SKKN: Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm nâng cao hiệu quả giờ đọc – hiểu về tác gia văn học trong chương trình Ngữ Văn thpt (ban cơ bản)

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NAM ĐỊNH<br /> <br /> TRƯỜNG THPT LÝ NHÂN TÔNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BÁO CÁO SÁNG KIẾN<br /> SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY NHẰM NÂNG CAO HIỆU <br /> QUẢ GIỜ ĐỌC – HIỂU VỀ TÁC GIA VĂN HỌC TRONG <br /> CHƯƠNG TRÌNH  NGỮ VĂN THPT<br /> <br /> <br /> Tác giả: PHẠM THỊ QUỲNH<br /> <br /> Trình độ chuyên môn: Đại học Ngữ văn<br /> <br /> Chức vụ: Giáo viên<br /> <br /> Nơi công tác: Trường THPT Lý Nhân Tông<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nam Định, tháng 5 năm 2016<br />          Sáng kiến :<br /> <br /> SỬ  DỤNG SƠ  ĐỒ  TƯ  DUY NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ  GIỜ  ĐỌC –  <br /> HIỂU VỀ  TÁC GIA VĂN HỌC TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ  VĂN THPT <br /> (BAN CƠ BẢN)<br /> 1.Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:  <br /> Phương pháp giảng dạy bộ môn Ngữ văn trong trường THPT. <br /> 2.Thời gian áp dụng sáng kiến:<br /> Năm học 2014 ­ 2015; năm học 2015 ­ 2016.<br /> 3.Tác giả: <br /> Họ và tên: Phạm Thị Quỳnh<br /> Năm sinh: 14/03/1983<br /> Nơi thường trú: Nam Sơn ­ Yên Lợi ­ Ý Yên ­ Nam Định<br /> Trình độ chuyên môn : Đại học Sư phạm Ngữ văn<br /> Chức vụ: Giáo viên<br /> Nơi làm việc: Trường THPT Lý Nhân Tông<br /> Điện thoại: 0987221628<br /> Địa chỉ email: Phamquynh104@gmail.com.<br /> 5. Đơn vị áp dụng sáng kiến:<br /> Tên đơn vị: Trường THPT Lý Nhân Tông<br /> Địa chỉ: Xã Yên Lợi­ Huyện Ý Yên – Tỉnh Nam Định<br /> Điện thoại: 03503. 963. 939<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1<br />  MÔ TẢ SÁNG KIẾN<br /> I. ĐIỀU KIỆN, HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN:<br /> 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN:<br /> 1.1. Tác gia văn học trong nhà trường:<br /> 1.1.1.Tác gia văn học:<br /> Tác gia là người sáng tạo nên những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ  mang dấu ấn <br /> riêng của người cầm bút. Tác gia văn học khác tác giả  văn học: Là người sáng tạo ra <br /> các giá trị văn học mới trong sự kết hợp với sự sáng tạo độc đáo của cá nhân, tác gia <br /> văn học là một đơn vị, một điểm nhìn, một bộ  phận hợp thành quá trình văn học, là <br /> một gương mặt không thể  thay thế  tạo nên diện mạo chung của một thời kỳ  hoặc  <br /> một thời đại văn học.<br /> Trong chương trình Ngữ văn THPT, học sinh được học rất nhiều tác giả văn học  <br /> bởi vì mỗi tác phẩm đều gắn liền với một tác giả  cụ  thể. Bên cạnh đó, các em sẽ <br /> được đi sâu vào tìm hiểu 6 tác gia lớn, đại diện cho từng giai đoạn của văn học Việt  <br /> Nam, chia đều cho ở 3 khối lớp:<br /> ­ Khối lớp 10: Văn học trung đại (Tác giả Nguyễn Trãi, tác giả Nguyễn Du).<br /> ­ Khối lớp 11: Văn học trung đại (Tác giả  Nguyễn Đình Chiểu), văn học hiện  <br /> đại (tác giả Nam Cao).<br />  ­ Khối lớp 12: Văn học hiện đại (Tác giả Hồ Chí Minh, tác giả Tố Hữu).<br /> 1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học tác gia văn học:<br /> Ngày 05/5/2006, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Quyết định số <br /> 16/2006/BGDĐT nêu rõ những định hướng đổi mới phương pháp giáo dục, tạo điều <br /> kiện thuận lợi để  giáo viên thực hiện việc đổi mới phương pháp dạy học. Trong  <br /> những năm qua,  Bộ Giáo dục và Đào tạo đã trực tiếp chỉ đạo việc thực hiện đổi mới <br /> phương pháp dạy học, đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát huy tính tích cực,  <br /> chủ động, sáng tạo của học sinh. Trong đó, yêu cầu giáo viên tăng cường tổ chức các  <br /> hoạt động nhận thức cho học sinh, hướng dẫn phương pháp tự học cho các em.<br /> <br /> <br /> <br /> 2<br />  Theo yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học mà Bộ đề ra nằm phát huy vai trò  <br /> của người học đã khiến mỗi người giáo viên phải tự tìm tòi những phương pháp mới,  <br /> vừa đáp  ứng với nhu cầu đổi mới, vừa   phù hợp với đối tượng học sinh nhằm đạt  <br /> hiệu quả cao trong giảng dạy.<br /> Việc đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ  văn trong nhà trường phổ  thông  <br /> là điều không hề đơn giản bởi tính chất đặc thù bộ  môn đó là: tính công cụ,tính nhân <br /> văn. Tính công cụ thể hiện ở yêu cầu dạy cho học sinh năng lực sử dụng Ngữ văn như <br /> một công cụ  giao tiếp, bao gồm các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết. Nghe gồm năng lực <br /> chú ý, nghe hiểu bài giảng, lời phát biểu, lời thảo luận… Nói gồm năng lực phát biểu <br /> trên lớp, thảo luận, phỏng vấn, trả lời câu hỏi, kể chuyện thuyết minh vấn đề… Đọc <br /> bao gồm đọc văn học và đọc các loại văn khác. Viết bao gồm năng lực viết các văn <br /> bản nghị luận xã hội, nghị luận văn học, viết bản tóm tắt, văn bản thuyết minh… Các <br /> tính chất khác của môn ngữ văn: tính tổng hợp, tính thực tiễn, tính tri thức, tính thẩm <br /> mĩ, tính xã hội.<br /> Người giáo viên dạy Ngữ  văn, ngoài việc tìm ra phương pháp mới truyền đạt <br /> kiến thức cho học sinh còn phải tìm tòi nghiên cứu về  nhu cầu thẩm mỹ, tâm sinh lý <br /> lứa  tuổi và  đặc  biệt quan  tâm  tới  hứng thú của  người học.Vì vậy,  việc   đổi mới <br /> phương pháp dạy và học môn Ngữ văn phức tạp và công phu hơn rất nhiều so với các  <br /> môn tự nhiên, đặc biệt là đổi mới phương pháp giảng dạy tác gia văn học.<br /> Ngoài việc truyền đạt kiến thức cơ bản, giáo viên cần giúp học sinh thấy được <br /> vai trò của từng tác gia trong nền văn học nước nhà, sức lan tỏa của quan điểm thẩm  <br /> mỹ, quan điểm sáng tác của tác gia đó với các tác giả  đương thời cũng như  thế  hệ <br /> sau…Đó là những nhiệm vụ mà giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu, nếu  <br /> không khéo léo sẽ rơi vào tình trạng khô khan, cứng nhắc; dẫn đến học sinh chán nản,  <br /> mệt mỏi.Vì vậy , tôi đã cố gắng tìm tòi một phương pháp mới để khắc phục việc học <br /> sinh ngại học môn văn, đó là sử dụng kỹ thuật dạy học Sơ đồ tư duy.<br /> 1.2. Sơ đồ tư duy:<br /> ­ Trong quá trình tìm tòi phương pháp đổi mới cách dạy và học, tôi nhận thấy  <br /> việc sử dụng Sơ đồ  tư  duy  vừa mới, vừa hiện đại, lại rất khả  thi, đang được nhiều  <br /> trường THCS, THPT trong cả nước áp dụng. Qua việc tìm hiểu và vận dụng  Sơ đồ tư <br /> duy trong quá trình dạy học, tôi thấy  phương pháp dạy học này đã thật sự  đem lại  <br /> “luồng sinh khí mới” cho học sinh trong quá trình dạy học bộ  môn Ngữ  văn. Bởi vì <br /> <br /> 3<br /> phương pháp này không chỉ lôi cuốn, hấp dẫn với học sinh, mà nó còn là một phương  <br /> pháp dạy học  hiệu quả, khoa học, dễ sử dụng và có thể sử dụng rộng rãi ở tất cả các  <br /> khâu trong quá trình dạy học.<br />   + Khái niệm:  <br /> Sơ đồ tư duy (Mindmap) là một công cụ tổ chức tư duyây l, đây phương pháp <br /> tận dụng khả năng ghi nhận hình ảnh của bộ não, là cách để ghi nhớ chi tiết, tổng hợp  <br /> hay phân tích một vấn đề  ra thành một dạng của lược đồ  phân nhánh. Khác với máy <br /> tính, ngoài khả năng ghi nhớ kiểu tuyến tính (ghi nhớ theo 1 trình tự  nhất định chẳng <br /> hạn như trình tự biến cố xuất hiện của 1 câu truyện) thì não bộ  còn có khả  năng liên  <br /> lạc, liên hệ các dữ kiện với nhau. Phương pháp này khai thác cả hai khả năng này của  <br /> bộ não.<br /> Sơ  đồ  tư  duy được khởi xướng từ  Tony Buzan (chuyên gia hàng đầu thế  giới  <br /> về  nghiên cứu hoạt động của não bộ) từ  những năm 70 của thế  kỷ  XX và nó đã trở <br /> thành một trong những phương pháp làm việc tích cực được sử dụng ở rất nhiều quốc  <br /> gia trên thế giới. <br /> Ở  Việt Nam, lý thuyết này mới được biết đến trong vài năm trở  lại đây, việc <br /> vận dụng nó còn chưa thực sự phổ biến, đồng thời các tài liệu nghiên cứu về phương  <br /> pháp này cũng chưa phong phú cả  về  số  lượng và chất lượng. Theo chủ  trương đổi <br /> mới phương pháp dạy học, bắt đầu năm 2010, dự án " Phát triển giáo dục THCS II" <br /> bắt đầu triển khai phương pháp dạy học sử dụng bản đồ  tư  duy đến các trường học <br /> và cơ  sở  đào tạo trong cả  nước và từ  đó đến nay, phương pháp này đã có tác dụng  <br /> đáng kể trong việc phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh và tương tác của giáo  <br /> viên – học sinh.<br /> + Cấu tạo:<br /> ­ Ở giữa sơ đồ là một hình ảnh trung tâm (hay một cụm từ) khái quát chủ đề.<br /> ­ Gắn liền với hình  ảnh trung tâm là các nhánh cấp 1 mang các ý chính làm rõ  <br /> chủ đề.<br /> ­ Phát triển các nhánh cấp 1 là các nhánh cấp 2 mang các ý phụ  làm rõ mỗi ý <br /> chính.<br />  ­ Sự phân nhánh cứ thế tiếp tục để cụ thể hóa chủ đề, nhánh càng xa trung tâm  <br /> thì ý càng cụ  thể, chi tiết. Có thể  nói, Sơ  đồ  tư  duy là một bức tranh tổng thể, một  <br /> <br /> 4<br /> mạng lưới tổ chức, liên kết khá chặt chẽ theo cấp độ để thể  hiện một nội dung, một  <br /> đơn vị kiến thức nào đó.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1: Cấu tạo Sơ đồ tư duy<br /> + Các bước lập sơ đồ tư duy<br /> Bước 1 : Xác định từ khóa<br /> Mind Map được tạo thành bởi hầu hết các từ khóa (key word) nên nó tiết kiệm <br /> được rất nhiều thời gian cho người học. Chỉ với những từ khóa là bạn đã có thể nắm  <br /> bắt được hết nội dung của tất cả những điều mà bạn đang muốn ghi nhớ<br /> Bước 2 : Vẽ chủ đề ở trung tâm.<br /> ­ Bước này chúng ta sẽ sử dụng một tờ giấy trắng (không kẻ ô) đặt nằm ngang  <br /> và vẽ chủ  đề   ở  chính giữa tờ  giấy. Giấy trắng không kẻ  ô sẽ  giúp cho học sáng tạo  <br /> hơn, không bị  những ô vuông cản trở  suy nghĩ của bạn. Vẽ  trên giấy nằm ngang sẽ <br /> giúp người học có được không gian rộng lớn hơn để triển khai các ý.<br /> ­ Người học cần vẽ chủ đề ở  chính giữa tờ giấy, từ đó mới phát triển ra các ý <br /> khác ở xung quanh nó.<br /> ­ Học sinh có thể tự do sử dụng tất cả các màu sắc mà mình thích, chủ đề trung  <br /> tâm có thể là chữ hoặc là hình, nếu kết hợp cả 2 thì càng tốt<br /> ­ Chủ đề trung tâm cần gây sự chú ý để người đọc dễ nhìn nhận vấn đề.<br /> Bước 3: Vẽ thêm các tiêu đề phụ (nhánh cấp 1)<br /> <br /> <br /> 5<br />  ­ Tiêu đề phụ nên được viết bằng  chữ in đậm nằm trên các nhánh dày để  làm <br /> nổi bật.<br /> ­ Tiêu đề phụ nên gắn liền với trung tâm.<br /> ­ Tiêu đề  phụ  nên được vẽ  theo hướng chéo góc chứ  không nằm ngang, như <br /> vậy nhiều nhánh phụ khác có thể được vẽ tỏa ra một cách dễ dàng hơn.<br /> Bước 4 : Vẽ các nhánh cấp 2, cấp 3, …<br /> ­  Ở bước này, chúng ta vẽ nối tiếp nhánh cấp 2 vào nhánh cấp 1, nhánh cấp 3 <br /> vào nhánh cấp 2, v.v… để tạo ra sự liên kết.<br /> ­ Chúng ta nên vẽ  nhiều nhánh cong hơn đường thẳng, như  thế  sẽ  làm cho  <br /> Mind map của chúng ta nhìn mềm mại, uyển chuyển và dễ nhớ hơn.<br /> ­ Chỉ  nên tận dụng từ  khóa và hình  ảnh,  ở  mỗi nhánh chỉ  sử  dụng 1 từ  khóa. <br /> Việc này giúp cho nhiều từ khóa mới và những ý khác được nối thêm vào các từ khóa <br /> sẵn có một cách dễ dàng.<br /> ­ Hãy dùng những biểu tượng, cách viết tắt để  tiết kiệm không gian và thời <br /> gian bất cứ lúc nào có thể.<br /> ­ Tất cả các nhánh của một ý nên tỏa ra từ một điểm và có cùng 1 màu.<br /> Bước 5: Thêm các hình ảnh minh họa<br /> Ở bước này, chúng ta nên để trí tưởng tượng của mình bay bổng hơn bằng cách  <br /> thêm nhiều hình  ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật, cũng như  lưu chúng <br /> vào trí nhớ  mình tốt hơn vì não bộ  của con người có khả  năng tiếp thu hình  ảnh cao <br /> hơn chữ  viết. Bạn đừng ngại mình vẽ  xấu, cứ  vẽ  theo những gì bạn nghĩ, những gì <br /> bạn liên tưởng, đôi khi càng hài hước càng giúp bạn nhớ chúng được lâu hơn.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br />  Hình 2: Các bước vẽ Sơ đồ tư duy<br /> + Các quy tắc khi thực hiện sơ đồ tư duy :<br />   ­  Đừng suy nghĩ quá lâu mà hãy viết liên tục. Việc các bạn dừng lại để  suy  <br /> nghĩ một vấn đề nào đó quá lâu sẽ khiến cho những suy nghĩ tiếp theo của các bạn bị <br /> ngăn lại. Bạn mải lo cho vấn đề đó mà sẽ  quên mất những vấn đề  tiếp theo. Do đó,  <br /> các ý nên được triển khai một cách liên tục để duy trì sự liên kết<br /> ­ Không cần tẩy xóa, sửa chữa.<br /> ­ Viết tất cả những gì mình nghĩ cho dù nó có ngớ  ngẩn, ngu ngốc đến đâu đi <br /> chăng nữa, đừng bỏ lỡ những ý tưởng đó. Đôi khi những ý nghĩ tưởng như điên rồ lại  <br /> là một ý tưởng cực kỳ độc đáo và sáng tạo mà bạn không ngờ được đó.<br /> ­ Sơ  đồ  tư  duy được vẽ, viết và đọc theo hướng bắt nguồn từ  trung tâm di <br /> chuyển ra phía ngoài, và sau đó là theo chiều kim đồng hồ. Do đó, các từ ngữ nằm bên  <br /> trái Sơ  đồ  tư  duy nên được đọc từ  phải sang trái (bắt đầu từ  phía trong di chuyển ra  <br /> ngoài)<br />    + Những ưu điểm của Sơ đồ tư duy:<br />  a. Đối với nhà trường : <br /> Kỹ  thuật dạy học này có thể  vận dụng được với bất kì điều kiện cơ  sở  vật  <br /> chất nào của các nhà trường hiện nay nói chung. Bởi vì ta có thể  thiết kế  Sơ  đồ  tư <br /> duy trên giấy,trên bảng,… bằng cách sử  dụng bút chì màu, phấn màu…hoặc cũng có  <br /> thể  thiết kế  trên phần mềm Sơ  đồ  tư  duy (Mind Map). Với những trường đủ  điều  <br /> kiện về cơ sở vật chất như Máy chiếu Projecto, phòng máy vi tính đảm bảo, chúng ta  <br /> có thể  sử  dụng phần mềm (Mind Map) để  phục vụ  cho việc dạy học có  ứng dụng <br /> công nghệ thông tin.<br />  b. Đối với giáo viên : <br />  Giáo viên  có thể  vận dụng Sơ  đồ  tư  duy vào tất cả  các khâu trong quá trình  <br /> dạy học: Từ khâu kiểm tra bài cũ, đến khâu dạy học bài mới, hay khâu củng cố kiến <br /> thức sau mỗi tiết học đều mang lại hiệu quả cao.<br /> c. Đối với học sinh :<br />   ­ Tăng sự hứng thú trong học tập cho học sinh . Sơ đồ tư duy giúp học sinh nắm  <br /> được kiến thức về  tác giả  văn học một cách tích cực, chủ  động. Một số  kết quả <br /> nghiên cứu của các nhà khoa học cho thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu  <br /> 7<br /> và in đậm cái mà do chính mình tự  suy nghĩ, tự  viết, vẽ  ra theo ngôn ngữ  của mình. <br /> Việc học sinh trực tiếp vẽ Sơ đồ tư duy vừa lôi cuốn, hấp dẫn các em, đồng thời còn <br /> phát triển khiếu thẩm mĩ, óc hội họa, bởi đó là “sản phẩm kiến thức hội họa”do chính  <br /> các em tự làm ra, lại vừa phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của các em trong học  <br /> tập, không rập khuôn một cách máy móc như khi lập các bảng biểu, sơ đồ. Vì thế các  <br /> em không chỉ tự  mình nắm vững những kiến thức cơ bản về tác giả  văn học mà còn  <br /> khắc sâu những kiến thức thức đó.<br />   ­ Phát huy khả năng sáng tạo, năng lực tư  duy của học sinh.Với ưu điểm luôn <br /> chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng lưới liên tưởng (các nhánh) ,do đó, các <br /> em dễ dàng vẽ thêm các nhánh để phát triển ý tưởng riêng của mình .Đây là điều kiện  <br /> để các em thể hiện phong cách cá nhân, dấu ấn riêng của bản thân.<br />   ­ Tăng cường khả năng tổng hợp kiến thức của học sinh. Bài đọc – hiểu về tác <br /> giả  văn học đòi hỏi học sinh sau mỗi tiết học phải rút ra được những kiến thức khái <br /> quát nhất và sơ đồ tư duy đã đáp ứng được điều đó. <br /> 2. CƠ SỞ THỰC TIẾN:<br /> 2.1. Cơ sở vật chất trường THPT Lý Nhân Tông:<br /> ­ Trường THPT Lý Nhân Tông : tuy mới thành lập được hơn 4 năm (từ 8/2011  <br /> đến nay ) nhưng cơ sở vật chất cũng như đội ngũ giáo viên đã đáp ứng được yêu cầu  <br /> giảng dạy.<br /> Trường có 18 lớp học với 2 dãy nhà ba tầng khang trang, có phòng của Ban  <br /> giám hiệu, phòng của các tổ chức đoàn thể, phòng học bộ môn và đặc biệt là phòng đa  <br /> chức năng được trang bị máy chiếu hiện đại, có kết nối Internet…<br /> Đội ngũ giáo viên nhà trường hầu hết còn rất trẻ, có trình độ  chuyên môn đạt <br /> chuẩn và trên chuẩn (100% có trình độ đại học, 8/49 đồng chí là thạc sỹ).Hầu hết đều  <br /> là những thầy cô nhiệt tình, tâm huyết với nghề.<br /> ­ Tổ Văn – Sử ­ Địa – GDCD trường THPT Lý Nhân Tông:<br /> Tổ Văn – Sử ­ Địa – GDCD là tổ tổng hợp các môn xã hội, nhiều năm đạt danh <br /> hiệu là : Tập thể lao động xuất sắc.<br /> Nhóm Ngữ văn nằm trong tổ Văn – Sử ­ Địa – GDCD  gồm có 6 đồng chí, hầu  <br /> hết đều là những đồng chí trẻ  có nhiệt huyết với nghề, có trình độ  chuyên môn vững <br /> vàng, trong đó có 2/6 đồng chí là thạc sỹ.<br /> <br /> 8<br />  ­ Học sinh của nhà trường:<br /> Học sinh của nhà trường tuy điểm đầu vào bình quân trung còn thấp so với các  <br /> trường trong huyện song ý thức học tập khá tốt. Trong đó, hầu hết các em học sinh  <br /> đều chăm ngoan, có ý thức vươn lên trong học tập. Mặc dù vậy, vẫn còn tồn tại tình  <br /> trạng học sinh nhận thức chậm, chưa có phương pháp học hiệu quả  nên chất lượng  <br /> qua các kỳ kiểm tra chưa cao.<br /> 2.2. Tình hình dạy học tác giả văn học trong chương trình Ngữ văn THPT<br /> Theo nhu yêu cầu mới phương pháp dạy học môn Ngữ  văn nói chung thì việc <br /> đổi mới dạy học tác giả  văn học trong nhà trường phổ  thông cũng phải tìm cách đổi <br /> mới.<br /> a. Thuận lợi<br /> Những bài về  tác giả  văn học đều cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ <br /> bản về cuộc đời, sự nghiệp sáng tác của các nhà văn, nhà thơ. Đây là những yếu tố chi  <br /> phối,  ảnh hưởng rất lớn đến các tác phẩm văn học cũng như  phong cách nghệ  thuật  <br /> của tác giả. Nếu nắm vững kiến thức về tác giả, học sinh sẽ hiểu đúng, hiểu sâu hơn  <br /> về tác phẩm.<br /> b. Khó khăn:<br /> Theo phân phối chương trình Ngữ văn THPT, trong số 6 tác giả thì có 4 tác giả <br /> học sinh được học riêng 1 tiết (Nguyễn Trãi, Nam Cao, Hồ Chí Minh, Tố  Hữu), 2 tác  <br /> giả  còn lại (Nguyễn Du, Nguyễn  Đình Chiểu) học sinh phải học kết hợp với tác <br /> phẩm trong thời gian 90 phút. Điều này dẫn đến tình trạng: giáo viên xem nhẹ  phần <br /> kiến thức tác giả để đi sâu vào kiến thức phần tác phẩm. Vì lý do thời gian, giáo viên  <br /> chủ yếu giảng kiến thức cơ bản, ít quan tâm mở rộng, nâng cao kiến thức bài học dẫn <br /> đến tâm lý nhàm chán ở học sinh.<br /> 2.3. Tình hình sử  dụng Sơ  đồ  tư  duy trong dạy học môn Ngữ  văn  ở  trường  <br /> THPT nói chung và ở trường THPT Lý Nhân Tông nói riêng:<br /> a.Tình   hình   sử   dụng   Sơ   đồ   tư   duy   trong   dạy   và   học   môn   Ngữ   văn   ở <br /> trường THPT:<br /> Sử  dụng Sơ  đồ  tư  duy trong giảng dạy môn Ngữ  văn  ở  trường THPT chưa <br /> được quan tâm vì một số bộ phận giáo viên e ngại, nếu dùng phương pháp này sẽ ảnh  <br /> <br /> <br /> 9<br /> hưởng không tốt tới đặc trưng của bộ  môn. Học sinh chỉ  nắm được những ý cơ  bản <br /> của bài học mà thiếu đi năng lực cảm thụ văn chương.<br /> Nếu có giáo viên sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy bộ môn Văn thì họ tỏ ra băn <br /> khoăn không biết sử dụng Sơ đồ tư duy vào khâu nào trong quá trình dạy học? Phương <br /> pháp thiết kế  Sơ đồ  tư  duy ra sao? Hướng dẫn cách thức sử  dụng cho học sinh như <br /> thế nào?...<br /> b. Tình hình sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học môn Ngữ văn ở trường THPT <br /> Lý Nhân Tông:<br /> ­  Phần lớn giáo viên còn e dè khi sử  dụng bởi vì để  có một tiết giảng thành  <br /> công khi sử dụng Sơ đồ tư duy, giáo viên và học sinh phải chuẩn bị khá công phu.<br /> ­ Giáo viên Ngữ  văn của nhà trường chưa được tập huấn về  phương pháp sử <br /> dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học bộ môn nên chỉ có thể tham khảo các phần mềm vẽ <br /> Sơ  đồ  tư  duy, cách sử  dụng Sơ  đồ  tư  duy… trên các trang mạng xã hội hay kinh  <br /> nghiệm của các đồng nghiệp khác.<br /> ­ Hiện nay, trong nhóm Ngữ  văn có 2/6 đồng chí sử  dụng phương pháp này <br /> nhưng chủ  yếu áp dụng  ở  khâu ôn tập kiến thức cho học sinh, chưa mạnh dạn đưa  <br /> vào giảng dạy bài mới.<br /> Từ điều kiện hoàn cảnh như trên, tôi nảy sinh sáng kiến sử dụng Sơ đồ tư  duy  <br /> giảng dạy về tác giả  văn học trong chương trình Ngữ  văn THPT của cả  3 khối lớp :  <br /> Ngữ văn 10, Ngữ văn 11, Ngữ văn 12.<br /> II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP:<br /> 1. Giải pháp trước khi có sáng kiến<br /> ­ Lâu nay, trong quá trình dạy học, giáo viên thường sử dụng sơ đồ hóa... để cô <br /> đọng, khái quát kiến thức cho học sinh, nhất là ở những bài văn học sử (bài khái quát, <br /> bài về tác gia văn học,…). <br /> Bản thân tôi, trước đây, khi dạy những bài về  tác gia văn học cũng tiến hành  <br /> theo phương pháp này. Đây là phương pháp dạy học mà trong đó giáo viên truyền đạt  <br /> nội dung bài giảng cho học sinh qua 1 sơ đồ, học sinh ghi chép và học thuộc.<br /> + Ưu điểm của giải pháp này là:  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 10<br />  Cách làm này có thể nói đã đem lại những hiệu quả thiết thực nhất định trong  <br /> việc ôn tập, củng cố, hệ thống kiến thức cho học sinh bởi cách trình bày gọn, rõ ràng  <br /> và logic.<br /> <br /> Tác gia<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tiểu sử  Sự nghiệp văn học<br />  Tác <br /> <br /> <br /> Quan   Giá trị   Vị trí  <br /> Gia   Quê   Cuộc  <br /> điểm   thơ   trong  <br /> đình hươn đời<br /> sáng   văn vhdt<br /> g<br /> tác tác<br /> <br /> Hình 3: Sơ đồ hóa về một tác gia văn học<br /> + Nhược điểm của giải pháp này là: <br /> Cả lớp cùng có chung cách trình bày giống như cách của giáo viên hoặc của tài <br /> liệu, chứ không phải do học sinh tự xây dựng theo cách hiểu của mình.<br />   Các bảng biểu đó chưa chú ý đến hình ảnh, màu sắc và đường nét.<br /> Cách làm này chưa thật sự  phát huy được tư  duy sáng tạo, chưa thật sự  kích  <br /> thích, lôi cuốn được các em trong việc tích cực, chủ động tìm tòi, phát hiện và chiếm  <br /> lĩnh kiến thức của bài học. <br /> Như vậy, việc đổi mới phương pháp dạy học bài đọc – hiểu về tác gia văn  <br /> học  là rất cần thiết. Tôi hy vọng rằng sáng kiến kinh nghiệm này của tôi sẽ góp  <br /> một phần  nhỏ bé để  nâng cao chất lượng giảng dạy của bộ môn Ngữ  văn trong  <br /> nhà trường THPT nói chung và trong trường THPT Lý Nhân Tông nói riêng.<br /> 2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến:<br /> 2.1. Sự khác biệt của giải pháp mới so với giải pháp cũ:<br /> Lập bảng so sánh giữa phương pháp dạy học theo sơ  đồ  hóa và phương pháp <br /> sử dụng Sơ đồ tư duy :<br /> <br /> <br /> 11<br />  Tiêu chí so   Dạy học theo sơ đồ   Sử dụng sơ đồ tư duy<br /> Stt<br /> sánh hóa<br /> Vai   trò   của  Giáo viên   giữ  vai trò  Giáo viên tổ  chức, hướng dẫn cho <br /> người dạy truyền   thụ   tri   thức,  học sinh; định hướng, kiểm tra hoạt <br /> chứng   minh   chân   lý  động nhận thức; kết luận, chốt lại <br /> 1<br /> của   kiến   thức   trong  kiến thức bài học.<br /> sách giáo khoa và của <br /> chính giáo viên.<br /> Vai   trò   của  Thụ động theo dõi, ghi  Chủ động chiếm lĩnh kiến thức; tìm <br /> người học chép;   ghi   nhớ   và   bắt  hiểu,   nghiên   cứu   và   giải   quyết <br /> 2<br /> chước   kiến   thức   của  nhiệm vụ học tập.<br /> giáo viên.<br /> Phương pháp    Dạy   học   mang   tính  Tạo điều kiện thuận lợi để học sinh <br /> dạy học thông   báo   đồng   loạt,  bộc   lộ   và   phát   triển   năng   lực;   tác <br /> 3<br /> yêu   cầu   cả   lớp   cùng  động đến   tình cảm, đem lại niềm <br /> thực hiện như nhau. vui, hứng thú học tập cho học sinh.<br />   Hình   thức,    Chủ   yếu   dạy   học  Dạy   học   cá   nhân,   dạy   học   theo <br /> tổ   chức   dạy  toàn lớp, giáo viên đối  nhóm…<br /> 4<br /> học diện với cả lớp.<br /> <br /> <br /> Phương   tiện  ­ Giáo viên : Sách giáo  ­ Giáo viên : Ngoài sách giáo khoa, <br /> dạy học khoa,   sách   giáo  sách giáo viên,bảng đen, phấn trắng, <br /> viên,bảng   đen,   phấn  giáo   viên   còn   phải   sử   dụng   máy <br /> trắng. chiếu, các phần mềm vẽ  Sơ  đồ  tư <br /> 5<br /> ­ Học sinh : Sách giáo  duy, phấn màu…<br /> khoa,vở ghi, bút… ­   Học   sinh   :     Ngoài   sách   giáo <br /> khoa,vở  ghi, bút, cần chuẩn bị  thêm <br /> bút màu, giấy A0…<br /> Qua việc so sánh trên, có thể nhận thấy những ưu thế của phương pháp mới so  <br /> với phương pháp cũ:<br /> ­ Giáo viên không thuyết giảng kiến thức mà chủ  yếu truyền đạt cho học sinh  <br /> kỹ năng để học sinh có thể xử lý những tình huống tương tự trong cuộc sống.<br /> <br /> 12<br />  ­ Học sinh chủ động tiếp nhận kiến thức, vận dụng sáng tạo vào thực tế những  <br /> gì mình học được .<br /> ­ Lớp học sẽ  sôi nổi, cuốn hút hơn bởi giáo viên có thể  vận dụng nhiều hình  <br /> thức dạy học khác nhau trong giờ học. <br /> 2.2. Các bước thực hiện của giải pháp :<br /> 2.2.1. “Làm quen” với Sơ đồ tư duy<br /> ­  Cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ  bản về  sơ  đồ  tư  duy   : khái <br /> niệm, đặc điểm về cấu tạo, cách vẽ.<br /> ­ Giáo viên chọn những Sơ  đồ  tư  duy có kết cấu đơn giản cho học sinh  <br /> quan sát. Sau đó, cho các em dựa vào Sơ  đồ  tư  duy để  thuyết trình nội dung bài học <br /> được vẽ trong sơ đồ. <br /> ­  Giáo viên hướng dẫn học sinh tập vẽ: đưa ra chủ  đề  bằng từ  khóa (hoặc <br /> hình  ảnh)  ở  trung tâm màn hình (hoặc trên bảng đen). Cho học sinh thực hành vẽ  Sơ <br /> đồ tư duy trên giấy hay trên bảng .Giáo viên đặt các câu hỏi gợi ý để các em suy nghĩ  <br /> và vẽ các nhánh cấp 1, cấp 2, cấp 3... <br /> * Nguyên tắc : <br /> + Giáo viên nên chọn những bài các em đã học, có kiến thức đơn giản, dễ nhớ,  <br /> dễ vẽ.<br /> + Giáo viên có thể  linh hoạt cho học sinh vẽ  theo nhóm vào giấy, vẽ  cá nhân  <br /> vào vở hoặc gọi 2­3 em lên bảng vẽ.<br /> + Lưu ý các em không dùng câu, đoạn quá dài, nên thể  hiện các ý bằng những <br /> cụm từ ngắn gọn.<br /> ­ Sau khi các em vẽ xong sườn của Sơ đồ tư duy, giáo viên gợi ý cho các em  <br /> vẽ chèn thêm những hình ảnh cần thiết để minh họa cho nội dung của sơ đồ, gợi <br /> ý cho các em chỉnh sửa đường nét, sử  dụng màu sắc để  phân biệt, làm nổi bật mạng  <br /> lưới các ý trong sơ đồ.<br /> * Nguyên tắc: <br /> + Giáo viên lưu ý học sinh khi vẽ Sơ đồ  tư  duy, các em nên kết hợp dùng màu <br /> sắc, đường nét, ... ngay trong quá trình vẽ để tiết kiệm thời gian.<br /> <br /> <br /> <br /> 13<br />  + Không nên dùng quá nhiều màu, không dùng những màu sắc  quá sặc  sỡ,  <br /> không quá chú trọng vào đường nét, hình ảnh làm lãng phí thời gian.<br /> ­  Giáo viên thu một số Sơ  đồ  tư  duy các em vừa vẽ.  Cho học sinh quan sát,  <br /> nhận xét, góp ý chỉnh sửa, bổ sung. Giáo viên lắng nghe, định hướng cho các em hoàn <br /> thiện sơ đồ tư duy.<br /> * Nguyên tắc:<br /> + Sơ đồ tư duy là một sơ đồ mở, vì vậy, giáo viên cần tôn trọng và phát huy sự <br /> sáng tạo của các em, bởi đây là “sản phẩm” của chính các em. Giáo viên chỉ chỉnh sửa  <br /> cho các em chủ  yếu về  mặt kiến thức. Mặt khác, giáo viên cũng cần khuyến khích, <br /> biểu dương những Sơ  đồ  tư  duy vẽ  đảm bảo đầy đủ  kiến thức trọng tâm, đẹp, có  <br /> cách trình bày khoa học, cân đối, hài hòa về đường nét, màu sắc.<br /> + Nhắc các em sau mỗi bài học nên lưu các Sơ  đồ  tư  duy lại để  sau này tiện  <br /> việc ôn tập, hệ thống kiến thức<br /> 2.2.2. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh:<br />  * Đối với giáo viên:<br /> ­ Giáo viên đọc trước và kỹ  nội dung bài học, nắm bắt những ý cơ  bản về tác  <br /> giả văn học cần vẽ sơ đồ tư duy.<br /> ­ Giáo viên nghiên cứu kĩ những tài liệu liên quan đến việc hướng dẫn sử dụng  <br /> Sơ đồ tư duy và phần mềm  Mind Map để có những tri thức cơ bản về nó .<br /> ­ Giáo viên cần có thời gian tập vẽ, cả  vẽ  trên giấy và trên phần mềm trong  <br /> máy vi tính (Nhớ là phải nghiên cứu kĩ cách sử dụng phần mềm để thực hiện thao tác  <br /> cho nhanh nhẹn, thuần thục). Sau khi đã hiểu kĩ, nắm chắc về vai trò, công dụng của <br /> Sơ đồ tư duy, sử dụng thành thạo phần mềm, nắm vững phương pháp vẽ một Sơ  đồ <br /> tư duy, thì việc ứng dụng nó vào quá trình dạy học là việc dễ dàng. <br /> ­ Giáo viên cần chuẩn bị trước: phòng máy, máy chiếu, bảng phụ, phấn màu, ... <br /> và một số Sơ đồ tư duy đã vẽ sẵn trên trên máy, trên giấy A0, trên bảng phụ... <br />  * Đối với học sinh:<br /> ­ Học sinh đọc trước bài học ở nhà theo hướng dẫn của giáo viên . <br />            ­ Học sinh làm quen với một số Sơ đồ tư  duy có sẵn, để các em bước đầu có <br /> cái nhìn khái quát về  Sơ  đồ  tư  duy (tiếp xúc, hiểu và “bắt chước” vẽ  theo Sơ  đồ  tư <br /> <br /> <br /> 14<br /> duy có sẵn). Đây là bước chuẩn bị hết sức quan trọng. Tuy nhiên, rất nhiều giáo viên <br /> bỏ  qua bước này hoặc giới thiệu một cách rất sơ  sài, qua loa. Vì thế, học sinh chưa  <br /> hiểu biết cặn kẽ, cụ thể về nó, chưa nắm vững phương pháp tạo lập, chưa có kĩ năng  <br /> vẽ  Sơ  đồ  tư  duy nên dẫn đến nhiều tiết dạy không thành công do các em mãi loay <br /> hoay với giấy bút mà không biết vẽ cái gì, vẽ như thế nào, bắt đầu từ đâu,... vì các em <br /> chưa hình dung được Sơ  đồ  tư  duy của bài học trong đầu mình cũng như  chưa biết  <br /> cách thức, phương pháp vẽ. <br /> ­ Học sinh cần chuẩn bị  đầy đủ  các dụng cụ: giấy vở, giấy A0, bút chì, hộp  <br /> màu, tẩy,...<br /> 2.2.3. Các bước sử dụng Sơ đồ tư duy trong quá trình dạy học<br />   2.2.3.1. Sử dụng Sơ đồ tư duy kiểm tra bài cũ :<br /> ­ Giáo viên đưa ra một từ  khóa (hay một hình  ảnh trung tâm) thể  hiện chủ  đề <br /> của kiến thức cũ mà các em đã học.<br /> ­ Sau đó giáo viên yêu cầu các em vẽ Sơ đồ tư duy thông qua câu hỏi gợi ý.<br /> ­ Trên cơ  sở  từ  khóa (hoặc hình  ảnh trung tâm)  ấy kết hợp với câu hỏi định <br /> hướng của giáo viên, học sinh sẽ nhớ lại kiến thức và định hình được cách vẽ  Sơ  đồ <br /> tư duy theo yêu cầu.<br />  Khi học sinh vẽ xong, giáo viên cho cả lớp quan sát, gọi một vài em nhận xét,  <br /> góp ý sơ đồ rồi giáo viên nhận xét và cho điểm.<br /> * Ví dụ: Khi kiểm tra bài cũ về tác gia Nguyễn Đình Chiểu:<br /> ­ Giáo viên ghi lên bảng từ khóa trung tâm “Nguyễn Đình Chiểu”.<br /> ­ Yêu cầu 1 học sinh lên bảng, dựa vào kiến thức đã học vẽ  các nhánh cấp 1,  <br /> cấp 2…<br /> ­ Học sinh dưới lớp vẽ ra giấy.<br /> ­ Giáo viên kiểm tra bài của học sinh và chỉnh sửa, bổ sung.<br /> ­ Giáo viên có thể  cung cấp cho học sinh một Sơ đồ  tư  duy hoàn chỉnh về  tác <br /> giả Nguyễn Đình Chiểu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 15<br />  Hình 4: Sơ đồ tư duy về tác gia Nguyễn Đình Chiểu<br /> *Lưu ý: <br /> + Giáo viên có thể cho cả lớp cùng lập Sơ đồ  tư  duy trên giấy theo cách hoạt  <br /> động cá nhân trong một thời gian nhất định để  lôi cuốn tất cả  học sinh vào việc ôn <br /> kiến thức đồng thời rèn luyện kĩ năng tạo lập Sơ  đồ  tư  duy và thói quen tư  duy cho  <br /> các em.<br /> + Hết thời gian quy định, giáo viên chọn sơ đồ của một vài em (có thể vẽ xong <br /> trước, có thể cần lấy điểm,...), chấm, nhận xét và ghi điểm cho các em; biểu dương,  <br /> khen ngợi những em vẽ tốt để khích lệ các em nhằm tạo không khí học tập sôi nổi. <br /> + Giáo viên chỉ cần dựa vào Sơ đồ tư  duy chấm và ghi nhận điểm cho học sinh  <br /> mà không cần phải yêu cầu gì thêm ở các em, vì ta đã chọn dạng đề khá đơn giản, nên <br /> những gì cần trả  lời, các em đã thể  hiện trong Sơ đồ  tư  duy, hơn nữa thời gian kiểm <br /> tra bài cũ có hạn. <br /> 2.2.3.2. Sử dụng Sơ đồ tư duy dạy học bài mới :<br /> Lâu nay, việc sử dụng Sơ đồ tư  duy như một công cụ  hỗ  trợ  đắc lực cho việc <br /> dạy học bài mới thì ít nhiều giáo viên chúng ta đã và đang ứng dụng. Tuy nhiên, việc  <br /> sử  dụng Sơ  đồ  tư  duy vừa để  tổ  chức, dẫn dắt cho học sinh tự  tìm hiểu, khám phá, <br /> chiếm lĩnh kiến thức bài học lại vừa thay thế  cho việc ghi bảng cô đọng kiến thức  <br /> tiết dạy, bài dạy của giáo viên thì quả là việc làm còn hết sức mới mẻ.<br /> <br /> 16<br />  Sau đây là một số hình thức vận dụng sơ đồ  tư  duy vào dạy bài mới xin được <br /> chia sẻ với các đồng nghiệp:<br /> <br /> a. Sử dụng Sơ đồ tư duy trên máy chiếu:<br /> <br /> * Các bước lên lớp:<br /> <br />   +Tìm từ  khóa trung tâm  : Giáo viên   gợi mở  để  học sinh tìm từ  khóa trung <br /> tâm .Giáo viên trình chiếu từ khóa (hình ảnh  trung tâm) lên máy chiếu .<br /> <br /> + Tìm từ khóa cấp 1,2,3…( Nhánh cấp 1, 2,3…)<br /> ­ Giáo viên gợi mở  để học sinh tìm từ khóa cấp 1 (thông thường là những nội  <br /> dung khái quát nhất của bài học mà chúng ta vẫn gọi là luận điểm)<br />   ­ Giáo viên trình chiếu từ khóa cấp 1 trên máy chiếu. Một bài đọc – hiểu về tác  <br /> giả  văn học bao giờ cũng có từ 2 từ  khóa cấp 1 trở lên.Ví dụ  tác giả  Nguyễn Du, tác <br /> giả Nguyễn Đình Chiểu, tác giả Nam Cao chỉ có 2 từ khóa cấp 1 : cuộc đời, sự nghiệp <br /> văn học.<br /> ­  Giáo viên có thể  tổ  chức hoạt động nhóm để  học sinh tìm từ  khóa cấp 2,3 <br /> (thực chất là những luận cứ, luận chứng để làm sáng tỏ cho luận điểm) … Bao nhiêu  <br /> từ khóa cấp 1 thì chia lớp ra thành bấy nhiêu nhóm, mỗi nhóm trình bày 1 từ khóa cấp  <br /> 1.<br />    ­ Các nhóm cử đại diện trình bày .<br />  ­ Giáo viên điều chỉnh, bổ sung và trình chiếu trên máy.<br /> + Giáo viên chốt lại và hoàn thiện sơ  đồ  tư  duy. Giáo viên  kết hợp với các <br /> hình ảnh minh họa, thuyết giảng để học sinh hiểu sâu hơn bài học .<br /> * Ưu điểm :<br /> + Phát huy được năng lực của học sinh : năng lực làm việc nhóm, năng lực sử <br /> dụng ngôn ngữ, năng lực tư duy, năng lực thẩm mỹ.<br /> + Giáo viên khai thác được tối đa hiệu quả công nghệ thông tin trong bài giảng.<br /> * Nhược điểm :<br /> + Đây là hình thức dạy học mà giáo viên tách rời bảng đen, phấn trắng.<br /> + Giáo viên  và học sinh phải chuẩn khá công phu trước mỗi giờ học.<br /> <br /> <br /> 17<br />  * Ví dụ : Trong bài “Bình Ngô đại cáo”, phần I: tìm hiểu về  tác giả  Nguyễn <br /> Trãi, giáo viên có thể tổ chức dạy học bài mới về tác giả như sau :<br /> ­ Tìm từ khóa trung tâm :Giáo viên giới thiệu bài học với nội dung chính là tìm  <br /> hiểu về tác giả Nguyễn Trãi.Sau đó, đưa hình ảnh trung tâm lên máy chiếu.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ Tìm từ khóa cấp 1: Giáo viên yêu cầu học sinh dựa vào sách Ngữ văn 10, tập <br /> 2, nêu những nét cơ  bản về  tác giả  Nguyễn Trãi. Học sinh trả  lời :   cuộc đời, sự <br /> nghiệp thơ văn, kết luận.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ Tìm từ khóa cấp 2,3… phần cuộc đời.<br /> Sinh năm 1380, mất 1442<br /> Gia đình có truyền thống yêu nước, văn hóa, văn học.<br /> 18<br />  Quê quán : Thường Tín, Hà Tây.<br /> Trước   khi   tham   gia   khởi   nghĩa   Lam   Sơn:5   tuổi   mất   mẹ,   10   tuổi   mất   ông <br /> ngoại,năm 1400 đỗ Thái học sinh­ ra làm quan cho triều Hồ,năm 1407 : giặc Minh xâm <br /> lược, Nguyễn Trãi đi theo Lê Lợi.<br /> Sau khi tham gia khởi nghĩa Lam Sơn  :góp phần to lớn vào chiến thắng quân <br /> Minh 1428, thay mặt Lê Lợi viết Đại cáo bình Ngô; ông hăm hở tham gia xây dựng đất  <br /> nước;ông không còn được tin dùng; năm 1439: xin về ở ẩn ở Côn Sơn; Năm 1440: Lê <br /> Thái Tông mời ra giúp việc nước; năm 1442: vướng vào vụ án Lệ Chi Viên ­ tru di tam <br /> tộc; năm 1464:Lê Thánh Tông minh oan ; năm 1980: UNESCO công nhận là danh nhân  <br /> văn hóa thế giới.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ Tìm từ khóa cấp 2,3…phần sự nghiệp thơ văn.<br /> 1.Tác phẩm chính:<br /> + Tác phẩm chữ Hán :Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Ức Trai thi  <br /> tập, Chí Linh sơn phú, Băng Hồ di sự lục, Lam Sơn thực lục, Văn bia Vĩnh Lăng,  <br /> Văn loại.<br /> <br /> 19<br />  + Tác phẩm chữ Nôm : Quốc âm thi tập<br /> +Tác phẩm viết về địa lý : Dư địa chí<br /> 2. Nguyễn Trãi ­ nhà văn chính luận kiệt xuất.<br /> ­ Vị trí : là nhà văn chính luận lỗi lạc nhất trong văn học trung đại Việt Nam.<br /> ­ Tác phẩm chính luận tiêu biểu :<br /> + Quân trung từ mệnh tập :thư từ, giấy tờ giao thiệp với nhà Minh; thể  hiện <br /> tư tưởng nhân nghĩa, tư tưởng yêu nước; nghệ thuật luận chiến bậc thầy; được đánh <br /> giá “có sức mạnh của mười vạn quân” ( Phan Huy Chú)<br /> +  Bình Ngô đại cáo  : thay mặt Lê Lợi viết cho toàn dân; đây là áng văn yêu <br /> nước, là tuyên ngôn về chủ quyền của dân tộc, là bản cáo trạng tố cáo kẻ thù, là bản  <br /> anh hùng ca về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn; đây được coi là áng thiên cổ hùng văn.<br /> ­ Giá trị nội dung : Tư tưởng chủ đạo là tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương <br /> dân.<br /> ­  Giá trị  nghệ  thuật  :đạt tới trình độ  nghệ  thuật mẫu mực từ  xác định đối <br /> tượng, mục đích, bút pháp, kết cấu chạt chẽ, lập luận sắc bén.<br /> 3. Nguyễn Trãi – nhà thơ trữ tình sâu sắc.<br /> ­ Vị trí : Nguyễn Trãi là nhà thơ tiêu biểu cho thơ trữ tình.<br /> ­ Tác phẩm tiêu biểu :<br /> + Ức Trai thi tập.<br /> + Quốc âm thi tập.<br /> ­ Giá trị nội dung : <br /> + Nguyễn Trãi là người anh hùng vĩ đại của dân tộc :<br /> Lý tưởng của người anh hùng : hòa quyện yêu nước và thương dân<br /> Phẩm chất, ý chí người anh hùng :dáng ngay thẳng, cứng cỏi của cây trúc; vẻ <br /> thanh tao, trong trắng của cây mai; sức sống khỏe khoắn của cây tùng.<br /> + Nguyễn Trãi là con người trần thế :<br /> Đau đớn khi chứng kiến nghịch cảnh éo le của xã hội.<br /> Mơ ước về một xã hội thái bình, thịnh trị.<br /> Dành nhiều tình yêu cho thiên nhiên, đất nước, con người và cuộc sống.<br /> <br /> 20<br /> Nguyễn Trãi đề cập tới nghĩa vua tôi, tình cha con và tình bạn.<br /> Nguyễn Trãi gắn bó tha thiết với quê hương.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ Tìm từ khóa cấp 2,3… phần kết luận<br /> <br /> 21<br />  +  Vị  trí trong nền văn học dân tộc  : 1 hiện tượng văn học : kết tinh truyền  <br /> thống văn học Lý – Trần, mở đường cho 1 giai đoạn phát triển mới.<br /> + Nội dung thơ văn : kết hợp giữa nội dung yêu nước  và  nội dung nhân đạo.<br /> + Nghệ thuật thơ văn : đóng góp nhiều nhất là về thể loại và ngôn ngữ.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4: Sơ đồ tư duy về tác gia Nguyễn Trãi<br /> <br /> <br /> *Hình ảnh minh họa: Một số sơ đồ tư duy vẽ trên phần mềm các tác gia trong <br /> chương trình Ngữ văn <br /> <br /> 22<br /> Hình 5 : Sơ đồ tư duy tác gia Nguyễn Du<br /> <br /> <br /> 23<br /> Hình 6 : Sơ đồ tư duy tác gia Hồ Chí Minh<br /> <br /> 24<br /> Hình 7: Sơ đồ tư duy tác gia Tố Hữu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 25<br /> Hình 8: Sơ đồ tư duy tác gia Nam Cao<br /> <br /> 26<br /> b. Sử dụng Sơ đồ tư duy trên bảng đen :<br /> <br /> *Các bước lên lớp :<br /> <br /> +Tìm từ khóa trung tâm :<br /> ­ Giáo viên  gợi mở để học sinh tìm từ khóa trung tâm .<br /> ­ Gv viết từ  khóa trung tâm lên bảng ( giáo viên có thể  trang trí từ  khóa <br /> trung tâm bằng 1 hình ảnh sinh động có tính chất minh họa…).<br /> + Tìm từ khóa cấp 1,2,3…:<br /> ­ Giáo viên gợi mở  để học sinh tìm từ khóa cấp 1.<br /> ­ Giáo viên viết từ khóa cấp 1 lên bảng ( giáo viên sử dụng phấn màu để <br /> vẽ nhánh của từ khóa cấp 1)  .<br /> Giáo viên có thể tổ chức hoạt động nhóm :<br /> ­ Giáo viên có thể tổ chức hoạt động nhóm để học sinh tìm từ  khóa cấp <br /> 2. Bao nhiêu từ  khóa cấp 1 thì chia lớp ra thành bấy nhiêu nhóm, mỗi nhóm trình bày  <br /> kiến thức bài học liên quan đến từ khóa cấp 1.<br /> ­ Các nhóm cử đại diện trình bày .<br /> ­ Giáo viên điều chỉnh, bổ sung .<br />  Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh làm việc cá nhân :<br /> ­ Giáo viên vẽ nhánh cấp 2, 3 lên bảng ( dạng sơ đồ tư duy trống ) .<br /> ­ Sau đó yêu cầu học sinh lên điền thông tin, thuyết minh kiến thức liên <br /> quan đến từ khóa của nhánh .<br /> ­ Những học sinh khác nhận xét, bổ sung.<br />   + Giáo viên chốt lại và hoàn thiện sơ đồ tư duy : bổ sung hình ảnh minh họa. <br /> *Ưu điểm :<br /> Phát huy được năng lực của học sinh : năng lực làm việc nhóm, năng lực sử <br /> dụng ngôn ngữ, năng lực tư duy, năng lực thẩm mỹ.<br /> * Nhược điểm:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 27<br />  Ngoài việc nắm vững kiến thức cơ  bản, giáo viên cần có năng khiếu hội họa: <br /> khả năng sử dụng màu sắc, lựa chọn hình ảnh, chia bố cục hợp lý…Điều này khá khó <br /> khăn với 1 bộ phận không nhỏ của giáo viên.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hì<br /> nh 9 : Một tiết học sử dụng Sơ đồ tư duy tại trường THPT Lý Nhân Tông<br /> *Hình ảnh minh họa :<br /> Trong quá trình giảng dạy, tôi đã sưu tầm được một số  Sơ  đồ  tư  duy của học  <br /> sinh trình bày về các tác gia văn học.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 28<br />  Hì<br /> nh 10:Bài làm của học sinh Nguyễn Thị Thảo­lớp 12A1­ Trường THPT Lý Nhân Tông<br /> <br /> 29<br /> Hình 11: Bài làm của học sinh Hà Thị Mai ­ lớp 10A1­ Trường THPT Lý Nhân Tông<br /> <br /> <br /> 30<br /> Hình 11: Bài làm của học sinh Nguyễn Thị  Phương ­ lớp 10A1­ Trường THPT Lý <br /> Nhân Tông<br /> <br /> <br /> 31<br />  Hì<br /> nh 12: Bài làm của học sinh Ngô Văn Dũng ­lớp 11A6­Trường THPT Lý Nhân Tông<br /> <br /> <br /> 32<br /> c. Sử dụng Sơ đồ tư duy trên máy chiếu kết hợp với bảng đen :<br /> <br /> * Các bước lên lớp :<br /> <br />   Giáo viên kết hợp giữa máy chiếu và viết bảng linh hoạt theo các tiến trình :<br /> <br /> ­ Tìm từ khóa trung tâm.<br /> <br /> ­ Tìm từ khóa cấp 1,2,3..<br /> <br /> ­ Giáo viên nhận xét, hoàn thiện sơ đồ tư duy của bài học.<br /> <br />   * Ưu điểm :<br /> <br /> + Phát huy được năng lực của học sinh: năng lực làm việc nhóm, năng lực sử <br /> dụng ngôn ngữ, năng lực tư duy, năng lực thẩm mỹ.<br /> + Kết hợp giữa viết bảng và máy chiếu. Bảng đen ghi lại những nội dung chính  <br /> của bài học. Máy chiếu xây dựng 1 Sơ  đồ  tư  duy với nội dung kiến thức như  trên  <br /> bảng.<br /> *Nhược điểm :<br /> Giáo viên và học sinh phải chuẩn khá công phu trước mỗi giờ học.<br /> *Giáo án minh họa:<br /> Đây là giáo án tôi soạn trên cơ  sở  sử  dụng Sơ  đồ  tư  duy kết hợp giữa máy  <br /> chiếu và bảng đen.<br /> TRUYỆN KIỀU<br /> Phần I ­ Tác gia Nguyễn Du<br /> I.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT :Giúp học sinh<br /> 1. Kiến thức: Nắm được những yếu tố  về  thời đại, gia đình và cuộc đời làm <br /> nên thiên tài Nguyễn Du cùng sự nghiệp văn học vĩ đại của ông.<br /> 2. Kĩ năng: Vận dụng kiến thức về tác gia để tìm hiểu tác phẩm văn học.<br /> 3. Thái độ: Biết cảm thông với cuộc đời, tâm sự, tấm lòng của nhà thơ lớn và <br /> đánh giá cao những giá trị tinh thần mà Nguyễn Du đã để lại cho dân tộc .<br /> 4.Năng lực cần đạt :<br /> 33<br />  ­  Năng lực đọc hiểu văn bản.<br /> ­ Các năng lực khác: Năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực <br /> sáng tạo, …<br /> B­THIẾT KẾ BÀI HỌC<br /> I. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh<br /> 1. Giáo  viên :<br /> ­ Sách giáo khoa Ngữ văn 10, tập 2 , Ban cơ bản.<br /> ­ Sách giáo viên Ngữ văn 10, tập 2 , Ban cơ bản.<br /> ­ Tài liệu tham khảo.<br /> ­ Thiết kế bài giảng Ngữ văn 10, tập 2 , Ban cơ bản.<br /> ­ Giáo án powerpoint, kỹ  năng vẽ  sơ  đồ  tư  duy trên giấy và trên phần mềm <br /> Mindmap.<br /> 2.Học sinh :<br /> ­ Trả lời những câu hỏi phần hướng dẫn học bài.<br /> ­ Giấy A0, màu vẽ, kỹ năng vẽ sơ đồ tư duy.<br /> II. Tiến trình tổ chức dạy – học<br /> *Ổn định tổ chức lớp<br /> *HOẠT ĐỘNG 1: TRẢI NGHIỆM (3 phút)<br /> * HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI (35 phút)<br /> 1. Tìm từ khóa trung tâm :<br />   Dẫn dắt : <br /> Trong bài thơ “Kính gửi cụ Nguyễn Du”, Tố Hữu đã viết:<br /> “Nửa đêm qua huyện Nghi Xuân <br /> Bâng khuâng nhớ Cụ, thương thân nàng Kiều... ”<br /> Vâng! Câu thơ của Tố Hữu đã nhắc tới đại thi hào Nguyễn Du cùng với kiệt tác <br /> của ông là tác phẩm Truyện Kiều.Như chúng ta đã biết, Nguyễn Du là một đại thi hào <br /> dân tộc, một danh nhân văn hóa thế giới, một nhà nhân đạo lỗi lạc, ông có đóng góp to <br /> lớn đối với văn học dân tộc về nhiều phương diện nội dung và nghệ thuật, xứng đáng  <br /> gọi là thiên tài văn học.<br /> <br /> 34<br />   Để  hiểu rõ hơn về  con người, cuộc đời cũng như  sự  nghiệp sáng tác của vị <br /> danh nhân này, hôm nay cô và các em sẽ  cùng nhau tìm hiểu về  tác giả  văn học  <br /> Nguyễn Du.<br /> Giáo viên viết tên bài lên bảng.<br /> Giáo viên trình chiếu hình ảnh trung tâm: Tác giả Nguyễn Du.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2.Tìm từ khóa cấp 1,2,3..:<br /> * Tìm từ khóa cấp 1: Cuộc đời, sự nghiệp văn học.<br /> ­ GV (Câu hỏi nhận biết) : Qua chuẩn bị bài ở  nhà, em hãy cho biết những nét  <br /> cơ bản về tác gia Nguyễn Du ?<br /> ­ HS : Dựa vào SGK, trả lời : Cuộc đời, sự nghiệp văn học .<br /> ­ GV : Chốt lại trên máy chiếu:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> *Tìm từ khóa cấp 2,3 :Tìm hiểu về cuộc đời<br /> ­ GV (Câu hỏi nhận biết) : Dựa vào SGK và qua bài soạn  ở nhà,  hãy cho biết <br /> vài nét chính về cuộc đời của tác gia Nguyễn Du?<br /> ­ GV  phát phiếu học tập cho cả lớp : Sơ đồ tư duy trống :<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 35<br />  ­ HS : Làm việc cá nhân để hoàn thiện sơ đồ tư duy trống.Tìm từ khóa cấp  <br /> 2.<br /> ­ GV: <br /> + Ghi lên bảng từ khóa cấp 1: Cuộc đời.<br /> + Yêu cầu 1 vài học sinh nộp bài Sơ đồ tư duy của mình  đính trên bảng.<br /> ­ Những học sinh khác nhận xét, bổ sung.<br /> ­  GV chốt lại kiến thức trên máy chiếu:<br />  Năm sinh, năm mất: 1765­ 1820.<br /> Tên chữ, tên hiệu: tên chữ là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên.<br />  Quê quán: làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh<br /> Gia đình: Xuất thân trong một gia đình phong kiến quyền quý, có truyền thống <br /> văn học và nhiều đời làm quan.<br /> Sự kiện chính trong cuộc đời:<br /> Năm 10 tuổi mồ côi cha.<br /> Năm 13 tuổi mồ côi mẹ.<br />  Năm 1783: đỗ tú tài – làm quan tại Thái Nguyên<br /> Năm 1789: trải qua 10 năm lưu lạc.<br /> Năm 1802: làm quan cho nhà Nguyễn.<br /> Năm 1813: đi sứ sang Trung Quốc lần 1.<br /> Năm 1820: chưa kịp bị đi sứ lần 2 thì mất.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 36<br />  Hình 13: Sơ đồ tư duy tác gia Nguyễn Du<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ GV (Câu hỏi nâng cao): Theo em, những yếu tố nào trong cuộc đời của  <br /> Nguyễn Du có ảnh hưởng sâu sắc tới sự nghiệp văn học của ông ? <br /> ­ Học sinh suy nghĩ, trả lời.<br /> ­ GV chốt lại : đó là sự kết hợp yếu tố bản thân – gia đình, quê hương <br /> – xã hội.<br /> + Bản thân