Sự biến đổi kinh tế-xã hội trong quá trình đô thị hóa ở phường Yên Sở, quận Hoàng Mai, Hà Nội

Nguyễn Nhƣ Quyền<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 88(12): 47 - 58<br /> <br /> SỰ BIẾN ĐỔI KINH TẾ-XÃ HỘI TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở<br /> PHƯỜNG YÊN SỞ, QUẬN HOÀNG MAI, HÀ NỘI<br /> Nguyễn Như Quyền*<br /> Trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trong giai đoạn 2000-2010, quá trình đô thị hóa tăng nhanh, tình hình kinh tế-xã hội phƣờng Yên<br /> Sở có sự biến đổi sâu sắc. Cơ cấu kinh tế có bƣớc chuyển dịch quan trọng từ nông nghiệp-dịch vụcông nghiệp sang dịch vụ-nông nghiệp-công nghiệp. Việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông<br /> nghiệp sang đất ở và đất chuyên dùng khiến diện tích đất nông nghiệp ở Yên Sở giảm đi nhanh<br /> chóng. Cơ cấu nông nghiệp có sự thay đổi lớn, nuôi trồng thủy sản đƣợc chú trọng, các giống cây<br /> trồng vật nuôi có giá trị kinh tế cao dần đƣợc đƣa vào sản xuất phù hợp với nền kinh tế thị trƣờng.<br /> Trên cơ sở đó, đô thị hóa tác động mạnh vào sự thay đổi cơ cấu lao động, việc làm, sự phân hóa<br /> giàu nghèo. Các ngành nghề phi nông nghiệp phát triển và giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu lao<br /> động của phƣờng. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật nhƣ điện, hệ thống giao thông, trƣờng học, trạm y tế, hệ<br /> thống cung cấp nƣớc sạch và các công trình thoát nƣớc, chợ, siêu thị…đƣợc làm mới, nâng cấp và<br /> cải thiện đáng kể cùng với mức sống ngƣời dân tăng lên đã làm cho chất lƣợng sống ngƣời dân<br /> phƣờng Yên Sở đƣợc nâng cao. Bên cạnh đó, đô thị hóa cũng tác động làm biến đổi cảnh quan,<br /> môi trƣờng, tâm lý, văn hóa và lối sống của ngƣời dân nơi đây.<br /> Từ khóa: biến đổi kinh tế-xã hội, đô thị hóa, cơ cấu kinh tế, lối sống,Yên Sở.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Ở Việt Nam và trên thế giới, vấn đề đô thị<br /> hóa và tác động của nó đối với kinh tế, văn<br /> hóa, xã hội, môi trƣờng... đƣợc nhiều nhà<br /> khoa học và giới quản lý đô thị quan tâm,<br /> nghiên cứu nhƣ: Vấn đề đô thị hóa và tăng<br /> trƣởng (Michael Spence, 2009) [11]; Vấn đề<br /> nảy sinh khi đô thị hoá ở Phi Lip Pin, Mỹ,<br /> Nhật, Thái Lan (Sam T. Hurst, 1984) [21];<br /> Bối cảnh chính trị của đô thị hoá và sự phát<br /> triển kinh tế ở thành phố. Phân tích một số<br /> vấn đề chính về cấp nƣớc, xử lí nƣớc thải và<br /> chất thải, giao thông, nhà cửa... Các kế hoạch<br /> quản lí thành phố trong xu hƣớng đô thị hoá<br /> hiện nay (Coulthart Alan, 2006) [3]; Tổng<br /> quan về đô thị hoá, phát triển bền vững và<br /> những nghiên cứu cụ thể phát triển đô thị khu<br /> vực Châu Á ở một số nƣớc Châu Á nhƣ:<br /> Băng ladet, Cămpuchia, Trung Quốc, Ấn Độ,<br /> Inđônêxia, Lào...(Brian Roberts, 2006) [2];<br /> Tác động của đô thị hóa đối với lao động,<br /> việc làm của ngƣời có đất bị thu hồi ở nƣớc ta<br /> <br /> hiện nay (Hoàng Văn Hoa, 2006) [6]; Ảnh<br /> hƣởng đô thị hóa đến nông thôn ngoại thành<br /> Hà Nội: Thực trạng và giải pháp (Lê Du<br /> Phong, 2002) [8]; Nông dân ngoại thành<br /> thành phố Hồ Chí Minh trong tiến trình đô thị<br /> hoá (Lê Văn Năm, 2007) [10]; Biến đổi kinh<br /> tế-xã hội ở vùng ven đô Hà Nội trong quá<br /> trình đô thị hóa (Nguyễn Hữu Minh, 2005)<br /> [14]; Tác động của quá trình đô thị hóa đến<br /> kinh tế hộ gia đình nông dân (Nguyễn Thị<br /> Kim Thoa, 2000) [15];Vấn đề sử dụng đất<br /> trong quy hoạch và phát triển các khu dân cƣ<br /> ven đô Hà Nội trong quá trình đô thị hoá<br /> (Phạm Khánh Toàn, 2002) [16]...Tuy nhiên,<br /> hầu hết các công trình đó mới chỉ dừng lại<br /> nghiên cứu một cách khái quát hoặc trên một<br /> vài lĩnh vực, ở một vài khía cạnh riêng biệt<br /> mà chƣa đi sâu vào nghiên cứu cụ thể một<br /> cách hệ thống, toàn diện và sâu sắc.<br /> Yên Sở trƣớc đây là một xã thuộc huyện<br /> Thanh Trì có địa hình thấp trũng, diện tíc mặt<br /> nƣớc lớn nhất so với các khu vực xung quanh.<br /> Hiện nay, Yên Sở là một trong những phƣờng<br /> mới đƣợc thành lập thuộc quận Hoàng Mai<br /> <br /> *<br /> <br /> Tel:0974.958.636Email: hanoianvnnq@gmail.com<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 47<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Nhƣ Quyền<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> trong quá trình đô thị hóa mở rộng của Hà<br /> Nội [1]. Tại đây, quá trình đô thị hóa ngày<br /> càng nhanh với những nét riêng cũng nhƣ<br /> những đặc trƣng chung tiêu biểu từ một làng<br /> nông nghiệp truyền thống ven đô Hà Nội dẫn<br /> đến tình hình kinh tế-xã hội có sự biến đổi sâu<br /> sắc. Vì vậy, nghiên cứu sự biến đổi kinh tế xã hội ở phƣờng Yên Sở trong quá trình đô<br /> thị hóa là đề tài có ý nghĩa khoa học, ý nghĩa<br /> thực tiễn và mang tính cấp thiết, tạo cơ sở<br /> khoa học cho việc hoạch định chính sách<br /> cũng nhƣ định hƣớng phát triển bền vững của<br /> phƣờng.<br /> Nghiên cứu sử dụng chủ yếu 3 nguồn tài liệu<br /> (trong đó nguồn 1 và 2 đóng vai trò quan<br /> trọng):<br /> 1- Thƣ tịch, báo cáo, văn bản, bảng biểu, số<br /> liệu thống kê…của phƣờng, quận;<br /> 2- Tƣ liệu điền dã, điều tra xã hội học;<br /> 3- Các công trình nghiên cứu có liên quan<br /> của các tác giả đi trƣớc.<br /> và đƣợc tiến hành dựa trên cơ sở nghiên cứu<br /> của Khu vực học với cách tiếp cận và phƣơng<br /> pháp nghiên cứu mang tính liên ngành, hệ<br /> thống. Các tri thức về địa lý, sinh thái, địa<br /> chất... đƣợc vận dụng để nghiên cứu, đánh giá<br /> các điều kiện tự nhiên. Tri thức về khoa học<br /> xã hội nhƣ khoa học lịch sử, dân tộc học, văn<br /> hóa học, kinh tế học, xã hội học…giúp cho<br /> việc nghiên cứu các đặc điểm nguồn gốc, kết<br /> cấu dân cƣ, cơ cấu các ngành kinh tế…Bên<br /> cạnh đó luận văn còn sử dụng một số phƣơng<br /> pháp sau: phƣơng pháp kế thừa những thông<br /> tin và kết quả nghiên cứu trƣớc đó; phƣơng<br /> pháp thống kê, tổng hợp và phân tích tƣ liệu;<br /> phƣơng pháp điền dã, điều tra xã hội học<br /> bằng bảng hỏi (200 phiếu) kết hợp phỏng vấn<br /> sâu; phƣơng pháp lịch sử và phƣơng pháp<br /> logic cũng đƣợc kết hợp trong quá trình<br /> nghiên cứu giúp cho việc nhìn nhận, đánh giá<br /> và lý giải các sự vật, hiện tƣợng trong chiều<br /> sâu lịch sử.<br /> SỰ BIẾN ĐỔI TRONG HOẠT ĐỘNG<br /> KINH TẾ<br /> Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế<br /> Tính đến năm 2001, giá trị sản xuất nông<br /> nghiệp tại phƣờng Yên Sở vẫn giữ vai trò chủ<br /> yếu chiếm tới 73,74% trong cơ cấu kinh tế<br /> của phƣờng. Sang đến giai đoạn 2002–2010,<br /> <br /> 88(12): 47 - 58<br /> <br /> khi tốc độ đô thị hóa tăng nhanh, Yên Sở từ<br /> một làng nông nghiệp truyền thống ven đô đã<br /> trở thành một phƣờng mới của quận Hoàng<br /> Mai thì cơ cấu kinh tế bắt đầu có sự chuyển<br /> dịch rõ nét và mạnh mẽ: giá trị sản xuất nông<br /> nghiệp giảm xuống đứng vị trí thứ hai trong<br /> khi đó tỷ trọng các ngành thƣơng mại, dịch<br /> vụ, vận tải, xây dựng tăng nhanh và đóng vai<br /> trò quan trọng.<br /> 80<br /> 73.74<br /> 58.7<br /> <br /> 60<br /> <br /> 52.37<br /> <br /> 51.8<br /> 45.9<br /> 38.4<br /> <br /> 35.62<br /> <br /> 40<br /> <br /> 30.9<br /> <br /> 45.5<br /> 23.38<br /> <br /> 20<br /> <br /> 13.01<br /> 2.68<br /> <br /> 9.8<br /> <br /> 8.6<br /> <br /> 10.36<br /> <br /> 0<br /> <br /> 2001<br /> <br /> 2003<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2010<br /> <br /> Nông nghiệp, thủy sản<br /> Thƣơng mại, dịch vụ<br /> Công nghiệp, xây dựng<br /> <br /> Hình 1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế giai đoạn<br /> 2000-2010 [19]<br /> <br /> Với đặc thù là một địa bàn có diện tích đất<br /> nông nghiệp lớn, tỷ trọng nông nghiệp trong<br /> cơ cấu kinh tế còn cao, trong những năm gần<br /> đây, nông nghiệp sinh thái tại phƣờng Yên Sở<br /> đang dần phát triển theo hƣớng sản xuất hàng<br /> hóa, tăng tỷ trọng các loại nông sản có chất<br /> lƣợng và giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, quá<br /> trình đô thị hóa ngày càng nhanh, diện tích<br /> đất nông nghiệp dần bị thu hẹp do nhu cầu<br /> chuyển đổi mục đích sử dụng đất, cùng với đó<br /> nhiều diện tích đất nông nghiệp bị bỏ hoang<br /> hoặc sản xuất nông nghiệp kém hiệu quả nên<br /> tỷ trọng nông nghiệp trên địa bàn Phƣờng đã<br /> giảm đi đáng kể qua các năm. Cụ thể, giá trị<br /> sản xuất nông nghiệp năm 2001 chiếm tới<br /> 73,74% thì sang đến các năm 2005, 2010<br /> giảm xuống tƣơng ứng chỉ còn 45,5% và<br /> 30,9% trong cơ cấu kinh tế của phƣờng.<br /> Trong giai đoạn 2000-2010, do tác động của<br /> quá trình đô thị hóa, cơ chế thị trƣờng, nhu<br /> cầu về dịch vụ, thƣơng mại, vận tải ngày càng<br /> 48<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 88(12): 47 - 58<br /> <br /> 17.23<br /> <br /> 24.31<br /> <br /> 24.42<br /> <br /> 22.92<br /> <br /> 20.17<br /> <br /> 37.43<br /> <br /> 40<br /> <br /> 33.85<br /> <br /> 45.98<br /> <br /> 52.66<br /> <br /> 60<br /> <br /> 58.46<br /> <br /> (chuối, đu đủ, quýt, quất…) tăng lên đáng kể<br /> từ 107,32 ha năm 2000 lên 189,7 ha năm<br /> 2010. Trong khi đó, tổng diện tích đất vƣờn<br /> tạp và đất trồng cây lâu năm vốn đã ít (19,35<br /> ha năm 2000) thì hiện nay giảm xuống còn<br /> không đáng kể (0,67 ha) [19].<br /> <br /> 41.26<br /> <br /> lớn nên nhiều cá nhân và hộ gia đình đã mạnh<br /> dạn đầu tƣ phát triển các loại hình kinh<br /> doanh, dịch vụ theo khả năng và nhu cầu thị<br /> trƣờng nhƣ: dịch vụ vận tải, may mặc, đồ gia<br /> dụng, xây dựng, dịch vụ buôn bán nhỏ, trung<br /> chuyển và buôn bán mặt hàng thủy sản... Sự<br /> phát triển của các ngành dịch vụ, hoạt động<br /> thƣơng mại từng bƣớc đƣợc mở rộng đã đáp<br /> ứng nhu cầu sản xuất và đời sống của ngƣời<br /> dân. Các hoạt động vui chơi, giải trí ngày<br /> càng đƣợc quan tâm. Nhu cầu tiêu dùng, mua<br /> sắm hàng hóa, vật liệu xây dựng tăng nhanh.<br /> Hiện nay trên địa bàn phƣờng có chợ Yên<br /> Duyên, chợ Cá, siêu thị Metro và hàng trăm<br /> cửa hàng dịch vụ và buôn bán khác nhau. Số<br /> doanh nghiệp trên địa bàn phƣờng cũng<br /> không ngừng tăng lên: năm 2000 có 28 doanh<br /> nghiệp, năm 2005 có 87 doanh nghiệp và đến<br /> năm 2010 là 149 doanh nghiệp [18]. Vì vậy,<br /> các ngành dịch vụ, thƣơng mại trong 5 năm<br /> gần đây có sự phát triển và tăng trƣởng vƣợt<br /> bậc. Cụ thể năm 2001 mới chỉ chiếm 13,58%,<br /> đến năm 2005 đạt đến 45,9% và năm 2010 tỷ<br /> trọng ngành thƣơng mại, dịch vụ lên tới<br /> 58,74% và giữ vai trò quan trọng nhất trong<br /> cơ cấu kinh tế của phƣờng.<br /> Tỷ trọng ngành công nghiệp, xây dựng qua<br /> các năm cơ bản đều tăng: năm 2001 là 2,68%,<br /> 2005 là 8,6% và 2010 là 10,36%. Sự phát<br /> triển của ngành công nghiệp, xây dựng là xu<br /> hƣớng vận động tất yếu, phù hợp với sự<br /> chuyển dịch kinh tế trên địa bàn phƣờng do tác<br /> động của quá trình đô thị hóa theo hƣớng công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa tuy nhiên tốc độ phát<br /> triển còn chậm và chiếm tỷ trọng thấp.<br /> Chuyển đổi cơ cấu nội bộ ngành nông<br /> nghiệp phường Yên Sở<br /> * Sự chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp phƣờng<br /> Yên Sở giai đoạn 2000-2010 thể hiện trƣớc<br /> tiên qua sự biến đổi rất lớn cơ cấu sử dụng đất<br /> nông nghiệp tại phƣờng. Cụ thể, diện tích đất<br /> trồng lúa giảm mạnh từ 146,36 ha năm 2000<br /> xuống còn khoảng ¼ (35,54 ha) năm 2010.<br /> Diện tích mặt nƣớc nuôi trồng thủy sản tƣơng<br /> tự cũng giảm mạnh từ 189,72 ha năm 2000<br /> xuống còn khoảng ½ (88,34 ha) năm 2010.<br /> Ngƣợc lại, tổng diện tích đất trồng hoa màu<br /> (đậu tƣơng, lạc, ngô, rau muống, rau mồng<br /> tơi…) và diện tích đất trồng cây hàng năm<br /> <br /> 21.31<br /> <br /> Nguyễn Nhƣ Quyền<br /> <br /> 20<br /> <br /> 0<br /> 2000<br /> Trồng trọt<br /> <br /> 2004<br /> <br /> 2008<br /> <br /> Chăn nuôi<br /> <br /> 2010<br /> Thủy sản<br /> <br /> Hình 2. Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp<br /> phường Yên Sở qua các năm [17]<br /> <br /> * Tiếp đến là sự biến đổi trong cơ cấu giá trị<br /> sản xuất nông nghiệp. Với đặc thù từ một xã<br /> nông nghiệp ven đô chuyển lên phƣờng tháng<br /> 01/2004 nên diện tích đất nông nghiệp tại Yên<br /> Sở bị thu hẹp nhanh, một số diện tích đất<br /> trũng chuyển sang nuôi cá, thêm vào đó là<br /> một phần diện tích đất bị bỏ hoang hay trồng<br /> trọt kém hiệu quả nên giá trị sản xuất nông<br /> nghiệp giảm dần. Cơ cấu trồng trọt, chăn nuôi<br /> và thủy sản cũng có sự thay đổi lớn. Giá trị<br /> sản lƣợng trồng trọt, chăn nuôi năm 2000<br /> chiếm ƣu thế 62,57% giảm dần xuống<br /> 54,02% năm 2004 và đến năm 2010 là<br /> 41,54%. Trong khi đó, giá trị nuôi trồng thủy<br /> sản tăng dần từ 37,43% năm 2000 lên 45,98%<br /> năm 2004 và chiếm ƣu thế 58,46% năm 2010<br /> trong cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp tại<br /> phƣờng Yên Sở [17].<br /> * Bên cạnh đó là sự chuyển đổi cơ cấu diện<br /> tích cây trồng và vật nuôi tại phƣờng Yên Sở.<br /> Năm 2000, diện tích một số loại cây trồng<br /> chính là lúa (146,36 ha), lạc (54,6 ha) và rau<br /> (10,75 ha) (trong đó diện tích lúa là chủ yếu).<br /> Đến năm 2005, diện tích lúa giảm nhiều song<br /> lúa vẫn là cây trồng có diện tích lớn nhất là<br /> 84,96 ha. Bên cạnh đó, diện tích các loại hoa<br /> 49<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 88(12): 47 - 58<br /> <br /> án công cộng nhƣ Hồ điều hòa Yên Sở, Công<br /> viên Yên Sở, Trạm bơm thoát nƣớc, Trạm xử<br /> lý nƣớc thải… Kết quả là hiện nay diện tích<br /> mặt nƣớc nuôi trồng thủy sản giảm mạnh<br /> xuống chỉ còn 88,34 ha kéo theo đó là sản<br /> lƣợng cá cũng giảm dần qua các năm từ 800<br /> tấn năm 2000 xuống còn 352 tấn năm 2010<br /> [18]. Hiện nay, cá nuôi chủ yếu phục vụ nhu<br /> cầu tiêu thụ ở thị trƣờng thành phố.<br /> Chuyển đổi mục đích sử dụng đất<br /> Trên địa bàn phƣờng Yên Sở có các loại đất<br /> chủ yếu sau: đất phù sa đƣợc bồi ở bên ngoài<br /> đê Hữu Hồng với diện tích là 164,88 ha chủ<br /> yếu đƣợc dùng để sản xuất nông nghiệp; đất<br /> phù sa không đƣợc bồi ở bên trong đê Hữu<br /> Hồng với diện tích là 579,49 ha đƣợc dùng<br /> làm đất ở, đất chuyên dùng và đất phát triển<br /> nông nghiệp trong đó trồng lúa, hoa màu,<br /> nuôi cá là chính [1].<br /> 80<br /> 57.1<br /> <br /> 64.4<br /> <br /> 34.5<br /> <br /> 42<br /> <br /> 60<br /> <br /> 20.6<br /> <br /> 22<br /> <br /> 2.9<br /> <br /> 2.75<br /> <br /> 15.1<br /> <br /> 20<br /> <br /> 18.1<br /> <br /> 40<br /> <br /> 2.7<br /> <br /> màu và diện tích trồng rau tăng lên nhanh<br /> chóng. Tổng diện tích các loại hoa màu và rau<br /> là 137,37 ha. Trong đó diện tích ngô đứng thứ<br /> hai 52,16 ha và sau đó là diện tích đất trồng<br /> rau 36,72 ha. Tính đến năm 2010, cơ cấu diện<br /> tích các loại cây trồng thay đổi càng mạnh<br /> mẽ. Diện tích trồng rau là chủ yếu chiếm<br /> 64,48 ha, cung cấp rau sạch cho thành phố<br /> khoảng 4-5 nghìn tấn, sau đó là diện tích<br /> trồng ngô 41,36 ha, lúa 35,54 ha, lạc 19,67 ha,<br /> đậu tƣơng 15,59 ha và cây ăn quả là 10,42 ha.<br /> Trong cơ cấu nông nghiệp ở phƣờng Yên Sở,<br /> ngành chăn nuôi chiếm tỷ trọng không lớn<br /> trong cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp và<br /> có xu hƣớng giảm từ 21,31% năm 2000<br /> xuống còn 17,23% vào năm 2010. Trong giai<br /> đoạn 2000 – 2005, số lƣợng bò sữa vẫn đƣợc<br /> duy trì, năm 2005 là 18 con; số lƣợng trâu bò<br /> thịt giảm từ 53 con xuống còn 32 con. Ngƣợc<br /> lại, số lƣợng gia cầm tăng nhanh từ 9685 con<br /> năm 2000 lên tới 28046 con năm 2005; số<br /> lƣợng lợn cũng tăng lên đáng kể từ 4783 con<br /> năm 2000 lên 6230 con năm 2005. Sang đến<br /> giai đoạn 2005 – 2009, số lƣợng gia súc, gia<br /> cầm đều giảm mạnh: bò sữa từ 18 con giảm<br /> xuống còn 2 con; trâu bò thịt từ 32 con tiếp<br /> tục giảm xuống còn 5 con; đàn lợn giảm từ<br /> 6230 con xuống 3351 con; gia cầm giảm từ<br /> 28046 con xuống còn 3528 con [18].<br /> Hiện nay, lợn và gia cầm là những vật nuôi<br /> chính và việc chăn nuôi ở phƣờng Yên Sở<br /> tập trung chủ yếu ở ngoài bãi và khu vực<br /> giáp ranh giữa khu dân cƣ và đất nông<br /> nghiệp hiện còn. Chăn nuôi ngày càng trở<br /> nên khó khăn hơn do diện tích đất, không<br /> gian bị thu hẹp, khoảng cách từ khu dân cƣ<br /> ra ngoài bãi khá xa bất tiện cho việc đi lại<br /> và chăn nuôi sản xuất.<br /> Bên cạnh nghề trồng trọt, chăn nuôi gia súc,<br /> gia cầm từ lâu Yên Sở còn đƣợc biết đến nhƣ<br /> một làng chuyên nghề nuôi cá. Phƣờng Yên<br /> Sở là địa bàn có diện tích mặt nƣớc lớn nhất<br /> (267 ha) so với các khu vực xung quanh.<br /> Trong đó, diện tích mặt nƣớc chuyên nuôi cá<br /> và 1 vụ lúa, 1 vụ cá là 189,72 ha (năm 1999).<br /> Trong quá trình đô thị hóa tăng nhanh, một<br /> phần lớn diện tích mặt nƣớc nuôi trồng thủy<br /> sản chuyển đổi mục đích sử dụng sang các dự<br /> <br /> 17.4<br /> <br /> Nguyễn Nhƣ Quyền<br /> <br /> 0<br /> 2000<br /> 2005<br /> Đất nông nghiệp<br /> <br /> Đất chuyên dùng<br /> <br /> 2010<br /> Đất thổ cƣ<br /> <br /> Đất khác<br /> <br /> Hình 3. Hiện trạng sử dụng đất phường Yên Sở<br /> năm 2000, 2005 và 2010 [19]<br /> <br /> Do tác động trực tiếp của tiến trình đô thị hóa,<br /> cơ cấu sử dụng đất tại phƣờng Yên Sở có<br /> nhiều sự thay đổi lớn: diện tích đất nông<br /> nghiệp sụt giảm nhanh, đất chuyên dụng và<br /> đất khu dân cƣ tăng lên đáng kể. Đó là một<br /> yêu cầu tất yếu, khách quan và còn có xu<br /> hƣớng phát triển trong thời gian tới. Cụ thể,<br /> diện tích đất nông nghiệp năm 2000 là 462,75<br /> ha (chiếm tỷ lệ 64,8%), đến năm 2010 giảm<br /> xuống còn 312,58 ha (42%) bao gồm 217,6 ha<br /> đất nông nghiệp trong đồng nhƣng đã nằm<br /> trong qui hoạch và có quyết định thu hồi và<br /> 95,2 ha đất nông nghiệp ngoài bãi chƣa nằm<br /> trong qui hoạch thay đổi mục đích sử dụng.<br /> 50<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 88(12): 47 - 58<br /> <br /> một xu thế tất yếu. Chính quá trình đó nâng<br /> cao chất lƣợng lao động trong cơ cấu lao động<br /> theo trình độ tại phƣờng Yên Sở. Nếu nhƣ năm<br /> 2004 số lao động đƣợc đào tạo có trình độ<br /> 30,9% thì sang đến năm 2010, số lao động đã<br /> qua đào tạo tiếp tục tăng lên 47,2% [20].<br /> <br /> 17.89<br /> 25.64<br /> <br /> 10.85<br /> <br /> 20<br /> <br /> 22.82<br /> <br /> 22.21<br /> <br /> 40<br /> <br /> 31.45<br /> <br /> 32.37<br /> <br /> 45.63<br /> <br /> 60<br /> <br /> 56.57<br /> <br /> 56.78<br /> <br /> 80<br /> <br /> 70.12<br /> <br /> Nhƣ vậy, thực tế hiện nay chỉ còn 95,2 ha<br /> diện tích đất nông nghiệp ngoài bãi. Bên cạnh<br /> đó, đất nông nghiệp còn bị thu hẹp do những<br /> hoạt động chƣa hợp lý của việc qui hoạch,<br /> của những hoạt động đầu cơ kinh doanh đất.<br /> Có tới khoảng 25 ha đất nông nghiệp bị bỏ<br /> hoang vì nhiều lý do khác nhau. Ngƣợc lại,<br /> diện tích đất chuyên dùng tăng nhanh lên<br /> 256,72 ha (34,5%) năm 2010 so với 107,51 ha<br /> (15,1%) năm 2000; diện tích đất thổ cƣ cũng<br /> tăng từ 124,32 ha (17,4%) năm 2000 lên<br /> 153,15 ha (20,6%) năm 2010 [19].<br /> CHUYỂN ĐỔI CƠ CẤU LAO ĐỘNG, VIỆC<br /> LÀM VÀ SỰ MẤT CÂN ĐỐI TRONG HOẠT<br /> ĐỘNG KINH TẾ CỦA NGƢỜI NÔNG DÂN<br /> DO TÁC ĐỘNG CỦA ĐÔ THỊ HÓA<br /> Diện tích đất nông nghiệp giảm mạnh do tác<br /> động của quá trình đô thị hóa mở rộng trên<br /> địa bàn phƣờng Yên Sở khiến cho một bộ<br /> phận không nhỏ lao động nông nghiệp chuyển<br /> sang các hoạt động phi nông nghiệp. Điều này<br /> làm cho cơ cấu lao động theo ngành của<br /> phƣờng Yên Sở có sự thay đổi sâu sắc. Cụ<br /> thể, tỷ trọng cơ cấu lao động trong ngành<br /> nông nghiệp, thủy sản năm 2001 vẫn giữ vai<br /> trò quan trọng nhất, chiếm tới 70,12% so với<br /> tỷ trọng cơ cấu lao động phi nông nghiệp là<br /> 29,88%. Năm 2004, do quá trình đô thị hóa<br /> phát triển, lao động theo ngành nông nghiệp<br /> giảm dần xuống còn 56,78%, lao động trong<br /> các ngành phi nông nghiệp tăng lên 43,22%.<br /> Tuy nhiên nông nghiệp, thủy sản vẫn đóng<br /> vai trò quan trọng trong cơ cấu lao động theo<br /> ngành. Nhƣng tính đến năm 2010, cơ cấu lao<br /> động theo ngành đã có sự thay đổi lớn. Cùng<br /> với tốc độ đô thị hóa tăng nhanh diễn ra trên<br /> địa bàn phƣờng Yên Sở và các khu vực xung<br /> quanh, số lao động trong các ngành phi nông<br /> nghiệp tăng mạnh chiếm tới 82,21%, đặc biệt<br /> là số lao động trong ngành thƣơng mại, dịch<br /> vụ, vận tải tăng lên nhanh nhất lên tới 56,57%<br /> và giữ vai trò quan trọng nhất trong cơ cấu<br /> lao động theo ngành của phƣờng Yên Sở [20].<br /> Mặc dù vậy, sự chuyển dịch cơ cấu lao động<br /> theo ngành trên địa bàn phƣờng hiện nay còn<br /> mang tính tự phát, kém hiệu quả. Các ngành<br /> nghề phi nông nghiệp có quy mô nhỏ.<br /> Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn<br /> ra đồng thời cùng với quá trình đô thị hóa là<br /> <br /> 7.67<br /> <br /> Nguyễn Nhƣ Quyền<br /> <br /> 0<br /> 2001<br /> <br /> 2004<br /> <br /> 2007<br /> <br /> Nông nghiệp, thủy sản<br /> <br /> 2010<br /> <br /> Công nghiệp, xây dựng<br /> Thƣơng mại, dịch vụ<br /> <br /> Hình 4. Cơ cấu lao động theo ngành phường Yên<br /> Sở giai đoạn 2000-2010 [20]<br /> <br /> Đô thị hóa mở rộng trên địa bàn phƣờng Yên<br /> Sở đã kéo theo sự gia tăng dân số nhanh<br /> chóng từ 9885 ngƣời năm 2000 lên 14935<br /> ngƣời năm 2010 [18], diện tích đất nông<br /> nghiệp giảm mạnh và chủ yếu chuyển đổi<br /> sang đất nhà ở và đất chuyên dùng nên không<br /> tạo thêm đƣợc nhiều việc làm đáp ứng nhu<br /> cầu của ngƣời dân. Chính điều này khiến<br /> nông dân phải đối mặt với nhiều thách thức<br /> và đang phải cố gắng tìm cách vƣợt qua.<br /> Đối với những ngời nông dân không thể tiếp<br /> tục nghề nông: Trong giai đoạn 2001-2010 có<br /> tới khoảng 4488 ngƣời phải rời bỏ nghề nông<br /> vì không còn đủ đất canh tác để mƣu sinh<br /> [18]. Không thể tiếp tục với nghề cũ của<br /> mình, ngƣời nông dân phải tìm đến các ngành<br /> nghề phi nông nghiệp nhƣ kinh doanh, buôn<br /> bán; công nhân, viên chức; làm nghề tự do,<br /> làm thuê... Nhƣng việc chuyển đổi việc làm,<br /> tìm một nghề mới phù hợp để có thể ổn định<br /> trong môi trƣờng đô thị của ngƣời nông dân<br /> thƣờng gặp nhiều khó khắn do nhiều yếu tố<br /> tác động nhƣ tuổi tác, trình độ văn hóa cũng<br /> nhƣ trình độ chuyên môn thấp, khó có điều<br /> kiện học nghề... nên không đáp ứng đƣợc<br /> những yêu cầu của công việc mới trong quá<br /> trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.<br /> 51<br /> <br />