SỔ TAY HÀNH TRANG KINH TẾ XANH

Chia sẻ: Ad XxC | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:57

Thêm vào BST

Báo xấu

161
lượt xem 43
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Theo Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) thì Kinh tế Xanh là nền kinh tế vừa mang lại hạnh phúc cho con người, công bằng cho xã hội, vừa giảm thiểu đáng kể các rủi ro, tai biến về môi trường và khủng hoảng sinh thái. Đây được xem là mô hình mới, góp phần giải quyết những thách thức mang tính toàn cầu như biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên.... Trước tình trạng suy thoái tài nguyên thiên nhiên, sự gia tăng nhanh chóng phát thải khí nhà kính và ảnh hưởng của...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SỔ TAY HÀNH TRANG KINH TẾ XANH

SOÅ TAY HAØNH TRANG KINH TEÁ XANH Thông tin liên hệ: TỔNG CỤC MÔI TRƯỜNG TRUNG TÂM ĐÀO TẠO VÀ TRUYỀN THÔNG MÔI TRƯỜNG Địa chỉ: Số 556, Nguyễn Văn Cừ, Long Biên, Hà Nội Điện Thoại: 04.2241.5275 Fax: 04.3872.7425 Website: www.cetac.gov.vn Haø Noäi - 2012
MỤC LỤC Kinh tế Xanh: Có vai trò của Bạn 8 Thuế tái tạo ở Kenya 39 Nông nghiệp hữu cơ ở Uganda 41 Những câu hỏi liên quan đến Kinh tế Xanh 11 Quy hoạch đô thị bền vững tại Brazil 43 Kinh tế Xanh là gì? 12 Cơ sở hạ tầng sinh thái ở nông thôn Ấn Độ 45 Kinh tế Xanh được đo lường như thế nào? 12 Quản lý rừng tại Nepal 47 Tại sao Kinh tế Xanh lại đóng vai trò quan trọng trong Phát triển bền vững? 13 Dịch vụ sinh thái ở Ecuador 48 Kinh tế Xanh có thể giúp xóa đói giảm nghèo như thế nào? 15 Năng lượng mặt trời tại Tunisia 50 Kinh tế Xanh và quan niệm về sản xuất bền vững và tiêu dùng bền vững có liên quan đến nhau như thế nào? 16 Kinh nghiệm phát triển Kinh tế Xanh của một số quốc gia trên thế giới 53 Kinh tế Xanh có thể tạo ra việc làm như thế nào? 17 Tăng trưởng xanh: Kinh nghiệp của Hàn Quốc 61 Kinh tế Xanh bảo vệ sự đa dạng sinh học như thế nào? 18 Kinh tế Xanh có thể đem lại điều gì cho các nước đang phát triển? 18 Những trở ngại về chính sách tăng trưởng xanh ở các quốc gia đang phát triển 67 Liệu Kinh tế Xanh có dẫn đến chủ nghĩa bảo hộ hay không? 20 Hướng tới một nền Kinh tế Xanh: Cơ hội và thách thức cho Việt Nam 73 Chính phủ có thể làm gì để hỗ trợ cho việc chuyển đổi sang Kinh tế Xanh? 21 Cơ hội 74 Hỗ trợ chuyển đổi sang một nền Kinh tế Xanh trên toàn cầu 23 Thách thức 75 Mô hình hóa các kịch bản đầu tư vào Kinh tế Xanh toàn cầu 24 Chiến lược Tăng trưởng xanh của Việt Nam 76 Các điều kiện cho phép hỗ trợ chuyển đổi sang nền Kinh tế Xanh toàn cầu 26 Các định hướng, nhiệm vụ thực hiện Tăng trưởng xanh ở Việt Nam 78 Tài chính hỗ trợ chuyển đổi sang một nền Kinh tế Xanh toàn cầu 29 Tiềm năng phát triển Kinh tế Xanh ở Việt Nam 80 Kinh tế Xanh: Những câu chuyện thành công trên thế giới 32 Một số kinh nghiệm quốc tế về mua sắm xanh và đề xuất áp dụng cho Việt Nam 86 Những câu chuyện thành công 35 Cuộc thi Hành trang Kinh tế Xanh: Nhiều giải pháp khả thi 93 Năng lượng tái tạo ở Trung Quốc 36 4 5
LỜI GIỚI THIỆU Theo Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) thì Kinh tế Xanh là nền kinh tế vừa mang lại hạnh phúc cho con người, công bằng cho xã hội, vừa giảm thiểu đáng kể các rủi ro, tai biến về môi trường và khủng hoảng sinh thái. Đây được xem là mô hình mới, góp phần giải quyết những thách thức mang tính toàn cầu như biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên.... Trước tình trạng suy thoái tài nguyên thiên nhiên, sự gia tăng nhanh chóng phát thải khí nhà kính và ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, Kinh tế Xanh sẽ là xu hướng phát triển tất yếu và là lựa chọn của nhiều quốc gia trên thế giới. Đối với Việt Nam, chuyển đổi mô hình Kinh tế Xanh sẽ mang lại hiệu quả lâu dài, trong đó cần chú trọng đầu tư phát triển một số ngành Kinh tế Xanh mũi nhọn như nông nghiệp hữu cơ, du lịch sinh thái, công nghiệp tái chế, năng lượng tái tạo, tái sinh rừng tự nhiên… Thiết thực hưởng ứng chủ đề “Kinh tế Xanh” năm 2012, Tổng cục Môi trường phối hợp với Trung tâm Sống và Học tập vì Môi trường và Cộng đồng (Live&Learn) và Mạng lưới Thế Hệ Xanh Việt Nam tổ chức Cuộc thi “Hành trang Kinh tế Xanh của tôi”. Các tác phẩm tham dự Cuộc thi đã đề xuất nhiều ý tưởng, giải pháp áp dụng Kinh tế Xanh có giá trị thực tiễn cao (như giải pháp đề xuất hoàn thiện bộ tiêu chí Nhãn xanh Việt Nam, đề xuất xây dựng giao thông xanh tại TP.HCM, du lịch xanh gắn với bảo vệ môi trường, nông nghiệp xanh, sử dụng năng lượng sinh học, năng lượng mặt trời, năng lượng gió…) đây là những ý tưởng, dự án phù hợp để nhân rộng, triển khai trong thực tiễn tại Việt Nam, từ đó đóng góp vào công tác bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Ban biên tập xin giới thiệu cuốn “Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh” trong đó cung cấp những thông tin cơ bản về Kinh tế Xanh: Khái niệm, các nội dung, những câu chuyện thành công trên thế giới, tiềm năng xây dựng nền Kinh tế Xanh của Việt Nam. Đặc biệt, sổ tay này cũng giới thiệu tóm tắt những ý tưởng, sáng kiến, giải pháp của các bạn trẻ để thực hiện Kinh tế Xanh trong các lĩnh vực của Việt Nam. Trong quá trình biên tập, chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến góp ý của bạn đọc để Ban biên tập tiếp tục bổ sung hoàn thiện. Trân trọng gửi tới bạn đọc./. Ban biên tập 6 7
Kinh tế Xanh: Có vai trò của bạn Chủ đề Ngày Môi trường thế giới 5/6/2012 là “Kinh tế Xanh: Có vai trò của bạn” (Green Economy: Does it include you?). Chủ đề này nhấn mạnh rằng, để xây dựng nền Kinh tế Xanh thì chúng ta cần suy nghĩ lại về cách phát triển kinh tế nếu muốn tạo ra một tương lai tươi sáng. Tại sao chọn chủ đề Kinh tế Xanh? GI I 05.06.2012 NGÀY MÔI TRƯ NG TH Nhưng quan trọng hơn, chủ đề này nhấn mạnh một thực tế là chính “bạn” là một yếu tố quan trọng góp phần cho sự Kinh2012 là một năm Bao g từ sau Hội nghị chúng ta?Trái đất (gọi tắt là Năm t Xanh: đặc biệt kể m t t c thượng đỉnh về thành công của nền Kinh tế Xanh, bạn là người tham gia vào Hội nghị Rio) năm 1992, các nhà lãnh đạo thế giới sẽ một lần nữa gặp nhau tại Rio de quá trình đánh giá các bước thực hiện của chính phủ, các khu Janeiro để thảo luận về tương lai của sự phát triển bền vững. Hội nghị Rio+20 sẽ bao vực tư nhân, các tổ chức xã hội dân sự và cộng đồng trong khu gồm hai nội dung chính: một nền Kinh tế Xanh trong bối cảnh phát triển bền vững, vực, tức là bao gồm “chính bạn”. xóa đói giảm nghèo và khuôn khổ thể chế cho phát triển bền vững. Kinh tế Xanh được UNEP định nghĩa là nền kinh tế vừa mang lại hạnh phúc cho con Chủ đề Ngày Môi trường thế giới năm nay cũng là một hoạt động hưởng ứng người và công bằng xã hội, vừa giảm thiểu đáng kể các rủi ro về môi trường và khủng Năm Quốc tế về Năng lượng bền vững cho tất cả chúng ta - 2012 do Liên hợp quốc hoảng sinh thái. Một nền Kinh tế Xanh được đặc trưng bởi sự tăng trưởng bền vững lựa chọn. của các hợp phần kinh tế có khả năng duy trì và gia tăng nguồn vốn tự nhiên của trái đất. Các hợp phần này bao gồm năng lượng tái tạo, giao thông ít phát thải carbon, công nghệ sạch, hệ thống quản lý chất thải tiên tiến, tiết kiệm năng lượng, nông-lâm- ngư nghiệp bền vững... Nguồn lực đầu tư cho Kinh tế Xanh được thu hút, hỗ trợ bởi chiến lược phát triển kinh tế xã hội của quốc gia cũng như sự phát triển các chính sách và hạ tầng thị trường quốc tế. Hiểu một cách đơn giản, Kinh tế Xanh là nền kinh tế ít phát thải carbon, tiết kiệm tài nguyên và tạo ra công bằng xã hội. Kinh tế Xanh không thay thế phát triển bền vững mà là chiến lược kinh tế để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững. Các quốc gia phát triển trên thế giới như Mỹ, Đức, Hàn Quốc... đã đầu tư hàng trăm tỷ USD cho chính sách Kinh tế Xanh, coi đó là sự đầu tư tốt nhất đối với phát triển bền vững của quốc gia, vừa thúc đẩy kinh tế tăng trưởng ổn định, vừa góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường và tạo việc làm. Đối với các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam, Kinh tế Xanh tuy còn khá mới mẻ, song bước đầu đã có sự chuyển hướng đầu tư vào các công nghệ sản xuất sạch hơn, một trong các tiêu chí của nền Kinh tế Xanh. 8 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 9
NHỮNG CÂU HỎI LIÊN QUAN ĐẾN KINH TẾ XANH 10 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 11
1. Kinh tế Xanh là gì? 2) Các chỉ số môi trường: chỉ số sử dụng hiệu quả tài nguyên, về ô nhiễm ở mức độ ngành hoặc toàn nền kinh tế (như hệ số sử dụng năng lượng/GDP, hoặc hệ số sử Theo UNEP, Kinh tế Xanh là nền kinh tế nâng cao đời sống của con người và cải dụng nước/GDP); thiện công bằng xã hội, đồng thời giảm đáng kể những rủi ro môi trường và những thiếu hụt sinh thái. Nói một cách đơn giản, nền Kinh tế Xanh có mức phát thải thấp, sử 3) Các chỉ số tổng hợp về tiến bộ và phúc lợi xã hội: chỉ số tổng hợp về kinh tế dụng hiệu quả tài nguyên và hướng tới công bằng xã hội. vĩ mô, bao gồm ngân sách quốc gia về kinh tế và môi trường, hoặc những chỉ số đem lại cái nhìn toàn diện hơn về phúc lợi, ngoài định nghĩa hẹp của GDP trên đầu người. Trong nền Kinh tế Xanh, sự tăng trưởng kinh tế phải gắn với giảm phát thải carbon, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, sử dụng hiệu quả năng lượng và tài nguyên, ngăn 3. Tại sao Kinh tế Xanh lại đóng vai trò quan trọng trong Phát triển chặn sự suy giảm đa dạng sinh học và các dịch vụ hệ sinh thái. bền vững? Kinh tế Xanh phải là nền kinh tế với con người là trung tâm, trong đó các chính “Phát triển bền vững là sách tạo ra các nguồn lực mới về tăng trưởng kinh tế bền vững và bình đẳng. Thúc sự phát triển có thể đáp ứng đẩy nền Kinh tế Xanh và cải tổ quản lý môi trường là hai nhân tố căn bản đảm bảo tiến được những nhu cầu hiện tại trình phát triển bền vững của mỗi nước nói riêng và trên phạm vi toàn cầu nói chung. mà không ảnh hưởng hay làm tổn hại đến khả năng 2. Kinh tế Xanh được đo lường như thế nào? đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai”. Phát triển bền Một loạt các chỉ số có thể giúp đo lường các quá trình chuyển đổi hướng tới một vững đòi hỏi sự tiến bộ và nền Kinh tế Xanh. UNEP phối hợp với các đối tác như OECD và WB phát triển một bộ tăng cường sức mạnh của cả các chỉ tiêu mà từ đó các chính phủ có thể lựa chọn các chỉ tiêu phù hợp tùy thuộc vào ba yếu tố có tính chất phụ tình hình của từng quốc gia. thuộc và tương hỗ: Kinh tế - Xã hội - Môi trường. Các chỉ số đang được phát triển này có thể được tạm chia thành ba nhóm sau đây: Chuyển đổi sang nền Kinh 1) Các chỉ số kinh tế: chỉ số về tỉ lệ đầu tư, tỉ lệ sản lượng và việc làm trong các lĩnh tế Xanh có thể là một động vực đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững, chẳng hạn như GDP xanh; lực quan trọng trong nỗ lực này. Thay vì bị coi như là nơi hấp thụ chất thải tạo ra bởi các hoạt động kinh tế một cách thụ động, thì môi trường trong nền Kinh tế Xanh được xem là nhân tố có tính quyết định đến tăng trưởng kinh tế, cải thiện chuỗi giá trị, đem lại sự ổn định và thịnh vượng lâu dài. Nói cách khác, nhân tố môi trường thực sự đóng vai trò như là chất xúc tác cho tăng trưởng và đổi mới trong nền Kinh tế Xanh. Trong nền Kinh tế Xanh, nhân tố môi trường có khả năng tạo ra tăng trưởng kinh tế và phúc lợi xã hội. Khi mà sinh kế của một bộ phận người dân có mức sống dưới mức nghèo khổ phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, hơn nữa họ là những đối tượng dễ bị tổn thương do tác động của thiên tai cũng như sự biến đổi khí hậu, việc chuyển đổi sang nền Kinh tế Xanh cũng góp phần cải thiện sự công bằng xã hội, và có thể được xem như là một hướng đi tốt để phát triển bền vững. 12 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 13
Cách thức để áp dụng mô hình Kinh tế Xanh đối với một quốc gia có thể rất khác nhau; điều đó phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như đặc điểm địa lý, tài nguyên thiên nhiên, tiềm lực con người - xã hội và giai đoạn phát triển kinh tế. Tuy nhiên, những nguyên tắc quan trọng bao gồm đảm bảo phúc lợi cao nhất, đạt mục tiêu công bằng về mặt xã hội và hạn chế tối đa những rủi ro cho môi trường và hệ sinh thái thì vẫn luôn luôn không thay đổi. 4. Kinh tế Xanh có thể giúp xóa đói giảm nghèo như thế nào? Hiện nay, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) vẫn được sử dụng như là cách thức phổ biến nhất để đánh giá một nền kinh tế. Tuy nhiên, sự tăng trưởng đó thường được tạo ra thông qua việc khai thác quá mức các nguồn tài nguyên thiên nhiên, vốn là tài sản “chung” như tài nguyên nước, rừng, không khí là nguồn cung cấp cần thiết cho sự sống. Để có tăng trưởng (theo định nghĩa này), chúng ta phải trả giá rất đắt trên cả hai phương diện kinh tế và xã hội, đặc biệt là một bộ phận những người mà sinh kế của họ phụ thuộc rất nhiều vào các nguồn lực môi trường. Suy giảm đa dạng sinh học và suy thoái các hệ sinh thái đang ảnh hưởng rất lớn đến các ngành nông nghiệp, chăn nuôi, đánh bắt cá, lâm nghiệp - sinh kế của đa số dân nghèo trên thế giới phụ thuộc hầu hết vào các ngành này. Một điều quan trọng nữa là với mục đích tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ cơ bản và cải thiện cơ sở hạ tầng. Hướng tới nền Kinh tế Xanh được coi như là một trong những phương thức nhằm xóa đói giảm nghèo và cải thiện tổng thể chất lượng cuộc sống. Chẳng hạn như cung cấp các nguồn năng lượng có khả năng hỗ trợ cho 1,4 tỷ người hiện đang thiếu điện và cho hơn 700 triệu người khác hiện đang không được tiếp cận với các dịch vụ năng lượng hiện đại. Công nghệ năng lượng tái tạo, như năng lượng mặt trời, năng lượng gió và các chính sách hỗ trợ năng lượng hứa hẹn sẽ đóng góp đáng kể cho việc cải thiện đời sống và sức khỏe cho một bộ phận người dân có thu nhập thấp, đặc biệt là cho những người hiện đang không có khả năng tiếp cận với năng lượng. Một điều khác mà chúng ta cần cân nhắc là việc ngừng hoặc chuyển hướng các khoản trợ cấp cho những hoạt động có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường. Trên thực tế, khoảng 700 tỷ USD được chi ra mỗi năm bởi các chính phủ trên khắp thế giới để trợ cấp cho việc sử dụng nguồn nhiên liệu hóa thạch; khoản chi này lớn gấp năm lần tổng số tiền dành cho hỗ trợ phát triển. Phần lớn nguồn trợ cấp được phân bổ đến chính phủ các nước đang phát triển, trong nỗ lực làm dịu cú sốc tăng giá nhiên liệu đối với người nghèo. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng trợ cấp nhiên liệu hóa thạch là không hiệu quả đối với người nghèo, thường họ được hưởng lợi không tương xứng so với các nhóm có thu nhập cao hơn. Gỡ bỏ các khoản trợ cấp gây hại môi trường hoặc thay thế bằng các loại hỗ trợ hướng đến các mục tiêu cụ thể hơn, chẳng hạn như hỗ trợ bằng hình thức chuyển tiền mặt, là cách tốt để góp phần 14 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 15
thực hiện mục tiêu xã hội, đồng thời nới lỏng những chủ đề chính của Chương trình nghị các hạn chế về mặt tài chính và cải thiện môi sự Ủy ban về Phát triển bền vững (CSD), được trường. tổ chức như một thành quả của Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới về Phát triển bền vững (Johanesburg, 2002). Xây dựng nền Kinh tế 5. Kinh tế Xanh và quan niệm về Xanh trong bối cảnh phát triển bền vững sản xuất và tiêu dùng bền vững có và xóa đói giảm nghèo là một trong hai chủ liên quan đến nhau như thế nào? đề chính của Hội nghị Liên hợp quốc về Phát triển bền vững (Rio +20) sẽ diễn ra vào Kinh tế Xanh cùng với sản xuất và tiêu tháng 6 năm 2012 tại Rio de Janeiro. dùng bền vững có thể được ví như hai mặt của một đồng xu: cả hai đều cùng hướng tới mục tiêu chung là đẩy nhanh quá trình 6. Kinh tế Xanh có thể tạo ra việc tiến tới phát triển bền vững, áp dụng lên làm như thế nào? các chính sách công, các quy định, các hoạt động kinh doanh và hành vi xã hội trên cả Nền Kinh tế Xanh có khả năng tạo ra hai phương diện vi mô và vĩ mô. Sản xuất việc làm trong một loạt các lĩnh vực mới và tiêu dùng bền vững tập trung chủ yếu nổi và nhiều tiềm năng, chẳng hạn như vào việc tăng hiệu quả của việc sử dụng nông nghiệp hữu cơ, năng lượng tái tạo, tài nguyên trong quá trình sản xuất và tiêu giao thông công cộng, cải tạo các khu công thụ. Thêm vào đó, các hoạt động của Kinh nghiệp, tái chế... tế Xanh xem xét các xu hướng kinh tế vĩ mô và các công cụ điều tiết mà chính phủ có thể Một công việc tốt được hiểu như là công sử dụng, thông qua các chính sách kinh tế việc có năng suất lao động cao, cùng với và các loại hình chính sách khác nhằm thúc hiệu quả về cải thiện môi trường sinh thái đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm, đáp và ổn định lượng khí thải ở mức thấp, góp ứng các tiêu chuẩn xanh hóa nền kinh tế. phần tăng thu nhập, thúc đẩy tăng trưởng và giúp bảo vệ môi trường. Đã có rất nhiều Trên thực tế, để đạt được mục tiêu trên, những việc làm xanh như vậy được tạo ra, cần có sự hỗ trợ lẫn nhau giữa một bên là nền đặc biệt là trong ngành năng lượng tái tạo. Kinh tế Xanh và bên kia là sản xuất và tiêu dùng bền vững. Sự hỗ trợ đó được thể hiện Tuy nhiên, để đảm bảo một quá trình qua các hình thức can thiệp mang tính vĩ chuyển đổi nhịp nhàng sang nền Kinh tế mô và vi mô, hay các yêu cầu thay đổi trong Xanh, cần thiết phải có nỗ lực phối hợp chính sách và quy định về đầu tư và hoạt trong việc tạo ra việc làm. Các chính sách động kinh doanh, cũng như thay đổi hành vi về xã hội sẽ cần phải được phát triển cùng trong xã hội. với các chính sách về môi trường và kinh tế. Để đảm bảo một quá trình chuyển đổi nhịp Cả hai yếu tố trên đều đóng vai trò quan nhàng, nhà nước cần tập trung vào các vấn trọng trong chương trình nghị sự quốc tế. đề quan trọng và cấp thiết, như đầu tư vào 10 năm Chương trình khung về sản xuất và những kỹ năng mới, không thể thiếu cho tiêu dùng bền vững (10 YFP) là một trong một nền kinh tế toàn cầu, carbon thấp; hay 16 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 17
nghiên cứu các chính sách cần thiết để điều chỉnh việc làm trong các lĩnh vực chủ chốt 8. Kinh tế Xanh có thể đem lại điều gì cho các nước đang phát triển? như năng lượng và giao thông vận tải. Chính sách Kinh tế Xanh có thể giúp các nước đang phát triển đạt được các lợi ích 7. Kinh tế Xanh bảo vệ đa dạng sinh học như thế nào? kinh tế và xã hội về nhiều mặt, chẳng hạn như thông qua việc triển khai các công nghệ năng lượng sạch và cải thiện tiếp cận với các dịch vụ năng lượng; nâng cao hiệu quả Suy giảm đa dạng sinh học làm giảm phúc lợi của một bộ phận dân số thế giới, sử dụng tài nguyên thông qua đầu tư và áp dụng sản xuất sạch hơn; đảm bảo an ninh trong khi một bộ phận dân số khác gặp phải những vấn đề trầm trọng hơn vì đói lương thực thông qua việc sử dụng nhiều phương pháp nông nghiệp bền vững và nghèo. Nếu tình trạng này tiếp tục, nó có thể gây ảnh hưởng đến sự hoạt động của tiếp cận với các thị trường mới nổi nhờ các hàng hóa và dịch vụ “xanh” của họ. Những các hệ sinh thái điều hòa khí hậu và có thể dẫn đến những biến đổi không thể lường tiến bộ trong khai thác hiệu quả tài nguyên và đa dạng hóa các nguồn năng lượng sẽ trước và có thể không đảo ngược trong hệ thống trái đất và những thay đổi trong các góp phần giảm chi phí nhập khẩu và đảm bảo an ninh năng lượng cho các quốc gia, hệ sinh thái. Hơn nữa, hệ sinh thái là nguồn cung chủ yếu các nguyên liệu phục vụ tránh những biến động về giá cả thị trường; đồng thời hạn chế các ảnh hưởng môi cho phát triển kinh tế. Bởi những lý do này mà việc gìn giữ và bảo vệ các hệ sinh thái trường và chi phí liên quan đến sức khỏe từ những hoạt động sản xuất. Tất nhiên, mỗi là trọng tâm của Chương trình nghị sự Kinh tế Xanh. Ngoài ra, đầu tư xanh cũng nhằm quốc gia phải tự đánh giá các nguồn cung cấp vốn của mình và xem xét khả năng để giảm những hệ quả tiêu cực do các yếu tố bên ngoài gây ra bởi việc khai thác nguồn có thể tối ưu hóa cơ hội cho sự tăng trưởng kinh tế bền vững. tài nguyên thiên nhiên. Trong bản báo cáo gần đây của UNEP có tựa đề: “Những câu chuyện thành công Ví dụ, đầu tư vào bảo vệ rừng không những duy trì một loạt các ngành và sinh kế của các nước đang phát triển”, nhờ sự hỗ trợ từ các chính sách và các khoản đầu tư của con người mà còn bảo tồn 80% các loài trên cạn. Bằng cách thúc đẩy đầu tư vào xanh, hàng loạt các sáng kiến đã đem lại những lợi ích tích cực cho các nước đang phát lâm nghiệp xanh, Chương trình nghị sự Kinh tế Xanh sẽ góp phần ổn định đời sống kinh triển; và nếu được mở rộng và tích hợp vào chiến lược toàn diện, có thể tạo ra một con tế của hơn 1 tỷ người hiện đang sinh sống bằng các sản phẩm từ gỗ, giấy và chất xơ, đường phát triển bền vững, mà ở đó sự phát triển - việc làm và người nghèo đều được với tổng thu nhập chỉ chiếm 1% GDP toàn cầu. quan tâm và coi trọng. 18 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 19
9. Liệu Kinh tế Xanh có dẫn đến chủ nghĩa bảo hộ hay không? 10. Chính phủ có thể làm gì để hỗ trợ cho việc chuyển đổi sang Nhiều người cho rằng việc chuyển đổi sang một nền Kinh tế Xanh có thể dẫn đến Kinh tế Xanh? bảo hộ thương mại và gia tăng các điều kiện về viện trợ phát triển. Nhằm khuyến khích Để kích thích đầu tư xanh và hỗ trợ cho việc chuyển đổi sang nền Kinh tế Xanh, việc áp dụng các giải pháp bền vững, nhiều biện pháp thương mại đã được sử dụng chính phủ có thể xem xét đẩy mạnh việc áp dụng một số chính sách, từ các công cụ như các hạn ngạch tiêu chuẩn, trợ giá, đầu tư công… thường bị cho là có khả năng điều tiết kinh tế, các quan hệ đối tác công - tư đến các sáng kiến tự nguyện. Sự phù dẫn đến bảo hộ xanh. Có ý kiến cho rằng, các tiêu chuẩn về môi trường – mặc dù đem hợp và tính hiệu quả của việc áp dụng một chính sách lên một quốc gia thường phụ lại hiệu quả trong việc kích thích thị trường hàng hóa và dịch vụ bền vững – có thể bị thuộc rất nhiều vào các nguồn lực hiện có và năng lực của quốc gia đó. coi như một rào cản cho các nhà xuất khẩu đến từ các nước đang phát triển, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa – những đối tượng thường thiếu các nguồn lực cần Chính phủ có thể áp dụng thông qua các chính sách tài khóa và tài chính công. Ví thiết để đáp ứng các tiêu chuẩn. dụ, đầu tư công cho nghiên cứu và phát triển là một giải pháp hiệu quả nhằm khuyến khích sự đổi mới cần thiết sang một nền Kinh tế Xanh. Đối với nhiều quốc gia đang Vì vậy, cần xem xét, cân nhắc để tìm ra giải pháp hợp lý, vừa đảm bảo khả năng tiếp phát triển, việc tiếp cận với nguồn vốn còn nhiều hạn chế, thì đầu tư công cho Kinh tế cận thị trường, vừa bảo vệ sức khỏe và môi trường. Ở cấp độ quốc tế, một trong những Xanh đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Thông qua các nỗ lực về đầu tư công bền vững, cách thức nhằm giảm nhẹ nguy cơ này là đảm bảo sự tham gia của các nước đang phát chính phủ cũng có thể kích cầu cho thị trường các sản phẩm và dịch vụ xanh. triển trong các cuộc đàm phán - thiết lập tiêu chuẩn và quy trình có liên quan. Ở cấp độ quốc gia, cần xem xét các tác động của việc xây dựng các chính sách xanh đến hoạt Ngoài ra, chính phủ cần điều chỉnh các tác động ngoại lai tiêu cực, bằng cách đảm động thương mại với các nước khác, đặc biệt là với các nước có thu nhập thấp. bảo rằng giá cả phản ánh chi phí thực tế của hàng hóa và dịch vụ, bao gồm cả chi phí môi trường – điều mà thị trường thường không nắm bắt được; sử dụng công cụ thuế – chẳng hạn như thuế về ô nhiễm – cũng là những can thiệp về chính sách quan trọng cần được chính phủ quan tâm nhiều hơn. Một khuôn khổ pháp lý tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động Kinh tế Xanh và xử lý nghiêm các hình thức sản xuất và tiêu dùng gây hại cũng rất cần thiết. Nâng cao năng lực của chính phủ và các bên liên quan, cũng như kêu gọi sự hỗ trợ từ phía cộng đồng có thể đóng góp vào quá trình chuyển đổi sang nền Kinh tế Xanh. Nguồn: UNEP 20 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 21
HỖ TRỢ CHUYỂN ĐỔI SANG MỘT NỀN KINH TẾ XANH TRÊN TOÀN CẦU 22 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 23
so với BAU. Đồng thời, cũng sẽ làm giảm việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch khoảng I. Mô hình hóa các kịch bản đầu tư vào Kinh tế Xanh toàn cầu 40%, giảm nhu cầu về nước khoảng 20%. Bằng cách duy trì và tích lũy các nguồn vốn tự nhiên và làm giảm việc phụ thuộc 1. Theo thời gian, Kinh tế Xanh phát triển nhanh hơn các nền kinh tế thông vào tài nguyên thiên nhiên đang ngày càng khan hiếm, các khoản đầu tư sẽ làm nền thường, trong khi vẫn duy trì và khôi phục các nguồn lực tự nhiên cho việc tăng cường nhân lực tốt, và duy trì tăng trưởng kinh tế trong vòng 20 đến 40 năm tiếp theo; mặc dù không được mạnh mẽ như BAU nhưng Kinh tế Xanh đảm bảo Mô hình định lượng trong Báo cáo Kinh tế Xanh của UNEP chứng minh rằng, Kinh hạn chế tối đa các tác động tiêu cực đối với tài nguyên và môi trường. tế Xanh không chỉ làm gia tăng vốn tự nhiên, mà còn có thể làm tăng tổng sản phẩm quốc nội (GDP). 4. Nền Kinh tế Xanh có khả năng tạo ra công ăn việc làm bổ sung một cách ổn định và lâu dài Tổng sản phẩm quốc nội trong nền Kinh tế Xanh được dự báo là sẽ vượt kinh tế thông thường (business-as-usual - BAU) trong vòng 10 năm tới. Là một biện pháp điều chỉnh sản phẩm ròng trong nước, giải quyết sự suy giảm vốn tự nhiên, Kinh tế Xanh Chuyển đổi sang Kinh tế Xanh cũng đồng nghĩa với việc chuyển đổi về việc làm, cho thấy nó cải thiện và tích hợp cả việc quản lý vốn. nhưng điều đó không có nghĩa là số lượng việc làm sẽ giảm sút. Những việc làm mới được tạo ra ít nhất sẽ bù đắp cho những thiệt hại có thể phát sinh từ việc chuyển đổi hoạt động môi trường không bền vững. 2. Cái giá phải trả cho sự phát triển thông qua mô hình kinh tế thông thường (BAU) là quá đắt Trong ngắn hạn và trung hạn, các mạng lưới việc làm trực tiếp theo các kịch bản đầu tư xanh có thể giảm do giảm nhu cầu khai thác tài nguyên quá mức trong các lĩnh BAU có khả năng đem lại lợi ích phát triển với sự tăng trưởng của GDP và xóa đói vực như thủy sản, năng lượng. Nhưng giữa năm 2030 và 2050, các khoản đầu tư xanh giảm nghèo. Nhưng, những thành tích phát triển này kéo theo cái giá khá đắt. Mô hình sẽ tạo ra số lượng việc làm bằng hoặc thậm chí vượt so với kinh tế thông thường, vì trong BAU tăng trưởng việc làm sẽ bị hạn chế bởi sự khan hiếm tài nguyên, năng lượng kinh tế thông thường trong quá trình phát triển thải ra lượng carbon cao, kèm theo và tác động của biến đổi khí hậu. nhiều tác động tiêu cực khác về môi trường. Một trong số đó là sự tích tụ khí thải làm gia tăng hiệu ứng nhà kính, dự đoán tới năm 2100 sẽ lên tới 1.000ppm CO2 (trong khi ngưỡng an toàn là dưới 350ppm), làm tăng nhiệt độ toàn cầu thêm 40C. Thêm vào đó, 5. “Xanh hóa” các ngành kinh tế sẽ làm giảm thiểu đáng kể lượng khí thải BAU còn sử dụng đáng kể lượng tài nguyên trên trái đất, ước tính nhu cầu sẽ gấp hai nhà kính lần các nguồn lực tự nhiên vốn có của hành tinh. Chỉ cần đầu tư khoảng 1,25% GDP toàn cầu vào việc nâng cao hiệu quả sử dụng 3. Một nền Kinh tế Xanh củng cố tăng trưởng kinh tế vì người nghèo và đạt năng lượng trong các ngành và phát triển năng lượng tái tạo, bao gồm cả nhiên liệu sinh học thế hệ hai, mức độ tiêu thụ năng lượng trên toàn thế giới có thể giảm đi 36% được hiệu quả sử dụng tài nguyên năng lượng vào năm 2030 và lượng khí CO2 thải ra hàng năm sẽ giảm từ 30,6 tỷ tấn năm 2010 xuống 20 tỷ tấn năm 2050. Thêm vào đó, nhờ vào nông nghiệp xanh, kịch bản Kinh tế Một nền Kinh tế Xanh củng cố tăng trưởng kinh tế vì người nghèo thông qua việc Xanh ước tính có thể giảm nồng độ khí thải xuống 450ppm vào năm 2050, một mức độ bảo vệ và tích lũy vốn tự nhiên, mà sinh kế của người nghèo phụ thuộc. Trong một được cho là hợp lý và đủ để hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở ngưỡng 20C. kịch bản đầu tư xanh, 2% GDP toàn cầu được phân bổ để “làm xanh” các lĩnh vực năng lượng năng lượng, sản xuất, giao thông, xây dựng, chất thải, nông nghiệp, thủy sản, nước và rừng. 6. Một nền Kinh tế Xanh duy trì và tăng cường các dịch vụ sinh thái Trong mô phỏng, nhờ các khoản đầu tư hỗ trợ cho Kinh tế Xanh, vào năm 2050, trữ Các khoản đầu tư xanh trong các lĩnh vực lâm nghiệp và nông nghiệp sẽ giúp lượng cá có khả năng tăng gấp đôi, diện tích đất lâm nghiệp lên một phần năm (20%) đảo ngược xu thế suy giảm đất lâm nghiệp hiện nay, tái tạo khoảng 4,5 tỷ ha nguồn 24 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 25
tài nguyên quan trọng này trong vòng 40 năm tới. Đầu tư vào nông nghiệp xanh vừa tư công vào cơ sở hạ tầng và dịch vụ công cộng để cho phép phát triển thị trường xanh nâng cao năng suất, sản xuất ra nhiều lương thực hơn vừa giúp giảm lượng đất sử và đảm bảo sử dụng hiệu quả hơn môi trường và tài nguyên thiên nhiên. dụng cho nông nghiệp và chăn nuôi 6% vào năm 2050, cải thiện chất lượng đất nông nghiệp nên 25%. Chính phủ cũng có thể kích thích thị trường bằng cách thực hiện mua sắm bền vững, tạo ra nhu cầu cao và dài hạn đối với hàng hóa và dịch vụ xanh. Điều này sẽ cho Ngoài ra, đầu tư để tăng nguồn cung cấp nước và mở rộng khả năng tiếp cận, phép các công ty đầu tư dài hạn vào đổi mới sản xuất, dẫn tới việc thương mại hóa trong khi cải thiện quản lý, sẽ cung cấp thêm 10% nguồn cung nước toàn cầu trong rộng lớn hơn hàng hóa và dịch vụ xanh, cũng như tiêu thụ bền vững hơn. Tuy nhiên, cả ngắn hạn và dài hạn, thêm vào đó có thể góp phần duy trì nguồn tài nguyên nước đầu tư và chi tiêu cho một nền Kinh tế Xanh cũng cần được đánh giá thường xuyên để ngầm và nước mặt. đảm bảo công bằng, minh bạch, trách nhiệm và hiệu quả chi phí. Ví dụ, trong lĩnh vực thủy sản, hạn chế việc khai thác quá mức sẽ giúp phục hồi 3. Sử dụng thuế và các công cụ thị trường để thúc đẩy đổi mới và đầu tư xanh lượng cá vào năm 2050 tới 70% so với năm 1970. Trong khi nền kinh tế thông thường, lượng cá sẽ bị sụt giảm đi 30%. Những đầu tư vào “cơ sở hạ tầng sinh thái” giúp phục Biến động giá cả là một nguyên nhân khiến cho các nhà đầu tư ngại đầu tư và hồi hệ sinh thái của trái đất nâng cao đời sống con người. mở rộng vào Kinh tế Xanh. Trong nhiều ngành kinh tế, những ngoại tác tiêu cực như ô nhiễm, ảnh hưởng tới sức khỏe hay giảm năng suất, thường không được phản ánh trong giá cả; do đó, làm giảm động cơ của các nhà sản xuất chuyển sang các sản phẩm II. Các điều kiện cho phép hỗ trợ chuyển đổi sang nền Kinh tế Xanh và dịch vụ bền vững hơn. toàn cầu Một giải pháp cho vấn đề này là lồng ghép các khoản chi phí ngoại tác vào trong 1. Tạo điều kiện cho một nền Kinh tế Xanh giá của một hàng hóa hoặc dịch vụ thông qua một khoản phí khắc phục, thuế hoặc đánh thuế gần nguồn ô nhiễm, hoặc trong một số trường hợp, bằng cách sử dụng các Tạo điều kiện cho một nền Kinh tế Xanh có nghĩa là tạo ra một bối cảnh mà trong công cụ thị trường khác, chẳng hạn như cấp giấy phép giao dịch. Ngoài ra, việc thiết đó hoạt động kinh tế làm tăng vốn chủ sở hữu của con người và xã hội, và làm giảm lập chi phí cho các dịch vụ sinh thái như hấp thụ carbon, bảo vệ rừng đầu nguồn, lợi đáng kể rủi ro môi trường và sinh thái. ích đa dạng sinh học và vẻ đẹp cảnh quan, có thể khiến cho các chủ đầu tư nắm rõ hơn giá trị của các dịch vụ này. Thay đổi môi trường kinh tế theo cách này là một cam kết đầy tham vọng, đòi hỏi một tập hợp toàn diện các chính sách để vượt qua một loạt các rào cản trong quá trình 4. Chi tiêu chính phủ vào các lĩnh vực làm suy giảm tài nguyên môi trường là đầu tư. Các chính phủ sẽ cần phải tập trung sửa chữa cấu trúc và mô hình thị trường phản tác dụng cho một quá trình chuyển đổi nền Kinh tế Xanh không bền vững trong hiện tại, thay đổi việc đầu tư trong ngắn và trung hạn. Nền Kinh tế Xanh cũng làm dấy lên câu hỏi là liệu các biện pháp cổ điển của hoạt động kinh tế, Quản lý kém chi tiêu công có thể khiến quốc gia chịu nhiều thiệt hại. Việc giảm giá chẳng hạn như tăng trưởng về tổng sản phẩm quốc nội (GDP) có đủ để đánh giá sự của hàng hóa thông qua trợ giá có thể vô tình khuyến khích việc sản xuất kém hiệu giàu có của một quốc gia cũng như mức sống của người dân trong quá trình chuyển quả, tăng lượng chất thải và sử dụng quá mức nguyên nhiên liệu, sớm dẫn đến sự khan đổi sang nền Kinh tế Xanh. hiếm các nguồn tài nguyên có giá trị hữu hạn hoặc suy thoái các nguồn tài nguyên tái tạo và các hệ sinh thái. Những trợ cấp lỗi thời như vậy cũng dẫn tới mất công bằng 2. Thiết lập đầu tư và chi tiêu hiệu quả có thể kích thích “xanh hóa” các lĩnh xã hội. Hơn nữa, chúng còn làm giảm lợi nhuận của các khoản đầu tư xanh: khi trợ giá vực kinh tế khiến cho giá các sản phẩm thấp đi, nó khiến cho thị trường không mặn mà với việc đầu tư lớn vào các ngành Kinh tế Xanh. Cải cách trợ cấp kinh tế phù hợp có thể mang Trong khi phần lớn các khoản đầu tư trong nền Kinh tế Xanh đến từ khu vực tư lại cả lợi ích kinh tế và môi trường. Tuy nhiên, vẫn cần những biện pháp hỗ trợ ngắn nhân, việc sử dụng hiệu quả chi tiêu công và các ưu đãi đầu tư có thể đóng một vai trò hạn đi kèm để bảo vệ người nghèo. hữu ích trong việc kích hoạt các quá trình chuyển đổi sang một nền Kinh tế Xanh. Đầu 26 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 27
5. Một khung pháp lý được thiết kế tốt sẽ tạo ra động lực khuyến khích các hoạt chế giải quyết những thách thức môi trường toàn cầu, có thể đóng một vai trò quan động Kinh tế Xanh trọng trong việc thúc đẩy hoạt động Kinh tế Xanh. Ví dụ, Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ozone, dẫn đến sự phát triển của một ngành công nghiệp tập Khuôn khổ điều tiết vững mạnh ở cấp quốc gia, cũng như việc thực thi hiệu quả trung vào tiêu hủy và thay thế các chất gây cạn kiệt ozone. Hệ thống giao dịch quốc của pháp luật, có thể là một phương tiện mạnh thúc đẩy đầu tư xanh. tế cũng có thể ảnh hưởng đáng kể đối với hoạt động Kinh tế Xanh, hệ thống này cho phép hoặc cản trở dòng chảy của hàng hóa, công nghệ và đầu tư xanh. Nếu các nguồn Một khuôn khổ như vậy làm giảm các rủi ro pháp lý và kinh doanh và làm tăng sự tài nguyên được đánh giá đúng đắn ở mức độ quốc gia thì chế độ thương mại quốc tự tin của các nhà đầu tư và thị trường. Việc sử dụng các quy định thường là cần thiết tế cho phép các nước khai thác bền vững lợi thế so sánh các nguồn tài nguyên thiên để giải quyết các hình thức gây hại của hành vi không bền vững bằng cách tạo ra tiêu nhiên; đem lại lợi ích cho cả các nước xuất và nhập khẩu. chuẩn tối thiểu hoặc cấm hoàn toàn các hoạt động nhất định. Đặc biệt, việc đặt ra các tiêu chuẩn sẽ có hiệu quả trong việc thúc đẩy thị trường hàng hóa và dịch vụ bền Cuối cùng, vai trò tích cực của các chính phủ trong quá trình đàm phán quốc tế, vững; từ đó tạo ra hiệu quả và kích thích đổi mới, đem lại tác động tích cực cho sự cạnh chẳng hạn như tại Hội nghị Liên hợp quốc về Phát triển bền vững năm 2012 (Rio +20) tranh. Tuy nhiên, các tiêu chuẩn có thể tạo ra thách thức về tiếp cận thị trường cho cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt là doanh nghiệp từ các nước đang phát triển. và trong nhóm công tác quản lý môi trường của Liên hợp quốc về Kinh tế Xanh, có thể Do đó, sẽ rất quan trọng đối với các nước để cân bằng giữa bảo vệ môi trường thông giúp thúc đẩy sự gắn kết và hợp tác trong quá trình “xanh hóa” các nền kinh tế. qua việc sử dụng các tiêu chuẩn và các quy định khác về tiếp cận thị trường. 6. Xây dựng năng lực, đào tạo chuyên môn là điều cần thiết để hỗ trợ quá trình III. Tài chính hỗ trợ chuyển đổi sang một nền Kinh tế Xanh toàn cầu chuyển đổi sang một nền Kinh tế Xanh 1. Chuyển đổi nền Kinh tế Xanh toàn cầu sẽ đòi hỏi nguồn lực tài chính đáng kể Các nước khác nhau có những hoàn cảnh, khả năng nắm bắt các cơ hội Kinh tế Xanh và thực hiện các chính sách hỗ trợ khác nhau. Điều này thường ảnh hưởng đến Các con số từ những kịch bản nghiên cứu giảm một nửa lượng tiêu thụ năng lượng sự sẵn sàng và khả năng phục hồi của nền kinh tế cũng như của dân số đối với sự trên toàn thế giới tới năm 2050 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) và từ mô hình thay đổi. Sự thay đổi hướng tới một nền Kinh tế Xanh đòi hỏi các chính phủ phải tăng trong báo cáo Kinh tế Xanh của UNEP cho thấy, các khoản đầu tư bổ sung cần thiết có cường năng lực phân tích những thách thức, xác định cơ hội, can thiệp ưu tiên, huy thể sẽ là trong khoảng 1 - 2,5% GDP toàn cầu mỗi năm (từ năm 2010 đến năm 2050). động nguồn lực, thực hiện chính sách và đánh giá tiến độ. Cần thiết phải có những Trong đó, một lượng đầu tư đáng kể trong việc cung cấp và sử dụng năng lượng hiệu chương trình đào tạo và nâng cao kỹ năng để chuẩn bị lực lượng lao động cho một quả, đặc biệt là trong lĩnh vực giao thông và xây dựng. quá trình chuyển đổi nền Kinh tế Xanh. Do đó, cần có các biện pháp hỗ trợ tạm thời để đảm bảo một sự chuyển tiếp đúng 2. Đầu tư tài chính, ngân hàng và bảo hiểm là các kênh tài chính tư nhân cho đắn cho những người lao động bị ảnh hưởng. Trong một số lĩnh vực, sẽ cần thiết phải một nền Kinh tế Xanh hỗ trợ để chuyển công nhân sang những công việc mới. Tại các nước đang phát triển, tổ chức liên chính phủ, tổ chức tài chính quốc tế, các tổ chức phi chính phủ, khu vực Các dịch vụ tài chính và đầu tư, nơi kiểm soát hàng nghìn tỷ đô la có thể được điều tư nhân và cộng đồng quốc tế nói chung có thể đóng một vai trò quan trọng trong chỉnh hướng tới một nền Kinh tế Xanh. Quan trọng hơn, các nhà đầu tư từ những tổ việc cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và tài chính để tạo thuận lợi cho quá trình chuyển đổi chức xã hội và tư nhân, các ngân hàng và các công ty bảo hiểm đang ngày càng quan nền Kinh tế Xanh. tâm đến danh tiếng trong việc tham gia giảm thiểu rủi ro môi trường và xã hội trong khi tận dụng các công nghệ xanh mới. Tài chính vi mô có một vai trò tiềm năng quan 7. Tăng cường quản trị quốc tế có thể hỗ trợ các chính phủ thúc đẩy một nền trọng ở cấp độ cộng đồng và khu vực, cho phép người nghèo phát triển nguồn lực và nâng cao hiệu quả năng lượng cũng như tăng khả năng phục hồi của họ trước rủi ro Kinh tế Xanh môi trường. Các hiệp định đa phương về môi trường đã thiết lập các khuôn khổ pháp lý và thể 28 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 29
3. Những cơ hội để đáp ứng nhu cầu tài chính của một nền Kinh tế Xanh Sự tăng trưởng nhanh và theo định hướng xanh của thị trường vốn, sự tiến hóa của các công cụ thị trường mới như tài chính carbon tài chính vi mô, và các quỹ kích thích Kinh tế Xanh được thành lập để ứng phó với suy thoái kinh tế trong những năm gần đây đang ngày càng mở rộng không gian và quy mô tài chính lớn cho sự chuyển đổi sang Kinh tế Xanh. Tuy nhiên, các dòng vốn vẫn còn nhỏ so với nhu cầu đầu tư và cần phải được mở rộng một cách nhanh chóng nếu muốn chuyển đổi sang một nền Kinh tế Xanh trong thời gian sớm. Những nơi tập trung tài sản lớn như các công ty bảo hiểm, tầng lớp thượng lưu (hiện đang nắm giữ khối tài sản trị giá 39 nghìn tỷ đô la Mỹ) và các quỹ giàu có cần phải được huy động để hỗ trợ nền Kinh tế Xanh trong những thập kỷ tới. 4. Nâng cao tính minh bạch và khuyến khích sự thay đổi hướng tới nền Kinh tế Xanh Trong năm 2009, quy mô thị trường quốc tế về tài sản của các tổ chức ước tính khoảng hơn 121 nghìn tỷ đô la Mỹ. Trong số các thành phần quản lý số lượng tài sản khổng lồ này, chỉ có 7% là quan tâm tới việc tích hợp lợi ích môi trường - xã hội và quản trị (ESG). Xem xét các chi phí môi trường do kinh doanh và hoạt động của con người, ước tính hơn 6 nghìn tỷ USD trong năm 2008 thì còn cần nhiều tính minh bạch hơn 6. Tài chính công rất quan trọng để kích hoạt việc chuyển đổi sang nền nữa. Mở rộng quy mô các nguồn lực cho đầu tư, tôn trọng những nguyên tắc ESG đã trở nên khẩn cấp và đòi hỏi sự đổi mới trong lãnh đạo doanh nghiệp và công nghiệp, Kinh tế Xanh các hành động tập thể và phương pháp tiếp cận công - tư cũng như các khung pháp lý hỗ trợ. Vai trò của các tổ chức phát triển tài chính công (DFIS) ở các nước phát triển và đang phát triển trong việc hỗ trợ chuyển đổi sang một nền Kinh tế Xanh có thể được 5. Vai trò của khu vực công không thể thiếu trong giải phóng dòng chảy tài tăng cường hơn nữa. Tổ chức phát triển tài chính công có thể thông qua các mục tiêu hỗ trợ phát triển nền Kinh tế Xanh, phân bổ với tỷ lệ đáng kể các khoản vay mới của họ chính tư nhân hướng tới một nền Kinh tế Xanh đối với các dự án chuyển đổi nền Kinh tế Xanh và liên kết nó với mục tiêu cụ thể như giảm phát thải khí nhà kính, tiếp cận với nước sạch và vệ sinh môi trường, thúc đẩy Chính phủ nên có tác động tới khu vực tư nhân bằng cách thiết lập chính sách rõ bảo tồn đa dạng sinh học và xóa đói giảm nghèo. Chính sách có thể được thiết kế để ràng, ổn định, mạch lạc và xây dựng khuôn khổ pháp lý để tạo điều kiện thuận lợi cho cải thiện “hiệu quả xanh” của danh mục đầu tư (ví dụ bằng cách kiểm tra lượng khí CO2 việc tích hợp vấn đề ESG vào các quyết định tài chính và đầu tư. Ngoài ra, chính phủ và thải ra). Thêm vào đó, các tổ chức phát triển tài chính công có thể cùng nhau đề xuất các tổ chức tài chính đa phương nên sử dụng nguồn tài nguyên của mình để tạo đòn các nghị định thư cũng như các tiêu chuẩn, mục tiêu xanh cho các lĩnh vực mà họ có bẩy cho các luồng tài chính từ khu vực tư nhân hướng tới Kinh tế Xanh. ảnh hưởng lớn như giao thông, năng lượng và tài chính. Nguồn: Green Economy Report, UNEP 2011. 30 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 31
Kinh tế Xanh: Những câu chuyện thành công trên thế giới Kinh tế Xanh có thể được định nghĩa là một trong những biện pháp giúp nâng cao đời sống của con người và thúc đẩy công bằng xã hội, trong khi làm giảm thiểu đáng kể rủi ro cho môi trường và cạn kiệt tài nguyên. Nền Kinh tế Xanh đặc trưng bởi mức tăng đáng kể đầu tư vào các lĩnh vực kinh tế, chú trọng xây dựng và bảo tồn các nguồn vốn tự nhiên của trái đất hoặc giảm thiểu các rủi ro môi trường và cạn kiệt tài nguyên. Những lĩnh vực này bao gồm năng lượng tái tạo, các phương tiện giao thông, các tòa nhà thân thiện với môi trường, công nghệ sạch, cải thiện phương pháp xử lý chất thải, cung cấp nước sạch, phát triển nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản bền vững. Những khoản đầu tư này được thực hiện dưới sự hỗ trợ, thúc đẩy của việc cải cách chính sách quốc gia và phát triển hệ thống chính sách quốc tế cũng như cơ sở hạ tầng. Sáng kiến Kinh tế Xanh của UNEP, được đưa ra vào cuối năm 2008 mục tiêu chính là cung cấp các phân tích và hỗ trợ về xây dựng chính sách đầu tư phát triển các lĩnh vực xanh cũng như chính sách giúp “xanh hóa” nền kinh tế. Sáng kiến sẽ phân tích, đánh giá xem làm cách nào các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, công nghệ sạch và nông nghiệp bền vững... lại có thể góp phần vào tăng trưởng kinh tế, tạo ra công ăn việc làm, công bằng xã hội và xóa đói giảm nghèo trong khi giải quyết những thách thức khí hậu và sinh thái. Sáng kiến Kinh tế Xanh bao gồm bộ ba các hoạt động: * Xuất bản Báo cáo Kinh tế Xanh và những tài liệu nghiên cứu liên quan, trong đó phân tích những tác động của đầu tư xanh trong các lĩnh vực từ năng lượng tái tạo đến nông nghiệp bền vững đến kinh tế vĩ mô, phát triển bền vững và xóa đói giảm nghèo; đồng thời cung cấp các hướng dẫn về xây dựng chính sách để thúc đẩy đầu tư trong các lĩnh vực đó; * Cung cấp dịch vụ tư vấn về cách thức tiến tới xây dựng nền Kinh tế Xanh tại những quốc gia cụ thể; * Kết nối một hệ thống lớn bao gồm các cơ quan nghiên cứu, tổ chức phi chính phủ, các đối tác kinh doanh và đối tác của Liên hợp quốc vào quá trình thực hiện Sáng kiến Kinh tế Xanh. 32 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 33
NHỮNG CÂU CHUYỆN THÀNH CÔNG Các phân tích kinh tế trong Báo cáo Kinh tế Xanh được xây dựng dựa trên kết quả của những sáng kiến trên toàn thế giới. Một số đến từ các nước đang phát triển, bao gồm cả các nền kinh tế mới nổi, cho thấy những tác động tích cực của các khoản đầu tư và chính sách xanh; cho thấy nếu được mở rộng và tích hợp thành một chiến lược toàn diện thì sẽ tạo ra một con đường phát triển mới, vì sự phát triển, việc làm và vì người nghèo. Dưới đây là những câu chuyện được chọn ra trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Tất cả các câu chuyện đều cho thấy lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường của Kinh tế Xanh. Cho dù ở mức độ quốc gia hay địa phương, chỉ cần có sự lãnh đạo đúng đắn các chính sách phù hợp, chúng ta có thể tạo nên sự thay đổi. Tám câu chuyện là những minh chứng cho sự quan tâm ngày càng tăng của các nước đang phát triển đối với Kinh tế Xanh. 1. Năng lượng tái tạo ở Trung Quốc 2. Thuế tái tạo ở Kenya 3. Nông nghiệp hữu cơ ở Uganda 4. Quy hoạch đô thị bền vững tại Brazil 5. Cơ sở hạ tầng sinh thái ở nông thôn Ấn Độ 6. Quản lý rừng tại Nepal 7. Dịch vụ sinh thái ở Ecuador 8. Năng lượng mặt trời tại Tunisia 34 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 35
Năng lượng gió Từ năm 2005 - 2009, tốc độ tăng trưởng hàng năm công suất phát điện từ năng lượng gió đều hơn 100%. Cùng với việc lắp đặt thêm nâng tổng công suất thêm 13,8 GW (năm 2009), Trung Quốc đã trở thành nước dẫn đầu thế giới về công suất bổ sung và thứ 2 thế giới (sau Mỹ) về công suất lắp đặt. Tham vọng phát triển ngành này còn thể hiện ở mục tiêu tăng công suất lắp đặt từ 30 GW lên 100 GW năm 2020 của chính phủ. Để trực tiếp khuyến khích sản xuất turbine gió ở các địa phương, Trung Quốc đã thực hiện chính sách khuyến khích liên doanh và chuyển giao công nghệ trong công nghệ tua-bin gió lớn và bắt buộc sử dụng các sản phẩm turbine gió của địa phương trong các công trình. Bộ Khoa học và Công nghệ cũng trợ cấp chi phí R&D (nghiên cứu và phát triển) cho việc sản xuất năng lượng gió, đặc biệt năm 1996 đã thành lập Quỹ Năng lượng tái tạo. Các nhà sản xuất turbine gió địa phương như Sinovel Wind, Gold- wind Science & Technology, và Dongfang Electric, tới năm 2008, đã chiếm hơn một nửa thị trường, vốn bị chi phối bởi các nhà cung cấp nước ngoài. Năm 2006, Ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia Trung Quốc đã ban hành các biện pháp tạm thời về quản lý thuế và phân bố phí năng lượng tái tạo. Cùng với Luật 1. NĂNG LƯỢNG TÁI TẠO Ở TRUNG QUỐC Năng lượng tái tạo, các quy định khuyến khích giảm giá năng lượng gió quy định một mô hình giá cả cạnh tranh đấu thầu được sử dụng cho thị trường điện gió ở Trung Quốc đang thực hiện những bước tiến đáng kể để chuyển sang một chiến Trung Quốc. lược tăng trưởng sạch dựa trên sự phát triển các nguồn năng lượng tái tạo. Kế hoạch 5 năm lần thứ 11 cho thấy một sự tăng đáng kể đầu tư vào các lĩnh vực Kinh tế Xanh, Điện mặt trời đặc biệt là năng lượng tái tạo và hiệu quả năng lượng. Kế hoạch cũng đề xuất tới năm 2010 giảm mức tiêu thụ năng lượng xuống 20% GDP so với năm 2005. Thêm vào đó, chính phủ Trung Quốc cam kết, đến năm 2012 năng lượng tái tạo sẽ chiếm 16% tổng Trung Quốc là nhà sản xuất pin năng lượng mặt trời (PV) lớn nhất của thế giới, đáp năng lượng tiêu thụ. ứng 45% nhu cầu PV năng lượng mặt trời toàn cầu (năm 2009). Thị trường trong nước về năng lượng mặt trời đã bắt đầu phát triển những năm gần đây, với khoảng 160 MW Luật Năng lượng tái tạo của Trung Quốc (thông qua năm 2005) được coi là bộ luật PV năng lượng mặt trời được cài đặt và kết nối với lưới điện trong năm 2009. định hướng cho sự phát triển của ngành này. Bộ Luật này cung cấp một loạt các ưu đãi tài chính, chẳng hạn như một quỹ quốc gia để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, Cùng với 12GW ở các dự án lớn, Trung Quốc có thể nhanh chóng trở thành một cho vay, ưu đãi về thuế cho các dự án năng lượng tái tạo; yêu cầu các nhà khai thác lưới thị trường lớn ở châu Á và trên thế giới. Đối với pin mặt trời, chính phủ cũng đã chỉ điện mua các nguyên liệu từ các nhà sản xuất năng lượng tái tạo đã đăng ký. ra rằng các mục tiêu cho công suất lắp đặt vào năm 2020 có thể được tăng từ 1,8GW đến 20GW. Sự kết hợp giữa đầu tư và các chính sách ưu đãi tạo điều kiện cho những bước tiến lớn trong việc phát triển năng lượng gió và năng lượng mặt trời của Trung Quốc. Trung Quốc hiện là thị trường lớn nhất thế giới về năng lượng nước nóng mặt trời, chiếm gần hai phần ba tổng lượng tiêu thụ toàn cầu. Hơn 10% hộ gia đình ở Trung Quốc sử dụng thiết bị đun nước nóng mặt trời với hơn 160 triệu m2 diện tích lắp đặt. Sự phát triển nhanh chóng của ngành công nghiệp sản xuất bình nước nóng năng lượng 36 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 37
mặt trời mang lại lợi nguận cho 2. THUẾ TÁI TẠO Ở KENYA cả các nhà sản xuất lẫn các hộ gia đình. Nhiều hộ gia đình được Tình trạng sử dụng năng lượng của sử dụng nước nóng, kéo theo Kenya vốn được biết đến phụ thuộc nặng các lợi ích về sức khỏe và vệ sinh. nề vào nhiên liệu nhập khẩu; chính vì vậy đất nước này đang phải đối mặt với Trong chính sách phát triển, những thách thức liên quan tới việc việc lắp đặt các hệ thống năng sử dụng không bền vững năng lượng. lượng nước nóng mặt trời được Tháng 3 năm 2008, Bộ Năng lượng Kenya ưu tiêu cho các lĩnh vực tiêu đã thông qua Thuế tái tạo đồng thời nhận dùng, chẳng hạn như bệnh viện, định “Các nguồn năng lượng tái tạo bao trường học, nhà hàng, hồ bơi… gồm mặt trời, gió, nước, sinh học và chất thải có đầy đủ tiềm năng tạo ra lợi nhuận Việc làm và công việc; và hơn hết, góp phần vào việc đa dạng hóa các nguồn cung năng lượng”. Đến hết năm 2009, lĩnh vực năng lượng tái tạo tạo ra sản Thuế tái tạo (Feed in Tariff - FIT) là một phẩm trị giá 17 tỷ USD và sử công cụ chính sách bắt buộc các công ty dụng khoảng 1,5 triệu lao động, năng lượng hoặc các bộ phận chịu trách nhiệm vận hành lưới điện quốc gia mua điện trong đó 600 nghìn lao động từ các nguồn năng lượng tái tạo tại một mức giá được xác định trước đó là đủ hấp dẫn trong ngành nhiệt mặt trời, 266 để kích thích đầu tư mới trong tái sản xuất ngành năng lượng tái tạo. Điều này đảm nghìn trong ngành năng lượng bảo cho những người sản xuất điện từ các nguồn năng lượng tái tạo như mặt trời, sinh học, 55 nghìn trong ngành gió... có một thị trường và nguồn thu cố định để tiếp tục sản xuất. Các quy định khác điện mặt trời và hơn 22 nghìn của FIT bao gồm đấu nối vào mạng lưới điện, thỏa thuận mua bán điện dài hạn và giá trong ngành năng lượng gió. Chỉ cả thiết lập cho mỗi kilowatt giờ (kWh). trong năm 2009, ước tính có trên 300.000 việc làm mới đã được Chính sách FIT của Kenya hướng đến những mục tiêu: tạo ra. Kinh nghiệm của Trung * Kích thích đầu tư vào ngành sản xuất điện từ các nguồn năng lượng tái tạo Quốc cho thấy một ví dụ về bằng cách tạo ra thị trường ổn định và an ninh đầu tư; tăng trưởng trong lĩnh vực * Giảm giao dịch và chi phí hành chính bằng cách loại bỏ quá trình đấu năng lượng tái tạo có thể tạo ra thầu thông thường; việc làm và tạo thu nhập trong ngành công nghiệp xanh. * Khuyến khích các nhà đầu tư tư nhân vận hành các nhà máy điện hiệu quả để tối đa hóa lợi nhuận. Bằng cách tạo ra một cam kết lâu dài về phát triển các nguồn năng lượng tái tạo và quy định độ dài tối thiểu của một thỏa thuận mua điện là 20 năm, chính phủ Kenya đã thực hiện một bước quan trọng trong việc phát triển tiềm năng đáng kể của đất nước về sản xuất năng lượng tái tạo, trong khi vẫn theo đuổi các lợi ích kinh tế quan trọng, các mục tiêu chính sách môi trường và xã hội. 38 Sổ tay Hành trang Kinh tế Xanh “Kinh tế xanh: Có vai trò của Bạn” 39