Sử dụng đa phương tiện để nâng cao chất lượng dạy học chương từ trường vật lý 11 nâng cao

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 2(46) Tập 2/N¨m 2008<br /> <br /> Sö dông ®a ph−¬ng tiÖn ®Ó n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc ch−¬ng tõ tr−êng<br /> (vËt lÝ 11 n©ng cao)<br /> Lª TuÊn Anh (Tr−êng §H S− ph¹m- §H Th¸i Nguyªn)<br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò<br /> Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®a ph−¬ng tiÖn (§PT) ®( ®−îc sö dông nhiÒu h¬n trong qu¸<br /> tr×nh d¹y häc.VËy §PT lµ g× ? §a ph−¬ng tiÖn lµ “Sù tÝch hîp nhiÒu thµnh phÇn ph−¬ng tiÖn (©m<br /> thanh, h×nh ¶nh, v¨n b¶n, m« pháng …) trong mét thÓ thèng nhÊt vµ cïng t¸c ®éng ®Õn c¸c gi¸c<br /> quan cña con ng−êi mang l¹i hiÖu qu¶ ®Æc biÖt mµ tõng thµnh phÇn ph−¬ng tiÖn riªng lÎ kh«ng<br /> thÓ thùc hiÖn ®−îc” [2]<br /> ViÖc sö dông §PT trong d¹y häc ®( t¸c ®éng cã hiÖu qu¶ cao vµo chÊt l−îng cña ho¹t<br /> ®éng d¹y häc.Trong mét sè tr−êng hîp, viÖc sö dông §PT ®( kh¾c phôc ®−îc nh÷ng h¹n chÕ cña<br /> c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc truyÒn thèng, cung cÊp cho ng−êi häc m«i tr−êng vµ c«ng cô ®Ó tiÕn<br /> hµnh ho¹t ®éng häc mét c¸ch chñ ®éng, tõ ®ã t×m ®−îc nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt, s¾p xÕp vµ xö<br /> lÝ chóng ®Ó h×nh thµnh c¸c biÓu t−îng, kh¸i niÖm.ViÖc sö dông §PT cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn<br /> viÖc h×nh thµnh, ph¸t triÓn kh¶ n¨ng tù häc vµ nhu cÇu tù häc suèt ®êi cña ng−êi häc. [1]<br /> Trong d¹y häc vËt lý §PT ®( ®−îc sö dông theo c¸c h−íng sau:<br /> - Víi c¸c thÝ nghiÖm häc sinh khã quan s¸t, khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm sÏ ®−îc quay trùc<br /> tiÕp b»ng camera kÕt nèi víi m¸y vi tÝnh råi ®−îc chiÕu b»ng m¸y chiÕu lªn mµn h×nh hoÆc c¸c<br /> thÝ nghiÖm ®ã ®−îc quay t¹o thµnh c¸c ®o¹n video ®Ó chiÕu phèi hîp khi lµm thÝ nghiÖm.<br /> - Sö dông c¸c phÇn mÒm m« pháng qu¸ tr×nh, hiÖn t−îng vËt lÝ, ho¹t ®éng cña c¸c thiÕt bÞ<br /> kÜ thuËt.<br /> - Sö dông thÝ nghiÖm ¶o<br /> - Sö dông phÇn mÒm Powerpoint x©y dùng kÕt qu¶ cña mét sè thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n, scan<br /> c¸c h×nh vÏ, ¶nh chôp ®Ó gi¸o viªn dÔ sö dông khi d¹y.<br /> - Sö dông §PT trong kiÓm tra ®¸nh gi¸, tæ chøc ngo¹i kho¸ tr−íc vµ sau khi häc mét ch−¬ng.<br /> - Dïng internet ®Ó khai th¸c häc liÖu liªn quan ®Õn bµi d¹y.<br /> 2. Sö dông ®a ph−¬ng tiÖn hç trî d¹y häc ch−¬ng Tõ tr−êng<br /> KiÕn thøc vÒ tõ tr−êng trong ch−¬ng tr×nh vËt lÝ líp 11 n©ng cao cã thÓ chia lµm hai<br /> nhãm, nhãm kiÕn thøc vÒ tõ tr−êng vµ nhãm kiÕn thøc vÒ lùc tõ. Nhãm thø nhÊt trang bÞ cho häc<br /> sinh c¸c kh¸i niÖm t−¬ng t¸c tõ, tõ tr−êng vµ c¶m øng tõ. Nhãm thø hai cho häc sinh biÕt vµ hiÓu<br /> vÒ tÝnh chÊt c¬ b¶n cña tõ tr−êng: §ã lµ t¸c dông lùc lªn c¸c ®iÖn tÝch chuyÓn ®éng trong nã, lùc<br /> tõ t¸c dông lªn ®o¹n d©y dÉn mang dßng ®iÖn, lùc tõ t¸c dông lªn ®iÖn tÝch chuyÓn ®éng trong tõ<br /> tr−êng còng nh− c¸c øng dông cña nã. Nh×n chung, kiÕn thøc cña ch−¬ng nµy khã vµ trõu t−îng,<br /> nhiÒu hiÖn t−îng kh«ng thÓ quan s¸t trùc tiÕp (sù tån t¹i cña lùc Lo-ren-x¬, tõ tr−êng cña tr¸i<br /> ®Êt), mÆc dï GV ®( sö dông thÝ nghiÖm nh−ng häc sinh vÉn kh«ng thÊy râ hoÆc vÉn khã h×nh<br /> dung ra c¸c yÕu tè mang tÝnh b¶n chÊt cña hiÖn t−îng.<br /> 53<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 2(46) Tập 2/N¨m 2008<br /> <br /> Cã mét sè bµi kh«ng cã dông cô thÝ nghiÖm (ThÝ nghiÖm vÒ t−¬ng t¸c cña hai dßng ®iÖn,<br /> tõ phæ cña dßng ®iÖn cã h×nh d¹ng kh¸c nhau) hoÆc nÕu cã dông cô thÝ nghiÖm theo h−íng dÉn<br /> cña SGK th× häc sinh còng kh«ng thÓ quan s¸t râ ®−îc khi GV biÓu diÔn thÝ nghiÖm (ThÝ nghiÖm<br /> vÒ t−¬ng t¸c cña hai dßng ®iÖn th¼ng, tõ phæ cña nam ch©m vµ cña dßng ®iÖn cã h×nh d¹ng kh¸c<br /> nhau). C¸c bµi “Ph−¬ng vµ chiÒu cña lùc tõ t¸c dông lªn ®o¹n d©y dÉn mang dßng ®iÖn”, “C¶m<br /> øng tõ ®Þnh luËt Am pe”, “Lùc Lo-ren-x¬” kÝch th−íc thang ®o cña c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm nhá<br /> hoÆc thiÕt bÞ thÝ nghiÖm cã kÝch th−íc nhá g©y nhiÒu khã kh¨n cho gi¸o viªn khi h−íng dÉn häc<br /> sinh lµm thÝ nghiÖm. Bµi “Tõ tr−êng cña mét sè dßng ®iÖn cã h×nh d¹ng kh¸c nhau” cã ba thÝ<br /> nghiÖm t¹o tõ phæ, viÖc tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm nµy ph¶i tØ mØ vµ khÐo lÐo míi thµnh c«ng vµ<br /> ngay c¶ thÝ nghiÖm thµnh c«ng th× viÖc cho nhiÒu häc sinh quan s¸t cïng mét lóc rÊt khã thùc<br /> hiÖn. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ nãi trªn chóng t«i ®( dïng §PT hç trî khi d¹y häc ch−¬ng tõ<br /> tr−êng theo c¸c h−íng ®( nªu ë môc 2. Sau ®©y chóng t«i xin minh hoạ việc sử dụng §PT khi<br /> x©y dùng kh¸i niÖm “Lùc Lo- ren-x¬”.<br /> Khi d¹y bµi nµy GV sö dông thÝ nghiÖm vÒ chuyÓn ®éng cña electron trong tõ tr−êng.<br /> §Æc ®iÓm cña bé thÝ nghiÖm nµy nh− sau:<br /> +ThÝ nghiÖm nµy lµ thÝ nghiÖm biÓu diÔn do GV thùc hiÖn nh−ng rÊt Ýt tr−êng ®−îc trang bÞ.<br /> + Bé thÝ nghiÖm nµy cã kÝch th−íc nhá, vÖt s¸ng trong b×nh thuû tinh mê nªn khi tiÕn hµnh<br /> thÝ nghiÖm häc sinh rÊt khã quan s¸t. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trªn chóng t«i ®( thùc hiÖn mét<br /> trong hai ph−¬ng ¸n sö dông §PT hç trî d¹y häc môc lùc Lo-ren-x¬, ph−¬ng chiÒu cña lùc Lo-renx¬ nh− sau:<br /> Ph−¬ng ¸n 1. Kh«ng cã bé thÝ nghiÖm chuyÓn ®éng cña electron trong tõ tr−êng<br /> GV ®Æt vÊn ®Ò ®Ó häc sinh ®−a ra ph−¬ng ¸n thÝ nghiÖm, sau ®ã GV giíi thiÖu thÝ nghiÖm<br /> vµ c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, kÕt qu¶ thÝ nghiÖm nh− ®( m« t¶ trong s¸ch gi¸o khoa. TiÕp theo<br /> ®ã GV sö dông phÇn mÒm m« pháng (PMMP), khi kh«ng cã tõ tr−êng electron chuyÓn ®éng<br /> th¼ng, khi cã tõ tr−êng quü ®¹o cña electron bÞ uèn cong l¹i thµnh ®−êng trßn. Nh− vËy häc sinh<br /> sÏ thÊy ®−îc t¸c dông cña tõ tr−êng lªn h¹t mang ®iÖn chuyÓn ®éng trong nã.<br /> Ph−¬ng ¸n 2. Cã bé thÝ nghiÖm chuyÓn ®éng cña electron trong tõ tr−êng.<br /> Chóng t«i dïng camera kÕt nèi víi m¸y tÝnh quay trùc tiÕp thÝ nghiÖm, dïng m¸y chiÕu<br /> ®a chøc n¨ng cho häc sinh quan s¸t. Cã thÓ m« t¶ v¾n t¾t tiÕn tr×nh khi d¹y môc nµy nh− sau:<br /> GV ®Æt vÊn ®Ò ®Ó häc sinh ®−a ra ph−¬ng ¸n thÝ nghiÖm, GV giíi thiÖu thÝ nghiÖm vµ<br /> h−íng dÉn HS quan s¸t thÝ nghiÖm. GV tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, khi ch−a cã tõ tr−êng cho electron<br /> chuyÓn ®éng c¸c em h(y quan s¸t h×nh d¹ng vÖt s¸ng trong b×nh thuû tinh råi cho biÕt h×nh d¹ng<br /> quü ®¹o cña electron. GV ®Ó c¸c em hiÓu râ h¬n h(y quan s¸t h×nh ¶nh m« pháng hiÖn t−îng nµy<br /> ( GV më phÇn mÒm m« pháng)<br /> GV nèi cuén d©y Hem H«n vµo nguån ®iÖn ®Ó trong b×nh thuû tinh cã tõ tr−êng råi cho<br /> electron chuyÓn ®éng trong tõ tr−êng, c¸c em h(y quan s¸t thÝ nghiÖm vµ cho biÕt h×nh d¹ng quü<br /> ®¹o cña electron khi chuyÓn ®éng trong tõ tr−êng?<br /> 54<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 2(46) Tập 2/N¨m 2008<br /> <br /> GV ®Æt c©u hái: t¹i sao khi cã tõ tr−êng electron chuyÓn ®éng theo mét ®−êng cong. (GV<br /> cã thÓ gîi ý. PhÇn ®éng lùc häc c¸c em ®( biÕt nÕu mét vËt chÞu t¸c dông cña lùc kh«ng cïng<br /> ph−¬ng víi quü ®¹o sÏ lµm cho vËn tèc thay ®æi chiÒu dÉn ®Õn quü ®¹o cña vËt bÞ cong ®i)<br /> HS: electron chuyÓn ®éng theo mét ®−êng cong v× tõ tr−êng ®( t¸c dông lùc lªn nã.<br /> GV cho häc sinh quan s¸t h×nh ¶nh m« pháng sau<br /> <br /> Khi kh«ng cã tõ tr−êng<br /> <br /> Khi cã tõ tr−êng<br /> <br /> GV: trong ®êi sèng hµng ngµy c¸c em cã thÓ lµm thÝ nghiÖm ®Ó thÊy ®−îc t¸c dông cña<br /> tõ tr−êng lªn c¸c electron chuyÓn ®éng kh«ng? (GV më video vÒ hiÖn t−îng h×nh trªn mµn h×nh<br /> tivi bÞ mÐo khi ®−a cùc nam ch©m l¹i gÇn vµ yªu cÇu HS vÒ nhµ lµm thÝ nghiÖm nµy)<br /> GV: nÕu c¸c h¹t mang ®iÖn kh¸c chuyÓn ®éng trong tõ tr−êng cã bÞ tõ tr−êng t¸c dông<br /> lùc lªn nã kh«ng?<br /> VÝ dô khi d¹y môc ph−¬ng chiÒu cña lùc Lo -ren-x¬:<br /> GV ®Æt vÊn ®Ò ®Ó HS thÊy ®−îc thùc chÊt cña lùc tõ t¸c dông lªn ®o¹n d©y dÉn mang dßng<br /> ®iÖn lµ tæng tÊt c¶ c¸c lùc Lo-ren-x¬ t¸c dông lªn c¸c h¹t mang ®iÖn g©y ra dßng ®iÖn trong ®ã.<br /> GV dïng h×nh biÓu diÔn ph−¬ng chiÒu cña lùc tõ t¸c dông lªn ®o¹n vËt dÉn mang dßng ®iÖn<br /> khi h¹t t¶i lµ h¹t mang ®iÖn ©m hoÆc h¹t mang diÖn d−¬ng, biÓu diÔn ph−¬ng chiÒu cña c¸c vÐc t¬<br /> vËn tèc, c¶m øng tõ, lùc råi x©y dùng quy t¾c bµn tay tr¸i ®Ó x¸c ®Þnh chiÒu cña lùc Lo-ren- x¬.<br /> GV ®Ó thÊy ®−îc sù phô thuéc chiÒu lùc Lo-ren-x¬ vµo chiÒu cña c¶m øng tõ GV thay ®æi<br /> chiÒu cña c¶m øng tõ th× thÊy chiÒu uèn quü ®¹o cña electron thay ®æi ng−îc l¹i.<br /> Víi ph−¬ng ¸n d¹y häc nªu trªn ®( kh¾c phôc ®−îc nh÷ng h¹n chÕ cña ph−¬ng tiÖn d¹y<br /> häc truyÒn thèng, ph¸t huy ®−îc tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña HS, gióp cho GV vËn dông ®−îc c¸c<br /> ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc. ViÖc kÕt hîp gi÷a thÝ nghiÖm thËt vµ PMMP ®¶m b¶o ®−îc tÝnh<br /> v÷ng ch¾c cña kiÕn thøc, gióp HS ghi nhí tèt h¬n<br /> 3. Kết luận<br /> Việc sử dụng §PT hỗ trợ dạy học chương từ trường theo c¸c hướng nªu trªn lµm cho häc<br /> sinh thấy râ được tÝnh chất c¸c đại lượng đặc trưng của từ tr−êng và c¸c ứng dụng của từ trường<br /> 55<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 2(46) Tập 2/N¨m 2008<br /> <br /> trong đời sống, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tæ chức c¸c hoạt động nhận thức cho học sinh<br /> trong điều kiện thiếu trang thiết bị thÝ nghiệm, khắc phục được những hạn chế của thiết bị thÝ<br /> nghiệm truyÒn thèng, cung cÊp nh÷ng h×nh ¶nh sinh ®éng vÒ c¸c sù vËt hiÖn t−îng, gãp phÇn<br /> n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc
<br /> Tãm t¾t<br /> Sö dông §PT hç trî d¹y häc lµ mét trong nh÷ng xu h−íng ®−a c«ng nghÖ míi vµo nhµ<br /> tr−êng mang l¹i hiÖu qu¶ cao trong d¹y häc. ViÖc phèi hîp sö dông §PT víi c¸c PTDH d¹y häc<br /> truyÒn thèng sÏ kh¾c phôc ®−îc nh÷ng nh−îc ®iÓm cña c¸c ph−¬ng tiÖn nµy.<br /> Summary<br /> Using Multimedia for Supporting teaching Magneticfield chapter in crade 11 Advanced<br /> Using multimedia in teaching which is one of the tendency to give new technology into<br /> school will bring high results in teaching. Combination of using multimedia and traditional<br /> teaching facilities will make good the disadvantage of this facility<br /> Tµi liÖu tham kh¶o.<br /> [1]. NguyÔn H÷u Ch©u- NguyÔn V¨n C−êng –TrÇn B¸ Hoµnh – NguyÔn B¸ Kim, §æi míi néi<br /> dung vµ ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o gi¸o viªn trung häc c¬ së. Dù ¸n ®µo t¹o GVTHCS.<br /> [2]. §ç M¹nh C−êng (2004), Multimedia gi¸o dôc, Tr−êng §H S− ph¹m Kü thuËt Thñ §øc, TP<br /> Hå ChÝ Minh.<br /> [3]. T« Xu©n Gi¸p (1997), Ph−¬ng tiÖn d¹y häc, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.<br /> [4]. NguyÔn §øc Th©m - NguyÔn Ngäc H−ng – Ph¹m Xu©n QuÕ (2003), Ph−¬ng ph¸p d¹y häc<br /> vËt lÝ ë tr−êng phæ th«ng, Nxb §¹i häc S− ph¹m, Hµ Néi.<br /> <br /> 56<br /> <br />