Sổ tay bệnh động vật - Chương 8

Chia sẻ: Summer Flora | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

169
lượt xem 60
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHƯƠNG 8 NHỮNG KĨ THUẬT THÚ Y CƠ BẢN Những chương trước đã khái quát một số nguyên tắc chung về thú y. Tuy nhiên, khi giải quyết gia súc ốm, riêng lý thuyết không thì chưa đủ nên chương này mô tả một số kĩ thuật thú y thường quy trong phạm vi khả năng phần lớn người chăn nuôi, chủ đàn gia súc và cán bộ kỹ thuật chăn nuôi có thể làm được.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay bệnh động vật - Chương 8

CH¦¥NG 8 NH÷NG KÜ THUËT THó Y C¬ B¶N Nh÷ng ch−¬ng tr−íc ®· kh¸i qu¸t mét sè nguyªn t¾c chung vÒ thó y. Tuy nhiªn, khi gi¶i quyÕt gia sóc èm, riªng lý thuyÕt kh«ng th× ch−a ®ñ nªn ch−¬ng nµy m« t¶ mét sè kÜ thuËt thó y th−êng quy trong ph¹m vi kh¶ n¨ng phÇn lín ng−êi ch¨n nu«i, chñ ®µn gia sóc vµ c¸n bé kü thuËt ch¨n nu«i cã thÓ lµm ®−îc. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy gåm kü thuËt liªn quan ®Õn viÖc cho thuèc vµ kü thuËt liªn quan ®Õn viÖc lÊy mÉu xÐt nghiÖm. 1. C¸ch cho thuèc Cã thÓ cho thuèc thó y b»ng c¸c ®−êng kh¸c nhau, nh− tiªm, cho uèng b»ng èng th«ng d¹ dÇy, b»ng èng chäc d¹ cá vµ b¬m vµo bÇu vó. 1.1 §−êng tiªm Cho ®Õn nay tiªm lµ ph−¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt vµ vÒ nhiÒu ph−¬ng diÖn lµ ph−¬ng ph¸p thuËn tiÖn nhÊt trong cho thuèc thó y. §Ó tiªm, cÇn cã cã b¬m tiªm, kim tiªm. Ngµy nay, nhiÒu ng−êi ch¨n nu«i vµ chñ ®µn gia sóc cã b¬m tiªm, kim tiªm riªng cña m×nh. B¬m tiªm cã nhiÒu cì kh¸c nhau, nh−ng ®Ó thùc hµnh, 2 cì (20ml vµ 5ml dung tÝch) lµ dïng ®−îc cho phÇn lín c¸c tr−êng hîp, b¬m tiªm dung tÝch 20ml dïng cho l−îng tiªm nhiÒu nh− tiªm kh¸ng sinh cho bß, b¬m tiªm lo¹i 5ml dïng cho l−îng tiªm thÊp. Kim tiªm còng cã hµng lo¹t cã ®−êng kÝnh vµ ®é dµi kh¸c nhau. Cì kim tiªm ghi b»ng ch÷ G vµ sè cì kim, sè cµng cao kim cµng nhá, kim cã c¸c cì tõ 27G (nhá nhÊt) tíi 14G (lín nhÊt). §èi víi c«ng viÖc hµng ngµy, cì kim 16G vµ 19G lµ dïng ®−îc cho phÇn lín c¸c tr−êng hîp. Sau ®©y lµ h−íng dÉn lùa chän cì kim cho sö dông hµng ngµy: C¸ch tiªm Gia sóc §é dµi kim Cì kim(®−êng kÝnh) In-s¬ mm G mm Tiªm tÜnh m¹ch (I/V) §¹i gia sóc (vÝ dô tr©u bß) 1.5-2 40-50 16 1.5 Tiªm b¾p (I/M) §¹i gia sóc (vÝ dô tr©u bß) 1.5 40 16 1.5 Tiªm d−íi da (S/C) §¹i gia sóc (vÝ dô tr©u bß) 1 25 16 1.5 (I/V) TiÓu gia sóc (vÝ dô dª cõu) 1.5 40 19 1.1 (I/M) TiÓu gia sóc (vÝ dô dª cõu) 1-1.5 25-40 19 1.1 (S/C) TiÓu gia sóc (vÝ dô dª cõu) 1 25 10 1.1 144
Trªn ®©y chØ lµ h−íng dÉn s¬ bé, trong thùc tÕ nÕu ng−êi ch¨n nu«i muèn ®¬n gi¶n ho¸ c«ng viÖc th× mét lo¹i kim cì 16G cã thÓ sö dông cho mäi tr−êng hîp. Ch−¬ng 6 ®· nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña kh©u vÖ sinh, b¬m tiªm, kim tiªm ph¶i röa s¹ch vµ tiÖt trïng tr−íc khi sö dông. Ngoµi ra, kiÓm tra xem chóng cßn ho¹t ®éng tèt kh«ng còng rÊt quan träng, nÕu kh«ng dïng b¬m tiªm, kim tiªm lo¹i sö dông mét lÇn. Pit-t«ng b¬m tiªm ph¶i khÝt vµ b¬m tho¶i m¸i trong gio¨ng pit-t«ng vµ kh«ng ®−îc ®Ó thuèc lät ra hai bªn, kim tiªm ph¶i s¾c vµ th¼ng ®¶m b¶o khi tiªm chØ lµm r¸ch da Ýt nhÊt. §iÓm quan träng lµ ®Çu l¾p. Cã mét sèlo¹i ®Çu l¾p, ®iÒu quan träng lµ b¬m tiªm, kim tiªm ph¶i cïng mét lo¹i ®Çu l¾p. Lo¹i ®Çu l¾p m¸c “Luer” ®−îc phæ biÕn sö dông ë nhiÒu n−íc, ë ViÖt Nam phæ biÕn dïng lo¹i b¬m tiªm, kim tiªm Trung Quèc. Còng nh− gi÷ g×n vµ b¶o qu¶n b¬m tiªm, kim tiªm, cÇn ph¶i quan t©m ®Õn gia sóc ®−îc tiªm. Gia sóc ph¶i cè ®Þnh ch¾c ch¾n vµ cã thÓ ng−êi quan träng nhÊt lµ ng−êi gi÷ gia sóc. VÒ mÆt lý thuyÕt, ph¶i c¾t lãng vÞ trÝ tiªm vµ s¸t trïng b»ng g¹c cã thuèc s¸t trïng ngoµi da, th−êng lµ cån. Thùc tÕ, Ýt khi lµm ®−îc nh− vËy ë c¬ së, nÕu vÞ trÝ tiªm s¹ch, dïng b¬m tiªm s¹ch, kim s¾c ®· tiÖt trïng, th× còng kh«ng cã mÊy vÊn ®Ò. §«i khi gia sóc m¾c rèi lo¹n trao ®æi chÊt (xem Ch−¬ng 14) cÇn truyÒn mét l−îng lín thuèc vµo tÜnh m¹ch, vÝ dô tíi 800ml canxi borogluconate cho bß m¾c bÖnh sèt s÷a. §Ó truyÒn, ng−êi ta dïng èng dÉn cã van ®Æc biÖt ®−a thuèc vµo nhê träng lùc khi gi÷ chai thuèc cao h¬n con vËt (xem phÇn d−íi, môc truyÒn tÜnh m¹ch). Tiªm b¾p §©y lµ c¸ch tiªm th«ng dông nhÊt, dÔ thùc hiÖn nhÊt vµ cho phÐp thuèc khuyÕch t¸n nhanh vµo c¬ thÓ gia sóc tõ vÞ trÝ tiªm. BÊt cø khèi c¬ b¾p lín nµo ®Òu thÝch hîp ®Ó tiªm, th«ng dông nhÊt lµ c¬ m«ng (bß, tr©u, lîn tr−ëng thµnh), ®»ng sau c¬ ®ïi ch©n sau (cõu, dª, lîn vµ gia sóc non nãi chung), phÇn cæ phÝa trªn (lîn), phÇn gi÷a cæ (ngùa vµ lõa), mét phÇn ba cuèi cæ (bß, dª, cõu). Mét sè thuèc g©y ph¶n øng ë tæ chøc (vÝ dô oxytetracycline t¸c dông kÐo dµi) ph¶i tiªm vµo nh÷ng c¬ Ýt quan träng nh− c¬ cæ. Nh÷ng thuèc nh− vËy cã thÓ g©y ®au, nªn nÕu tiªm vµo c¬ m«ng hay ®ïi cã thÓ g©y quÌ t¹m thêi. Sau khi chuÈn bÞ xong vÞ trÝ tiªm, hót vµo ®Çy b¬m tiªm l−îng thuèc theo yªu cÇu, th¸o kim khái b¬m tiªm, gi÷ kim tiªm gi÷a ngãn c¸i vµ ngãn chá t¹o thµnh n¾m ®Êm, ®Ëp bªn n¾m ®Êm vµo vÞ trÝ tiªm 2-3 lÇn, khi ®Ëp lÇn cuèi xoay n¾m ®Êm l¹i, dïng lùc ®Èy mòi kim xuyªn qua da vµo c¬ (H×nh 8.1). Sau ®ã g¾n ch¾c ®Çu b¬m tiªm víi ®èc kim. H×nh 8.1 Khi tiªm b¾p, gi÷ mòi kim trong n¾m tay vµo gi÷a ngãn chá vµ ngãn c¸i. 145
Tr−íc khi b¬m thuèc, rót pÝt t«ng ra mét chót ®Ó ®¶m b¶o cho kim tiªm kh«ng ®©m vµo tÜnh m¹ch. NÕu kh«ng thÊy m¸u trong b¬m tiªm, Ên pÝt t«ng nhÑ nhµng, nh−ng ch¾c ch¾n ®Ó b¬m tÊt c¶ thuèc vµo khèi c¬. Sau ®ã rót b¬m tiªm vµ kim tiªm ra, day vÞ trÝ tiªm ®Ó h¹n chÕ tèi ®a s−ng vµ ph¶n øng. Sinh viªn thó y th−êng ®−îc h−íng dÉn thùc hµnh tiªm vµo qu¶ cam. Tiªm d−íi da Ph−¬ng ph¸p tiªm nµy lµ chØ tiªm vµo d−íi da chø kh«ng ®−îc vµo c¬. Thuèc tiªm d−íi da hÊp thu vµo c¬ thÓ chËm h¬n tiªm b¾p. BÊt cø chç da beo lªn ®−îc lµ cã thÓ tiªm, ë mäi lo¹i gia sóc vÞ trÝ tiªm th«ng dông nhÊt tr−íc hoÆc sau vai. Beo nÕp da lªn b»ng gi÷a ngãn trá vµ ngãn c¸i, dïng b¬m tiªm ®· cã thuèc g¾n víi kim, ®©m mòi kim ch¾c ch¾n qua da vµo gèc nÕp da råi b¬m thuèc. Ph¶i chó ý kh«ng ®Ó kim xuyªn qua c¶ nÕp da sang bªn kia (H×nh 8.2). NÕu tiªm ®óng th× kim tiªm ph¶i dÔ di ®éng d−íi da, nÕu kh«ng ph¶i lµm l¹i v× kim cã thÓ ®©m vµo c¸c tæ chøc s©u h¬n. Khi tiªm xong, rót kim ra, day nhanh n¬i tiªm. H×nh 8.2 Khi tiªm d−íi da, ph¶i chó ý lµ kim ë d−íi da vµ kh«ng ®Ó kim xuyªn qua nÕp da. Tiªm tÜnh m¹ch Khi tiªm tÜnh m¹ch, thuèc trùc tiÕp vµo m¹ch m¸u nªn cã t¸c dông ngay lËp tøc. Do ®ã tiªm tÜnh m¹ch th−êng dïng trong tr−êng hîp khÈn cÊp ®ßi hái hiÖu qu¶ nhanh. Cè ®Þnh tèt gia sóc lµ ®iÓm thiÕt yÕu, nªn hÇu hÕt ng−êi ch¨n nu«i ®Ó b¸c sü thó y tiªm tÜnh m¹ch. ViÖc chän tÜnh m¹ch ®Ó tiªm kh¸ h¹n chÕ, th«ng dông nhÊt lµ tiªm vµo tÜnh m¹ch c¶nh ch¹y däc theo r·nh tÜnh m¹ch c¶nh n»m ë mÐ d−íi cæ ë hai bªn khÝ qu¶n. NÕu cè ®Þnh gia sóc tèt, giò ®Çu gia sóc cao vµ h¬i nghlªng vÒ mét bªn ®Ó cæ cong −ìn ra, Ên ngãn c¸i vµo r·nh tÜnh m¹ch c¶nh ë phÇn cuèi cæ. Do m¸u trong tÜnh m¹ch c¶nh ch¶y tõ ®Çu vÒ tim nªn khi ®ã m¸u dån l¹i trong tÜnh m¹ch vµ tÜnh m¹ch c¨ng phång lªn nªn nh×n thÊy râ ë d−íi da sau kho¶ng nöa phót. NÕu nghi ngê th× cã thÓ x¸c ®Þnh tÜnh m¹ch b»ng sê n¾n nhÑ, tÜnh m¹ch ®Çy m¸u cã c¶m gi¸c mÒm xèp. Dïng d©y buéc quanh phÇn cuèi cæ nh− gar« còng cã t¸c dông t−¬ng tù vµ ph−¬ng ph¸p nµy −a dïng cho gia sóc lín. Trong khi duy tr× ¸p lùc trong tÜnh m¹ch, ®©m kim vµo tÜnh m¹ch, h¬i song song víi tÜnh m¹ch, do ®ã chiÒu dµi cña kim n»m däc trong lßng tÜnh m¹ch. Mét sai sèt phæbiÕn lµ ®©m kim qu¸ vu«ng gãc víi cæ dÉn ®Õn 146
kim xuyªn th¼ng qua tÜnh m¹ch (H×nh 8.3). §iÒu c¬ b¶n lµ kim ph¶i thËt s¾c, lo¹i kim sö dông mét lÇn lµ tèt nhÊt. NÕu kim ®©m tróng tÜnh m¹ch, m¸u sÏ ch¶y tù do tõ kim tiªm, khi ®ã l¾p b¬m tiªm cã thuèc vµo kim tiªm. Tr−íc khi tiªm ph¶i rót pÝt t«ng ra mét chót ®Ó ®¶m b¶o kim vÉn n»m trong tÜnh m¹ch, bëi v× h¬i ®éng ®Ëy cã thÓ lµm chÖch mòi kim. Sau ®ã bá tay Ðp vµo tÜnh m¹ch vµ tiªm cÈn thËn nh−ng tõ tõ ®Õn hÕt. NÕu t×nh cê kim chÖch ra ngoµi tÜnh m¹ch sÏ thÊy ngay v× ¸p suÊt cña pÝt t«ng h¬i thay ®æi vµ xuÊt hiÖn s−ng ë n¬i tiªm. Khi xÈy ra nh− vËy, thay v× dß l¹i tÜnh m¹ch vµ cã nguy co g©y tæn th−¬ng tæ chøc Ýt nhiÒu, th−êng tèt h¬n c¶ lµ rót kim ra vµ tiªm l¹i ë vÞ trÝ míi. Khi tiªm xong, rót kim ra vµ day chÆt n¬i n¬i tiªm gièng nh− sau khi tiªm b¾p. Cã thÓ dïng c¸c tÜnh m¹ch kh¸c ®Ó tiªm nh−ng tèt nhÊt lµ ®Ó cho b¸c sü thó lµm. §Æc biÖt khã ®èi víi lîn, tÜnh m¹ch tai hay tÜnh m¹ch lín ë cöa lång ngùc gäi lµ “xoang tÜnh m¹ch cöa” cã thÓ thay tÜnh m¹ch c¶nh. H×nh 8.3 Khi tiªm tÜnh m¹ch, kim tiªm ph¶i gÇn nh− song song víi tÜnh m¹ch cæ næi lªn, kh«ng ®−îc vu«ng gãc. TruyÒn dÞch vµo tÜnh m¹ch Nh− ®· nªu trªn, ®«i khi ph¶i tiªm vµo tÜnh m¹ch mét l−îng thuèc lín qu¸ dung tÝch cña b¬m tiªm. Khi ®ã, nèi chai thuèc víi èng truyÒn dÞch dµi kho¶ng 1 mÐt cã van ®Æc biÖt. Chäc kim vµo tÜnh m¹ch nh− ®· nªu trªn, gi÷ chai thuèc cao h¬n con vËt ®Õn khi thuèc ch¶y tù do ra khái ®Çu kia d©y truyÒn, sau ®ã nèi ®Çu nµy vµo kim qua mèi nèi. BiÖn ph¸p nµy ®¶m b¶o truyÒn dÞch tõ tõ vµo tÜnh m¹ch nhê träng lùc mµ kh«ng lÉn bät khÝ (H×nh 8.4) 147
H×nh 8.4 TruyÒn l−îng lín vµo tÜnh m¹ch nhê dïng van ®Æc biÖt ®Ó ®¶m b¶o dßng dÞch truyÒn æn ®Þnh tõ chai thuèc. 1.2 Cho uèng thuèc NhiÒu lo¹i thuèc cã thÓ cho uèng nh−ng ph−¬ng ph¸p cho thuèc nãi chung khã kh¨n h¬n tiªm nªn gia sóc ph¶i cè ®Þnh cÈn thËn v× nÕu kh«ng lµm ®óng cã nguy c¬ thuèc vµo phæi qua khÝ qu¶n. Cho uèng thuèc n−íc- Cho uèng thuèc d¹ng láng, ®iÒu quan träng nhÊt lµ cè ®Þnh gia sóc ®óng t− thÕ, ®Çu ph¶i h¬i cao lªn, cæ v−¬n th¼ng, nªn con vËt cã thÓ nuèt thuèc dÔ dµng. Cã thÓ cho uèng thuèc d¹ng láng b»ng mét c¸i chai cæ hÑp, chai nhùa bÒn th× tèt h¬n ®Ó tr¸nh vì, trong ®ùng l−îng thuèc theo yªu cÇu. §Ó gia sóc ®óng t− thÕ, ®ót cæ chai nhÑ nhµng nh−ng ch¾c ch¾n vµo mét bªn miÖng, cËy hai hµm r¨ng ra vµ n©ng chai lªn ®Ó gia sóc nuèt thuèc. BÝ quyÕt cña cho uèng thuèc d¹ng láng lµ cè ®Þnh con vËt ®óng t− thÕ, nÕu kh«ng cã nguy c¬ giÉy giôa lµm hoÆc lµ r¬i mÊt thuèc hoÆc xÊu h¬n n÷a lµ thuèc lät vµo phæi qua khÝ qu¶n. Còng cã sóng b¾n thuèc uèng d¹ng láng. Sóng b¾n thuèc uèng d¹ng láng th−êng cã mét ®Çu cong, mÆc dï kh«ng cã g× ph¶i nghi ngê, sóng b¾n thuèc lµm viÖc cho uèng thuèc dÔ dµng h¬n, nh−ng còng ph¶i sö dông cÈn thËn v× cã thÓ ®ót qu¸ s©u ®Çu èng vµo trong miÖng vµ b¬m nhÇm thuèc vµo khÝ qu¶n, hoÆc thËm chÝ lµm tæn th−¬ng cuèng häng. Trõ ngùa vµ lõa ra, tÊt c¶ gia sóc kh¸c cã thÓ cho uèng thuèc d¹ng láng b»ng ph−¬ng ph¸p trªn. Do ®Æc ®iÓm gi¶i phÉu cña miÖng vµ häng ngùa, chØ cã thÓ cho ngùa, lõa uèng thuèc d¹ng láng b»ng èng th«ng d¹ dÇy qua lç mòi vµ viÖc cho uèng thuèc nµy ph¶i do b¸c sü thó y lµm. V× lý do ®ã mµ nhiÒu thuèc uèng cho ngùa ®−îc chÕ ®Ó chén vµo thøc ¨n hay d−íi d¹ng pho-m¸t b«i lªn l−ìi ®Ó sau ®ã ngùa nuèt. Viªn nÐn, viªn bäc vµ viªn tÔ- C¸c lo¹i thuèc nµy cho uèng b»ng c¸ch ®Æt vµo cuèng l−ìi vµ gi÷ miÖng con vËt ngËm cho tíi khi nuèt xong thuèc. C¸ch nµy ®ßi hái Ýt kü n¨ng, hÇu hÕt 148
ng−êi ch¨n nu«i vµ chñ gia sóc cã thÓ n¾m ®−îc c¸ch lµm sau thùc tËp chót Ýt. NÕu cÇn cã thÓ dïng mét lo¹i b¬m tiªm ®Æc biÖt dïng cho uèng thuèc viªn, hiÖn ®· cã. 1.3 Dïng thuèc bªn ngoµi Ph−¬ng ph¸p nµy lµ sö dông thuèc trªn bÒ mÆt c¬ thÓ nh− da, m¾t... Thuèc dïng ngoµi cã thÓ lµ thuèc mì, thuèc thæi vµ thuèc phun khÝ dung. VÕt th−¬ng ngoµi da- Nh÷ng vÕt th−¬ng nµy ®Çu tiªn ph¶i ®−îc röa s¹ch b»ng c¸ch dïng nhÑ nhµng mét miÕng v¶i s¹ch hay miÕng b«ng s¹ch cã thÊm dung dÞch s¸t trïng ®Ó lo¹i bá mäi chÊt bÈn hay c¸c dÞch bµi xuÊt. NÕu kh«ng cã thuèc s¸t trïng hay thuèc tiªu ®éc th× dïng n−íc s«i ®Ó nguéi lµ tèt nhÊt. Ph¶i c¾t hÕt l«ng ®©m vµo vÕt th−¬ng. BiÖn ph¸p nµy rÊt quan träng v× vÕt th−¬ng bÈn sÏ l©u lµnh vµ thu hót ruåi muçi. Lo¹i thuèc dïng ngoµi chñ yÕu chØ lµ vÊn ®Ò lùa chän, thuèc phun khÝ dung cã chøa phÈm mÇu rÊt ®−îc −a dïng. Dïng thuèc khÝ dung ph¶i cÈn thËn ë quanh vïng ®Çu, ®¶m b¶o cho m¾t kh«ng bÞ t×nh cê phun vµo. Cã thÓ ®iÒu trÞ vÕt th−¬ng nhiÒu lÇn trong ngµy cho tíi khi lµnh h¼n. VÕt th−¬ng lín cã thÓ cÇn ph¶i kh©u l¹i cã g©y tª côc bé hay g©y mª toµn th©n vµ chØ do b¸c sü thó y thùc hiÖn. ¸p-xe - VÕt th−¬ng nhiÔm trïng hay tæn th−¬ng ngoµi da cã thÓ ph¸t triÓn thµnh ¸p-xe, trong tr−êng hîp ®ã ph¶i chÝch ¸p-xe ë ®iÓm thÊp nhÊt b»ng dao s¾c hay dao phÉu thuËt ®Ó mñ tho¸t ra ngoµi. ¸p-xe ®ã ph¶i hë ®Ó dÉn l−u vµ vÖ sinh chung xung quanh vÕt mæ lµ quan träng ®Ó gi¶m tèi ®a thu hót ruåi. Cã thÓ cho kh¸ng sinh ngay vµo xoang ¸p-xe ®Ó chãng lµnh. ThØnh tho¶ng b¬m dung dÞch «-xy giµ vµo ¸p-xe, trong ¸p-xe «-xy giµ tiÕp xóc víi chÊt h÷u c¬ gi¶i phãng ra oxy nhanh cã t¸c dông lµm s¹ch c¬ giíi. ViÖc chÝch ¸p-xe kh«ng ph¶i lµ c«ng viÖc ®ßi hái kü n¨ng, nh−ng sai sãt hay m¾c lµ vÕt mæ qu¸ nhá nªn mñ kh«ng ch¶y ®−îc ra hÕt. V× vËy, nhiÒu ng−êi ch¨n nu«i muèn ®Ó viÖc ®ã cho b¸c sü thó y hay c¸n bé kÜ thuËt lµm. Thuèc ch÷a m¾t - Thuèc ch÷a m¾t hiÖn cã lµ thuèc mì ®ùng trong tuýp hay thuèc thæi. Thuèc mì ph¶i bãp trùc tiÕp lªn nh·n cÇu d−íi mÝ m¾t, v× vËy cã thÓ lµm gia sóc sî nªn ng−êi ta th−êng thÝch thuèc thæi vµo m¾t h¬n, mÆc dï thuèc thæi h¬i g©y ngøa. Do t¸c dông röa tù nhiªn cña n−íc m¾t, thuèc ch÷a m¾t phÉi dïng nh¾c l¹i vµi lÇn trong ngµy vµ ph¶i tu©n thñ chÆt chÏ h−íng dÉn cña n¬i s¶n xuÊt. Mét nhãm thuèc dïng ngoµi quan träng lµ thuèc diÖt c«n trïng vµ thuèc diÖt ve, ghÎ ®Ó diÖt c¸c ®éng vËt ch©n ®èt ngoµi da (xem Ch−¬ng 2). Nh÷ng thuèc nµy ®−îc nªu kh¸i qu¸t ë Ch−¬ng 14. 1.4 B¬m thuèc vµo trong vó Viªm vó cña tr©u vµ bß cã thÓ ®iÒu trÞ b»ng c¸ch b¬m c¸c chÕ phÈm kh¸ng sinh ®−îc chuÈn bÞ ®Æc biÖt trùc tiÕp vµo tuyÕn vó bÞ viªm. Kü thuËt nµy m« t¶ ë Ch−¬ng 14. 2. LÊy mÉu xÐt nghiÖm Trong nhiÒu ca bÖnh hay æ dÞch, b¶n th©n kh¸m l©m sµng cã thÓ kh«ng ®ñ ®Ó ®i ®Õn chÈn ®o¸n, khi ®ã ph¶i kiÓm tra trong phßng thÝ nghiÖm c¸c mÉu thÝch hîp. Qu¸ tr×nh lÊy mÉu tõ nh÷ng ca l©m sµng trong thùc tÕ ®Ên ph©n tÝch mÉu trong phßng thÝ nghiÖm lµ mét c«ng viÖc phøc t¹p liªn quan tíi mét sènguyªn t¾c vµ c¸n bé kü thuËt, ®¸ng buån lµ kh©u then chèt nµy trong thó y th−êng bÞ coi nhÑ. Khi ®èi phã víi æ dÞch vµ ng−êi ch¨n nu«i lo l¾ng t×m kiÕm c¸c 149
biÖn ph¸p tøc thêi, th× dÔ nhÊt ®èi víi b¸c sü thó y hay c¸n bé kü thuËt lµ th−êng chÈn ®o¸n s¬ bé vµ theo ®ã ®iÒu trÞ mµ kh«ng cè g¾ng göi bÖnh phÈm thÝch hîp ®Ó x¸c chÈn. Mét sè quy tr×nh lÊy bÖnh phÈm t−¬ng ®èi phøc t¹p ph¶i do b¸c sü thó y hoÆc c¸n bé kü thuËt ®© ®−îc ®µo t¹o thùc hiÖn. Tuy nhiªn, nhiÒu quy tr×nh ®¬n gi¶n h¬n lµ trong ph¹m vi lµm ®−îc cña ng−êi ch¨n nu«i vµ ng−êi chñ gia sóc, nh÷ng quy tr×nh nµy m« t¶ tãm t¾t ë phÇn sau quyÓn s¸ch nµy. 2.1. MÉu m¸u XÐt nghiÖm mÉu m¸u lµ mét trong nh÷ng xÐt nghiÖm th−êng quy th«ng dông nhÊt vµ tèt nhÊt mÉu m¸u ph¶i do b¸c sü thó y hoÆc c¸n bé kü thuËt ®· qua ®µo t¹o lÊy. Tuy nhiªn, nÕu cÇn thiÕt, ng−êi ch¨n nu«i vµ ng−êi chñ gia sóc cã thÓ lÊy mÉu m¸u nh−ng ph¶i ®−îc b¸c sü thó y'hay c¸n bé xÐt nghiÖm ®ång ý bè trÝ mét sè c«ng viÖc nh− cung cÊp lä ®ùng mÉu thÝch hîp v.v... Nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, sau vÕt c¾t, m¸u ch¶y nh−ng th−êng nhanh chãng cÇm l¹i do kh¶ n¨ng ®«ng cña m¸u sau khi ra khái c¬ thÓ. §iÒu ®ã còng xÈy ra khi lÊy mÉu m¸u nÕu kh«ng cho chÊt chèng ®«ng vµo mÉu. Nh− vËy cã thÓ lÊy hai lo¹i mÉu m¸u lµ mÉu m¸u ®«ng ®Ó t¸ch huyÕt thanh hay m¸u chèng ®«ng. C¸ch lÊy mÉu m¸u - Cïng mét c¸ch lµm nh− ®· m« t¶ trong tiªm tÜnh m¹ch, ®©m kim tiªm ®· tiÖt trïng vµo tÜnh m¹ch c¶nh, trõ lîn ph¶i ®Ó b¸c sü thó y lµm. M¸u ch¶y ra gi÷ trong ®å chøa ®· tiÖt trïng, vÝ dô èng nghiÖm cã nót, hoÆc l¾p b¬m tiªm s¹ch vµo kim tiªm, hót m¸u vµo b¬m tiªm, sau ®ã chuyÓn sang lä chøa. Kho¶ng 10ml mÉu m¸u lµ ®ñ cho phÇn lín c¸c yªu cÇu. NÕu yªu cÇu huyÕt thanh ®Ó xÐt nghiÖm, mÉu m¸u ph¶i ®«ng ®Ó tÊt c¶ hång cÇu vµ b¹ch cÇu vãn l¹i thµnh côc, ®Ó l¹i huyÕt thanh trong ë d−íi. Muèn vËy ®Ó ®øng mÉu m¸u kho¶ng 12 giê trong bãng r©m, kh«ng ®Ó trong tñ l¹nh. Sau ®ã t¸ch huyÕt thanh khái m¸u ®«ng b»ng c¸ch ch¾t cÈn thËn huyÕt thanh sang lä kh¸c chõa m¸u ®«ng l¹i, hoÆc hót huyÕt thanh b»ng b¬m tiªm cã kim tiªm haþ pipet. Cã thÓ göi mÉu m¸u ch−a t¸ch huyÕt thanh ®i phßng xÐt nghiÖm, nh−ng cã nguy c¬ dung huyÕt, tøc lµ hemoglobin lät ra khái hång cÇu vµo huyÕt thanh, mÉu huyÕt thanh dung huyÕt kh«ng phï hîp cho nhiÒu xÐt nghiÖm. NÕu göi mÉu ®i chËm kho¶ng mét ngµy, m¸u ph¶i ®Ó ®«ng, t¸ch lÊy huyÕt thanh vµ gi÷ trong tñ l¹nh cho tíi khi göi. NÕu göi mÉu chËm hµng tuÇn hay l©u h¬n, mÉu huyÕt thanh ph¶i b¶o qu¶n trong tñ l¹nh ©m tíi khi cÇn cho xÐt nghiÖm. Mét sè xÐt nghiÖm yªu cÇu mÉu m¸u toµn phÇn kh«ng ®«ng. Trong tr−êng hîp nµy, lä ®ùng mÉu ph¶i cã chÊt chèng ®«ng m¸u, do phßng xÐt nghiÖm cung cÊp ®Ó chèng ®«ng. HiÖn cã mét sè chÊt chèng ®«ng m¸u, dïng chÊt nµo lµ phô thuéc vµo xÐt nghiÖm tiÕn hµnh. Mét chÊt chèng ®«ng lµ heparin, lµ chÊt chèng ®«ng tù nhiªn cña c¬ thÓ ®Ó ng¨n c¶n sù ®«ng m¸u trong hÖ tuÇn hoµn. Tuy nhiªn, khi dïng bÊt cø chÊt chèng ®«ng nµo, mÊu chèt lµ l¾c kü nh−ng nhÑ nhµng mÉu ngay sau khi lÊy m¸u ®Ó chÊt chèng ®«ng ®Òu trong toµn mÉu m¸u, nÕu kh«ng m¸u cã thÓ bÞ ®«ng. Ph¶i göi mÉu m¸u toµn phÇn ®Õn phßng xÐt nghiÖm cµng nhanh cµng tèt, tèt nhÊt lµ ñ ®¸ v× ®Ó chËm c¸c tÕ bµo m¸u sÏ b¾t ®Çu ph©n huû. Trõ khi cã h−íng dÉn riªng cña phßng xÐt nghiÖm, mÉu m¸u toµn phÇn kh«ng ®−îc gi÷ trong tñ l¹nh ©m v× sÏ ph¸ huû tÕ bµo m¸u. ViÖc lÊy mÉu m¸u tiÕn hµnh rÊt dÔ dµng do sù ph¸t triÓn èng ch©n kh«ng. èng ch©n kh«ng lµ mét tuýp ch©n kh«ng nót kÝn, cã g¾n kim hai ®Çu ®· tiÖt trïng vµ mét bé phËn gi÷ kim. èng nµy hiÖn cã s½n trªn thÞ tr−êng. Kim l¾p xo¸y vµo bé phËn gi÷ kim, mét ®Çu kim ®©m vµo tÜnh m¹ch c¶nh nh− ®· m« t¶ trªn. Mét n¾p cao su cña èng sau ®ã ®−îc g¾n víi ®Çu kim bªn kia cßn èng nghiÖm ®ùng m¸u th× Ên vµo phÇn cuèi cña èng cè®Þnh. ¸p lùc ©m cña phÇn rçng trong èng nhanh chãng hót m¸u vµo trong èng nghiÖm vµ chøa l¹i ë ®ã. Mçi lÇn m¸u ngõng ch¶y th× èng nghiÖm ®−îc bá ra vµ rót kim ra khái tÜnh m¹ch (H×nh 8.5 vµ 8.6). èng lÊy m¸u cã thÓ cã nhiÒu cì kh¸c nhau, cã chÊt chèng ®«ng m¸u hay kh«ng cã theo yªu cÇu C¸ch lÊy 150
mÉu m¸u nµy võa thùc hiÖn dÔ dµng h¬n võa vÖ sinh h¬n v× trong mét “hÖ thèng ®ãng kÝn” ®¶m b¶o m¸u rít ra ngoµi rÊt Ýt. Tuy nhiªn lÊy mÉu m¸u b»ng èng lÊy m¸u t−¬ng ®èi ®¾t. H×nh 8.5 Dông cô “èng lÊy m¸u” BÞ chó: “Vacutainer” lµ tªn th−¬ng phÈm cña h·ng Becton Dickinson BÊt cø dïng ph−¬ng ph¸p nµo th× sau khi lÊy mÉu th× ph¶i day l¹i n¬i lÊy m¸u vµ lau s¹ch n¬i m¸u rít ra ngoµi tÜnh m¹ch. H×nh 8.6 LÊy mÉu m¸u tõ tÜnh m¹ch c¶nh mét con bß b»ng èng lÊy m¸u “vacutainer” (Chris Daborn). 151
2.2 PhÕt kÝnh m¸u Mét sè nhiÔm bÖnh ®−êng m¸u rÊt quan träng l©y qua ve vµ ruåi cã thÓ chÈn ®o¸n b»ng phÕt m¸u trªn phiÕn kÝnh ®Ó soi kinh hiÓn vi do phßng xÐt nghiÖm cung cÊp. Nh÷ng b¸c sü thó y lµm viÖc ë nh÷ng n−íc nhiÖt ®íi hay ¸ nhiÖt ®íi th−êng phÕt kÝnh theo th−êng quy ®èi víi nh÷ng ca nghi m¾c nh÷ng bÖnh nµy vµ kh«ng cã lý do g× t¹i sao nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i vµ chñ ®µn gia sóc l¹i kh«ng lµm nh− vËy. M¸u tèt nhÊt ®Ó phÕt kÝnh lµ lÊy m¸u ë c¸c m¹ch m¸u nhá cã thÓ lÊy ®−îc b»ng c¸ch chÝch m¸u ë mám tai hay mét ®iÓm ë ®u«i b»ng mét c¸i kim s¾c ®· tiÖt trïng nh− kim cña b¬m tiªm. NÕu cÇn thiÕt, ®Çu tiªn ph¶i c¾t l«ng. Chäc kim vµo m¹ch m¸u sÏ cã mét giät m¸u nhá ch¶y qua sau ®ã ®Æt giät m¸u vµo mét ®Çu cña phiÕn kÝnh. Tr−íc khi giät m¸u ®«ng l¹i th× thao t¸c ph¶i nhanh, phiÕn kÝnh ®Ó phÕt m¸u ph¶i gi÷ ch¾c trªn mét mÆt ph¼ng n»m ngang nh− mÆt bµn, mét tay kh¸c phÕt nhÑ m¸u sang ®Çu kia cña phiÕn kÝnh, ®Æt lamel theo mét gãc 300 ®Õn 400 ®èi víi phiÕn kÝnh ngay ë phÝa tr−íc giät m¸u ®Ó cho m¸u lan ra ®Òu c¶ r×a lamel. B»ng mét ®éng t¸c ch¾c ch¾n vµ nhÑ nhµng ®Èy lamel phÕt m¸u sang ®Çu phiÕn kÝnh ®èi diÖn, kÐo giät m¸u sau nã t¹o thµnh mét mµng m¸u máng. NÕu lµm ®óng th× m¸u sÏ ®−îc r¶i ®Òu vµ thon l¹i ë ®Çu cuèi phiÕn kÝnh (H×nh 8.7). MÆc dï kh«ng ph¶i lµ c¬ b¶n, chiÕc lamel ®Ó phÕt kÝnh ph¶i bÎ ®i mét gãc ®¶m b¶o cho líp mµng m¸u hÑp h¬n bÒ ngang cña phiÕn kÝnh. Sau ®ã mµng m¸u ph¶i ®Ó kh« h¼n b»ng vÈy tay trong kh«ng khÝ vµ ®Æt ra ngoµi trùc tiÕp víi ¸nh n¾ng. H×nh 8.7 Mµng m¸u máng trªn phiÕn kÝnh Nh÷ng sai sãt th«ng th−êng cÇn tr¸nh lµ: a) PhÕt qu¸ nhiÒu m¸u trªn phiÕn kÝnh. b) Lamel ®Æt phÝa sau giät m¸u ®Ó ®Èy ®i h¬n lµ kÐo l¹i. c) Gãc nghiªng cña lamel qu¸ lín (lµm líp mµng m¸u qu¸ dÇy). d) PhÕt mµng m¸u ë gi÷a kh«ng khÝ h¬n lµ ®Æt trªn mét mÆt ph¼ng n»m ngang dÉn tíi khã khèng chÕ vµ mµng m¸u kh«ng e) Mµng m¸u bÞ nhiÔm bÈn vµ bôi. Mµng m¸u ®· kh« cã thÓ göi tíi phßng xÐt nghiÖm ®Ó nhuém vµ kiÓm tra trªn kÝnh hiÓn vi, nÕu cã thÓ sau khi cè ®Þnh m¸u b»ng nhóng phiÕn kÝnh vµo dung dÞch methanol tèi thiÓu trong 152
nöa phót. Ph¶i thÊm phiÕn kÝnh cÈn thËn trong giÊy mÒm (nh− giÊy toilet) vµ ®−îc b¶o vÖ gi÷ hai m¶nh b×a cacton cøng hay trong nh÷ng hép ®Æc biÖt. nÕu kh«ng th× cã thÓ bÞ vì khi vËn chuyÓn tíi phßng xÐt nghiÖm. Trong mét sè t×nh huèng nghi lµ bÖnh Tiªn mao trïng th× xÐt nghiÖm cã thÓ yªu cÇu líp m¸u dÇy h¬n. Cã thÓ lµm b»ng c¸ch giá mét giät m¸u trªn mét phiÕn kÝnh, giät m¸u ®−îc lan ra ®Òu ë n¬i ®Æt mét lanel lªn cã diÖn tÝch kho¶ng 1cm2 vµ ®Ó kh« hoµn toµn trong kh«ng khÝ. Tuy nhiªn líp mµng m¸u dÇy th× ®Çu tiªn kh«ng ph¶i cè ®Þnh trong dung dÞch methanol nÕu kh«ng th× kh«ng thÓ kiÓm tra trong phßng thÝ nghiÖm. 2.3 PhÕt kÝnh sinh thiÕt h¹ch lympho Mét sè bÖnh g©y s−ng c¸c h¹ch lmypho bÒ mÆt (nh− bÖnh Theileriosis, xem H×nh 8.8). PhÕt dÞch h¹ch lympho cã thª thùc hiÖn gièng nh− c¸ch kiÓm tra ®èi víi xÐt nghiÖm mµng m¸u máng. §Ó hót dÞch ë h¹ch lympho, ®©m mét kim b¬m tiªm cì kho¶ng 16G vµo h¹ch lympho s−ng to vµ hót mét Ýt dÞch b»ng b¬m tiªm. DÞch nµy cã thÓ thÓ hiÖn trªn phiÕn kÝnh vµ phÕt mét phiÕn kÝnh. ChÊt trong dÞch cã thÕ chøa nh÷ng m¶nh m« bµo nhá nªn líp mµng nh− vËy phÇn nµo lén xén h¬n líp mµng m¸u nh−ng kh«ng cã g× ®¸ng lo ng¹i c¶. H×nh 8.8 BÖnh Theileriosis ë bß, cã thÓ phÕt kÝnh chäc dß sinh thiÕt tõ nh÷ng h¹ch lympho bÒ mÆt ®ang ®−îc tr×nh diÔn. 2.4 PhÕt kÝnh t×m vi khuÈn nhiÖt th¸n §iÒu quan t©m ®Æc biÖt yªu cÇu ®èi víi bÖnh nhiÖt th¸n. Khi gia sóc chÕt ®ét ngét hay sau mét c¬n bÖnh ng¾n th× ph¶i lu«n nghi lµ bÖnh nhiÖt th¸n. trong tr−êng hîp nµy th× x¸c chÕt ph¶i ®èt ngay hay ch«n ngay nguyªn vÑn ®Ó ng¨n ngõa nguy c¬ vi khuÈn sinh nha bµo vµ « nhiÔm vµo m«i tr−êng (xem Ch−¬ng 9). Mét ®iÒu quan träng n÷a lµ kiÓm tra liÖu sù nghi ngê ®ã cã ®óng hay kh«ng v× viÖc vøt bá x¸c chÕt kh«ng ®−îc chËm trÔ th−êng cho tíi khi ng−êi ng−êi ch¨n nu«i hay chñ ®µn gia sóc lÊy mÉu ®Ó xÐt nghiÖm. §Ó lÊy m¸u phÕt kÝnh, yªu cÇu lÊy m¸u tõ chç khÝa ë tai cña gia sóc chÕt vµ phÕt kÝnh mét líp m¸u máng nh− m« t¶ ë trªn, mÆc dï mµng m¸u sÏ lén xén h¬n nhiÒu so víi con vËt cßn sèng. Sau khi lÊy mÉu m¸u th× tay ph¶i röa thËt s¹ch v× ng−êi còng dÔ nhiÔm bÖnh nhiÖt th¸n. 153
2.5 MÉu bÖnh phÈm mæ kh¸m KiÓm tra mæ x¸c gia sóc ®· chÕt th−êng lµ mét c«ng viÖc cña b¸c sü thó y ph¶i ®−îc trang bÞ mét lo¹t dông cô mæ kh¸m, lä chøa vµ b¶o qu¶n mÉu bÖnh phÈm. Tuy nhiªn, ®«i khi nh÷ng mÉu ®Ó xÐt nghiÖm nh− c¸c tampon lÊy m¸u tlm ®Ó kiÓm tra bÖnh.Tô huyÕt trïng trõ phi ®−îc cung cÊp b»ng nh÷ng vËt liÖu thÝch ®¸ng, trong nh÷ng t×nh huèng ®ã ng−êi ch¨n nu«i chØ cã thÓ th¸o v¸t vµ sö dông mét c¸ch th«ng th−êng. HÇu hÕt ng−êi ch¨n nu«i tiÕp thu mét kiÕn thøc vÒ gi¶i phÉu bªn trong gia sóc cña hä, b»ng sö dông mét con dao s¾c, cã lÏ kh«ng khã kh¨n l¾m ®Þnh vÞ ®−îc néi t¹ng lÊy mÉu, tÊt nhiªn mçi lÇn lÊy mÉu ph¶i thËn träng vÒ mÆt vÖ sinh khi lÊy mÉu. C¾t c¸c mÉu cµng s¹ch cµng tèt, khèi m« bµo c¾t ra nªn khoang 5 cm theo chiÒu c¾t ngang. Nh÷ng mÉu nµy sau ®ã ®−îc cho vµo mét lä chøa kh«, an toµn nh− mét lä ®ùng møt hoa qu¶ cã nót xo¸y vµ chuyÓn tíi phßng xÐt nghiÖm cµng nhanh cµng tèt. NÕu cã thÓ do bÞ chËm trÔ nµo ®ã th× mÉu bÖnh phÈm ®−îc vËn chuyÓn trong n−íc ®¸ ®ùng trong mét hép l¹nh c¸ch ly. Phßng xÐt nghiÖm cã thÓ yªu cÇu c¸c tampon cã mét sè m« bµo nÕu nh− ®−îc cung cÊp c¸c tampon, ®−îc b¶o qu¶n b»ng c¸ch gièng nh− trªn. C¸c tampon lÊy mÉu th−êng cho vµo c¸c lä chøa riªng an toµn vµ vËn chuyÓn dÔ dµng h¬n. §èi víi mét sè quy tr×nh xÐt nghiÖm cã thÓ cho ®«ng l¹nh m« bµo cho tíi khi ®−îc vËn chuyÓn tíi phßng xÐt nghiÖm nh−ng chØ nªn lµm d−íi sù h−íng dÉn cña phßng xÐt nghiÖm. 2.6 MÉu bÖnh phÈm sÈy thai NÕu hiÖn t−îng sÈy thai xÈy ra ë mét bÇy hay ®µn gia sóc th× viÖc phæ biÕn ®èi víi ng−êi ch¨n nu«i lµ göi bµo thai bÞ sÈy tíi phßng xÐt nghiÖm ®Ó kiÓm tra. Kh«ng may lµ trong nhiÒu t×nh huèng sÈy thai cã thÓ kh«ng thËt lµ vÊn ®Ò sinh s¶n v× sÈy thal th−êng lµ kÕt qu¶ tõ mét vÊn ®Ò vÒ nhau thai hay tö eung cßn bµo thai bÞ tèng ra ngoµl lµ kÕt qu¶ cuèi cïng h¬n lµ do nguyªn nh©n. Nh− mét nguyªn t¾c chung quy ®Þnh th× nhau thai còng phai ®−îc göi ®i nÕu cã thÓ, c¸ch lµm t−¬ng tù nh− ®èi víi viÖc bao gãi bÖnh phÈm mæ kh¸m. Tuy nhiªn nÕu kh«ng cã ®ñ lä chøa to th× tr−êng hîp ®ã cã thÓ cho nhau thai vµo mét khi tói plastic vµ buéc d©y an toµn ®¶m b¶o kh«ng giß rØ. 2.7 C¹o da vµ sinh thiÕt Nh÷ng bÖnh ngoµi da sinh ra nh÷ng bÖnh tÝch cã vÈy nh− nÊm vßng, ghÎ th−êng cã thÓ ®−îc chÈn ®o¸n b»ng kiÓm tra trong phßng xÐt nghiÖm c¸c bÖnh tÝch c¹o da. Dïng mét l−ìi dao phÉu thuËt s¹ch vµ s¾c, vÞ trÝ tèt nhÊt th−êng c¹o vÈy ë r×a vÕt bÖnh, ë ®ã c¸c sinh vËt g©y bÖnh cã thÓ ho¹t ®éng m¹nh nhÊt vµ nhiÒu nhÊt. Vèy c¹o ra ph¶i cho vµo mét lä kh« s¹ch. HÇu nh− bÊt cø thø g× ®ñ gi÷ l©u nh− vÈy da cã thÓ dÔ dµng dèc ra trong phßng xÐt nghiÖm nh− mét c¸i lä nhá cã n¾p hay thËm chÝ lµ nh÷ng chiÕc phong b× ®−îc niªm phong l¹i. Nh÷ng hép cacton nhá kh«ng phï hîp v× vÈy cã thÓ bÞ kÑt vµo n¾p hép hay thËm chÝ bÞ r¬i mÊt. Mét sè bÖnh ngoµi da sinh môn h¬n lµ cã vÈy, trong tr−êng hîp ®ã ph¶i n¹o (sinh thiÕt) lÊy nh÷ng môn míi göi tíi phßng xÐt nghiÖm nÕu yªu cÇu chÈn ®o¸n. Dïng mét l−ìi dao mæ ®· tiÖt trïng, cã thÓ c¾t rêi mét môn lµm mÉu bÖnh phÈm vµ b¶o qu¶n t−¬ng tù nh− c¸ch lµm víi mÉu mæ kh¸m kh¸c. TÊt nhiªn, quy tr×nh nh− thÕ sÏ lµm h¬i ch¶y m¸u vµ vÞ trÝ lÊy mÉu ph¶i ®−îc xö lý nh− mét vÕt th−¬ng nh− m« t¶ ë trªn. 154
2.8 MÉu ph©n vµ dïng tampon lÊy ph©n ë trùc trµng C¸c mÉu ph©n th−êng ®−îc kiÓm tra trong phßng xÐt nghiÖm ®Ó kiÒm tra trøng c¸c néi ký sinh trïng (giun s¸n vµ cÇu ký trïng, xem Ch−¬ng 2). ViÖc lÊy mÉu ph©n nµy kh«ng ®ßi hái mét kü thuËt ®Æc biÖt nµo. Ph©n cã thÓ lÊy b»ng tay tõ trùc trµng chó ý lµ kh«ng lµm tån th−¬ng tíi v¸ch trùc trµng khi thao t¸c. Th−êng dïng g¨ng tay b»ng plastic sö dông mét lÇn nh−ng ®©y kh«ng ph¶i lµ c¬ b¶n, l©u nh− tay ®−îe röa thËt s¹ch sÏ sau ®ã. C¸c lä chøa ph©n phï hîp nhÊt lµ lä nhá b»ng plastic cã n¾p ®Ëy ®¸nh c¹ch chøa kho¶ng 10g ph©n, nh−ng lä con s¹ch cã n¾p an toµn lµ ®· cã kÕt qña. Lä chøa phï hîp nhÊt v× trong lä chøa cµng ®Çy cµng tèt ®Ó cã rÊt Ýt kh«ng khÝ nÕu kh«ng th× cã nguy c¬ lín h¬n lµ trøng cña giun s¸n në thµnh Êu trïng ¶nh h−ëng tíi sù ®Õm trøng trong phßng xÐt nghiÖm. V× ph©n cã s½n vµ th−êng nhiÒu nªn ng−êi ch¨n nu«i th−êng lÊy qu¸ nhiÒu ph©n göi ®i so víi yªu cÇu. Mét mÉu ph©n kho¶ng 10g lµ ®ñ cho mäi t×nh huèng (H×nh 8.9). MÉu ph©n cßn cã thÓ dïng ®Ó ph©n lËp c¸c sinh vËt g©y bÖnh nh− nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra Øa ch¶y. Tuy nhiªn trong tr−êng hîp nµy, tèt h¬n th−êng göi mét tampon ph©n lÊy tõ trùc trµng. C¸ch lµm nµy vÖ sinh h¬n lµ c¸c mÉu ph©n b×nh th−êng vµ thËt tho¶ m·n theo quan ®iÓm xÐt nghiÖm. H×nh 8.9 Mét mÉu 10g ph©n ®−îc gãi chÆt trong mét lä ®Ëy kÝn ®ñ cho hÇu hÕt c¸c xÐt nghiÖm ph©n. 2.9 Yªu cÇu chung vÒ bao gãi, d¸n nh·n vµ ghi bÖnh sö. Nh− ®· nªu ng−êi ch¨n nu«i kh«ng thÓ cã c¸c dông cô, ph−¬ng tiÖn b¶o qu¶n vµ c¸c lä chøa mÉu ®óng quy c¸ch ®Ó thu thËp mÉu vµ göi mÉu tíi phßng xÐt nghiÖm. Ngµy nay víi c¸ch lµm tiÕp thÞ hiÖn ®¹i, hµng lo¹t c¸c lä chøa (èng, lä...) ®· ®i vµo nhiÒu hé ng−êi ch¨n nu«i nªn th−êng cã thÓ tho¶ m·n vµ t×m ®−îc nh÷ng lä chøa phï hîp cã thÓ röa s¹ch vµ an toµn chÆt chÏ. BÊt cø lä chøa nµo, c¸c mÉu bÖnh phÈm ph¶i ®−îc gãi chÆt vµ kh«ng ®Ó l¬i ra, dïng mét lo¹i ®Öm lãt nÕu cÇn thiÕt, gi¶m thiÓu nguy c¬ lµm vì khi chuyÓn ®i. Ng−êi ch¨n nu«i hÇu hÕt göi c¸c bÖnh phÈm nh−ng kh«ng b¶o qu¶n ®−îc, trong tr−êng hîp ®ã mÉu bÖnh phÈm ph¶i 155
gi÷ cµng m¸t cµng tèt vµ göi tíi phßng xÐt nghiÖm cµng nhanh cµng tèt. NÕu cã thÓ cßn chËm trÔ nµo ®ã th× mÉu ph¶i ®−îc vËn chuyÓn trong n−íc ®¸ trong mét lä chøa phï hîp nh− trong mét lä bÑp nhá cho nh÷ng bÖnh phÈm nhá hay trong mét “hßm ®i d· ngo¹i” c¸ch ly riªng cho c¸c mÉu bÖnh phÈm lín h¬n. BÞ chó: Trõ phi c¸c c¸ch nªu trªn cã thÓ ®−îc thùc hiÖn, nh÷ng mÉu kh«ng b¶o qu¶n ®−îc ë c¸c vïng nhiÖt ®íi nhanh bÞ thèi r÷a vµ trë nªn hoµn toµn v« dông cho c¸c xÐt nghiÖm. MÉu bÖnh phÈm göi tíi phßng xÐt nghiÖm ph¶i ghi nh·n râ rµng vµ kÌm theo mét lÞch sö. Ph¶i tr¸nh xói giôc viÕt mét bÖnh sö trªn hép chøa mÉu theo ý m×nh. Tèt h¬n c¶ lµ viÕt mét m· sè ®¬n gi¶n (nh− sè hay ch÷) trªn hép chøa vµ tham kh¶o bÖnh sö viÕt b»ng v¨n b¶n trong mét tê giÊy riªng. BÖnh sö ph¶i bao hµm cµng nhiÒu th«ng tin cµng tèt vÒ bÖnh ®ã b»ng c©u hái nh− gia sóc nµo m¾c bÖnh, c¸c triÖu chøng l©m sµng, cã bao nhiªu gia sóc cã nguy c¬ m¾c bÖnh, ph¹m vi thêi gian, mét sè thay ®æi nµo ®ã gÇn ®©y nh− gia sóc míi nhËp ®µn, thay ®æi viÖc ch¨n th¶ vµ ®iÒu trÞ nµo ®ã. ViÕt bÖnh sö mét chõng mùc nµo ®ã lµ nghÖ thuËt nã chØ xuÊt ph¸t víi mét sè thùc tÕx¸c ®Þnh. §¸ng buån lµ, thËm chÝ c¸c b¸c sü thó y cã kinh nghiÖm th−êng kh«ng n¾m ®−îc nghÖ thuËt ®Æc biÖt nµy mµ cung cÊp cho ng−êi ch¨n nu«i sö dông th«ng th−êng ghi göi mÉu bÖnh phÈm vµ gåm tÊt c¶ c¸c th«ng tin mµ hä cho lµ thÝch hîp ®èi víi t×nh tiÕt bÖnh ®Æc biÖt cã vÊn ®Ò, hä kh«ng nªn l¹c ®Ò qu¸ xa. 156