Số phận và Lịch sử - Nhật ký trong tù: Phần 1

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

127
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Nhật ký trong tù - Số phận và Lịch sử của Hoàng Quảng Uyên gồm các nội dung: Những giấc mơ về một thời chưa xa, mười lăm năm lưu lạc, nói thêm cho rõ, đồng hành trong cõi thơ. Quyển Tài liệu là cả một hành trình tìm lại những nhân chứng lịch sử và con đường trở về của tác phẩm Nhật ký trong tù lưu lạc của nhà văn Hoàng Quảng Uyên - người chuyên viết Tài liệu lịch sử về Bác Hồ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Số phận và Lịch sử - Nhật ký trong tù: Phần 1

Từsầch D anh NhAn HỔC tị ị Ị|o plĩgp Ị T ® * * it ^ L Ịc h Sử ^ ^ h o à n g q u ả n g uyên IMHÀ X U Ắ T B A N TH A N H NiẺtM
H O A X C ( iU A X r. U Y E X NHRT KV TRONG TU --------- f ---------------------------------------------- QSS- phoM. a jj C KUAC) CU'/U T A I R A N L A N T H l ' r 1. C O S l i A C H l ' / A NHA XUAT BAN THANH NIEN
Những giấc mơ về môt thời chưa xa CẢM HỨNG NGƯỢC D Ò N G LỊC H sử T ô i đ ã lại trở v ề t ừ c h ín h n ơ i m ì n h ra đ i c ù n g v ớ i n h ữ n g giấc m ơ v ề v ă n chương, ẩ n m ìn h trong v n ì n g l ặ n g c ủ a t h ế g i ớ i t h ô n g t i n , k ỹ t h u ậ t số^, t h a y đ ổ i n h a n h đ ế n từ n g g iây , ớ c á i v ù n g l ặ n g ấ y , íl g i a o l ư u , ít b á o c h í , k h ô n g I n t e r n e t , t ô i m u ô V i t ĩ n h tại, tr o n g c u ộ c s ố n g b ì n h l ặ n g b ớ t la n g t h a n g p h i ê u b ạ t, v ẫ n tự n h ủ m ìn h n h ư th ế. Â y v ậ y m à , v à o m ộ t n g à y k ia , c á i t h ô n g t i n v ề b ả n g ô c N g ụ c trung nhật kỷ “ l ư u lạ c " ở m ộ t n ơ i n à o đ ó t r ê n m ả n h đ â t C a o B ằ n g c á c h m ạ n g , g â y tr o n g tôi n ỗ i á m ảnh l ớ n . Đ ó là t h ô n g t i n t ừ b à i b á o c ủ a a n h H o à n g C a o T h ắ n g , Ỉ3í t h ư h u y ệ n ủ y h u y ệ n T r à L ĩ n h , " k ể l ạ i " nội d u n g b ài b á o c ủ a n h à b á o H ồ n g K h a n h in trê n b á o N h â n dân: B ả n t h ả o g ô c N g ụ c tr u n g n hật k ỷ B á c H ồ v i ế t t ừ n ă m 1 9 4 3 b ị "th ấ^t l ạ c " ở C a o B ằ n g , đ ế n HOÀNG QUẢNG UYÊN
n ă m 1955 m ớ i " tìm th â y " , trở v ề v ớ i B ác H ồ . Đ ó là m ộ t " s ự k i ệ n " , x é t r a c ũ n g r ấ t b ì n h t h ư ờ n g t r o n g đời s ô n g d ầ y b iến đ ộ n g , n h ư n g xét th eo g ó c đ ộ lịc h s ử , đ ó là s ự k i ệ n đ á n g đ ể t â m , v ì l à m r õ đ ư ợ c " n g ọ n n g à n h " sẽ có n h i ề u đ i ề u th ú v ị. L ịch s ử c á c h m ạ n g giai đ o ạ n tiề n k h ở i n g h ĩa ở C a o B ằ n g sẽ đ ư ợ c b ổ s u n g t h ê m n h ữ n g chi tiế t x á c th ự c , có g iá trị v à c a o h ơ n h ế t là g iá trị c ủ a s ự c h â n t h ự c n h ư n ó v ô n t ồ n tại. A n h H o à n g C a o T h ắ n g c ũ n g n h ư n h à b á o H ồ n g K h a n h , "m uôV i" tỉn h C a o B ằ n g , V iệ n V ă n h ọ c , Sở V ă n h ó a - T h ô n ơ tin, B ả o t à n g H ồ C h í M in h ... đi tìm n g ư ờ i đ ã có c ô n g g iữ gìn b á n g ô c N g ụ c tru n g nhật ký. N g u ồ n t h ô n g t i n bâ'^t n g ờ đ ó l ạ i m ộ t i ầ n n ữ a k h u â y đ ộ n g t â m trí tô i ờ v à o th ờ i k ỳ m u ô n có s ự tĩn h l ặ n g n h â t tr o n g th ờ i c u ộ c v à k é o tôi đ i th e o m ộ t h à n h tr ìn h " tìm k i ế m " có thê’ rất v ô v ọ n g , m ơ h ồ p h a c h ú t " đ iề u tra", " k h á m phá" của nhữ ng n g ư ờ i là m c ô n g việc h ìn h sự. K h ô n g ai p h â n c ô n g m ộ t n g ư ờ i v iế t b á o , v iế t v ă n t ự d o n h ư tôi đ i l à m c á i v iệ c ấy, b ở i c ò n b a o n h iê u cơ q u a n , b a o n h iê u n g ư ờ i có trọ n g trá c h cao đ ể l à m cái v iệ c b ả o r ằ n g q u a n t r ọ n g thì q u a n tr ọ n g , b ả o r ằ n g k h ô n g q u a n tr ọ n g thì k h ô n g q u a n tr ọ n g . Bởi t h ế m à n h i ề u n g ư ờ i khi b i ế t tôi " t ự đ i l à m " đ ã tỏ ra n g h i n g ạ i. N h ư n g c ó sao! V iệc m ìn h , m ì n h b iế t c ứ gì p h ả i cho m ọ i n g ư ờ i h iể u , m ọ i n g ư ờ i th ô n g c ả m , m ớ i làm ! N ơ i đ ầ u t i ê n t ô i đ ế n là b a n q u ả n lý d i t í c h H ồ C h í M in h tỉn h C a o B ằ n g đ ể "k h a i th á c th ô n g tin" và ß NHẬT KÝ TRONG T Ù i S ô ' p h d n và Lị ol i sử
'" g ạ g ẫ m " c ù n g " d ’ t ì r n " . Là c h ỗ b ạ n b è t h â n q u e n in ê n n h ữ n g ng ư ò 'i t r o n g b a n q u ả n lý c h ẩ n g n g ầ n m g ạ : g ì k h i c u n g câ'p t h ô n g t in , n h ư n g n h ữ n g t h ô n g ttin m à t ô i n h ậ n đ ư ợ c n ó i c h u n g là m ù m ờ . C ò n c á i 'v i ệ c " c ù n g đ i " t h ì c h ẳ n g m â y a i m ặ n m à ! " K h ó ! K h ó lắ m ! C ự c k h ó !''. T h ế thì th ô i, c ò n m o n g n g ó n g g ì nữa!. Tôi b è n đ ổ i " c h i ế n t h u ậ t " . T h a y v ì đ i t ì m t ừ g ố c i(ở C a o B ằ n g ) , t ô i lại đ i t ừ n g ọ n t r ở x u ố n g : T ì m k i ế m 0 '/ H à N ộ i v à o t h ờ i đ i ể m g i ữ a n ă m 1955, n ă m m à v ă n p h ò n g C hính p h ủ n h ậ n đưỢc "công v ă n " từ C a o B ằ n g g ử i x u ố n g ( t h e o n h ư lờ i t h u ậ t l ạ i c ủ a ô n g Tạ Q uang C h iến tro n g bài báo của ông Hồng K lia a h ). G i ữ a t h á n g 6-2003, tôi x u ô n g H à N ộ i , đ ầ u ti ê n tôi đ ế n b á o N h â n d â n tìm ô n g H ồ n g K h a n h . Ô n g H ồ n g K h a n h đ ã n g h ỉ h ư u , n h ư n g râ^t m a y , ô n g t h ư ờ n g t r ự c c ủ a b á o M/ỉâỉĩ dân c h ỉ c h o t ô i c h ỗ ở v à c u n g c â p số’ đ i ệ n th o ạ i c ủ a ô n g H ồ n g K h a n h . T ôi đ ế n k h u tập thể V ăn C hương, g ặ p ông H ồ n g K hanh trê n m ộ t gác n h ỏ . ô n g n g ư ờ i th â p , h iề n từ , n h a n h n h ẹ n , s a v c ô n g v i ệ c ( v i ế t b á o ) , ô n g râ"t p h â n k h ở i v ì b ỗ n ị d i ứ i g lại g ặ p m ộ t n g ư ờ i có c ù n g " c h í h ư ớ n g " , tu y n h iên ô n g cũ n g k h ô n g cu n g câp th êm được th ô n g tin n à o , n g o à i n h ữ n g đ iề u đ ã v iế t tro n g b ài b á o ỏ n g ch o tô i địa chỉ c ủ a ô n g Tạ Q u a n g C h iế n . T ô i b è n đ ế n g ặ p ô n g C h i ế n ở 14 9 B N g u y ễ n T h á i H ọ c . Ô n g C h i ế n là n g ư ờ i q u ắ c t h ư ớ c , k h ỏ e m ạ n h , c ò n râ"t m i n h m ẫ n . ô n g c ũ n g c h ỉ n ó i l ạ i n h ữ n g c â u đ ã đ ư ợ c ô n g H ồ n g K h a n h in t r ê n b á o . ô n g C h i ế n k h u / ê n tôi n ê n về tìm ở C a o B ằ n g , x e m có g ia đ ì n h HOÀNG QUẢNG UYÊN 7
n à o c ò n g i ữ đ ư ợ c t h ư k h e n c ú a Bác H ồ ( n ế u c ó ) v ề v i ệ c l ư u g i ữ b ả n t h ả o g ô c N g ụ c trung nhật ký, m à ô n g c h o đ ó là v ậ t g i a b ả o ! L ờ i k h u y ê n n à v c ũ n g c ó lý, n h ư n g c ũ n g m ô n g l u n g lắ m . Vì r ằ n g th ờ i g i a n đ ã l â u v à v ù n g b i ê n g i ớ i t r ả i q u a s ự b i ế n 1 979, t à i liệU / g iấ y tờ cá n h â n v à cơ q u a n đ ã m â ì g ầ n h ế t. T ô i đ ế n V iệ n V ă n h ọ c ở 20 Lý T h á i T ổ đ ể " h ỏ i tìn h h ì n h " , T iế n sĩ N g u y ễ n H ữ u Sơn, n h à n g h i ê n c ứ u P h ạ m X u â n N g u y ê n . . . n h ữ n g n g ư ờ i b ạ n c ũ , ít n h i ề u " l i ê n q u a n " t ớ i v i ệ c n g h i ê n c ứ u N g ụ c trun
b á o đ ã m â y n ă m m à chả c h ịu đ ọ c . C ái việc c ủ a a n h là v i ế t v ă n , c ò n v i ệ c n à v là d à n h c h o c á n h n g h i ê n c ứ u . M à n g ư ờ i ta đ ã l à m h ế t r ồ i " . T ô i n g h i n g ờ v ì l ú c ấ y " v ă n c ả n h " đ ã n ặ n g m ù i bia. T h â y tôi b ầ n t h ầ n , N g ô G ia V õ a n ủi: " E m sẽ tìm g ử i a n h m ộ t b ả n , đ ê a n h k h ỏ i p h ả i s u y n g h ĩ m ệ t óc". N ử a t h á n g sau, k h ô n g n g ờ N g ô G ia Võ cho n g ư ờ i m a n g đ ế n tậ n tay tôi ở C a o B ằ n g b à i b á o m à V õ n ó i là " i n t ừ m ấ y n ă m t r ư ớ c " . Ấ y là b à i ; " N h ữ n g đ i ề u t a c h ư a b i ế t v ề N h ậ t ký trong tù" c ủ a ô n g T r ầ n Đ ắ c T h ọ in t r ê n t ạ p c h í Hán N ô m s ố 1 (4 6)- 2 0 0 1 . Đ ọ c k ỳ t h ì t h ấ y b à i c ủ a ô n g T h ọ c h ỉ là p h ầ n c u ô l n ồ ì t i ế p b à i c ủ a ô n g H ồ n g K h a n h , ô n g T h ọ ke"’ t ừ klii b ẳ n th ả o g ô c t ừ C a o B ằ n g g ử i v ề, đ ư ợ c đ ư a v à o D hòng lư u t r ữ T r u n g ư ơ n g Đ ả n g , m ã i tới đ ầ u n ă m 1959, ô n g P h ạ m V ă n B ình, tr ư ở n g b a n g iá o v ụ T r ư ờ n g Đ ả n g N g u y ễ n Á i Q u ô c tìn h cờ p h á t hiện, đ e m v ề dịch, rồi trìn h đ ồ n g chí T rư ờ n g C h in h , đ ồ n g c h í Tô' H ữ u , t h à n h l ậ p b a n d ị c h t h u ậ t t ạ i V i ệ n V ă n h ọ c . T h á n g 5-1960, b ả n d ị c h ra c h ữ Q u ô c n g ừ Ngục t r u n g nhật ký v ớ i t ê n g ọ i N h ậ t ký trong tù, đ ư ợ c i n r a n h i ề u v ạ n b ả n . N g ụ c trung nhật ký " r a m ắ t c ô n g c h ú n g " b ắ t đ ầ u từ đó. M h ư v ậ y là v ớ i v i ệ c c h ư a t ì m r a n g ư ờ i l ư u g i ừ b ả n g ô c N g ụ c tn in g nhật k ý t ừ n ă m 1943, t h ì n a y lạ i n ả y t h ê m m ộ t v i ệ c m ớ i là s ự " p h á t h i ệ n l ạ i " v ớ i m ộ t n h â n v ậ t c ó t ê n là P h ạ m V ă n B ì n h , c â u c h u y ệ n đ ã c ó s ự n ố i k ế t lạ i q u ã n g t h ờ i g i a n 17 n ă m ( t ừ 1943 đ ê n 1 9 6 0 ) ĩ^gục trung nhật k ý " l ư u l ạ c " . N h i ệ m v ụ t ì m k iế m c à n g th ê m n ặ n g n ề , đ ồ n g thời v ớ i v iệc tìm HOÀNG QUẢNG UYÊN 9
k i ế m n g ư ờ i l ư u g i ữ b ả n - g ô c là v i ệ c tìm h i ể u đ ộ ch ín h xác b ài b á o c ủ a ô n g T rần Đ ắc Thọ. Lại có t h ê m n h ữ n g giâc m ơ v ề thời n h ữ n g n ă m đ ầ u khi h ò a b ì n h m ớ i l ậ p lạ i, m i ề n B ắ c b ắ t đ ầ u t i ế n h à n l ì x â y d ự n g xã h ộ i c h ủ n g h ĩa , m ộ t th ờ i m à m ọ i đ iề u đ ề u m ới. ^Jgày n à y q u a n g à y k h á c , n h ữ n g giâc m ơ về N g ụ c trung nhật ký t r ở đ i , t r ở l ạ i t r o n g t ô i , n h ữ n g giấc m ơ b a o g iờ c ũ n g h ư ớ n g v à o n g ố c ụ t, t u y t h ế v ẫ n tạ o c h o tô i c ả m h ứ n g n g ư ợ c d ò n g lịch s ử , tìm v ề n h ữ n g v ù n g đ ấ t c ũ , l ầ n lại n h ữ n g s ự việc, n h ữ n g s ự tích đ ã đ i q u a h ơ n n ử a t h ế k ỷ . C ó n h ữ n g s ự v iệ c x ả y ra, k h i m ì n h c h ư a h iể n h iệ n t r ê n cõi đ ờ i n à y . Khi đ ộ t n h iê n " b ậ p " v à o m ộ t v â n đề m ô n g lu n g n h ư th ế , tôi tự n g ẫ m lại, h ó a ra m ì n h c h ư a h i ể u gì v ề c á i th ờ i k ỳ lịch s ử h à o h ù n g c ủ a d â n tộ c. M ộ t giai đ o ạ n d à i Bác H ồ g ắ n b ó v ớ i c o n n g ư ờ i, m ả n h đ â t C a o B ằ n g - m ộ t giai đ o ạ n q u a n t r ọ n g tr o n g s ự n g h i ệ p c á c h m ạ n g c ủ a Bác H ồ , có t h ể x e m là g iai đ o ạ n đ ầ u " th ự c s ự k h ở i n g h iệ p " c ủ a Bác H ồ . Đ ể b ổ s u n g c h o n h ữ n g t h i ế u h ụ t đ ó , tô i tìm tài liệ u lịc h s ử đã được in t h à n h s á c h v à cả n h ữ n g tà i liệu c h ư a in t h à n h sách . V ừ a đ ể " b ổ tú c " , v ừ a soi x e m có c h ú t á n h s á n g n à o c h ợ t lóe lê n tr o n g c h ố n m ô n g lu n g , t ă m tố^' ấ y . T à i l i ệ u , s á c h v ở t h ì k h ô n g t h i ế u , n h ư n g c h ọ n lọ c tà i liệ u n h ư th ê n à o m ớ i là đ i ề u q u a n t r ọ n g . T ô i đ ã đ ọ c lạ i n h i ề u c u ố n l ị c h s ử Đ ả n g b ộ đ ị a p h ư ơ n g (tỉnh C a o B ằn g , h u y ệ n H à Q u ả n g ...) và n h ữ n g c u ô n h ồ i k ý c á c h m ạ n g m à n h ữ n g đ ồ n g chí c á n b ộ đ ã có th ờ i k ỳ c ù n g l à m v iệ c v ớ i Bác, đ ã đ ư ợ c 2 0 nhật ký trong T Ù : S ổ ' p ỉ i ậ n v à Lị cl i sử
g ặ p B á c k ể lại. T à i l i ệ u g h i rõ: B á c H ồ t r ở v ề n ư ớ c s a u k h i t h o i í t k h ỏ i n h à t ù Tiícyng G i ớ i T h ạ c h v à o n g à y 2 0 -9 -1 9 4 4 . N h ư t h ế !à Bác đ ã ở lạ i T r u n g Q u ô c đ ú n g m ộ t n ă m . S a u k h i r a t ù (10 -9 -1 9 4 3 ) K h i v ề , Bác k h ô n g v ề P á c Bó n h ư l ầ n đ ầ u m à đ ế n ở v ù n g N à S á c , m ộ t x ã k h i đ ó đ ư ợ c g ọ i là x ã h o à n t o à n ( t o à n x ã là V i ệ t M i n h ) - N à S á c n ằ m l i ề n k ề v ớ i P á c Bó, thời kỳ ấ y địch tiến h à n li k h ủ n g b ố trắn g , n h â n d â n " t a n t á c " , d â n v ù n g P á c Bó d ạ t s a n g L ủ n g Ý , L ũ n g C á t - cả g i a đ ì n h ô n g D ư ơ n g V ă n Đ ì n h ( n g ư ờ i a n h e m k ế t n g h ĩa v ớ i Bác H ồ ) c ũ n g sơ tá n v ề đ â y . Tôi đ ã đ ô i lầ n đ ế n N à Sác, h ư ớ n g v ề L ũ n g Ỷ , L ũ n g C á t, n h ư n g n h ữ n g l ầ n â y g i ô n g n h ư là n h ữ n g l ầ n đ i x e m đ â 't, k h ô n g k ế t q u ả gì. T Ừ M Ộ T C H I T I Ế T N H Ỏ N H Ư ... S Ợ l T Ó C T ro n g n h ữ n g b à i h ồ i k ý c á c h m ạ n g đ ọ c đưỢc, t ô i d ặ c b i ệ t c h ú ý tớ i b à i : " B á c lạ i v ề L a m S ơ n " c ủ a ô n g H o à n g Đ ứ c T r i ề u ( I n t r o n g CUÔIÌ Bác Hồ v ề niừýc - H ộ i V ă n n g h ệ C a o B ằ n g x u â t b ả n ) . H ồ i k ý k ể lạ i c h o ả n g th ờ i g ia n n g ắ n Bác H ồ " d ừ n g lạ i" ở L a m S ơ n tr ê n đ ư ờ n g N a m T iế n (từ P á c Bó tới T â n T rào ). Bác H ồ - n h à th ơ H ồ C h í M in h , tro n g n h ữ n g giờ p h ú t n g h ỉ n g ơ i h i ế m h o i , t r o n g k h í t h ế cclch m ạ n g d â n g cao đ ã đ à m đ ạ o th ơ với các đ ồ n g chí c ủ a m ìn h i tr o n g đ ó có ô n g H o à n g Đ ứ c T riề u ) - C á c b à i thơ, c h ủ đ ề t h ơ đ ư ợ c n h ắ c tớ i, b à n l u ậ n tới là c á c b à i t h ơ HOÀNG QUẢNG UYÊN 2 1
v ị n h C a o B ằ n g , b à i t h ơ v ề N ù n g C h í C a o , b à i Tliaiĩh M in h c ủ a Đ ỗ M ụ c ( t r o n g t ậ p N
R õ r à n g là p h ả i c â n t h ậ n r ồ i v ì đ â y là m ộ t v â n đ ề lớ n c h ứ k h ô n g p h ả i c h u y ệ n đ ù a , v â n đ ề liên q u a n đ ế n s ự t h ậ t lị c h s ử , l i ê n q u a n t ớ i m ộ t t á c p h ẩ m th ơ v ĩ đ ạ i c ủ a Bác H ồ , m ộ t v â n đ ề có th ể là m th a y đ ổ i m ọ i s u y n g h ĩ đ ã có t ừ t r ư ớ c v à x a h ơ n là đ ể th â y m ộ t p h ầ n ch ân d u n g c ủ a Bác H ồ , m ộ t con n g ư ờ i g i ả n dị, c h â n th ự c n h ư ... c h í n h B ác H ồ ! D ẫ u chưa có m ộ t k ết lu ậ n đ ư ợ c c ô n g n h ậ n , n h ư n g b à i h ồ i k ý c ủ a ô n g H o à n g Đ ứ c T r i ề u đ ã có đ ịn h h ư ớ n g ch o s ự tìm k iếm . B ây g iờ p h ạ m vi tìm k i ế m đ ã c h u y ể n tới v ù n g đ â t L a m S ơ n , " k h u t r ú " t r o n g m ộ t v ù n g đ â 't h ẹ p . V â n đ ề l à t ừ m ộ t c h i t i ế t nhỏ như... sỢi tóc làm sao chứng m in h được rằng B á c H ồ đ ã g ử i N g ụ c trung ìĩhật k ý c h o ô n g H o à n g Đ ứ c T riề u ở trê n lán Pác T ẻng, sa u đ ó đ ế n n ă m 1 9 5 5 ( m ư ờ i n ă m s a u ) B á c H ồ m ớ i đ ư ợ c n h ậ n lạ i. T ôi đ ã đ ế n L am Sơn " k h ả o sá t" n h iề u lần, g ặ p n h à t h ơ H o à n g T r i ề u Â n (là c o n t r a i t h ứ b a c ủ a ô n g H o à n g Đ ứ c T riều). Rồi tìm g ặ p cả ô n g H o à n g T u â n N a m - a n h trai c ủ a ô n g H o à n g T r iề u Â n . C á c ô n g đ ã c u n g c â p t h ê m m ộ t s ố chi tiết, ô n g H o à n g T r i ề u Â n k h ẳ n g đ ị n h th ờ i g ia n Bác đ ế n L a m S ơ n đ à m đ ạ o th ở với ô n g H o à n g Đ ức T riều, đ ọ c, b ìn h g iả n g m ộ t sô' b à i t h ơ t r o n g q u y ể n s ổ t a y g i â y m ề m , r ồ i " đ ể q u ê n " nơi Bác ở (Lán sơ t á n P ác T ẻ n g ). ô n g H o à n g T r iề u Â n d ã d ẫ n tôi lê n h a n g N g ư ờ m Bôc, ra m ỏ n ư ớ c đ ầ u n g u ồ n , l ê n h a n g P á c T ẻ n g , g ặ p m ộ t sô" n h â n ch ứ n g ... S a u n h ữ n g lầ n " k h ả o s á t " đ ó , n h ữ n g c h ứ n g cứ, n h ữ n g lu ậ n c h ứ n g đ ể " c h ứ n g m i n h " c à n g rõ d ầ n ra, n h ư n g tôi v ẫ n c h ư a t h ậ t s ự t h ỏ a m ã n . HOÀNG QUẢNG UYÊN ^ o
Q u ả t h ậ t , ỏ' đ ờ i n h i ề u k h i c h ỉ m ộ t l ầ n , m ộ t v i ệ c l à n ì k h ô n g m â y đ ẹ p đẽ, có s ự k h u â t tâ t đ ã đ á n h m ấ t n i ề m tin nơi m ọ i n g ư ờ i m à rồ i s a u n à y d ù c h u y ệ n có t h ậ t m ư ờ i m ư ơ i n g ư ờ i ta đ ã c h ẩ n g b u ồ n tin . T ro n g việc n à y "cái s ự " â y n ó c ứ lở n v ở n , á m ả n lì tôi m ộ t th ờ i g i a n lâ u , k h ô n g tà i n à o d ứ t ra đ ư Ợ c. N h ư n g s ự t h ự c v ẫ n là s ự t h ự c , tô i t in v à o n h ữ n g đ i ề u m ì n h p h á t h i ệ n , c ũ n g n h ư tin m ộ t c á c h c ó c ơ sở k h o a h ọ c đ ể c h ứ n g m in h tính đ ú n g đ ắ n c ủ a m ộ t v â n đ ề . S ự " c h ậ m t r ễ " đ ó đ ã k é o d à i tới t h á n g 3- 2 0 0 4 t ô i m ớ i v i ế t x o n g p h ầ n I v à II b à i N h ậ t ký tro n g tù - sô'pỉiận và lịch s ử ( p h ầ n nói v ề N g ụ c tru n g n h ậ t ký l ư u l ạ c t ừ 1 9 4 5 t ớ i k h i đ ư ợ c t r ả v ề c h o B á c H ồ n ă m 1955). T ô i x u ô n g H à N ộ i " n ộ p b à i " c h o b á o Lao đ ộ n g , đ ồ n g t h ờ i t ì m t ư l i ệ u đ ể b ổ s u n g h o à n c h ỉ n h p h ầ n III ( g i a i đ o ạ n t ừ n ă m 1955 đ ế n 1960). T ô i đ ề n g h ị t ò a s o ạ n , k h i n à o t ô i v i ế t x o n g p h ầ n III b á o s ẽ đ ă n g m ộ t t h ể c h o l i ề n m ạ c h , n h ư n g b á o Lao đ ộ n g đ ã ư u á i đ ă n g s ớ m p h ầ n I, p h ầ n II, c ò n p h ầ n III m ã i g ầ n m ộ t t h á n g s a u m ớ i i n ( đ i ề u d ễ h i ể u l à đ ầ u đ ề p h ả i s ử a t h à n h : Trở lại sô'phận "Nhật k ý trong từ"). T u y " c á c h q u ã n g " n h ư t h ế , n h ư n g n h ữ n g a i “ k iê n n h ẫ n " th e o d õ i thì v ẫ n th â y s ự liền m ạ c h c ủ a b à i v i ế t ( c ũ n g c h m li v ì v ậ y m à tôi đ ư a in t r o n g s á c h n à y b ả n th ả o c h ứ k h ô n g p h ả i bài in trên b áo đã đư ợ c b iên tậ p - sự b iên tập k h ô n g là m khác đi bao n h i ê u " t i n h t h ầ n " c ủ a b à i viết). ớ đ â y , tô i m u ô n n ó i m ộ t đ i ề u r ằ n g , b à i c ủ a tôi c ó lẽ t h í c h h Ợ p h ơ n c h o n h ữ n g b á ỏ c h u y ê n v ề v ă n n g h ệ ( n h ư T u ầ n b á o V ăn n g hệ c ủ a H ộ i N h à v ă n 2 4 NHẬT KÝ TRONG TÙ: S ớ ' p h ậ n và L ị c h sử
c h ẳ n g h ạ n ) . T ô i k h ô n g c h ắ c Ván nghĩ' đ ã i n b à i c ủ a tô i, c ò n t ờ Lao đ ộ n g là t ờ m à t ô i đ ã c ó s ự g ắ n b ó trong vài n ă m tr ở lại d â y ở m ụ c " P h ó n g s ự " . Và v ớ i s ự " q u ả n g đ ạ i " c ủ a b á o Lao đ ộ n g s ẽ c h o p h é p n h iề u n g ư ờ i " b iế t" việc n à y hơ n. T r ư ớ c n g à y x u ô n g H à N ộ i , t ô i đ ã " c ầ u v i ệ n " tớ i m ộ t s ố cơ q u a n ở C a o B ằn g , m o n g n h ậ n đ ư ợ c s ự g i ú p đ ỡ , ít n h ấ t là c ấ p c h o t ô i m ộ t v à i g i â y g i ớ i t h i ệ u đ ể tôi v à o n h ữ n g n ơ i có t h ể tìm đ ư ợ c tà i liệ u , n h ư n g t â t c ả c h ẳ n g g i ú p đ ư ợ c gì! X u ố n g H à N ộ i tôi đ ế n H ộ i N h à v ă n V iệ t N a m , "tr ìx ih b à y h o à n c ả n h " . V ă n p h ò n g h ộ i c â p n g a y c h o t ô i đ ủ " c ơ sô"" g i â y g i ớ i t h i ệ u c ầ n t h i ế t đ ể t ô i đ i " t h ự c t ế s á n g t á c " ( n ê n c o i v iệ c đ i tì m là n h ữ r g c h u y ế n đi th ự c tế c h o có c ả m xúc v ă n ch ư ơ n g ). Đ ầ u t i ê n t ô i đ ế n V ụ t ổ c h ứ c c á n b ộ H ọ c v i ệ n C h í n h trị Q u ô c gia H ồ C h í M i n h đ ể " t ì m " ô n g P h ạ m V ă n B ì n h . R à t m a y V ụ t r ư ở n g V ụ t ổ c h ứ c c á n b ộ là b ạ n c ủ a c h ủ tịch H ộ i V ă n n g h ệ tỉnh C a o B ằ n g , g ặ p " b ạ n c ủ a b ạ n " n ê n đ ã n h iệ t tình, tạ o m ọ i đ i ề u k iệ n th u ậ n lợi c h o tôi l à m v iệ c . T r o n g h ồ s ơ l ư u tạ i V ụ t ổ c h ứ c c ủ a ô n g P h ạ m V ă n B ình, k h ô n g có m ộ t c h ữ n à o , m ộ t d ò n g n à o liên q u a n h a y h é m ở đ ế n v iệc ô n g B ì n h d ị c h N g ụ c triin
tô i lại đ ế n n h à ô n g T r ầ n Đ ắc T h ọ v ớ i m ụ c đ í c h c h í n h là " h ô i t h ú c " ô n g t ì m l ạ i c á i b ă n g g h i â m m à ô n g đ ã th ự c h i ệ n v ớ i c á c ô n g P h ạ m V ă n B ình, H ồ V i ế t T h ắ n g , ô n g V ũ K ỳ , n h à t h ơ Tô' H ữ u . . . C ũ n g n h ư lầ n trước, ô n g m ệ t m ỏ i bảo: " K h ô n g b iế t lẫ n đi đ ầ u r ồ i ! " . " V ậ t c h ứ n g " c ó g i á tr ị n h ấ t x e m c h ừ n g k h ô n g b a o g i ờ t ì m t h â y ( h a y là k h ô n g c ó ? ) . T r o n g 3ài v i ế t c ủ a ô n g T r ầ n Đ ắ c T h ọ c ó c h i t i ế t n ó i l à , k h i d ị c h x o n g N g ụ c trư ng n hậ t ký ô n g B ì n h đ e m đ ế n V iện V ă n h ọ c n ộ p m ộ t b ả n . Tôi d ự a v à o c h i tiết n à y m à đ ế n V iện V ă n h ọ c tìm xem , có tài liệu n à o liên q u a n đ ế n "chi tiết đ ắ t g iá " n à y k h ô n g . R â ì m a y , h ô m tôi đ ế n V iệ n V ă n h ọ c g ặ p đ ư ợ c G iá o s ư H u ệ C hi, T iế n sĩ Đ ặ n g T hị H ả o . H ọ đ ã cho tôi x e m th o ả i m á i 2 c ặ p tài liệ u liê n q u a n đ ế n v iệc d ịc h Ngục trung nhật ký. T ô i đ ã t ì m t h â y q u y ể n v ở c h é p t a y b ả n d ị c h N g ụ c tru n g nhật ký c ủ a V ă n T r ự c v à V ă n P h ụ n g . Đ ó c h í n h là b ằ n g c h ứ n g k h ẳ n g đ ị n h c h u y ệ n ô n g P h ạ m V ă n B ìn h ( b ú t d a n h V ă n T rự c) d ịc h Ngục trung nhật k ý là c ó t h ậ t . T ô i p h ỏ n g v ấ n ô n g H u ệ C h i th ê m " d ă m câu, ba đ iều ", ô n g H u ệ Chi k h ẳ n g đ ịn h ô n g P h ạ m V ă n B ìn h là n g ư ờ i t h a m g ia d ị c h Ngục trung nhật ký. V ớ i n h ữ n g c h ứ n g c ứ v à t à i l i ệ u t h u t h ậ p đ ư ợ c , t ô i đ ã h o à n t h à n h p h ầ n III b à i v i ế t r ấ t nhanh. Tôi đem nộp c h o b á o Lao đ ộ n g r ồ i " v u i v ẻ " v ề “n ú i " v ớ i c ả m g iá c là m ì n h đ ã l à m đư Ợ c m ộ t v i ệ c g ì đ â y c ó í c h , t u y r â ì n h ỏ . ( P h ầ n III, đ ư ợ c i n v à o n g à y 1 -4 -2 0 0 4 ). v ề C a o B ằ n g , t ô i đ ư a b ả n t h ả o c h o b á o Cao Bằng. B á o Cao Bằng i n n g u y ê n v ă n t r o n g 3 sô' b á o 1 R NHẬT KÝ TRONG TÙ: S ế p h ậ n v à L ị c h sử
liên tiếp. T r o n g d ị p Đại hội ỉ ỉộ i n h à b á o tỉn h C a o B ằ n g tô i c ũ n g đ ã d ư a b ả n t h á o c h o ô n g P h a n K h ắ c H ải (P h ó C h ủ tịch k iê m T ố n g t h ư ký H ộ i N h à b á o V i ệ t N a m ) v à ô n g P h ó Bí t h ư t h ư ờ n g t r ự c t ỉ n h ủ y C a o B ằ n g , đ ể c á c ô n g c h o lời g ó p ý ( n h ư n g k h ô n g n h ậ n đ ư Ợ c lời g ó p ý n à o ! ) . Đ i ề u n à y c ũ n g r ất là h Ợ p "lẽ t h ư ờ n g " : c ầ n p h ả i th ậ n t r ọ n g trư ớ c m ộ t v â n đ ề l i ê n q u a n ít n h i ề u đ ế n c h í n h trị. B á o i n r ồ i , c ũ n g c h ẳ n g c ó ai " p h ả n h ồ i " , n g o à i n l i ữ n g t h ắ c m ắ c " v ụ n v ặ t" : T ại sa o ở t r a n g b ìa b ả n t h ả o g h i n ă m s á n g tác là 1 9 3 2 - 1 9 3 3 m à b á o l ạ i v i ế t là 1 9 4 2 - 1 9 4 3 ? . T ậ p t h ơ c ó 113 b à i h a y 133 b à i ? . ỈSÍhững đ i ề u t h ắ c m ắ c â y tô i đ ã t r ả lờ i b ạ n đ ọ c t r ê n b á o . T Ô I K H Ô N G T IN ... C ứ n g ỡ , m ọ i v i ệ c tô i n ê u t r ê n b á o c ũ n g s ẽ " c h ì m đ i " t r o n g c u ộ c s ô n g đ a n g c h u y ể n đ ộ n g " ầ m à o " , ai c ò n c ó t h ì g i ờ , c ô n g s ứ c đ ể n g h i ê n c ứ u , t ì m t ò i, t r a c ứ u tà i liệ u đ ể rồ i " tr a n lì l u ậ n " . L â u d ầ n , tôi n g h ĩ n h ữ n g đ i ề u tôi đ ã trìn h b à y tu y c h ư a t h ậ t s ự " t â m p h ụ c , k h ẩ u p h ụ c " , thì c ũ n g k h ó có t h ể b á c b ỏ v à m ì n h đ ã l à m đ ư Ợ c v i ệ c là " đ ặ t v â n đ ề " , c ò n v i ệ c " g i ả i q u y ế t v â n đ ề " m ộ t c á c h t r ọ n v ẹ n là c ô n g v i ệ c còn phải tiế p tụ c d à i d ài, c ô n g việc c ủ a n h iề u n g ư ờ i, n h iề u n g à n h . Tôi tạ m d ừ n g c ô n g việc đ ể c h u y ể n s a n g m ộ t p h ầ n k h á c c ũ n g t h u ộ c v ề N h ậ t ký tròng tủ, l ầ n n à y k h ổ n g p h ả i đ i t ì m " h à n h t r ì n h l ư u HOÀNG QUẨNG UYÊN 1 7
l ạ c " n ữ a m à ià p h â n t í c h t h ơ N h ậ t k ý tron
quá " m ì ă n l i ề n ' thì tô i k h ô n g t h a m g ia v à tôi k l i ô n g c h o p h é p s ử d ụ n g n h ữ n g đ i ề u tôi đ ã c ô n g bô” t r ê n b á o . T h ế là t r a n h l u ậ n q u a đ i ệ n t h o ạ i : T h ế n à o là b ả n q u y ề n ? c ứ d ằ n g d ai m ã i. Tôi q u á m ệ t m ỏ i, c h â m d ứ t c u ộ c " đ i ệ n đ à m " b ằ n g câu : "T ô i sẽ k iệ n Đ à i v i p h ạ m b ả n q u y ề n " . Hc5m s a u , đ ạ o d i ễ n v ẫ n th ự c h iệ n p h ầ n việc c ủ a m ìn h , b ấ t c h ấ p n h ữ n g p h ả n ứ n g c ủ a t ô i. M ộ t n g à y , x o n g v i ệ c , đ o à n v ề H à N ộ i . Tôi tìm s ố đ iệ n thoại c ủ a " sế p " Đ ài đ ể "có ý kiến". " S ế p " h ỏ i tô i: " Đ o à n đ ã v ề c h ư a ? " . T ô i t r ả l ờ i " Đ i r ồ i " . " S ế p " b ả o : " Q u y ề n p h á t s ó n g h a y k h ô n g là ở tôi, a n h y ê n t â m " . T ô i l à m s a o " y ê n t â m " v ớ i c u n g c ác h là m ă n n h ư thế, n h â n c h u y ê n về L ào C ai d ự h ộ i t h ả o v ă n h ọ c d â n tộc, m i ề n n ú i , tôi g h é H à N ộ i, đ ể g ặ p l ã n h đ ạ o Đ ài. M ộ t s ế p k h á c - s ế p trự c tiế p c ủ a n h ữ n g n g ư ờ i làm c h ư ơ n g trình bảo: " N ế u đ o ạ n n à o s ử d ụ n g t ư liệ u c ủ a a n h , c h ú n g tôi sẽ " b ắ n " t ê n a n h lê n m à n hình!". Tôi bảo: "T ôi k h ô n g c ầ n có tê n tr ê n m à n h ìn h m à c ầ n s ự n g h i ê m túc!". T ra o đ ổ i q u a lại có vẻ c ă n g . T ôi đ i L à o C a i h ọ p rồ i tr ở v ề n h à , đ ế n g ầ n 1 9 -5 -2 0 0 4 , t h â y t i v i p h á t c h ư ơ n g t r ì n h N h ậ t k ý trong tù, nhưng đi theo m ột “mạch" khác, t u y v ẫ n s ử d ụ n g m ộ t s ố t ư liệ u c ủ a tôi - k h ô n g đ ế n n ỗ i " t r ầ m tr ọ n g " n ê n tôi thôi. Nói "tạt n g a n g " n h ư th ế đ ể nôl vào m ạch c h u y ệ n , bở i c ũ n g thời g ia n đ ư ợ c x e m c h ư ơ n g trìn h v ề N h ậ t k ý trong tù, t ô i đ ư ợ c đ ọ c 2 b à i b á o c ủ a ô n g P h o n g L ê đ ă n g t r ê n b á o Lao đ ộ n g ( n g à y 18 v à 19-5- 2 0 0 4 ). T ỏ ý k h ô n g t i n n h ữ n g c h ứ n g lý c ủ a t ô i đ ư a ra t r o n g c á c b à i v i ế t v ì r ằ n g n h ữ n g c h ứ n g l ý â y c h ỉ d ự a v à o m ộ t bài hồi ký c ủ a ô n g H o à n g Đ ứ c T riều HOÀNG QUẢNG UYÊN ;ig
v à b à i b á o c ù a ô n g 'ĩr ầ r . Đ ắ c T h ọ c ù n g m ộ t số’ đ i ề u tra th ự c t ế " lặ t v ặ t " k h á c - N h ữ n g giả t h u v ế t đ ư ợ c "c h ứ n g m in h " m ộ t cách d ễ d à n g và đ ơ n g iản n h ư t h ế , c h ắ c là c h ư a đ ủ " t r ọ n g l ư ợ n g " v ề h ọ c t h u ậ t . V à m ô ì lo lờ m ờ c ủ a tô i v ề c á i s ự " đ ọ c l ư ớ t " , " x e m qua", c ù n g với cách là m tru y ề n h ìn h chư a th ật s ự d ụ n g c ô n g d ễ g â y ra m ộ t tá c d ụ n g n g ư ợ c , t ứ c là là m tă n g m ô ì n g h i n g ờ v ề n h ữ n g k ế t lu ậ n m à tôi đ ư a ra - đ ã đ ư ợ c trìn h b à y r â t k ỹ tro n g b à i c ủ a ô n g P h o n g Lê với n h ữ n g " c â u hỏi lớn". "Tôi k h ô n g tin "- K h ô n g chỉ có ô n g P h o n g Lê m à có r â ì n h i ề u đ ộ c giả đ ư ợ c đ ọ c b à i b á o c ủ a tôi c ủ n g k h ô n g tin, b ở i v ì h ọ k h ô n g đ ư ợ c " t i ế p c ậ n " " g ặ p g ỡ " v à đ ọ c m ộ t c á c h k ỹ lư ỡ n g n h ữ n g tà i liệ u m à tôi đ ã d ẫ n t r o n g b à i v à c á i q u a n t r ọ n g hcfn l à đ ô l v ớ i m ộ t t á c p h ẩ m v ĩ đ ạ i n h ư N g ụ c tr u n g nhật k ý, k h ô n g th ể có c h u y ệ n le m n h e m , v ô tâ m , v ô ý n h ư t h ế được! C ó m ộ t đ i ề u ta c ầ n t h ô n g n h â t ở đ â y là g i á t r ị c ủ a N h ậ t ký trong tù, p h ả i c h ờ đ ế n n ă m 1 9 6 0 m ớ i b ắt đ ầu được "thẩm đ ị n h " và qua thời gian giá trị c ủ a tác p h ẩ m c à n g n g à y c à n g đ ư ợ c đ á n h g iá đ ú n g t ầ m c ủ a n ó , đ ư ợ c k h ẳ n g đ ị n h là m ộ t tá c p h ẩ m t h ơ l ớ n . ( N ó i là m ộ t t á c p h ẩ m t h ơ v ĩ đ ạ i t r o n g m ộ t h ệ q u y c h i ế u n à o đ ó c ũ n g k h ô n g p h ả i là n ó i q u á ) . Đ ể tr ả lời ô n g P h o n g L ê, tô i đ ã v i ế t b à i tr ả lờ i t r ê n b á o Lao độn