Sự thay đổi kênh phân phối lợn thịt ở tỉnh Nghệ An

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 62, 2010<br /> <br /> SỰ THAY ĐỔI KÊNH PHÂN PHỐI LỢN THỊT Ở TỈNH NGHỆ AN<br /> Nguyễn Thị Minh Hòa<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nhu cầu tiêu thụ thịt lợn của người tiêu dùng đang tăng lên cả về lượng và chất. Để đáp<br /> ứng nhu cầu thịt lợn tăng lên của người tiêu dùng, hộ chăn nuôi lợn đang có những thay đổi<br /> tiến bộ trong kỹ thuật chăn nuôi cũng như qui mô chăn nuôi. Kênh phân phối kết nối cung cầu<br /> trên thị trường thịt lợn đã và đang có những thay đổi. Bài viết này tập trung phân tích sự thay<br /> đổi trong kênh phân phối lợn thịt ở tỉnh Nghệ An. Kết quả nghiên cứu cho thấy những thay đổi<br /> trong kênh phân phối lợn thịt ở Nghệ An bao gồm: thu gom độc lập được sử dụng để thu gom<br /> lợn vào những năm đầu 1990, trung gian mới - thu gom hoa hồng được phát triển vào những<br /> năm cuối 1990 để thu gom lợn thịt cho cả thị trường trong và ngoài tỉnh, và kênh phân phối liên<br /> kết dọc đang phát triển ở Nghệ An để đáp ứng nhu cầu cao hơn của người tiêu dùng về thịt lợn<br /> đảm bảo chất lượng, vệ sinh và an toàn.<br /> <br /> 1. Giới thiệu<br /> Thịt lợn là loại thức ăn có giá trị dinh dưỡng cao và là nguyên liệu để chế biến<br /> các món ăn chính trong tất cả gia đình Việt. Nền kinh tế Việt Nam nói chung, ở tỉnh<br /> Nghệ An nói riêng đã có những bước tiến vượt bậc từ khi có chính sách đổi mới. Cùng<br /> với sự phát triển của nền kinh tế, thu nhập đầu người đang ngày càng tăng lên, nhu cầu<br /> của người tiêu dùng về thịt lợn đã và đang có những thay đổi - thịt lợn tiêu thụ đầu<br /> người hàng năm đã và đang tăng lên không chỉ về lượng mà còn về chất.<br /> Để đáp ứng nhu cầu thịt lợn tăng lên của người tiêu dùng, các hộ chăn nuôi lợn<br /> đang có những thay đổi tiến bộ trong kỹ thuật chăn nuôi cũng như qui mô chăn nuôi.<br /> Kênh phân phối kết nối cung cầu trên thị trường thịt lợn đã và đang có những thay đổi.<br /> Mặc dù có một số nghiên cứu về kênh phân phối lợn và thịt lợn nhưng những nghiên<br /> cứu này chỉ mang tính thời điểm. Các nghiên cứu về thay đổi kênh phân phối vẫn còn<br /> hạn chế. Bài viết này nghiên cứu sự thay đổi kênh phân phối lợn thịt ở NA với mục đích<br /> phân tích sự thay đổi trong cấu trúc kênh phân phối, trong giao dịch và thị trường tiêu<br /> thụ nhằm đáp ứng những thay đổi trong nhu cầu của người tiêu dùng.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Năm 2008, Nghệ An là tỉnh có tổng số đầu lợn đứng đầu của cả nước. Lợn thịt ở<br /> Nghệ An đang tiêu thụ không chỉ trong tỉnh mà còn vận chuyển đi nhiều tỉnh, thành phố<br /> 93<br /> <br /> khác. Thực tế, có hai tác nhân giữ vai trò quan trọng trong kênh phân phối lợn thịt ở<br /> Nghệ An, đó là hộ giết mổ (SHH) và hộ bán buôn lợn thịt. Để có được thông tin về tình<br /> hình giết mổ lợn cũng như hoạt động buôn bán lợn thịt, chúng tôi đã thực hiện những<br /> cuộc phỏng vấn sâu với lãnh đạo, đại diện các phòng chức năng của Chi cục Thú y và<br /> các Trạm Thú y ở các huyện của Nghệ An để biết được các thông tin như tổng số SHH,<br /> qui mô giết mổ của các SHH, danh sách các hộ bán buôn lợn thịt, tần suất vận chuyển<br /> lợn của các hộ bán buôn... Sau khi nghiên cứu thông tin thu thập được, chúng tôi quyết<br /> định lựa chọn thành phố Vinh, huyện Diễn Châu và huyện Đô Lương để nghiên cứu.<br /> Thành phố Vinh là trung tâm của Nghệ An. Dân số của thành phố Vinh đang<br /> tăng lên qua từng năm và đạt 290.710 người vào năm 2008. Số hộ giết mổ ở Vinh đang<br /> tăng lên. Qui mô giết mổ của SHH ở thành phố Vinh là lớn nhất ở Nghệ An. Huyện<br /> Diễn Châu là trung tâm vận chuyển hàng hoá nói chung và lợn thịt nói riêng từ Nghệ An<br /> đi các tỉnh, thành phố khác. Diễn Châu có số lượng hộ bán buôn lợn thịt lớn nhất ở<br /> Nghệ An. Huyện Đô Lương là huyện duy nhất ở Nghệ An có Công ty Thái Dương, thực<br /> hiện qui trình chăn nuôi khép kín. Lợn thịt của Công ty Thái Dương đang cung cấp cho<br /> các công ty chế biến ở Hà Nội và Hưng Yên.<br /> Các SHH và bán buôn lợn thịt ở huyện Diễn Châu và thành phố Vinh đã được<br /> phân loại theo qui mô giết mổ hàng ngày và tần suất vận chuyển. Sau đó, 20 SHH theo<br /> các qui mô khác nhau (10 ở huyện Diễn Châu và 10 ở thành phố Vinh) và 10 hộ bán<br /> buôn lợn thịt đã được lựa chọn để phỏng vấn. Các cuộc phỏng vấn sâu đã bắt đầu với<br /> SHH và hộ bán buôn lợn thịt để xác định họ mua lợn thịt từ đâu? Bằng cách này cho<br /> phép chúng tôi xác định ngược lại được kênh phân phối đến người chăn nuôi. Các cuộc<br /> phỏng vấn với toàn bộ tác nhân tham gia trong kênh đã được thực hiện. Phỏng vấn sâu<br /> đã được thực hiện với 10 thu gom độc lập và 5 thu gom hoa hồng. Các cuộc phỏng vấn<br /> theo bảng hỏi có sẵn đã được thực hiện với 30 hộ chăn nuôi lợn ở các qui mô khác nhau<br /> ở làng Tân Châu – một làng chăn nuôi lợn đặc trưng của huyện Diễn Châu. Một cuộc<br /> phỏng vấn sâu với lãnh đạo và phòng chức năng của Công ty Thái Dương ở huyện Đô<br /> Lương cũng đã được thực hiện.<br /> 3. Cấu trúc kênh phân phối lợn thịt ở Nghệ An<br /> Sơ đồ 1 trình bày kênh phân phối lợn thịt ở Nghệ An cho cả tiêu thụ nội và ngoại<br /> tỉnh. Theo kết quả phỏng vấn, có tất cả 8 kênh phân phối lợn thịt ở Nghệ An, trong đó 3<br /> kênh (1, 2 và 3) cung cấp lợn thịt cho tiêu thụ nội tỉnh và 5 kênh (4, 5, 6, 7 và 8) vận<br /> chuyển lợn đi các tỉnh, thành phố khác.<br /> <br /> 94<br /> <br /> Sơ đồ 1. Kênh phân phối lợn thịt ở Nghệ An<br /> 1 (49.5%)<br /> <br /> Hộ giết mổ<br /> (trong tỉnh)<br /> <br /> Hộ chăn nuôi<br /> 2, 3 (3%)<br /> <br /> Tiêu thụ nội tỉnh<br /> 2, 6 (9.5%)<br /> <br /> Thu gom<br /> hoa hồng<br /> <br /> 6, 7 (97%)<br /> <br /> 3, 7 (20%)<br /> <br /> Tiêu thụ ngoại tỉnh<br /> <br /> 3, 5, 7 (29%)<br /> <br /> 4, 5, 6, 7 (100%)<br /> <br /> 5 (80%)<br /> <br /> Thu gom<br /> độc lập<br /> <br /> Bán buôn<br /> <br /> Hộ giết mổ<br /> (ngoại tỉnh)<br /> <br /> 4 (10%)<br /> <br /> Nhà máy<br /> chế biến<br /> <br /> 8 (2%)<br /> <br /> Chú thích: - Các số 1,2,…,8 thể hiện các kênh phân phối lợn thịt khác nhau.<br /> - % thể hiện khối lượng lợn thịt bán cho các tác nhân khác nhau.<br /> <br /> Tác nhân đầu tiên trong kênh phân phối lợn thịt đó là hộ chăn nuôi lợn. Ở Nghệ<br /> An, hầu hết các hộ chăn nuôi qui mô nhỏ với hình thức tận dụng nhằm mục đích tiết<br /> kiệm tiền và cung cấp phân hữu cơ cho trồng trọt. Thu gom độc lập là người dân thu<br /> gom lợn và hưởng chênh lệch giữa giá mua và bán lợn thịt. Họ tự bỏ tiền ra và tự chịu<br /> về tất cả rủi ro trong quá trình thu mua lợn thịt. Thu gom hoa hồng là người dân thu<br /> gom lợn và hưởng hoa hồng trên từng đầu con lợn thịt. Thực tế có hai loại thu gom hoa<br /> hồng khác nhau. Loại 1 - thu gom hoa hồng thu mua lợn cho các hộ bán buôn lợn thịt.<br /> Loại 2 - thu gom hoa hồng thu mua lợn cho SHH. Bán buôn lợn thịt là người mua một<br /> khối lượng lớn lợn thịt từ thu gom độc lập, thu gom hoa hồng và các hộ chăn nuôi lớn<br /> (ít nhất một lần bán lợn thịt là 10 con), vận chuyển và bán lợn thịt cho SHH ở các tỉnh,<br /> thành phố khác. Các hộ giết mổ mua lợn thịt từ các hộ chăn nuôi nhỏ hoặc thu gom, sau<br /> đó giết mổ và bán thịt lợn cho người bán lẻ hoặc người tiêu dùng. Nhà máy chế biến<br /> thường hợp đồng mua lợn thịt từ các trang trại chăn nuôi với qui mô lớn, trang trại chăn<br /> nuôi khép kín, sau đó giết mổ bán thịt lợn cho người tiêu dùng qua hệ thống quầy hàng<br /> của công ty ở các trục đường hoặc siêu thị. Công ty còn chế biến các sản phẩm như xúc<br /> xích, hăm, thịt nguội khác để bán cho người tiêu dùng.<br /> 4. Sự thay đổi kênh phân phối lợn thịt<br /> 4.1. Sự thay đổi kênh phân phối lợn thịt tiêu thụ nội tỉnh<br /> Như đã chỉ đã chỉ ra ở Sơ đồ 1, có 3 kênh phân phối lợn thịt (1, 2 và 3) cho tiêu<br /> thụ nội tỉnh. Kênh phân phối trực tiếp lợn thịt từ hộ chăn nuôi đến SHH (kênh 1) là<br /> kênh chính. Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Nghệ An, năm<br /> 2007, Nghệ An có 387.301 hộ chăn nuôi lợn, trong đó hộ chăn nuôi lợn thịt với qui mô<br /> nhỏ hơn 10 con chiếm khoảng 95%. Tổng số SHH có khoảng 2.650 hộ và qui mô giết<br /> 95<br /> <br /> mổ của hầu hết các hộ là 1 - 2 con/ngày. Vì có kinh nghiệm chăn nuôi và giết mổ hàng<br /> ngày nên SHH mua 99% lợn thịt trực tiếp từ hộ chăn nuôi để hưởng lợi thế về giá. Thực<br /> tế khảo sát và điều tra cho thấy, SHH mua lợn thịt từ các hộ chăn nuôi nhỏ, giết mổ và<br /> bán thịt lợn cho người tiêu dùng trong tỉnh. SHH mua 80% lợn thịt bằng tiền mặt còn<br /> 20% mua nợ và hẹn trả tiền cho người bán lợn trong vòng 3 ngày.<br /> Dân số và thu nhập của người tiêu dùng ở thành phố Vinh đang tăng lên từng<br /> năm nhưng số đầu lợn chăn nuôi đang giảm xuống. Để đảm bảo đủ khối lượng lợn thịt<br /> giết mổ hàng ngày, SHH ở thành phố Vinh phải đi mua lợn thịt từ những huyện chăn<br /> nuôi lợn phát triển trong tỉnh. Chi phí thu mua lợn thịt sẽ cao hơn nếu SHH tự đi tìm<br /> mua lợn thịt ở các huyện, SHH cần phải dựa vào một trung gian khác – đó chính là thu<br /> gom hoa hồng loại 2. Gần đây, khoảng 40 SHH đã mua lợn từ thu gom hoa hồng (kênh<br /> 2 và 3). Như vậy, SHH đang chuyển sang mua lợn thịt từ những kênh phân phối dài hơn,<br /> bao gồm cả thu gom hoa hồng và thu gom độc lập thay vì chỉ sử dụng kênh truyền<br /> thống – mua trực tiếp từ hộ chăn nuôi. SHH trả cho thu gom hoa hồng loại 2 là 15.000/<br /> con lợn thịt, bao gồm cả chi phí vận chuyển đến tận lò giết mổ ở thành phố Vinh.<br /> 4.2. Sự thay đổi kênh phân phối lợn thịt tiêu thụ ngoài tỉnh<br /> Sơ đồ 1 chỉ ra rằng có 5 kênh phân phối lợn thịt (4, 5, 6, 7 và 8) cho tiêu thụ<br /> ngoại tỉnh. Kênh 4 là kênh truyền thống cung cấp lợn thịt đi các tỉnh và thành phố khác.<br /> Thực tế, vào những năm đầu 1980, một số hộ bán buôn lợn thịt ở Nghệ An đã mua lợn<br /> trực tiếp từ người chăn nuôi, vận chuyển bằng tàu hoặc xe bộ đội ra bán ở chợ trời Hà<br /> Nội. Mỗi hộ bán buôn lúc đó mỗi lần chỉ vận chuyển được từ 3 đến 5 con vì vận chuyển<br /> hàng hoá giữa các vùng bị kiểm tra nghiêm ngặt. Chính sách đổi mới năm 1986 đã đánh<br /> dấu một bước thay đổi lớn trong việc vận chuyển lợn thịt từ Nghệ An đi các tỉnh, thành<br /> phố khác. Khối lượng lợn thịt các hộ bán buôn lợn thịt mua và vận chuyển đi các tỉnh,<br /> thành phố khác ngày càng tăng. Tuy nhiên, lợn được chăn nuôi ở nhiều vùng khác nhau.<br /> Qui mô chăn nuôi của các hộ nhỏ nên khối lượng lợn thịt mà mỗi hộ bán mỗi lần cũng<br /> nhỏ, thậm chí có nhiều hộ chỉ bán mỗi lần một con lợn thịt. Việc thu mua lợn thịt từ các<br /> hộ chăn nuôi qui mô nhỏ mất nhiều thời gian và tốn kém chi phí, đặc biệt chi phí giao<br /> dịch trên mỗi con lợn mua được. Để tối thiểu hoá việc giảm trọng lượng lợn thịt sau<br /> mua, giảm chi phí tìm lợn và tận dụng lợi thế hiệu quả theo qui mô, các hộ bán buôn lợn<br /> thịt cần nỗ lực để thu mua đủ khối lượng lợn thịt trong thời gian ngắn nhất. Để làm<br /> được điều này, các hộ bán buôn phải dựa vào trung gian – người có thông tin về cung<br /> lợn thịt ở các làng khác nhau. Bởi vậy, vào đầu những năm 1990, các hộ bán buôn lợn<br /> thịt đã đưa tiền và nhờ nhiều người đi mua lợn thịt trực tiếp từ người chăn nuôi. Những<br /> người được nhờ đó sau vài lần giao dịch đã trở thành những nhà thu gom độc lập cho<br /> các hộ bán buôn. Đó chính là thay đổi đầu tiên trong kênh phân phối lợn thịt tiêu thụ<br /> ngoại tỉnh ở Nghệ An.<br /> Thu nhập đầu người ở nước ta tăng nhanh từ khi có chính sách đổi mới. Bởi vậy<br /> nhu cầu tiêu thụ thịt lợn tăng nhanh. Nhu cầu thịt lợn tăng không chỉ về số lượng mà<br /> 96<br /> <br /> còn chất lượng – thịt lợn có tỷ lệ nạc cao. Để đáp ứng nhu cầu tăng lên của người tiêu<br /> dùng, vào cuối những năm 1990, các hộ bán buôn lợn thịt đã phát triển một trung gian<br /> khác trong kênh phân phối - những người thu gom hoa hồng. Đó chính là thay đổi thứ<br /> hai trong kênh phân phối lợn thịt tiêu thụ ngoại tỉnh ở Nghệ An. Thực tế, thu gom hoa<br /> hồng được nhà bán buôn lợn thịt lựa chọn từ những nhà thu gom độc lập - những người<br /> đã cung cấp nhiều lợn có tỷ lệ nạc cao cho bán buôn. Họ thường sống ở những làng<br /> chăn nuôi lợn phát triển. Mỗi hộ bán buôn lợn thịt thường thu mua từ 30 đến 50 người<br /> thu gom độc lập và 2 đến 3 người thu gom hoa hồng. Mặc dù mỗi bán buôn chỉ sử dụng<br /> 2 đến 3 thu gom hoa hồng nhưng hơn một phần ba lượng lợn thịt thu mua hàng ngày<br /> được cung ứng bởi thu gom hoa hồng. Các nhà bán buôn lợn thịt thuê thu gom hoa hồng<br /> với số tiền là 12.000 đồng/con. Thu nhập đầu con của thu gom độc lập khoảng từ<br /> 20.000 đến 25.000 đồng. Thu nhập đầu con của thu gom độc lập cao hơn so với thu gom<br /> hoa hồng vì thu gom độc lập phải tự lo về vốn, vận chuyển và tất cả rủi ro xảy ra trong<br /> quá trình mua bán và vận chuyển lợn thịt. Bởi vậy, thu gom hoa hồng sẽ cố gắng thu<br /> gom càng nhiều lợn thịt càng có lợi. Để thu gom được nhiều lợn, thu gom hoa hồng đã<br /> xây dựng mối quan hệ với các hộ chăn nuôi trong vùng bằng cách hướng dẫn kỹ thuật<br /> chăn nuôi và cung cấp thức ăn công nghiệp cho các hộ chăn nuôi.<br /> Theo số liệu điều tra, hộ bán buôn lợn thịt Nghệ An sống ở những huyện chăn<br /> nuôi lợn phát triển như Diễn Châu, Quỳnh Lưu, Yên Thành và Đô Lương. Bán buôn vận<br /> chuyển lợn đi các tỉnh, thành phố khác bằng xe tải 10 tấn (khoảng 120 con lợn thịt trung<br /> bình từ 70 đến 80 kg). Những hộ bán buôn lớn thường vận chuyển một tháng bình quân<br /> từ 20 đến 30 chuyến lợn thịt. Những hộ bán buôn lớn thường có xe tải riêng để vận<br /> chuyển. Những hộ bán buôn còn lại vận chuyển bình quân một tháng khoảng 10 chuyến<br /> bằng xe thuê.<br /> Sơ đồ 2. Sự thay đổi và mối quan hệ qua lại trong kênh phân phối lợn thịt<br /> Hộ chăn<br /> nuôi<br /> <br /> 2002<br /> Thức ăn công nghiệp, lợn con<br /> Đầu 1990<br /> <br /> Hướng dẫn chăn nuôi lợn<br /> Thức ăn công nghiệp<br /> <br /> Đưa tiền trước<br /> <br /> Thu gom<br /> độc lập<br /> <br /> 2002<br /> <br /> Bán buôn<br /> Thu gom lợn<br /> <br /> Hoa hồng<br /> Lợn thịt<br /> Cuối 1990<br /> <br /> Thu gom<br /> hoa hồng<br /> <br /> Dịch vụ<br /> <br /> Để đảm bảo nguồn cung lợn thịt vận chuyển đi các tỉnh và thành phố khác, bán<br /> buôn lợn thịt đã nỗ lực rất lớn trong việc xây dựng mối quan hệ với các hộ chăn nuôi<br /> lợn và các nhà thu gom (Sơ đồ 2). Đối với thu gom độc lập, bán buôn sẵn sàng đưa tiền<br /> 97<br /> <br />