Sử dụng nhật kí làm ngữ liệu dạy học ngữ văn ở trường phổ thông

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2017, Vol. 62, No. 1, pp. 112-118<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2017-0012<br /> <br /> SỬ DỤNG NHẬT KÍ LÀM NGỮ LIỆU DẠY HỌC NGỮ VĂN<br /> Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG<br /> Trịnh Thị Lan<br /> Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông hiện nay đang hướng tới phát triển năng lực<br /> toàn diện cho người học. Một yêu cầu đặt ra là phải có sự kết nối giữa việc dạy học trong<br /> nhà trường với thực tiễn đời sống. Nghĩa là, những nội dung dạy học Ngữ văn trong nhà<br /> trường phải gắn kết được với thực tiễn giao tiếp ngôn ngữ của học sinh trong cuộc sống<br /> hiện tại vốn đang diễn ra vô cùng phong phú, sinh động. Bài viết trình bày về việc sử dụng<br /> ngữ liệu nhật kí trong dạy học Ngữ văn như một cách thức kéo gần lớp học với cuộc sống,<br /> cũng là một biện pháp để giờ học Ngữ văn trong nhà trường hấp dẫn hơn.<br /> Từ khóa: Nhật kí, ngữ liệu, môn Ngữ văn, thực tiễn giao tiếp, năng lực người học.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Ngữ liệu là yếu tố quan trọng, không thể thiếu đối với mỗi hoạt động, cũng như toàn bộ<br /> quá trình dạy học Ngữ văn trong nhà trường. Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về ngữ liệu và việc<br /> sử dụng ngữ liệu trong dạy học Ngữ văn như: Đặng Đức Siêu, Nguyễn Khắc Phi, Nguyễn Thanh<br /> Hùng, Lê A, Nguyễn Quang Ninh, Nguyễn Văn Tứ. . . Các nghiên cứu đều thống nhất trong quan<br /> điểm coi “ngữ liệu không chỉ là tư liệu nhằm phục vụ truyền tải nội dung kiến thức, rèn luyện kĩ<br /> năng mà còn có quan hệ mật thiết tới việc sử dụng phương pháp, biện pháp, hình thức tổ chức dạy<br /> học, có tác động mạnh mẽ đến nhận thức, tình cảm của học sinh (HS), đến hoạt động dạy học của<br /> giáo viên (GV)” [9; tr.7]; thống nhất các tiêu chí lựa chọn ngữ liệu, các cách thức sử dụng ngữ liệu<br /> trong dạy học ngôn ngữ và văn học ở nhà trường. Tuy nhiên, các nghiên cứu hầu như chỉ phân tích,<br /> đánh giá những ngữ liệu đã có sẵn, hoặc từ những nguồn ngữ liệu có tính truyền thống, mà ít bàn<br /> đến con đường, cách thức giới thiệu hoặc bổ sung những nguồn ngữ liệu mới có thể cập nhật, khai<br /> thác thường xuyên trong dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông.<br /> Ngữ liệu là công cụ cần thiết, hỗ trợ cho tất cả các khâu của quá trình dạy học Ngữ văn, từ<br /> thao tác giới thiệu dẫn nhập bài học đến phân tích, hình thành kiến thức và kĩ năng, đến vận dụng<br /> thực hành, luyện tập và kiểm tra đánh giá. Trong chương trình, sách giáo khoa, các nhà soạn sách<br /> bao giờ cũng lựa chọn những ngữ liệu tiêu biểu cho mỗi đơn vị kiến thức để học sinh tiếp cận tri<br /> thức mới một cách dễ dàng và hiệu quả. Tuy nhiên, một số ngữ liệu của sách giáo khoa hiện hành<br /> đã trở nên lỗi thời, lạc hậu, không còn phù hợp với bối cảnh thời đại mới, khi mà sự phát triển<br /> mạnh mẽ của khoa học công nghệ đã tạo nên diện mạo đời sống khác hẳn so với gần hai mươi năm<br /> trước. Hầu hết các ngữ liệu dạy học Ngữ văn trong nhà trường đều là văn bản dạng viết, dạng in ấn<br /> với hình thức thể hiện đơn giản, đơn điệu, gần như cố định, rập khuôn; điều này đã làm giảm bớt<br /> sự hấp dẫn của nội dung dạy học.<br /> Ngày nhận bài: 15/10/2016. Ngày nhận đăng: 17/1/2017.<br /> Liên hệ: Trịnh Thị Lan, e-mail: lantrinh@hnue.edu.vn<br /> <br /> 112<br /> <br /> Sử dụng nhật kí làm ngữ liệu dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông<br /> <br /> Từ sự linh hoạt của cách tiếp cận chương trình nhà trường cho phép GV linh hoạt trong việc<br /> lựa chọn nội dung và phương pháp dạy học, mở ra những cơ hội sáng tạo cho người dạy, người<br /> học, chúng tôi nghĩ đến việc sử dụng một nguồn ngữ liệu dạy học Ngữ văn mới: ngữ liệu nhật kí.<br /> Loại ngữ liệu này không những vẫn đảm bảo tính khoa học đáp ứng yêu cầu về nội dung dạy học<br /> Ngữ văn mà còn thể hiện tính chân thực, sinh động, hấp dẫn của lời nói và lời nói nghệ thuật, hơn<br /> thế, còn đáp ứng được “mục tiêu kép” trong phát triển năng lực Ngữ văn cho HS: vừa phát triển<br /> năng lực đọc hiểu một loại hình văn bản có đồng thời tính thông tin, thực tiễn và tính nghệ thuật,<br /> vừa rèn khả năng tạo lập văn bản cho HS, phát triển đồng thời năng lực giao tiếp và năng lực cảm<br /> thụ văn chương cho người học.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Ngữ liệu trong dạy học và yêu cầu của việc lựa chọn ngữ liệu trong dạy học<br /> Ngữ văn<br /> <br /> Theo Từ điển tiếng Việt, ngữ liệu được hiểu là: “Tư liệu ngôn ngữ được dùng làm căn cứ để<br /> nghiên cứu ngôn ngữ” [4; tr.897]. Trong dạy học Tiếng Việt, tác giả Lê A còn quan niệm ngữ liệu<br /> là “mẫu lời nói”, “tức là các ví dụ, các tài liệu ngôn ngữ được sử dụng trong bài học” [1; tr.108].<br /> Trong dạy học Ngữ văn, ngữ liệu là tư liệu ngôn ngữ ở những cấp độ khác nhau từ ngữ âm cho đến<br /> văn bản, chứa đựng đặc trưng khái niệm cần xây dựng, được lựa chọn để phân tích thiết lập khái<br /> niệm, quy tắc ngôn ngữ và nội dung văn học, là đối tượng để thể nghiệm các cách thức tiếp nhận<br /> các tầng nghĩa văn bản ở các mức độ khác nhau.<br /> Cụ thể là, trong hình thành các kiến thức, kĩ năng tiếng Việt, ngữ liệu là đối tượng để người<br /> học phân tích, tìm hiểu, rút ra bản chất, cơ chế, quy tắc cấu tạo và sử dụng, là mẫu để người học<br /> vận dụng sản sinh các đơn vị ngôn ngữ từ âm đến văn bản. Trong dạy học lí thuyết và thực hành<br /> làm văn, ngữ liệu là các đoạn văn, các văn bản ở cả hai dạng: chuẩn mực và không chuẩn mực. . .<br /> Trong dạy học đọc hiểu văn bản, ngữ liệu là văn bản thuộc các kiểu loại, thể loại khác nhau, là đối<br /> tượng để người học khai thác tri thức và kĩ năng đọc, cung cấp hình ảnh và quy trình tiêu biểu để<br /> người học nhận diện, phân tích và vận dụng vào đọc hiểu văn bản trong công việc và cuộc sống.<br /> Ngữ liệu có thể được trích dẫn, khai thác, lựa chọn từ nhiều nguồn khác nhau, tùy thuộc<br /> vào mục đích, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể của quá trình dạy học. Ngữ liệu có thể được<br /> trích dẫn từ các văn bản văn học, văn bản thông tin có sẵn; cũng có thể do người dạy, người học tự<br /> đặt ra theo yêu cầu của đơn vị kiến thức, kĩ năng trong bài học . . .<br /> Trong dạy học Ngữ văn, ngữ liệu có vai trò hết sức quan trọng. Trước hết, phân tích ngữ liệu<br /> là cơ sở đầu tiên để có thể rút ra được nội dung kiến thức. Ngữ liệu là một loại phương tiện trực<br /> quan, trước hết là trực quan ngôn ngữ. Những tri thức cần hình thành thường trừu tượng, khó hiểu,<br /> do đó, nếu không bắt đầu từ những ngữ liệu cụ thể thì việc hình thành khái niệm sẽ rất khó khăn.<br /> Như vậy, ngữ liệu đã tham gia tích cực vào quá trình nhận thức và phát triển tư duy cho HS nhằm<br /> cụ thể hóa khái niệm qua những dấu hiệu, những đặc trưng riêng, nhằm cung cấp các tri thức về<br /> ngôn ngữ và văn học từ cụ thể đến khái quát, trừu tượng. Mặt khác, ngữ liệu còn là phương tiện<br /> chính của phương pháp phân tích ngôn ngữ và phương pháp rèn luyện theo mẫu. Theo đó, từ việc<br /> phân tích ngữ liệu (mẫu), học sinh nắm được quy cách, thể thức của mẫu để học tập một cách sáng<br /> tạo trong quá trình tạo lập văn bản, lời nói cá nhân.<br /> Một đơn vị lời nói được sử dụng làm ngữ liệu dạy học Ngữ văn trong nhà trường cần đáp<br /> ứng được một số yêu cầu chung về ngữ liệu như: đảm bảo tính khoa học, tính chuẩn mực, tính<br /> thẩm mĩ, tính chân thực, tính tiết kiệm, tính giáo dục... Có thể mô tả cụ thể các yêu cầu đối với ngữ<br /> liệu dạy học Ngữ văn trong nhà trường như sau:<br /> Trước hết, ngữ liệu phải hàm chứa đầy đủ các dữ kiện để hình thành kiến thức, kĩ năng, thái<br /> 113<br /> <br /> Trịnh Thị Lan<br /> <br /> độ cho người học, phải đảm bảo tính khoa học của đơn vị kiến thức, kĩ năng đó. Đó nên là một<br /> đơn vị ngôn ngữ hoặc là một phần văn bản có tính chỉnh thể tương đối rút ra từ tác phẩm văn học<br /> điển hình.<br /> Thứ hai, ngữ liệu phải đảm bảo tính chuẩn mực ngôn ngữ và có tính thẩm mĩ cao. Ngữ liệu<br /> nên là những lời hay ý đẹp, trong ngữ liệu không có hiện tượng sai từ, sai ngữ pháp, nội dung ngữ<br /> liệu phải tạo được hứng thú tiếp nhận cho học sinh.<br /> Thứ ba, ngữ liệu phải có tính chân thực, sinh động của lời nói hiện thực. Với các ngữ liệu là<br /> tác phẩm văn học nước ngoài hoặc đơn vị lời nói lấy từ tài liệu dịch các văn bản của tác giả nước<br /> ngoài, cần chú ý tới sự phù hợp với thói quen ngôn ngữ của người Việt Nam. Trong trường hợp cần<br /> thiết cho phép được điều chỉnh, sáng tạo lại ngữ liệu nhưng không được bịa đặt, cắt xén ngữ liệu<br /> một cách tùy tiện, thô thiển.<br /> Thứ tư, ngữ liệu để dạy học phải ngắn gọn ở mức tối đa và có tần số sử dụng cao (đảm<br /> bảo nguyên tắc tiết kiệm). Khi dạy học các nội dung Tiếng Việt và Làm văn trong chương trình<br /> Ngữ văn, nên triệt để khai thác ngữ liệu là các văn bản đọc hiểu có sẵn trong sách giáo khoa; nếu<br /> ngữ liệu là văn bản ngoài sách giáo khoa, cần đảm bảo tính tương đồng về kiểu loại,thể loại, dung<br /> lượng. . . với các văn bản đọc hiểu có sẵn. Điều này còn đảm bảo được định hướng tích hợp trong<br /> sử dụng ngữ liệu.<br /> Thứ năm ngữ liệu phải đảm bảo tính tư tưởng và có tính giáo dục. Tránh đưa những hiện<br /> tượng tiêu cực hoặc không phù hợp tâm lí lứa tuổi vào trong những ngữ liệu dạy học Ngữ văn trong<br /> nhà trường. Trong những trường hợp cần thiết có thể sử dụng ngữ liệu tiêu cực lấy từ bài làm của<br /> học sinh để đối chiếu hoặc sửa chữa, rút kinh nghiệm; nhưng phải được cân nhắc kĩ lưỡng.<br /> Với những tiêu chuẩn, yêu cầu như vậy về ngữ liệu, nhật kí có thể xem là một loại ngữ liệu<br /> hứa hẹn hiệu quả khả quan trong dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Nhật kí và tiềm năng sử dụng nhật kí làm ngữ liệu trong dạy học Ngữ văn<br /> <br /> 2.2.1. Nhật kí và phân loại nhật kí<br /> Trong Từ điển tiếng Việt, Hoàng Phê định nghĩa “nhật kí” như sau: “1. Những điều ghi chép<br /> hằng ngày: nhật kí công tác, sổ nhật kí lớp. 2. Thể văn ghi theo thứ tự thời gian những sự kiện xảy<br /> ra và những cảm nghĩ hằng ngày của người ghi: viết nhật kí, nhật kí bằng thơ”[4; tr.922]. Theo đó,<br /> nhật kí trước hết là một loại văn bản thông tin, có thể được viết bằng nhiều phong cách ngôn ngữ<br /> khác nhau (phong cách ngôn ngữ hành chính, phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, phong cách ngôn<br /> ngữ nghệ thuật. . . ). Nhật kí được ghi chép theo thứ tự ngày tháng (liên tục hoặc ngắt quãng) của<br /> một người hay nhiều người nhằm mục đích lưu giữ những sự kiện, cảm xúc, suy nghĩ trong đời<br /> sống cá nhân hoặc để theo dõi, quan sát, làm tư liệu phục vụ cho các hoạt động nghiên cứu, sưu<br /> tầm,. . . trong lĩnh vực kinh doanh, khoa học, lịch sử,. . . Nhật kí có thể tồn tại dưới dạng văn bản<br /> viết tay hoặc dưới dạng dữ liệu số.<br /> Trên phương diện lí luận văn học, hiện nay tồn tại hai quan niệm trái chiều nhau về nhật kí.<br /> Quan niệm thứ nhất cho rằng nhật kí đích thực là một thể tài ngoài văn học. Với quan niệm này,<br /> nhật kí chỉ được xem là những ghi chép cá nhân đơn thuần, được sử dụng để bộc lộ những tâm sự<br /> riêng tư, kí thác những suy nghĩ khó giãi bày với người khác chứ không mang những nét đặc trưng<br /> làm nên diện mạo riêng của một thể loại văn học.<br /> Quan niệm thứ hai đánh giá cao nhật kí với tư cách là một thể loại văn học. Đã có nhiều<br /> công trình khẳng định vị trí của nhật kí theo quan niệm thứ hai này. Từ điển thuật ngữ văn học của<br /> nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi đã khẳng định nhật kí là “một thể loại<br /> thuộc loại hình kí” và ghi rõ: “Nhật kí là hình thức tự sự ở ngôi thứ nhất được thực hiện dưới dạng<br /> những ghi chép hằng ngày theo thứ tự ngày tháng về những sự kiện của đời sống mà tác giả hay<br /> 114<br /> <br /> Sử dụng nhật kí làm ngữ liệu dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông<br /> <br /> nhân vật chính là người trực tiếp tham gia hay chứng kiến” [3; tr.237]. Trong giáo trình Lí luận<br /> văn học tập 2 - Tác phẩm và thể loại văn học, khi phân loại kí văn học dựa vào phương thức phản<br /> ánh đời sống thì nhật kí được xếp vào loại kí tự sự: “Cách phân chia truyền thống thường dựa vào<br /> sự hiện diện của phương thức phản ánh đời sống tham gia vào cấu trúc thể loại. Theo đó, người<br /> ta chia kí thành hai nhóm lớn. Nhóm thứ nhất thiên về tự sự gồm các thể chính như kí sự, phóng<br /> sự, nhật kí. Nhóm thứ hai nghiêng về trữ tình với các thể chính như tùy bút, bút kí, tản văn. . . ”[5;<br /> tr.376].<br /> Ở bài viết này, chúng tôi thừa nhận sự tồn tại của nhật kí ở cả hai dạng như hai quan niệm<br /> lí luận văn học phản ánh: Nhật kí là văn bản thông tin và nhật kí có tư cách của một văn bản văn<br /> học. Dù quan niệm thế nào thì nhật kí vẫn là một loại văn bản gắn bó và phản ánh những vấn đề<br /> chân thực của cuộc sống, thân quen với mỗi người. Nhật kí được sản sinh thường xuyên ở mọi thời<br /> điểm, bởi mọi người ở các công việc, hoàn cảnh, tâm sự khác nhau. Nó thể hiện tính cập nhật, mới<br /> mẻ, gần gũi, sinh động, luôn “thở bằng hơi thở thật của cuộc sống”. Trong việc biểu hiện nhận<br /> thức, tình cảm, cảm xúc, năng lực chung của người viết, nhật kí phản ánh được những thông tin<br /> cập nhật, gần gũi, chân thực. Nhật kí còn thể hiện rõ ưu điểm: khi là tư liệu ngôn ngữ từ đời sống,<br /> nhật kí có nguồn rõ ràng, không phải là loại ngữ liệu bịa hoặc ngữ liệu không xác thực.<br /> <br /> 2.2.2. Tiềm năng sử dụng nhật kí làm ngữ liệu trong dạy học Ngữ văn<br /> Có thể thấy rằng, bản thân nhật kí đã hàm chứa trong nó nhiều khả năng để sử dụng như là<br /> ngữ liệu dạy học Ngữ văn. Một mặt, nhật kí là một thể văn đời sống, do cá nhân viết ra và có ngôn<br /> ngữ gần gũi với lời ăn tiếng nói hằng ngày. Mặt khác, do tính chất biểu cảm cao, thêm vào đó là sự<br /> phụ thuộc vào trình độ sử dụng ngôn ngữ của mỗi cá nhân mà ngôn ngữ nhật kí cũng rất gần gũi<br /> với ngôn ngữ nghệ thuật. Có những đoạn nhật kí thực sự là những đoạn văn nghệ thuật giàu tính<br /> hình tượng, có sức truyền cảm cao, bộc lộ một tâm hồn nhạy cảm, tinh tế của người viết.<br /> Đối với học sinh phổ thông, nhật kí cũng là thể loại khá gần gũi với lứa tuổi thanh thiếu<br /> niên. Ở độ tuổi học sinh phổ thông, các em đang trên đà phát triển tư duy, sự tự ý thức về bản thân<br /> ngày càng rõ ràng hơn, cùng với đó là nhu cầu bộc lộ, chứng tỏ cái “tôi” của mình. Chính vì vậy<br /> mà học sinh trung học phổ thông thường viết nhật kí như một phương thức để giãi bày suy nghĩ,<br /> cảm xúc về bản thân và về cuộc sống xung quanh. Hiện nay, sự phát triển của công nghệ thông tin,<br /> đặc biệt là các mạng xã hội đã làm phong phú hơn phương thức tồn tại cũng như mức độ lan tỏa,<br /> ảnh hưởng của nhật kí.<br /> Khuyến khích học sinh viết nhật kí là một trong những biện pháp quan trọng trong việc bồi<br /> dưỡng tình yêu văn chương và rèn luyện các năng lực ngôn ngữ của học sinh. Biện pháp này đã<br /> được nhiều thế hệ giáo viên Ngữ văn áp dụng. Đây là biện pháp đã đem lại những kết quả khả quan<br /> trong việc nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn bởi có thể được thực hiện trong một thời gian dài,<br /> gắn bó mật thiết và đáp ứng được nhu cầu tinh thần của mỗi đời sống cá nhân.<br /> Học sinh được ý thức từ sớm rằng nhật kí cá nhân mang tính riêng tư thì không được xâm<br /> phạm. Nhưng đối với những nhật kí dạng tự truyện, dạng cập nhật trạng thái cá nhân trên mạng<br /> xã hội hoặc nhật kí đã được xuất bản công khai thì việc đọc, người đọc được đòi hỏi phải đáp ứng<br /> được những yêu cầu nhất định. Đọc nhật kí chính là một cách giao tiếp trực tiếp với người viết, để<br /> biết thêm thông tin, để hiểu tâm tư, tình cảm, thái độ của người viết, để chia sẻ, để biết cách đối<br /> nhân xử thế...<br /> Đưa nhật kí - một hình thức thiết thực, gần gũi và sinh động trong đời sống hằng ngày của<br /> học sinh thành ngữ liệu dạy học Ngữ văn sẽ giúp HS thấy rằng nội dung dạy học trong nhà trường<br /> không hề khô khan, xa rời thực tế mà là những tri thức bắt nguồn từ thực tế và phục vụ thực tế. Từ<br /> đó các em sẽ có thái độ học tập tích cực và đúng đắn hơn.<br /> Dạy học tiếng Việt cho học sinh Trung học phổ thông qua ngữ liệu nhật kí có thể giúp học<br /> 115<br /> <br /> Trịnh Thị Lan<br /> <br /> sinh tăng cường hiểu biết, củng cố kiến thức về các nhân tố giao tiếp, về các phong cách ngôn ngữ<br /> liên quan, về ngôn ngữ chung và lời nói cá nhân. Nhờ ngữ liệu nhật kí, HS có thể hình thành kĩ<br /> năng truyền tải thông tin một cách biểu cảm, một cách phù hợp; cách phát biểu quan điểm, cách<br /> nhận xét, đánh giá sự kiện và con người qua những bài học rút ra cho bản thân từ những phần thể<br /> hiện của người khác.<br /> Do nhật kí có sự thể hiện đa dạng về phong cách ngôn ngữ nên khi tiếp cận loại ngữ liệu<br /> này, HS có thể vừa có cơ hội nhận diện, phân tích một cách toàn diện các phong cách ngôn ngữ<br /> của văn bản, vừa rèn kĩ năng viết các văn bản theo các phong cách ngôn ngữ khoa học, hành chính,<br /> sinh hoạt hoặc nghệ thuật một cách chuẩn xác. Đây chính là ích lợi mà không nhiều kiểu loại văn<br /> bản có được như ngữ liệu nhật kí.<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Định hướng sử dụng ngữ liệu nhật kí trong dạy học Ngữ văn ở trường phổ<br /> thông nhằm phát triển năng lực người học<br /> <br /> Dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông hiện nay đang hướng tới phát triển năng lực toàn diện<br /> cho người học. Nhật kí là một loại ngữ liệu có khả năng phản ánh và thúc đẩy sự phát triển năng<br /> lực giao tiếp, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực thẩm mĩ và năng lực tự học của học sinh.<br /> Ngữ liệu nhật kí phản ánh chân thực những hiện tượng ngôn ngữ sinh động ở tất cả các đơn<br /> vị từ âm đến văn bản, cho nên có thể sử dụng nhật kí một cách thường xuyên trong dạy học kiến<br /> thức và kĩ năng tiếng Việt. Về âm, có thể dùng nhật kí cá nhân để giới thiệu về chính âm và biến<br /> âm, những trường hợp sai chính tả thường gặp. . . Về từ ngữ, dùng ngữ liệu là nhật kí sẽ rất dễ chỉ<br /> ra các lớp từ đặc thù: từ địa phương, từ nghề nghiệp, thuật ngữ, biệt ngữ, khẩu ngữ. . . ; sự đa dạng<br /> và độc đáo của các cách thức sử dụng ngôn từ nghệ thuật. Về câu, nhật kí là loại ngữ liệu thể hiện<br /> phong phú các kiểu câu, các kiểu thể hiện dấu câu. . . Dùng ngữ liệu nhật kí dạy học Tiếng Việt sẽ<br /> rất thuận lợi trong việc rèn luyện kĩ năng sử dụng tiếng Việt của học sinh. Về văn bản, có nhật kí<br /> cá nhân thuộc phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, có nhật kí sự kiện được ghi theo phong cách ngôn<br /> ngữ báo chí, có nhật kí công việc thuộc phong cách ngôn ngữ hành chính và có cả nhật kí là sản<br /> phẩm sáng tác hư cấu được viết theo văn phong của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật. Đây là một<br /> điểm mạnh của ngữ liệu nhật kí, nhưng cũng là một vấn đề không dễ phân biệt và giải thích rõ<br /> ràng khi sử dụng ngữ liệu nhật kí để dạy học Ngữ văn.<br /> Trong dạy học đọc hiểu văn bản và tạo lập văn bản, ngữ liệu nhật kí có thể xuất hiện trong<br /> tư cách của một văn bản thông tin, nhưng cũng có trường hợp lại thể hiện tư cách của một văn bản<br /> văn học. Các nhật kí cá nhân, nhật kí công việc mang tính nhật dụng rất rõ nét, đáp ứng tốt yêu<br /> cầu của một văn bản thông tin. Tác giả Trần Đình Sử nhận định: “Giá trị chủ yếu của nhật kí là<br /> tư liệu, ghi sự thật: sự thật riêng tư hay liên đới xã hội, một sự thật tự phơi bày, không che giấu,<br /> không bị kiểm duyệt” [6]. Ở nhật kí, tính xác thực của thông tin được coi trọng, như chính liệt sĩ<br /> Nguyễn Văn Thạc đã từng chia sẻ trong nhật kí của mình: “Mình đã đọc nhật kí của nhiều người.<br /> Mình cảm thấy rằng nếu như người viết nhật kí là viết cho mình, cho riêng mình đọc thì cuốn nhật<br /> kí đó sẽ là chân thực nhất, sẽ bộn bề và sầm uất nhất. Người ta sẽ mạnh dạn ghi cả vào đấy những<br /> suy nghĩ tồi tệ nhất mà thực sự họ có. Nhưng nếu nhật kí mà có thể có người xem nữa thì nó sẽ<br /> khác và khác nhiều. Họ không dám nói thật, nói đúng bản chất sự kiện xảy ra trong ngày, không<br /> dám nói hết và đúng những suy nghĩ đã nảy nở và thai nghén trong lòng họ. Mà đó chính là điều<br /> tối kị khi viết nhật kí - Nó sẽ dạy cho người viết tự lừa dối ngòi bút của mình, tự lừa đối lương tâm<br /> của mình”[7; tr.225]. Điều này có ý nghĩa định hướng cho hoạt động viết nhật kí của người học và<br /> trở thành nội dung của một nguyên tắc đọc hiểu những văn bản là nhật kí cá nhân. Một số nhật kí<br /> cá nhân như Nhật kí Đặng Thùy Trâm của bác sĩ - liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, Nhật kí Mãi mãi tuổi<br /> hai mươi của liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc, Nhật kí Anne Frank của Anne Franhk, cô bé 13 tuổi người<br /> Do Thái, đã được người đời sau nhận thức được ý nghĩa, giá trị nên được xuất bản để công bố rộng<br /> 116<br /> <br />