Sự phát triển đạo Tin lành và một số vấn đề đặt ra cho việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống người Ê Đê ở Tây Nguyên hiện nay

Sù PH¸T TRIÓN §¹O Tin lµnh Vµ MéT Sè VÊN §Ò §ÆT RA<br /> CHO VIÖC B¶O TåN, PH¸T HUY GI¸ TRÞ V¡N HãA<br /> TRUYÒN THèNG NG¦êI £ §£ ë T¢Y NGUY£N HIÖN NAY<br /> <br /> NguyÔn V¨n Th¾ng(*)<br /> <br /> 1. Mét sè vÊn ®Ò chung triÓn nhanh vµ khã kiÓm so¸t cña ®¹o Tin<br /> T©y Nguyªn hiÖn nay gåm 5 tØnh (tÝnh lµnh, ®Æc biÖt lµ tæ chøc “Tin lµnh §Ò ga”<br /> theo khu vùc ®Þa lý hµnh chÝnh) lµ: Kon víi hµng ngµn chøc s¾c vµ hµng tr¨m<br /> Tum, Gia Lai, §¾k L¾k, §¾k N«ng vµ L©m thiÕt chÕ t«n gi¸o ®ang ho¹t ®éng.(*)<br /> §ång, cã diÖn tÝch tù nhiªn 54.700 km2, Sù ph¸t triÓn c¸c t«n gi¸o ë T©y<br /> chiÕm 16,8% diÖn tÝch c¶ n−íc, d©n sè trªn Nguyªn mét mÆt gãp phÇn lµm phong phó<br /> 5 triÖu ng−êi, víi 47 téc ng−êi kh¸c nhau. ®êi sèng tinh thÇn cña ng−êi d©n, nh−ng<br /> XÐt trªn khÝa c¹nh kh«ng gian lÞch sö - mÆt kh¸c còng g©y ra t×nh tr¹ng mai mét,<br /> v¨n hãa, vïng T©y Nguyªn ®−îc tÝnh thªm mÊt m¸t v¨n hãa truyÒn thèng cña c¸c téc<br /> mét sè huyÖn thuéc 6 tØnh l©n cËn do cã ng−êi, nhÊt lµ c¸c téc ng−êi thiÓu sè t¹i<br /> cïng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n téc vµ tËp chç ë ®©y vµ v¨n hãa truyÒn thèng cña<br /> qu¸n x· héi(*). ng−êi £ §ª còng kh«ng ngo¹i lÖ. Tíi nay,<br /> Téc ng−êi £ §ª ë T©y Nguyªn c− tró ë ®· cã nhiÒu t¸c gi¶, t¸c phÈm quan t©m<br /> §¾k L¾k, §¾k N«ng, Gia Lai... nh−ng tËp tíi vÊn ®Ò nµy, nh−: Jean Bau BÐrot víi<br /> trung ®«ng nhÊt ë §¾k L¾k. Ng−êi £ §ª LÞch sö ®¹o Tin lµnh; B−íc ®Çu t×m hiÓu<br /> cã c¸c nhãm chÝnh lµ: Ktǔl, Kp¨, Kung, ®¹o Tin lµnh trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam<br /> Adham, Bl«, £pan... vµ thuéc ng÷ hÖ Nam cña NguyÔn Thanh Xu©n; NguyÔn B¹n víi<br /> §¶o, nhãm ng«n ng÷ Malayo – P«linªdi. §¹o Tin lµnh ë T©y Nguyªn - Thùc tr¹ng<br /> Trªn ®Þa bµn T©y Nguyªn hiÖn cã 4 t«n vµ nh÷ng gi¶i ph¸p trong thêi gian tíi; §ç<br /> gi¸o chÝnh ®ang ho¹t ®éng lµ: C«ng gi¸o, Quang H−ng víi Nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch<br /> PhËt gi¸o, Tin lµnh vµ Cao §µi víi tæng sè vÒ t«n gi¸o ë c¸c vïng d©n téc thiÓu sè ë<br /> 1.735.761 tÝn ®å, bªn c¹nh ®ã cßn cã mét n−íc ta hiÖn nay; Tin lµnh: vÊn ®Ò h«m<br /> sè t«n gi¸o kh¸c nh−: Bahai, PhËt gi¸o nay vµ nh÷ng n¨m s¾p tíi trªn ®Þa bµn<br /> Hßa H¶o,... Trong ®ã, cÇn nãi tíi sù ph¸t T©y Nguyªn; Kû yÕu Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn<br /> cña ®¹o Tin lµnh ë ViÖt Nam tõ n¨m 1911<br /> (*) ®Õn 1975 cña Héi ViÖt - Mü, ViÖn Liªn kÕt<br /> TØnh Qu¶ng Nam cã 93 x· vµ 06 thÞ trÊn thuéc<br /> 09 huyÖn; Qu¶ng Ng·i cã 64 x·, 03 thÞ trÊn thuéc toµn cÇu vµ ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o,...<br /> 06 huyÖn; B×nh §Þnh cã 23 x·, 03 thÞ trÊn thuéc<br /> 3 huyÖn; Phó Yªn cã 33 x·, 03 thÞ trÊn thuéc 03<br /> huyÖn; Kh¸nh Hßa cã 20 x·, 02 thÞ trÊn thuéc 02<br /> (*)<br /> huyÖn; B×nh Ph−íc cã 56 x·, 03 thÞ trÊn vµ 05 ThS. NCS., ViÖn KHXH vïng T©y Nguyªn,<br /> ph−êng thuéc 04 huyÖn. ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam.<br /> Sù ph¸t triÓn ®¹o Tin lµnh… 21<br /> <br /> Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ph¸t triÓn ®¹o Tin bëi môc s− Tèng Th−îng TiÕt (ng−êi Hoa),<br /> lµnh vµ t¸c ®éng cña nã trong ®êi sèng hä ®· thµnh lËp Ban Bµo Ngo¹i Bè §¹o<br /> v¨n hãa truyÒn thèng cña ng−êi £ §ª ë ThiÕt §¶o t¹i §µ N½ng. Giai ®o¹n nµy<br /> T©y Nguyªn vÉn lµ chuyªn kh¶o lý thó, nhiÒu truyÒn ®¹o trÎ ®· tù nguyÖn lªn<br /> hÊp dÉn thu hót sù t×m hiÓu cña c¸c nhµ ®−êng truyÒn ®¹o, trong ®ã téc ng−êi £ §ª<br /> nghiªn cøu, nhÊt lµ vÒ vÊn ®Ò “b¶n ®Þa ë §¾k L¾k còng ®−îc c¸c truyÒn ®¹o trÎ<br /> hãa t«n gi¸o” hay sù tiÕp nhËn c¸c gi¸ trÞ th©m nhËp vµ rao gi¶ng tin mõng. N¨m<br /> v¨n hãa truyÒn thèng cña c¸c t«n gi¸o 1947, «ng bµ gi¸o sÜ N. R. Zienmer ®−îc<br /> míi. §ã còng lµ chñ ®iÓm chÝnh mµ bµi cö tíi tiÕp tôc c«ng t¸c truyÒn gi¶ng ®øc<br /> viÕt nµy quan t©m, víi mong muèn gióp tin, ph¸t triÓn gi¸o d©n. Cïng n¨m,<br /> b¹n ®äc hiÓu s©u thªm vÒ sù tiÕp nhËn c¸c tr−êng Kinh th¸nh (hÖ trung cÊp) ®−îc<br /> gi¸ trÞ v¨n hãa ng−êi £ §ª cña ®¹o Tin thµnh lËp ®Ó ®µo t¹o ng−êi thiÓu sè t¹i<br /> lµnh; sù biÕn ®æi v¨n hãa ng−êi £ §ª d−íi chç lµm môc s−, truyÒn ®¹o nh»m ph¸t<br /> t¸c ®éng cña ®¹o Tin lµnh. §ång thêi, ®−a triÓn gi¸o d©n, më réng gi¸o phËn cña ®¹o<br /> ra mét sè kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p lµm c¬ së Tin lµnh. N¨m 1950, §oµn truyÒn gi¸o<br /> khoa häc cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh Tin lµnh ViÖt Nam (®−îc ®æi tªn tõ Ban<br /> s¸ch tham kh¶o khi triÓn khai c«ng t¸c Bµo Ngo¹i Bè §¹o ThiÕt §¶o) víi nhµ<br /> qu¶n lý v¨n hãa, t«n gi¸o ë ®Þa ph−¬ng. truyÒn gi¸o NguyÔn HËu Nh−¬ng ®−îc cö<br /> 2. Sù ph¸t triÓn ®¹o Tin lµnh trong ng−êi £ §ª ë tíi vïng Bu«n Ma Thuét ®Ó tiÕp tôc<br /> T©y Nguyªn truyÒn ®¹o, sau ®ã, n¨m 1951 tiÕp tôc bæ<br /> sung thªm «ng §Æng V¨n Sung. Giai ®o¹n<br /> Sù ph¸t triÓn ®¹o Tin lµnh trong nµy tuy viÖc truyÒn gi¸o cña c¸c truyÒn<br /> ng−êi £ §ª ë T©y Nguyªn thêi gian qua cã ®¹o, môc s− cã tÝch cùc, nh−ng l−îng tÝn<br /> nhiÒu th¨ng trÇm, do bÞ t¸c ®éng bëi ®å theo kh«ng nhiÒu, ng−êi £ §ª cßn thËn<br /> nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan, träng víi t«n gi¸o míi, hÇu hÕt ®ång bµo<br /> nh−ng tùu chung l¹i cã thÓ ph©n thµnh 3 vÉn theo tÝn ng−ìng hån linh truyÒn<br /> giai ®o¹n chÝnh nh− sau: thèng cña cha «ng. Do vËy kÕt qu¶ chñ<br /> - Giai ®o¹n tõ khëi ®Çu ®Õn n¨m 1954 yÕu chØ lµ thµnh lËp ®−îc Tr−êng Kinh<br /> víi dÊu mèc 3 gi¸o sÜ cña Héi liªn hiÖp C¬ th¸nh t¹i Bu«n Ma Thuét; Tæ chøc §Þa<br /> ®èc vµ TruyÒn gi¸o (C.M.A) ®Æt ch©n ®Õn h¹t Th−îng du cho c¸c chi héi Tin lµnh ë<br /> §µ N½ng n¨m 1911 vµ b¾t ®Çu c«ng t¸c vïng Nam Tr−êng S¬n - T©y Nguyªn.<br /> truyÒn gi¶ng tin mõng tíi c¸c tÝn ®å. N¨m - Giai ®o¹n tõ 1954 ®Õn 1975 ®−îc<br /> 1929, «ng bµ gi¸o sÜ H. A. Jackson ®−îc xem nh− lµ thêi kú thuËn lîi cho ph¸t<br /> Héi C.M.A cö tíi §µ L¹t më c¬ së truyÒn triÓn ®¹o Tin lµnh ë T©y Nguyªn, v×: vïng<br /> gi¸o, ph¸t triÓn gi¸o d©n ë ®©y. N¨m 1932 T©y Nguyªn ®−îc ®Æt d−íi sù qu¶n lý cña<br /> (cã tµi liÖu viÕt 1933; 1934), gi¸o sÜ G. H. chÕ ®é Mü - Ngôy; C¸c Chi héi Tin lµnh<br /> Smith ®−îc C.M.A cö lªn Bu«n Ma Thuét, ®−îc sù gióp ®ì tµi chÝnh trë l¹i tõ Héi<br /> tØnh §¾k L¾k ®Ó truyÒn ®¹o vµo vïng c¸c C.M.A, C¸c môc s−, truyÒn ®¹o viªn ra<br /> téc ng−êi thiÓu sè, trong ®ã, ng−êi £ §ª søc ph¸t triÓn gi¸o d©n víi c¸c c¸ch thøc<br /> ®−îc chó ý nh− lµ ®èi t−îng chÝnh ®Ó ph¸t kh¸c nhau, lóc cao ®iÓm cã tíi 27 gi¸o sÜ<br /> triÓn tÝn ®å cña gi¸o sÜ Smith bªn c¹nh cã mÆt th−êng xuyªn ë T©y Nguyªn ®Ó<br /> ng−êi M¬ N«ng, Gia Rai. §©y còng lµ dÊu truyÒn ®¹o. N¨m 1959, thµnh lËp Héi<br /> mèc quan träng ®¸nh dÊu viÖc ng−êi £ §ª th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam, tõ ®©y §Þa h¹t<br /> chÝnh thøc tiÕp nhËn ®¹o Tin lµnh. Th−îng du lµ mét bé phËn trùc thuéc<br /> Cuèi nh÷ng n¨m 1930, phong trµo Tæng liªn Héi. N¨m 1956, gi¸o sÜ H. G.<br /> “truyÒn ®¹o th−îng du” ®−îc ph¸t ®éng Smith thµnh lËp Gi¸o ph¸i C¬ ®èc truyÒn<br /> 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2013<br /> <br /> <br /> gi¸o t¸ch khái Héi C.M.A. Cuèi n¨m 1957, Nguyªn gÇn nh− kh«ng cßn ho¹t ®éng, tÝn<br /> ViÖn Ng«n ng÷ häc mïa hÌ còng th©m ®å chuyÓn vÒ “sinh ho¹t t¹i gia”.<br /> nhËp vµ ho¹t ®éng t¹i miÒn Nam ViÖt<br /> Nam råi më réng lªn c¸c tØnh T©y + ë giai ®o¹n 2: Sau n¨m 1983, mét<br /> Nguyªn. Hä nghiªn cøu ng«n ng÷, nh©n sè môc s−, truyÒn ®¹o trë vÒ sau khi ®· ®i<br /> chñng, ph¸t triÓn céng ®ång, hç trî vÒ y c¶i t¹o tiÕp tôc c«ng viÖc ph¸t triÓn gi¸o<br /> tÕ... cho c¸c téc ng−êi thiÓu sè kÌm theo d©n. ë §¾k L¾k sau n¨m 1975 cã h¬n<br /> viÖc truyÒn gi¸o. N¨m 1969, do sù m©u 11.000 tÝn ®å c¸c téc ng−êi thiÓu sè, trong<br /> thuÉn gi÷a c¸c chøc s¾c Tin lµnh, hä ®· ®ã phÇn lín lµ ng−êi £ §ª, v× vËy, viÖc<br /> t¸ch §Þa h¹t Th−îng du thµnh: Nam ph¸t triÓn ®¹o cã nhiÒu thuËn lîi h¬n.<br /> Th−îng h¹t vµ Trung Th−îng h¹t. Ng−êi Bªn c¹nh ®ã, viÖc ®æi míi vµ bæ sung thªm<br /> £ §ª ë §¾k L¾k n»m trong trung Th−îng c¸c h×nh thøc truyÒn ®¹o, thu hót gi¸o<br /> h¹t. ë giai ®o¹n nµy, c«ng t¸c truyÒn ®¹o d©n còng ®−îc tæ chøc l¹i nh»m l«i kÐo tÝn<br /> ®−îc tæ chøc chÆt chÏ vµ ho¹t ®éng m¹nh ®å hiÖu qu¶ h¬n, cô thÓ lµ ®· thµnh lËp<br /> víi 2 nguån lµ: 1) c¸c gi¸o sÜ n−íc ngoµi, c¸c Ban chøng ®¹o - hä lµ nh÷ng ng−êi cã<br /> 2) c¸c môc s−, truyÒn ®¹o viªn ®−îc ®µo ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ, thêi gian, cã kh¶<br /> t¹o bµi b¶n t¹i c¸c tr−êng Kinh th¸nh ë n¨ng diÔn ng«n, vËn ®éng, thuyÕt phôc,...<br /> Bu«n Ma Thuét, §µ N½ng, §µ L¹t. §ång thêi, tiÕp tôc ®µo t¹o líp môc s−,<br /> truyÒn ®¹o míi vµ c¸c phong trµo truyÒn<br /> Víi søc m¹nh tµi chÝnh, sù hç trî cña ®¹o t×nh nguyÖn...; hä tiÕp tôc nhËn ®−îc<br /> chÝnh thÓ cò, ®éi ngò truyÒn ®¹o ®«ng ®¶o, sù hç trî tµi chÝnh cña Héi C.M.A; tµi liÖu<br /> ng−êi £ §ª ®· quen víi ®¹o Tin lµnh. vµ ph−¬ng tiÖn truyÒn ®¹o; häc ph−¬ng<br /> Trong giai ®o¹n nµy, l−îng tÝn ®å lµ ng−êi ph¸p truyÒn ®¹o. §©y còng lµ giai ®o¹n<br /> thiÓu sè ë T©y Nguyªn cã kho¶ng 50.000 chøng kiÕn sù truyÒn ®¹o vµ thu hót,<br /> ng−êi, 13.500 ng−êi ®· ®−îc lµm lÔ röa téi; giµnh giËt tÝn ®å cña c¸c gi¸o ph¸i, nh−:<br /> 212 chi héi; 144 chøc s¾c t«n gi¸o, trong ®ã Héi th¸nh Tin lµnh miÒn Nam ViÖt Nam;<br /> cã 37 môc s−, 60 truyÒn ®¹o, 47 truyÒn ®¹o Phong trµo Héi th¸nh T− gia; Ho¹t ®éng<br /> sinh (NguyÔn Xu©n Hïng, 2010). truyÒn gi¸o liªn hÖ ph¸i; Gi¸o ph¸i C¬ ®èc<br /> - Giai ®o¹n ph¸t triÓn ®¹o Tin lµnh tõ truyÒn gi¸o; C¬ ®èc Phôc l©m; Phóc ©m<br /> sau n¨m 1975 ®Õn nay cã thÓ chia thµnh 2 Ngò tuÇn; B¸p-tÝt; Liªn h÷u C¬ ®èc;... Víi<br /> tiÓu giai ®o¹n lµ: giai ®o¹n khã kh¨n cña sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c gi¸o ph¸i<br /> ®¹o Tin lµnh vµ giai ®o¹n ph¸t triÓn trë vµ viÖc truyÒn ®¹o tÝch cùc cña ®éi ngò<br /> l¹i cña ®¹o Tin lµnh. chøc s¾c, ®Õn n¨m 2009, sè l−îng tÝn ®å<br /> Tin lµnh ë T©y Nguyªn lµ 362.689 ng−êi,<br /> + ë giai ®o¹n 1: Sau khi ViÖt Nam trong ®ã 324.135 tÝn ®å lµ ng−êi d©n téc<br /> hoµn toµn thèng nhÊt, ®¹o Tin lµnh ®· thiÓu sè. Riªng §¾k L¾k sè tÝn ®å lµ<br /> mÊt ®i nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, sù hç 147.672 ng−êi, trong ®ã 133.693 ng−êi<br /> trî, −u ®·i cña chÕ ®é cò, ®ång thêi, mét thiÓu sè vµ phÇn lín lµ ng−êi £ §ª (trªn<br /> sè chøc s¾c t«n gi¸o ch¹y theo nhãm ph¶n 100.000 ng−êi).<br /> ®éng chèng ph¸ c¸ch m¹ng cña §¶ng vµ<br /> Nhµ n−íc ta, trong ®ã, môc s− Y Nguª Cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng, tr¶i qua nhiÒu<br /> B®¾p - Chñ nhiÖm Trung Th−îng h¹t ng−êi b−íc ph¸t triÓn kh¸c nhau trong h¬n mét<br /> £ §ª ë Bu«n Ma Thuét còng n»m trong sè thÕ kû (1911-2013), ®¹o Tin lµnh ë T©y<br /> nµy. Trong kho¶ng 10 n¨m sau 1975, tr−íc Nguyªn ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn<br /> nh÷ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh vµ t×nh h×nh m¹nh mÏ vÒ sè l−îng tÝn ®å, nhÊt lµ ë c¸c<br /> x· héi trong n−íc, c¸c chøc s¾c, tæ chøc, téc ng−êi thiÓu sè T©y Nguyªn. Téc ng−êi<br /> thiÕt chÕ t«n gi¸o cña ®¹o Tin lµnh ë T©y £ §ª tuy cã d©n sè ®øng thø 2 (sau Gia<br /> Sù ph¸t triÓn ®¹o Tin lµnh… 23<br /> <br /> Rai) nh−ng sè tÝn ®å Tin lµnh l¹i ®«ng Trang phôc vµ mét sè yÕu tè trong<br /> nhÊt (trªn 100.000 ng−êi) so víi c¸c téc trang phôc còng ®−îc ®¹o Tin lµnh tiÕp<br /> ng−êi thiÓu sè kh¸c. Vµ chÝnh ®iÒu nµy ®· thu ®Ó phôc vô cho viÖc truyÒn ®¹o, ph¸t<br /> kÐo theo sù mai mét râ nÐt trong v¨n hãa triÓn gi¸o d©n, nh−: hä khuyÕn khÝch tÝn<br /> truyÒn thèng cña ng−êi £ §ª ë T©y ®å mÆc trang phôc truyÒn thèng khi ®i lÔ<br /> Nguyªn. hoÆc gÇn nh− b¾t buéc víi c¸c lÔ träng(*);<br /> c¸c chi tiÕt h×nh häa ®Æc tr−ng trªn v¶i<br /> 3. Sù tiÕp nhËn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa ng−êi £ §ª cña dÖt cña ng−êi £ §ª ®−îc tiÕp nhËn vµ<br /> ®¹o Tin lµnh tr×nh bµy cã hÖ thèng trong nhµ thê, nhµ<br /> ViÖc tiÕp nhËn gi¸ trÞ v¨n hãa ng−êi £ nguyÖn, nhµ sinh ho¹t ®iÓm nhãm nh−<br /> §ª cña ®¹o Tin lµnh lµ mét trong nh÷ng h×nh hoa t¸m c¸nh, h×nh qu¶ tr¸m, h×nh<br /> ph−¬ng thøc ®Ó dung hßa, tån t¹i vµ ph¸t mÆt trêi, h×nh ch÷ chi... vµ bªn c¹nh ®ã<br /> triÓn ®¹o. Bëi, sù tiÕp nhËn tÝn ng−ìng lu«n ®i kÌm víi h×nh thËp tù gi¸ ë n¬i<br /> cña c¸c téc ng−êi thiÓu sè t¹i chç kh«ng trang träng nhÊt; nh÷ng m¶nh thæ cÈm<br /> chØ lµm cho viÖc truyÒn ®¹o thuËn lîi h¬n ®−îc bµy nhiÒu trong nhµ thê, nhµ<br /> mµ nã cßn lµm cho ®¹o Tin lµnh trë nªn nguyÖn, hä cã thÓ dïng thay kh¨n tr¶i<br /> gÇn gòi h¬n víi ®êi sèng thùc t¹i cña bµn, bäc th¸nh kinh hoÆc cuén l¹i kª Kinh<br /> ng−êi d©n. Hä vÉn cã thÓ thùc hiÖn mét sè th¸nh khi rao gi¶ng tin mõng,... Tuy lµ<br /> lÔ thøc truyÒn thèng vµ tin Chóa bªn nh÷ng chi tiÕt nhá nh−ng víi sù cÈn<br /> c¹nh mét sè quy ®Þnh nghiªm ngÆt cña träng, tØ mØ ë tõng chi tiÕt, c¸c môc s−,<br /> Gi¸o héi. Lµm cho céng ®ång thÊy v¨n hãa truyÒn ®¹o ®· cho thÊy hä rÊt tinh t−êng<br /> cæ truyÒn cña cha «ng vÉn tån t¹i, vÉn Èn trong viÖc nu«i d−ìng gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> hiÖn trong t©m thøc vµ ®−îc thùc hµnh truyÒn thèng, linh ho¹t trong sö dông ®Ó<br /> trong ®êi sèng hiÖn t¹i, hoÆc gi¶, lµm l«i cuèn tÝn ®å, t¹o c¶m gi¸c th©n thuéc<br /> gi¶m bít hay mÒm hãa sù ®øt g·y v¨n hãa gi÷a tÝn ng−ìng cò vµ t«n gi¸o míi.<br /> truyÒn thèng khi chuyÓn ®æi t©m thøc tõ Sù tiÕp nhËn mang tÝnh biÓu t−îng<br /> ®a thÇn sang ®éc thÇn. Xu thÕ nµy ngµy ®Æc biÖt chÝnh lµ Tin lµnh ®· “hîp nhÊt”<br /> cµng ph¸t triÓn do nhËn ®−îc sù chia sÎ Chóa víi vÞ thÇn tèi cao cña ng−êi £ §ª -<br /> tÝch cùc tõ phÝa céng ®ång tÝn ®å. Sù tiÕp Aª Die. Ng−êi £ §ª coi Aª Die lµ vÞ thÇn<br /> nhËn Êy thÓ hiÖn qua mét sè mÆt sau: trÞ v× cao nhÊt, trªn c¶ c¸c Yang (thÇn), lµ<br /> Qua kiÕn tróc: BiÓu hiÖn râ nhÊt vÞ thÇn s¸ng t¹o ra mu«n loµi vµ v× thÕ sù<br /> chÝnh ë nhµ thê, nhµ nguyÖn. ë ®©y, ®¹o t«n kÝnh nhÊt mùc lu«n ®−îc céng ®ång<br /> Tin lµnh ®· tiÕp thu nh÷ng ®Æc tr−ng tiªu dµnh cho Aª Die. Khi ®¹o Tin lµnh vµo<br /> biÓu trong kiÕn tróc nhµ dµi cña ng−êi £ ViÖt Nam (1911) vµ lóc c¸c gi¸o sÜ truyÒn<br /> §ª, nh−: c¨n nhµ m« pháng con thuyÒn; ®¹o tíi Bu«n Ma Thuét (1932) hä ®·<br /> hai m¸i ®Çu håi th−îng th¸ch h¹ thu, nhanh chãng nhËn ra ®iÒu nµy vµ gÇn<br /> phÇn trªn vót cao vµ h¬i ng¶ ra ngoµi nh− nh− ngay lËp tøc, hä g¾n Chóa víi Aª Die,<br /> ®Çu con thuyÒn, phÇn d−íi thu l¹i chèng nh»m phôc vô c«ng t¸c truyÒn ®¹o, thu<br /> vµo th©n nhµ; gç, lå «... xung quanh nhµ hót tÝn ®å. Vµ thµnh c«ng lín nhÊt cña<br /> ®−îc lµm h¬i ng¶ ra ngoµi ë phÝa trªn vµ viÖc hîp nhÊt Chóa vµ Aª Die lµ: tíi nay,<br /> thu l¹i ë phÝa d−íi nh− m¹n con thuyÒn;... ng−êi £ §ª lu«n coi Chóa chÝnh lµ Aª Die;<br /> ®Ó t¹o nªn ng«i nhµ thê, nhµ nguyÖn phôc Aª Die lµ §øc Chóa trêi - mét niÒm tin<br /> vô cho sinh ho¹t cña tÝn ®å, lµm cho hä gÇn nh− tuyÖt ®èi ë tÊt c¶ gi¸o d©n khi<br /> c¶m thÊy tuy theo ®¹o míi nh−ng n¬i sinh<br /> ho¹t, thê tù... vÉn gÇn gòi víi t©m thøc (*)<br /> LÔ D©ng hiÕn, Ra m¾t ®iÓm nhãm, §¹i héi Chi<br /> truyÒn thèng cña téc ng−êi. héi,...<br /> 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2013<br /> <br /> <br /> chóng t«i nghiªn cøu. Cßn rÊt Ýt tÝn ®å cã ®¹o viªn” kÕt hîp víi ph−¬ng thøc “vÕt<br /> thÓ ph©n t¸ch gi÷a Chóa vµ vÞ thÇn dÇu loang” ®Ó ph¸t triÓn tÝn ®å, thùc chÊt<br /> truyÒn thèng tèi cao cña hä. Mét biÓu c¸c ban, nhãm hiÖn nay lµ b−íc ph¸t triÓn<br /> t−îng thÇn linh, ®øc tin cao nhÊt cña tiÕp sau cã hÖ thèng vµ quy cñ h¬n cña<br /> ng−êi £ §ª ®· ®−îc ®¹o Tin lµnh tiÕp “ban chøng ®¹o” trong qu¸ khø.<br /> nhËn vµ “chuyÓn hãa” thµnh c«ng trong<br /> Kh«ng gian, thêi gian vµ ®Þa ®iÓm<br /> ®êi sèng tinh thÇn cña hä.<br /> sinh ho¹t t«n gi¸o cña ng−êi £ §ª còng<br /> Cång chiªng T©y Nguyªn nãi chung vµ nh− c¸c téc ng−êi kh¸c theo Tin lµnh ë<br /> cña ng−êi £ §ª nãi riªng lµ gi¸ trÞ v¨n T©y Nguyªn mang nhiÒu nÐt gi¸ trÞ v¨n<br /> hãa tiªu biÓu còng ®−îc ®¹o Tin lµnh tiÕp hãa truyÒn thèng. Sù uyÓn chuyÓn, linh<br /> nhËn. Còng nh− viÖc tiÕp nhËn c¸c lÔ ho¹t, kho¸ng ®¹t chÝnh lµ yÕu tè phï hîp<br /> thøc, cång chiªng ®−îc tiÕp nhËn vµ diÔn víi t©m thøc cña céng ®ång £ §ª. Víi hä,<br /> tÊu trong nhµ thê, nhµ nguyÖn trong mét, sù gß Ðp, bã buéc theo c¸c khu«n phÐp sÏ<br /> hai thËp kû trë l¹i ®©y ë nh÷ng dÞp lÔ biÕn thµnh trë lùc cña c¸c ho¹t ®éng. N¾m<br /> träng, vµ hä coi ®ã lµ mét phÇn trong ®êi râ ®Æc ®iÓm nµy, ®¹o Tin lµnh “chÊp<br /> sèng v¨n hãa Tin lµnh cña gi¸o d©n theo nhËn” sù tho¶i m¸i cña tÝn ®å, n¬i nµo cã<br /> ®¹o. NhiÒu gi¸o d©n vÉn “say s−a” víi thËp tù tøc lµ mäi ng−êi cã thÓ cÇu<br /> tiÕng cång, tiÕng chiªng cña d©n téc bªn nguyÖn; ®iÓm sinh ho¹t cã thÓ ë nhµ thê,<br /> c¹nh viÖc thê ph−îng Chóa. Cëi më, tiÕp nhµ nguyÖn, nhµ cña mét tÝn ®å, trªn rÉy<br /> nhËn vµ hßa hîp víi v¨n hãa cæ truyÒn hoÆc ë bÊt kú ®Þa ®iÓm nµo thÝch hîp víi<br /> chÝnh lµ mét ®Æc ®iÓm cña ®¹o Tin lµnh, ®iÒu kiÖn cña ®¹i bé phËn céng ®ång. Vµ<br /> miÔn sao viÖc ph¸t triÓn tÝn ®å, më réng dÜ nhiªn, Chóa còng cã mÆt ë ®ã ®Ó chøng<br /> gi¸o phËn ®−îc nh©n lªn th× viÖc sö dông, gi¸m cho hä. §©y lµ ®Æc ®iÓm phï hîp víi<br /> thùc hµnh mét sè gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn t©m thøc vµ thãi quen sinh ho¹t cña ng−êi<br /> thèng vÉn ®−îc ®¹o Tin lµnh chÊp nhËn. £ §ª, v× vËy, hä dÔ dµng chÊp nhËn Chóa<br /> Ph−¬ng thøc rao gi¶ng tin mõng ®−îc vµ ®Õn gÇn víi Chóa h¬n.<br /> c¸c môc s−, truyÒn ®¹o tËn dông triÖt ®Ó<br /> 4. Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra<br /> tõ viÖc ch¾t läc nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cña<br /> ng−êi £ §ª, nh−: sö dông ng«n ng÷ cña - Sù mai mét c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> ®èi t−îng tiÕp cËn, lèi nãi vÇn; x©y dùng truyÒn thèng ®·, ®ang vµ sÏ diÔn ra ®èi víi<br /> c¸c m¹ng l−íi liªn kÕt nhá, tranh thñ vai v¨n hãa cæ truyÒn cña ng−êi £ §ª. §©y lµ<br /> trß cña dßng hä vµ nh÷ng ng−êi cã uy tÝn vÊn ®Ò dÔ nhËn biÕt vµ t×m thÊy nh÷ng<br /> ë trong d©n téc nh− giµ lµng, tr−ëng bu«n, dÊu hiÖu cña nã. Xu thÕ nµy ngµy cµng<br /> tr−ëng dßng hä... ®Ó ph¸t triÓn gi¸o d©n. diÔn tiÕn m¹nh h¬n, réng h¬n vµ ®a diÖn<br /> Bªn c¹nh ®ã lµ m« h×nh nhãm tÝch cùc h¬n víi c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña ng−êi £ §ª<br /> nh−: nhãm Êu nhi, phô n÷, thanh niªn, ë T©y Nguyªn. C¸c gi¸ trÞ Êy mÊt ®i bëi<br /> trung niªn, phô l·o...(*) ®−îc khai th¸c niÒm tin vµo c¸c gi¸ trÞ míi; hÖ thèng<br /> triÖt ®Ó víi mong muèn duy nhÊt lµ t¹o thÇn quyÒn ®· thay ®æi tõ tÝn ng−ìng hån<br /> ®−îc nhiÒu h¬n nh÷ng tuyªn truyÒn viªn linh sang t«n gi¸o ®éc thÇn víi sù trÞ v×<br /> vÒ ®¹o vµ mêi ®−îc ng−êi theo ®¹o. Thêi duy nhÊt lµ chóa. Do ®ã, viÖc b¶o l−u c¸c<br /> kú tr−íc ®©y, hä cßn dïng ®éi ngò “chøng yÕu tè v¨n hãa truyÒn thèng trong t×nh<br /> h×nh míi ngµy cµng khã kh¨n h¬n, nãi c¸ch<br /> (*)<br /> kh¸c, nã ®· trë thµnh trë lùc lín nhÊt ®èi<br /> Mçi nhãm cã: Tr−ëng nhãm, Phã tr−ëng nhãm,<br /> víi c«ng t¸c b¶o tån, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ<br /> Th− ký vµ Thñ quü. §©y lµ nh÷ng thµnh viªn<br /> sèt s¾ng trong viÖc tuyªn truyÒn ®¹o, mêi gäi tÝn v¨n hãa truyÒn thèng cña c¸c téc ng−êi,<br /> ®å míi. trong ®ã, v¨n hãa £ §ª lµ mét vÝ dô ®iÓn<br /> Sù ph¸t triÓn ®¹o Tin lµnh… 25<br /> <br /> h×nh. V× vËy, cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ quyÕt lo¹i trõ nh÷ng phÇn tö cùc ®oan<br /> biÖn ph¸p b¶o tån c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa g©y rèi lµm ph−¬ng h¹i tíi ®êi sèng cña<br /> truyÒn thèng tèt ®Ñp, cßn phï hîp mét nh©n d©n.<br /> c¸ch cô thÓ, thùc chøng vµ ph¶i coi ®ã lµ<br /> nhiÖm vô träng t©m cña c¸c ®¬n vÞ qu¶n lý 5. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m b¶o tån v¨n hãa ng−êi £ §ª<br /> vÒ v¨n hãa. ë T©y Nguyªn<br /> <br /> - Sù ®an xen vµ lai c¨ng v¨n hãa. Qu¸ - CÇn thùc hiÖn tèt Ph¸p lÖnh Thùc<br /> tr×nh giao l−u, tiÕp biÕn v¨n hãa lµ hiÖn hiÖn d©n chñ ë x· ph−êng, thÞ trÊn (Ph¸p<br /> t−îng phæ biÕn vµ gÇn nh− kh«ng thÓ lÖnh sè 34/2007/PL-UBTVQH11); kÞp thêi<br /> ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn cña chóng. Gi÷a tuyªn truyÒn chñ tr−¬ng, ®−êng lèi cña<br /> niÒm tin cò vµ míi ®· cã sù xen cµi, thËm §¶ng vµ chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña Nhµ<br /> chÝ lµ lai c¨ng, hçn t¹p v¨n hãa, bëi sù n−íc ®Õn ®ång bµo c¸c d©n téc; thùc hiÖn<br /> tiÕp nhËn m¹nh, yÕu; chän läc vµ chän läc tèt ChØ thÞ sè 12/2000/CT-TTg cña Thñ<br /> kÐm ë c¸c ®èi t−îng tiÕp nhËn kh¸c nhau. t−íng ChÝnh phñ vÒ t¨ng c−êng c«ng t¸c<br /> Theo ®ã, líp ng−êi giµ th−êng Ýt tiÕp nhËn d©n vËn; thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ QuyÕt<br /> v¨n hãa míi, t«n gi¸o míi, nªn cßn b¶o ®Þnh sè 253/Q§-TTg cña Thñ t−íng ChÝnh<br /> l−u nhiÒu gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng; phñ vÒ Phª duyÖt §Ò ¸n “Mét sè gi¶i ph¸p<br /> líp trung niªn ®· chuyÓn biÕn cã tiÕp cñng cè, kiÖn toµn chÝnh quyÒn c¬ së vïng<br /> nhËn t«n gi¸o míi nh−ng cã chän läc vµ T©y Nguyªn”; ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c phæ biÕn<br /> kh¸ dÌ dÆt; líp thanh niªn tiÕp nhËn vµ triÓn khai thùc hiÖn tèt chØ thÞ sè<br /> m¹nh mÏ vµ Ýt chÞu ¶nh h−ëng tõ v¨n hãa 01/2005/CT-TTg ngµy 4/2/2005 cña Thñ<br /> cæ truyÒn. Vµ ®©y còng lµ líp ng−êi mang t−íng ChÝnh phñ vÒ mét sè c«ng t¸c ®èi<br /> nhiÒu biÓu hiÖn cña sù lai c¨ng v¨n hãa víi ®¹o Tin lµnh.<br /> víi c¸c biÓu hiÖn nh−: ng«n ng÷ pha t¹p - Thùc hiÖn c«ng t¸c s−u tÇm, thèng<br /> gi÷a tiÕng £ §ª, tiÕng ViÖt vµ c¶ tiÕng kª, ph©n lo¹i c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa. Trong ®ã<br /> Anh; hä ®· mÆc quÇn ¸o theo ng−êi ViÖt, c«ng t¸c s−u tÇm ph¶i ®−îc quan t©m ®Çu<br /> kh«ng cßn mÆc trang phôc truyÒn thèng tiªn v× thùc tÕ cho thÊy nh÷ng nghi lÔ cã<br /> trõ nh÷ng lóc biÓu diÔn v¨n nghÖ; nhuém gi¸ trÞ v¨n hãa téc ng−êi ®· vµ ®ang mÊt<br /> tãc xanh, ®á, vµng, tÝm,... ®i nhanh chãng. CÇn tiÕn hµnh nh÷ng<br /> c«ng tr×nh nghiªn cøu s−u tÇm mang tÝnh<br /> - Sù tiÒm Èn nguy c¬ mÊt an ninh<br /> tæng thÓ, kÕt hîp b¶o tån v¨n ho¸ víi x©y<br /> chÝnh trÞ vµ an toµn x· héi. Trªn thùc tÕ,<br /> dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. Th−êng<br /> b¶n chÊt cña c¸c t«n gi¸o ®Òu h−íng con<br /> xuyªn trao ®æi nh÷ng ý t−ëng hay trong<br /> ng−êi tíi ®iÒu hay, lÏ ph¶i vµ hoµn thiÖn<br /> viÖc b¶o tån nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ téc<br /> h¬n tÝnh c¸ch, nh©n phÈm cña con ng−êi.<br /> ng−êi ®· ®−îc thùc tÕ kiÓm nghiÖm, ®Ó kÕ<br /> Tuy nhiªn, ë T©y Nguyªn ®· cã viÖc c¸c<br /> thõa c¸i hay, nÐt ®Ñp trong ®êi sèng v¨n<br /> thÕ lùc thï ®Þch lîi dông t«n gi¸o ®Ó tËp<br /> hãa cña ®ång bµo ë m«i tr−êng biÕn ®æi<br /> hîp quÇn chóng, g©y chia rÏ néi bé, ra yªu<br /> hiÖn nay.<br /> s¸ch ®ßi quyÒn lîi... ®em gi¸o d©n lµm<br /> b×nh phong cho ©m m−u chÝnh trÞ. Mét sè - Chó träng x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ®Æc<br /> gi¸o d©n v× nhÑ d¹ ®· tin vµ nghe theo sù biÖt lµ hÖ thèng ®−êng giao th«ng liªn bu«n,<br /> lõa phØnh ®ã g©y mÊt an ninh, an toµn x· liªn x·, t¨ng c−êng x©y dùng tr−êng líp vµ<br /> héi ë ngay chÝnh n¬i m×nh c− tró. V× vËy, ®éi ngò gi¸o viªn, nh»m ®¸p øng nhu cÇu<br /> §¶ng vµ Nhµ n−íc ta cÇn ®Êu tranh lµm n©ng cao d©n trÝ cña ng−êi d©n, cã vËy míi<br /> râ ©m m−u, thñ ®o¹n chÝnh trÞ lîi dông dÇn lo¹i bá ®−îc nh÷ng quan niÖm vµ tËp<br /> t«n gi¸o cña c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng, kiªn tôc kh«ng cßn phï hîp ra khái ®êi sèng<br /> 26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2013<br /> <br /> <br /> ng−êi d©n. T¨ng c−êng tuyªn truyÒn, gi¸o gi÷a c¸c c¬ quan ®¬n vÞ cÊp tØnh, cÊp<br /> dôc thuÇn phong mÜ tôc, lµm cho mäi ng−êi huyÖn víi c¸c bu«n, bon coi ®©y lµ nhiÖm<br /> hiÓu vµ tù b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa vô chÝnh trÞ th−êng xuyªn cña c¬ quan<br /> téc ng−êi. ®¬n vÞ; th−êng xuyªn cö c¸n bé c«ng chøc<br /> - X©y dùng chÝnh s¸ch ®·i ngé phï hîp tham gia c¸c ho¹t ®éng t¹i c¸c bu«n, bon<br /> cho c¸c nghÖ nh©n, nh÷ng ng−êi ®ang l−u ®Ó s©u s¸t ®ång bµo h¬n, n¾m b¾t ®−îc<br /> gi÷ sèng ®éng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa téc t×nh h×nh kinh tÕ x· héi ë tõng bu«n, bon,<br /> ng−êi. Bëi hä ®ang dÇn Ýt ®i vµ nh− vËy sÏ gióp ®ì ®ång bµo s¶n xuÊt, x©y dùng ®êi<br /> ®em theo nh÷ng tri thøc téc ng−êi vÒ víi tæ sèng v¨n hãa, tuyªn truyÒn chñ tr−¬ng,<br /> tiªn. §ång thêi, cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn ®−êng lèi cña §¶ng vµ chÝnh s¸ch, ph¸p<br /> khÝch c¬ chÕ trao truyÒn hiÓu biÕt cho con luËt cña Nhµ n−íc vµ quan träng nhÊt lµ<br /> ch¸u, ®©y lµ biÖn ph¸p b¶o tån ®éng tÝch x©y dùng vµ cñng cè ®éi ngò c¸n bé bu«n,<br /> cùc, −u viÖt h¬n viÖc b¶o tån tÜnh mµ bon gãp phÇn x©y dùng vµ cñng cè chÝnh<br /> chóng ta vÉn lµm. quyÒn
<br /> - B¶o tån m«i tr−êng sinh ho¹t v¨n<br /> hãa truyÒn thèng, nh−: nhµ dµi, rõng, TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> kh«ng gian bu«n lµng. Trong thùc tÕ hiÖn<br /> nay b¶n lµng ®ang bÞ pha trén, ph¸ vì cÊu 1. Ban §¹i diÖn Tin lµnh tØnh §¾k L¾k<br /> tróc truyÒn thèng bëi viÖc xen c−, céng c−. (2012), Kû yÕu: Kû niÖm 80 n¨m Tin<br /> Nh÷ng ng«i nhµ dµi cña ng−êi £ §ª lµnh truyÒn ®Õn §¾k L¾k, §¾k L¾k.<br /> kh«ng cßn, ®ång nghÜa víi m«i tr−êng 2. Lª Hoµng Phu (1974), LÞch sö Héi<br /> sinh ho¹t v¨n hãa còng bÞ ph¸ vì kÐo theo th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam, Trung t©m<br /> hµng lo¹t nh÷ng ph¶n øng d©y chuyÒn nghiªn cøu Phóc ©m, Sµi Gßn.<br /> lµm cho kh«ng gian c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> 3. NguyÔn V¨n Th¾ng (2010), “Vai trß cña<br /> dÇn mÊt ®i.<br /> thiÕt chÕ c¬ së trong ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> - T¹o dùng l¹i nh÷ng sinh ho¹t céng ë T©y Nguyªn”, t¹p chÝ Khoa häc x· héi<br /> ®ång truyÒn thèng tèt ®Ñp ®· mÊt ®i hay ViÖt Nam, sè 6, tr.90-103.<br /> ®ang bÞ suy gi¶m. §©y lµ viÖc lµm mang<br /> tÝnh chÊt t×nh thÕ, nh−ng còng sÏ h÷u Ých 4. NguyÔn V¨n Th¾ng (2012), “§µo t¹o<br /> nÕu viÖc phôc dùng vµ thùc hiÖn c¸c nghi nh©n lùc ë T©y Nguyªn hiÖn nay”, t¹p<br /> lÔ ®−îc chÝnh chñ thÓ tiÕn hµnh d−íi sù t− chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam, sè 7,<br /> vÊn, hç trî cña c¸c nhµ khoa häc vµ nhµ tr.54-62.<br /> qu¶n lý v¨n hãa, tÝn ng−ìng. 5. V¨n phßng Ban ChØ ®¹o T©y Nguyªn<br /> - VËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c (2009), “Mét sè t− liÖu vÒ kinh tÕ-x·<br /> ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc x· héi víi gi¸o héi T©y Nguyªn vµ c¸c huyÖn miÒn<br /> ®oµn t¹o ra mèi liªn hÖ mËt thiÕt gi÷a nói gi¸p T©y Nguyªn”, tr.65.<br /> chÝnh quyÒn vµ t«n gi¸o; båi d−ìng kiÕn 6. Xem bµi: NguyÔn Xu©n Hïng (2010),<br /> thøc vÒ chÝnh s¸ch ®èi víi T«n gi¸o, chÝnh “TruyÒn gi¸o Tin Lµnh n¬i c¸c d©n téc Ýt<br /> s¸ch ®èi víi ®¹o Tin lµnh cña §¶ng vµ ng−êi ë vïng Nam Tr−êng S¬n - T©y<br /> Nhµ n−íc ta hiÖn nay cho c¸n bé, tr−ëng Nguyªn tõ khëi ®Çu cho ®Õn n¨m 1975”,<br /> bu«n, bon, giµ lµng ®ang c«ng t¸c, lµm trong: Kû yÕu Héi th¶o: “Qu¸ tr×nh ph¸t<br /> viÖc, ho¹t ®éng ë vïng cã ®ång bµo theo triÓn ®¹o Tin lµnh ë ViÖt Nam tõ n¨m<br /> t«n gi¸o. 1911 ®Õn n¨m 1975”, do ViÖn Liªn kÕt<br /> - Thùc hiÖn c«ng t¸c kÕt nghÜa bu«n toµn cÇu, ViÖn nghiªn cøu T«n gi¸o vµ<br /> bon, tiÕp tôc thùc hiÖn tèt viÖc kÕt nghÜa Héi ViÖt - Mü ®ång tæ chøc.<br />