏ nhất  <br /> của các em; chưa chịu khó tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của các em đối với  <br /> bộ môn mình đang trực tiếp giảng dạy. <br /> Về  các tiết học thực hành môn hóa học, thực tế  giáo viên cũng chưa <br /> thực sự  coi trọng vì đa số  các tiết học này chỉ  nhắc lại kiến thức đã biết. <br /> Nhiều khi học sinh không cần tiến hành thí nghiệm mà vẫn làm tốt bài tường <br /> trình.  Ở  các tiết học có sử  dụng thí nghiệm, chủ  yếu là giáo viên dùng thí <br /> nghiệm biểu diễn chứ không để học sinh tự làm vì sợ không đủ thời gian dạy <br /> hết kiến thức trong bài, học sinh ý thức chưa tốt nên không làm theo hướng <br /> dẫn của giáo viên, sợ học sinh làm vỡ dụng cụ thí nghiệm…<br /> Với yêu cầu hiện nay của ngành giáo dục đòi hỏi học phải đi đôi với <br /> hành ­ tức là, sau khi nghiên cứu về một vấn đề  nào đó, các em phải liên hệ <br /> được với thực tế để có thể giải quyết các mâu thuẫn xảy ra trong cuộc sống.  <br /> Đây là nhiệm vụ khó khăn cũng là quan trọng hàng đầu của giáo viên. Nhiều  <br /> điều tra nghiên cứu về  tình hình của học sinh  ở  Việt Nam trong giai đoạn  <br /> hiện  nay cho thấy: học sinh Việt Nam nói chung khá giỏi về lí thuyết nhưng <br /> chưa áp dụng được vào thực tế cuộc sống. Điều này đã làm cho tôi trăn trở, là  <br /> động lực để bản thân tìm tòi, thay đổi phương pháp dạy học hướng đến mục <br /> tiêu lấy học sinh làm trung tâm, tăng khả  năng áp dụng lí thuyết đã học vào <br /> cuộc sống.<br /> Trước đây, bản thân tôi đã cố  gắng để  học sinh được trực tiếp làm thí <br /> nghiệm trong các tiết học. Tuy nhiên, vì chưa tạo được điểm nhấn cho nên dù <br /> học sinh làm thí nghiệm nhưng mức độ nhớ kiến thức chưa được tốt, chưa có  <br /> sự  hào hứng, bị  lôi cuốn vào bài dạy. Những học sinh nhớ  kiến thức thì lại  <br /> không áp dụng được vào thực tế cuộc sống. Đây là điều làm bản thân tôi luôn <br /> trăn trở, tìm cách khắc phục. <br /> Do   vậy,   bản   thân   tôi   đã   mạnh   dạn   thay   đổi   phương   pháp,   tìm   tòi, <br /> nghiên cứu và áp dụng đề  tài này vào việc dạy học  ở trường. Việc thay thế, <br /> thêm bớt một số thí nghiệm trong sách giáo khoa bằng những thí nghiệm vui, <br /> đẹp mắt, hấp dẫn sẽ làm cho các em háo hức chờ đợi đến tiết học môn hóa, <br /> hầu hết các em học sinh bị  lôi cuốn vào bài giảng, tạo động lực để  các em <br /> khám phá kiến thức mới. Mặt khác, nếu giáo viên thay thế  một số  hóa chất, <br /> dụng cụ   ở  các thí nghiệm trong sách bằng những hóa chất gần gũi với cuộc <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn 9<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> sống sẽ  làm cho học sinh thấy được hóa học thật gần gũi với cuộc sống,  <br /> thêm yêu mến môn hóa học và tăng khả năng vận dụng của bộ môn hóa học  <br /> vào thực tế  cuộc sống. Để  làm được điều này đòi hỏi bản t hân người giáo <br /> viên phải luôn chủ động tìm tòi qua sách vở, qua thực tế cuộc sống và không <br /> ngại khó để đưa các thí nghiệm đó vào bài dạy.  Mặt khác, giáo viên đứng lớp <br /> luôn phải là người yêu nghề, trăn trở với chất lượng giáo dục, mạnh dạn đổi <br /> mới phương pháp dạy học và đặc biệt là phải gần gũi, quan tâm nhiều hơn <br /> đến các đối tượng học sinh.<br /> Để áp dụng đề tài này vào bài dạy đòi hỏi giáo viên phải đầu tư nhiều <br /> thời gian, công sức để  chuẩn bị  cho học sinh (vì giáo viên phải thay thế một  <br /> số dụng cụ, hóa chất trong sách bằng các hóa chất, dụng cụ khác). Thực tế có <br /> nhiều giáo viên rất ngại làm thí nghiệm cũng như  chuẩn bị  thí nghiệm cho  <br /> học sinh chứ  chưa nói đến việc tự  mình đi tìm kiếm thí nghiệm, dụng cụ,  <br /> thiết bị  để  thay thế  cho các thí nghiệm trong sách giáo khoa. Để  khắc phục <br /> khó khăn nêu trên, chỉ  cần đội ngũ nhà giáo có tâm huyết, tất cả  vì học sinh  <br /> thân yêu, niềm vui của học sinh là động lực phấn đấu của giáo viên thì chắc  <br /> chắn sẽ đạt được kết quả như mong đợi.<br /> Thứ  nữa là khi chuẩn bị  các thí nghiệm cũng như  đưa các thí nghiệm  <br /> trên vào bài học nếu giáo viên không chuẩn bị hệ thống câu hỏi dẫn dắt, gợi <br /> mở  để  các em học sinh khám phá kiến thức mới một cách chu đáo thì thí <br /> nghiệm làm cũng chỉ để các em xem cho vui mắt chứ không làm cho học sinh  <br /> hiểu bài, nhớ bài và vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống.<br /> Việc áp dụng Sáng kiến kinh nghiệm trên sẽ không mang lại hiệu quả <br /> nếu các em học sinh không mạnh dạn, học tập thụ  động, lười hoạt động <br /> (không làm thí nghiệm mà chỉ ngồi xem cho vui, không suy nghĩ dựa trên các <br /> câu hỏi gợi mở của giáo viên). Mặt khác, nếu bản thân giáo viên dạy học rập <br /> khuôn theo phương pháp truyền thụ, không chịu khó đổi mới, tìm tòi, sáng  <br /> tạo, vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực thì chắc chắn sẽ <br /> rất khó đạt hiệu quả. Nhiều giáo viên chưa thực sự gần gũi, quan tâm đến các  <br /> em học sinh, nhiều khi các em chưa hiểu bài nhưng giáo viên không tìm cách  <br /> giúp đỡ, gợi mở sẽ khiến các em sợ sai, không chủ động tham gia vào bài học. <br /> Về  phía học sinh nói chung và học sinh trường Trung học cơ  sở  Dur  <br /> Kmăn nói riêng, đa số các em chưa có sự đầu tư nhiều vào học tập, đặc biệt  <br /> là môn hóa học nên giáo viên có tiến hành nhiều thí nghiệm vui mắt, hấp dẫn <br /> đến đâu mà ở học sinh không có sự ôn luyện các kiến thức cũ thì cũng không  <br /> thể nhớ tốt các kiến thức đó được. <br /> Định hướng cho sự thay đổi đó là phải làm sao để các em hiểu bài, nhớ <br /> kiến thức và áp dụng được kiến thức trong đã học vào thực tế cuộc sống. Để <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn10<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> làm được điều này, tôi đa đưa ra giải pháp là thêm, bớt, thay thế  một số  thí  <br /> nghiệm trong sách giáo khoa bằng những thí nghiệm tương đương về  mặt <br /> kiến thức nhưng gần gũi với cuộc sống. Mặt khác, để  tăng hiệu quả  hoạt  <br /> động của học sinh trong giờ học, các thí nghiệm hấp dẫn, đẹp mắt được tiến  <br /> hành. Ngoài ra, để học sinh hiểu bài thì giáo viên phải xây dựng hệ thống câu <br /> hỏi phù hợp với mức độ  nhận thức của các em học sinh. Phải quan tâm sát  <br /> sao đến từng đối tượng học sinh, tháo gỡ  các khó khăn vướng mắc của các <br /> em để các em mạnh dạn, tự tin trong học tập và cuộc sống.<br /> 3. Nội dung và hình thức của giải pháp<br /> a) Mục tiêu của giải pháp<br /> Nhằm tạo cho học sinh có bầu không khí học tập sôi nổi, hứng thú, tự <br /> tin tiếp thu và khám phá kiến thức một cách chủ  động. Học sinh hiểu và ghi <br /> nhớ  kiến thức tốt hơn. Từ  đó, hình thành cho học sinh kĩ năng thực hành, <br /> nhận biết, phân tích, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề  một cách sáng <br /> tạo, khoa học. <br /> b) Nội dung và cách thức thực hiện của giải pháp<br /> Giáo viên chủ động tìm tòi, thay thế một số thí nghiệm trong sách giáo <br /> khoa bằng những thí nghiệm vui, hấp dẫn, tạo động lực khám phá kiến thức <br /> mới mà vẫn đảm bảo nội dung bài học. Tiếp đến là thay đổi cách tổ  chức <br /> hoạt động học: học sinh sẽ hoạt động theo nhóm, tự làm thí nghiệm và rút ra  <br /> kiến thức dưới sự điều khiển của giáo viên.<br /> + Thí nghiệm phải gắn với nội dung bài dạy, tốt nhất là chọn <br /> được các thí nghiệm giúp học sinh tiếp thu được các kiến thức cốt lõi, <br /> trọng tâm<br /> Các thí nghiệm hóa học dù là ở  dạng nào thì cũng nhằm giúp học sinh  <br /> tiếp thu tốt nội dung bài học và nắm vững hệ  thống các kiến thức hóa học <br /> cần thiết trong chương trình phổ thông. Mặt khác, để việc tiếp thu kiến thức  <br /> của học sinh có hiệu quả, không thể thí nghiệm một cách tràn lan mà phải có  <br /> trọng tâm, trọng điểm. Khi lựa chọn các thí nghiệm để  đưa vào bài dạy, tốt  <br /> nhất nên chọn các thí nghiệm giúp học sinh tiếp thu các kiến thức cốt lõi,  <br /> trọng tâm. Số lượng các thí nghiệm trong một bài cũng không nên quá nhiều, <br /> có thể từ 3 đến 5 thí nghiệm là hợp lí.<br /> + Thí nghiệm phải trực quan, hiện tượng rõ ràng, có tính thuyết  <br /> phục<br /> Sử dụng thí nghiệm trong dạy học chính là một hình thức dạy học theo <br /> phương pháp trực quan. Vì vậy, thí nghiệm phải dễ  quan sát, hiện tượng rõ <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn11<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> ràng, có tính thuyết phục. Chúng ta phải lựa chọn các phản ứng, các quá trình <br /> hóa học có kèm theo hiện tượng quan sát được dễ dàng bằng mắt thường. Đó  <br /> là các phản ứng:<br /> ­ Có sự biến đổi màu sắc<br /> ­ Có tạo chất kết tủa, chất khí bay lên khỏi dung dịch<br /> ­ Có sự tỏa nhiệt hay thu nhiệt<br /> ­ Có hiện tượng cháy, nổ hay phát quang...<br /> Ở  bài 13: Phản  ứng hóa học (hóa 8): Khi giáo viên dạy phần III  (Khi <br /> nào có phản ứng hóa học xảy ra)  để chứng minh cho học sinh biết có một số <br /> phản  ứng chỉ  xảy ra khi có mặt chất xúc tác thì giáo viên nên cho học sinh <br /> tiến hành thí nghiệm giữa nhôm với iot: Nghiền nhỏ iot tinh thể rồi trộn với  <br /> bột nhôm theo tỉ lệ thể tích 1:3 (1 muỗng thủy tinh nhỏ iot với 3 muỗng nhỏ <br /> bột nhôm). Để yên thì phản ứng không xảy ra nhưng nếu nhỏ khoảng 2 giọt  <br /> nước vào thì hỗn hợp dần dần bốc cháy có khói màu tím (của hơi iot), màu <br /> vàng (của AlI3) và màu trắng của hơi nước.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thí nghiệm nhôm tác dụng với iot (phản ứng chỉ xảy ra khi có mặt chất xúc tác là <br /> nước)<br /> + Thí nghiệm phải hấp dẫn, kích thích hứng thú người dạy và <br /> người học<br /> Một trong những nguyên nhân chính làm cho học sinh chưa yêu thích bộ <br /> môn hóa học là do thí nghiệm không hấp dẫn, không tạo được ham muốn <br /> hoạt động. Do đó, thí nghiệm không những chỉ cần đem lại hứng thú cho học <br /> sinh mà còn phải mang lại hứng thú cho người làm thí nghiệm. <br /> <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn12<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> Thông thường thì những thí nghiệm làm cho học sinh hứng thú cũng sẽ <br /> gây cho giáo viên hứng thú. Khi nhìn học sinh của mình chăm chú dõi theo các  <br /> hiện tượng phản  ứng xảy ra, thấy các em hoan hỉ  cũng đủ  làm cho giáo viên  <br /> vui rồi. Để  xóa dạy chay, một trong những phương pháp quan trọng là phải  <br /> tìm tòi, thay thế, lựa chọn các thí nghiệm hấp dẫn , gần gũi với cuộc sống để <br /> đưa vào bài dạy. <br /> Ví dụ:   ở  bài  Nước  (hóa 8), khi  giáo viên  làm cho học sinh xem thí <br /> nghiệm Na tác dụng với nước thì nên thiết kế  để  cho thí nghiệm hấp dẫn  <br /> hơn bằng cách thay thế  bằng thí nghiệm“ Đốt cháy tàu chiến địch” như  sau: <br /> Dùng 1 tờ  giấy A4 để  gấp tàu, chọc 1 lỗ  thủng dưới đáy, đặt một mẩu Na <br /> vào tàu rồi đậy bên trên bằng vài mảnh giấy dễ  bắt lửa. Thả  tàu vào chậu <br /> nước có sẵn vài giọt dd phenolphtalein. Khi Natri gặp nước, tàu sẽ bùng cháy, <br /> trên mặt nước xuất hiện vết máu giặc loang nhuộm hồng cả  khúc sông. Có <br /> một lưu ý khi tiến hành thí nghiệm: Vì Natri được bảo quản trong dầu hóa  <br /> nên phía ngoài sẽ được bao phủ một lớp vỏ cứng, nếu không gọt sạch lớp vỏ <br /> cứng này trước khi cho vào nước, viên Natri sẽ gây nổ, bắn ra mang theo dung  <br /> dịch xút gây bỏng, cháy áo quần. Nếu giáo viên tiến hành được thí nghiệm  <br /> như  đề  xuất  ở  trên vừa tạo sự  hứng thú cho học sinh, vừa có tác dụng giáo <br /> dục lòng yêu nước thông qua bài học. Để  học sinh dự  đoán được trong sản  <br /> phẩm sinh ra có khí H2, giáo viên phải hướng cho học sinh sử dụng thính giác  <br /> để  cảm nhận về  phản  ứng  (nếu lắng nghe, các  em sẽ  nghe thấy âm thanh  <br /> phát ra từ  phản  ứng­ tiếng xì xì). Giáo viên nên gợi mở  để  củng cố  tư  duy  <br /> logic cho học sinh:  kết quả  là sau phản  ứng viên Natri (nhẹ  hơn nước) tan  <br /> trong nước; sự khác nhau giữa một chất nhẹ hơn nước tan trong nước tạo ra  <br /> âm thanh xì xì và một chất nhẹ hơn nước khi tan trong nước không tạo ra âm  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn13<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> thanh là  ở  chỗ  nào?Học sinh sẽ  tự  suy luận để  rút ra: trong sản phẩm của  <br /> phản ứng có khí.<br /> <br /> <br /> Hoặc  ở bài Tính chất hóa học của muối (Hóa 9) giáo viên nên cho học <br /> sinh tiến hành thí nghiệm nhiệt phân muối KNO3 bằng cách châm tàn đóm vào <br /> tờ  giấy A4 có hình vẽ  bằng dd KNO3 (đã phơi khô). Giấy sẽ  bị  cháy nhanh, <br /> mạnh theo những chỗ có KNO3. Trước khi cho học sinh tiến hành thí nghiệm <br /> này, giáo viên yêu cầu học sinh quan sát kĩ tờ giấy (các em sẽ phát hiện ra các  <br /> hình vẽ  bằng những nét từ  một chất rắn có màu trắng). Khi tiến hành thí  <br /> nghiệm và quan sát hiện tượng, giáo viên đặt câu hỏi:  Tại sao ở các vết màu  <br /> trắng trên tờ giấy lại cháy nhanh hơn những chỗ khác và cháy theo những nét  <br /> đã vẽ?  Học sinh có thể  dự  đoán được bí mật  ẩn chứa là từ  chất đã vẽ  lên <br /> giấy. Giáo viên có thể gợi ý tiếp: Khi châm tàn đóm vào giấy ở vị trí có chất  <br /> này, các em đang thực hiện phản  ứng gì? Học sinh sẽ  trả  lời theo 2 hướng:  <br /> Đốt chất này trong oxi không khí hoặc nhiệt phân chất này. Giáo viên thông  <br /> báo:  ở  thí nghiệm này, các em đang nhiệt phân muối KNO 3  . Như  vậy, để <br /> giấy cháy nhanh và chỉ  lan đến vị  trí có nét vẽ  thì trong sản phẩm phản  ứng <br /> phải có m<br /> Phản ộứt ch ấốt khí thúc đ<br /> ng “đ t cháy tàu chiẩếy cho ph ản ứng cháy m<br /> n địch”: Natri tác d ạướ<br /> ụng với n nh h ơn. Các em hãy d<br /> c có chứa dung dịch  ự <br /> phenolphtalein<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> đoán chất khí này (Dựa vào công thức muối đem nhiệt phân, học sinh có thể <br /> dự đoán khí sinh ra là oxi)<br /> <br /> <br /> <br /> Ở  bài Cacbon (hóa 9), phản  ứng cháy của Cacbon có lẽ  học sinh cũng <br /> đã gặp nhiều trong cuộc sống nhưng để tạo hứng thú học tập, giáo viên thay <br /> thế thí nghiệm đốt cacbon trong bình kín chứa khí oxi bằng thí nghiệm “Súng <br /> phun lửa”: Trộn bột than gỗ  nghiền nhỏ  với KMnO4 theo tỉ  lệ  1: 1. Lấy vài <br /> muỗng hỗn hợp trên cho vào ống nghiệm khô, đun ống nghiệm trên ngọn lửa <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn14<br /> <br /> <br /> Phản ứng “vết lửa màu nhiệm”:phân hủy muối KNO3 được viết lên tờ giấy A4 (đã phơi <br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> đèn cồn. Một lúc sau trong  ống nghiệm bắn ra những tia lửa sáng rực như <br /> súng phun lửa. Vì học sinh đã học bài:  Điều chế  oxi­ Phản  ứng phân hủy ở <br /> lớp 8 nên có thể dễ dàng giải thích hiện tượng này (Khi đun nóng ống nghiệm  <br /> trên ngọn lửa đèn cồn, KMnO4 bị phân hủy sinh ra khí oxi. Cacbon cháy trong  <br /> oxi  ở  điều kiện đun nóng sẽ  phản  ứng rất mạnh tạo thành các tia lửa sáng  <br /> rực bắn lên trong ống nghiệm trông rất đẹp mắt như súng phun lửa). <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phản ứng “súng phun lửa”: Cacbon tác dụng với oxi (do phân hủy muối KMnO4)<br /> <br /> Ví dụ  như  để  mở  đầu bài Axetilen (hóa 9),  giáo viên đặt vấn đề: Em <br /> hãy kể  tên một số  chất dùng làm nhiên liệu? (học sinh sẽ  trả  lời: than, củi, <br /> giấy, vải, gas, xăng dầu, cồn...). Giáo viên hỏi tiếp: Theo em cục nước đá có <br /> cháy không? (100% học sinh trả lời là không). Sau đó, giáo viên thực hiện thí <br /> nghiệm “Đốt cháy nước đá”: Cho vài cục đất đèn CaC 2  bằng hạt ngô   vào <br /> một chén sứ rồi cho một cục nước đá bằng ngón chân cái. Đưa que đóm đang  <br /> cháy vào chén sứ, lập tức có lửa xanh bùng lên. Học sinh thấy hiện tượng lạ <br /> nên chắc chắn bị  thu hút vào bài học. Từ  đó, giáo viên dễ  dàng điều khiển  <br /> hoạt động học tập của các em theo tiến trình các bước đã xây dựng trong giáo <br /> án.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn15<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phản ứng “đốt cháy nước đá”: Đốt cháy axetilen (sinh ra do CaC2 tác dụng với nước)<br /> <br /> <br /> Ở bài 18 (hóa 9): Khi dạy tính chất nhôm tác dụng với oxi, giáo viên có <br /> thể làm cho học sinh xem thí nghiệm đẹp mắt như sau: Trộn nửa muỗng thủy <br /> tinh nhỏ bột nhôm với 1 muỗng thủy tinh KMnO 4 (gói trong tờ giấy, đặt trong <br /> bát sứ). Dùng bật lửa hoặc diêm châm vào cho tờ giấy cháy. Đứng cách xa thí  <br /> nghiệm khoảng 1 mét để hóa chất không bắn vào người. Ta sẽ quan sát thấy  <br /> bột nhôm cháy trông như pháo hoa, rất đẹp mắt. Tôi tin rằng, nếu thấy được <br /> hiện tượng thí nghiệm hấp dẫn như trên, học sinh sẽ háo hức, bị lôi cuốn vào <br /> nội dung bài học. Sẽ  có động lực, ý chí, mong muốn giải thích hiện tượng.  <br /> Chắc chắn hiệu quả bài dạy sẽ được nâng cao, học sinh sẽ nhớ kiến thức rất  <br /> lâu và liên hệ  được những hiện tượng các em thấy trong cuộc sống “Pháo <br /> hoa” (trong thành phần pháo hoa có bột nhôm).<br /> <br /> Hiện tượng pháo hoa: Phản ứng của bột nhôm với oxi (oxi sinh ra do phân hủy KMnO4) <br /> <br /> <br /> Bên cạnh lựa chọn hệ  thống các thí nghiệm đưa vào bài dạy để  tạo <br /> hứng thú cho người học, giáo viên cũng nên chuẩn bị  một hệ  thống các câu <br /> hỏi để  dẫn dắt học sinh giải thích hiện tượng xảy ra, rút ra được kiến thức  <br /> bài học.<br /> + Thí nghiệm dễ kiếm hóa chất, đơn giản, dễ làm<br /> Phải cho học sinh thấy được hóa học là môn khoa học gần gũi với cuộc  <br /> sống, các hóa chất và dụng cụ  thí nghiệm cũng có thể  được tìm thấy  ở  các  <br /> vật thể, các chất thực tế xung quanh các em. <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn16<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> Ở bài Tính chất hóa học của axit (Hóa 9), sau khi thử màu của quỳ tím  <br /> trong dung dịch HCl hoặc H2SO4 và nêu ra được kết luận Dung dịch axit làm  <br /> quỳ tím hóa đỏ; giáo viên có thể làm/ cho học sinh làm thí nghiệm xem xét sự <br /> thay đổi  màu của quỳ  tím trong nước cốt chanh như  sau: Cắt 1 quả  chanh <br /> thành nhiều miếng, phát cho mỗi nhóm 1 miếng, yêu cầu các em vắt nước cốt <br /> chanh vào chén sứ rồi nhúng mẩu giấy quỳ tím vào. Các em sẽ quan sát được  <br /> hiện tượng nước cốt chanh làm quỳ tím hóa đỏ. Từ đó, giáo viên yêu cầu học <br /> sinh rút ra kết luận từ thí nghiệm này (Kết luận: Vậy, nước cốt chanh là một  <br /> dung dịch axit). Giáo viên có thể thông báo thêm: Nước cốt chanh là một dung  <br /> dịch axit hữu cơ có tên gọi axit citric.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sự thay đổi màu của quỳ tím khi nhỏ nước cốt chanh (axit citric) lên<br /> <br /> <br /> Ở bài Tính chất hóa học của bazơ (Hóa 9), sau khi thử màu của quỳ tím <br /> trong dung dịch NaOH và nêu ra được kết luận Dung dịch bazơ  làm quỳ  tím  <br /> hóa xanh; giáo viên có thể làm/ cho học sinh làm thí nghiệm thử màu của quỳ <br /> tím trong dung dịch bột giặt như sau: Giáo viên cho bột giặt vào c hén sứ, thêm <br /> nước cất, khuấy đều, rót dung dịch bột giặt chia cho các nhóm; yêu cầu các <br /> nhóm nhúng mẩu giấy quỳ tím vào dung dịch trên, rút ra kết luận. Các em sẽ <br /> quan sát được hiện tượng dung dịch bột giặt làm quỳ  tím hóa xanh. Từ  đó,  <br /> học sinh rút ra kết luận (Vậy, dung dịch bột giặt mang tính bazơ). <br /> Bằng những thí ngiệm về  các chất gần gũi xung quanh các em (miếng <br /> chanh, bột giặt…)như  trên, các em mới thấy sự lí thú của hóa học, hiểu hơn <br /> về các chất mình tiếp xúc, sử dụng hàng ngày, cảm nhận đúng hơn về vai trò <br /> của hóa học­ Khoa học của cuộc sống!<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn17<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ví <br /> dụ: <br /> Khi <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sự thay đổi màu của quỳ tím khi nhỏ dung dịch bột giặt (dung dịch có tính kiềm) lên<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> cho học sinh làm thí nghiệm muối tác dụng với axit,   giáo viên  có thể  dùng <br /> phấn viết bảng hay vỏ trứng (thành phần chính là CaCO3) tác dụng với dung <br /> dịch  axit.Trong   phòng  thí   nghiệm  ở   trường   Trung  học   cơ   sở   có   hóa   chất <br /> CaCO3 nhưng ở dạng bột. Nếu cho CaCO3 tác dụng dd axit thì khó để quan sát <br /> hiện tượng xảy ra. Bằng việc thay hóa chất CaCO3 bằng vỏ trứng hoặc viên <br /> phấn học sinh sẽ thấy hóa học thật gần gũi với cuộc sống và thêm hiểu biết <br /> về các chất xung quanh các em.   <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Dụng cụ điện phân dd NaCl bão hòa (gồm 3 pin 1,5V; 2 đoạn bút chì; dây dẫn điện và băng <br /> keo) <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn18<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phản ứng của CaCO3 (thành phần chính trong vỏ trứng, phấn viết bảng) với dung dịch <br /> HCl<br /> Hoặc  giáo viên  có thể  hướng dẫn để  học sinh  làm thiết bị  điện phân <br /> dung dịch muối ăn NaCl đơn giản bằng nguồn điện là 3 pin 1,5V, hai điện  <br /> cực làm bằng 2 ruột bút chì để học sinh thấy được quá trình điều chế ra dung <br /> dịch NaOH bằng phương pháp điện phân dung dịch muối NaCl bão hòa.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bộ thiết bị điện phân dung dịch muối ăn gồm: 3 pin 1,5V; 2 đoạn bút chì; dây dẫn và băng <br /> keo<br /> Sau khi được làm, quan sát thí nghiệm điện phân dd muối ăn bão hòa,  <br /> các em sẽ biết thêm được: lõi bút chì dẫn được điện (kiến thức này sẽ  được  <br /> <br /> <br /> Người thực hiện: Nguyễn Thị Tuyết Lành­ Giáo viên trường Trung học cơ sở Dur Kmăn19<br />  SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả các bài dạy có sử dụng thí nghiệm  <br /> trong chương trình hóa học Trung học cơ sở<br /> <br /> <br /> nhắc tới trong bài Cacbon). Do đó, mức độ khắc sâu kiến thức sẽ được nâng <br /> cao vì các em đã được tự bản thân làm ra thiết bị điện phân dd muối ăn.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ở bài Tính chất hóa học của muối <br /> (hóa 9), thay vì cho kim loại Cu tác dụng <br /> với dung dịch AgNO3 (hóa chất đắt tiền,  <br /> khó để bảo quản), giáo viên nên thay thế <br /> bằng phản ứng của Fe tác dụng với dung <br /> dịch CuSO4 (hiPhảệ n n t ượng rõ ràng, d<br /> ứng đi ện phân dung d ễị quan<br /> ch mu ối ăn NaCl bão hòa tạo ra NaOH <br /> sát mà hóa chất rẻ tiền hơn). Tuy nhiên khi <br /> làm dung dịch phenol phtalein hóa hồng<br /> tiến hành, giáo viên phải chuẩn bị một ống <br /> nghiệm chứa dung dịch CuSO4 để đối c